| Вход | Регистрация | ||
|
Толковый словарь лезгинского языка КЪЕШЕНГ туьрк, прип. гуьрчег. Исятда заз тамун гуьзелвилин рангар тарифиз тежедай кьван къешенгбур яз акуна! Къ. М. Рекьин риваятар. Къуй уьмуьрдин няметар тир ихьтин шадвилер тухуз алакьдай инсанрин гьамга муьгьуьббатдин кьуват мидаим къешенг манидиз элкьуьрай! Т. А. Мехъер куьтягь тахьанмаз. Вагьид бубади рагъ гвай къавув, кавал кIаникай вегьена, худ гудай вичин кеспидиз. Акваз-такваз, къешенг, шимшет тIурар, кавчаяр майдандиз акъатна. Ж. Байрамалиев. КIарасдин тIурар. Синонимар: гуьрчег, иер. * къешенг авун гл., ни вуч къешенг лишандиз гъун. * къешенг хьун гл., вуж-вуч къешенг лишан(ар) квайди хьун. КЪЕШЕНГВАЛ сущ.; -или, -иле; -ипер, -илери къешенг тир гьал, гуьрчегвал. КЪЕШЕНГВИЛЕЛДИ нар. къешенгвал хас, гуьрчегвилелди. Синонимар: къешенгдаказ, къешенгдиз. Антоним: эйбежердиз. КЪЕШЕНГДАКАЗ нар. къешенг лишан(ар) кваз, гуьрчегдаказ. Синонимар: къешенгвилелди, къешенгдиз. Антоним: эйбежердиз. КЪЕШЕНГДИЗ нар.; къешенг яз, гуьрчегдиз. Ватандиз авай кIанивилин дережа, чи халкьарин дуствилин дережа ва дяведилай гуьгъуьниз цIийи уьмуьр гегъеншдаказ ва къешенгдиз къалурна кIанзавай. Ж. Лезги эдебиятдин гуьзгуь. Къешенгдиз туькIуьрнавай кIвал. Зарлишана кIвалин къайгъуяр ийизва. Н. И.. Гьакимрин папар. Зи фикирдалди, адалай Агьмедан суьрет лап къешенгдиз къалуриз алакьнава. ЛГ, 2002, 15. V. Синонимар: къешенгвилелди, къешенгдиз. Антоним: эйбежердиз. КЪИБ 1 сущ.; хъипре, хъипре; хъипер, хъипери, хъипера акъвазнавай цин къерехра жедай хадриз-хкадриз фин патал кьулухъ кьилихъ яргъи кIвачер галай гьайван.... Камала мягьтелвилелди гьар патахъ вил вигьена ва адаз вирин кьерех тирвал чпин, лацу хъуьцуьганар хьтин туьтуьхар куьрсна, внлер, типIрен вилер хьиз, экьисна ацукьнавай хъиперин жерге акуна. Вуч акъатдатIа акваз, Камала абурукай садан вилик тIвалунин кIвенкI яргъи ийизва, амма хъипре вичин секинвал хуьзва. Б. Гь. Вили вилер. * хъалхъас къиб. * къиб къвалак кваз фена уьмуьр гъап такIандахъ галаз яшамиш хьана. * къиб туькъуьнай гъуьлягь хьиз нар. са гьерекатни тежез.... захъ галазрахунар хьайидалай кьулухъ Гьажименаф къиб туькъуьнай гъуьпягъ хьиз дакIвазэлекьиз... хьана. Н. М. Къизилдин хтар. КЪИБ 2 сущ.; хъипеди, хъипеда; хъипер, хъипери, хъипера къушран какадин лацадин къене жедай элкъвей хъипи пай. Какадин лацадилай къиб тIуьн менфятлуя. Р. КЪИБ3 сущ.; хъипе, хъипе; хъипер, хъипери, хъипера гамунин нехишар ийиз ишлемишдай хъипи рангунин гъал. Лезги гамарик къиб артух ишлемишдач. Р. * къиб ягъун гл. хъипи рангуниз атун. Машмашриз къиб янава. Р. КЪИБРИШ сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра цацар алай аскIан тан авай набатат ва адан емиш(ар). КЪИВ фарс, сущ.; -ди, -да; -ер, -ри, -ра гьарай-эвер. Рушар, къивдин ван галукьай бацIаяр хьиз, вири санлай кьулухъди элкъвена. Б. Гь. Заз эвера. Къивни уьфтер, гьараяр Къвезвай адан гуьгъуьна... А. Къ. Севрен дерт. * къив(ер) гун гл., ни низ 1) гьарай-эвер авун. Къив гуз, кьив гуз са гужбаладал чна хипер кIватI хъувуна: А. Ф. Лянет. Арумарум мани ягъиз, къив гузвай ругулрин кIвалах кьвердавай къизгъин хьана. 3. Э. Булахдал. Вичин къайгъуйрин. дерди-балайрин са пай гададин кIулаз вегъиз хьунал ам [С. Сулейманан буба. - А. Г.] гзаф шад хьанай ва ада аял ишлемишиз, гьасятда, кавхади хьиз, гьараюнар ийиз, къивер гуз башламишнай. М. М. Гь. ЧIехи шаир. 2) рази туширвал, такIанвал къалурун патал ийизвай гьарай. * къив ацалтна нар. гьарай-эвердалди. КЪИЖИ сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра тамара жедай, кьве патай кьацIар авай яргъи тандал гзаф пешер жедай набатат. КЪИЗГЪИН туьрк, прил. 1) гзаф чими яз кудай гьалда авай. Цава ргазвай рагъ акьван гуьрчег ва къизгъин тирхьи, ада вилин ишигъ тухузвай. 3. Э. Муьгьуьббатдин цIелхем. 2) куьч. гужлу, къати. Къай, тIурфан къизгъин тир. 3. Э. Муьгьуьббатдин цIелхем. Югъ няни хьана. Гьажимурад Алимурадович Темирханован кIвале шадвал авай. Рахун-луькIуьн ва хъуьруьн къизгъин тир. 3. Э. Социалист Зегьметдин Герой Темирханов. 3) куьч. вини дережадин Гатфарин къизгъин вахт тир. 3. Э. Рамзият. Ватандин дяве къизгъин тир. 3. Э. Зулун пеш. * къизгъин хьун гл., вуч къизгъин лишан хас хьун. Къе кимел алайбур вучиз ятIани сефип тир. Хуьруьн са пай фена лугьуз ятIани, я туштIа, гьаваяр цурубур хьуниз килигна яни, чидач, кимел рахунар къизгъин жезвачир. Я эхь, я ваъ лугьудай кас авачир. Гь. М. Хуьре. Арумарум мани ягъиз, къив гузвай ругуприн кIвалах кьвердавай къизгъин хьана. 3. Э. Булахдал. КЪИЗГъИНАРУН гл., ни-куь вуж-вуч; -да, -на; -из, -зава; -а, -ин, -рай, -мир; къизгъинар авун, къизгъинар тавун, къизгъинар тахвун, къизгъинар хъийимир гужлу авун, къуватлу авун. Рушаз гада, гададиз руш дуьньяда виридалайни гуьрчег яз, камалпу яз аквазвай. Абур муьгьуьббатдин цIу акьван къизгъинарнавай хьи, абур сада садаз йикъ лагьай чкадал рекьиз гьазур тир. 3. Э. Муьгьуьббатдин цIелхем. Рушан ргазвай вилери, чиник квай лацу ва яру халари Салман мадни къизгъинарзава. 3. Э. Рамзият. КЪИЗГЪИНВАЛ сущ.; -или, -иле; -ипер, -илери, -илера къизгъин лишан хас тир гьал. КЪИЗГЪИНВИЛЕЛДИ нар. къизгъин тир гьал хас яз. Синоним: къизгъиндаказ. къизгъиндиз. КЪИЗГЪИНДАКАЗ нар. къизгъин лишан хас яз Эхирки, вири крар хъсан тир: Рабочийрин гуьгъуьлар ачух я. Вирида къизгъиндаказ кIвалахзава. 3. Э. Социалист Зегьметдин Герой. Темирханов. Советрин гьукумат гъалиб хьайила, Кьиблепатан Дагъустанда, Кутур-Кюредин участокда, Хпюхърин живедин мяденди къизгъиндаказ кIвалах давам хъувуна. С. Муслимов. ЦицIигъ-наме. Синоним: кьизгъинвилелди, къизгъиндиз. КЪИЗГЪИНДИЗ нар. къизгъин яз. Синоним: кьизгъинвилелди, къизгъиндаказ, къизгъиндиз.. КЪИЗДИРМА туьрк, сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра ветIери кIасуникди арадиз къвезвай иви тIимилардай азар. Мухлисат ахварай авудна. Виш йисарин патахъ туьрез Ликьликьралди къекъвез жедай, Гатухъди вегьена мерез, НикIиз къиздирмаяр къведай. А. Ф. Эм-Тэ-Эс. килигайтIа, ам, къиздирма акатна, зурзазва 3. Э. Муьгьуьббатдин цIелхем Синоним: цIай. КЪИЗИЛ 1 туьрк, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра 1) хъипи рангунин багьа ва кIеви металл. Рушари и Аждагьан дин вири къизил, гимиш, якьут авай чкаяр къалурна. Ф. Ирирд юкI алай Магьамад пагьливан. - Чна тек са девлетлуйрин малар ваъ, гьатта фена пачагьдин къеледай къизиларни чуьнуьхда, -лагьана халуди. Ф. Халуни хтул. Къизиларни къара пулдай гуз жедач. Е. Э. Бахтсузвал. 2) куьч. гзаф багьа са затI. Аферин ваз, ихьтин чIавуз сабурлувал къизилдилайни багьа я, халудин. Т. А. Мехъер куьтягь тахьанмаз. 3) куьч. багьа къашар. Минадал къизилар хьуникай вуч ава кьван? 3. Э. Зун гъавурда акьазвач. * къизилдин яд ганвай прил. гуьрчег хьун патал махсус алатралди къизилдин руг янавай. Столдал къизилдин яд ганвай тIурар алай. Р. КЪИЗИЛ 2 прил 1) къизилдикай раснавай, къизил акьалжнавай. Къизил мина, айван хупI ярашугъ я. Е. Э. Алкьвадар Гьасан эфендидин цIийи кIвалериз. Юкь къизил камар, Эй, зи гуьзел яр. Е. Э. Ярдин тариф 2) (чIехи гьарфуналди - Къ) дишегьлидин хас тIвар: Къизил. ЦицIигъ амачтIани, хуьруьнвийрин рикIелай Эрзи халадинни Иминат дидедин манияр, Сейфуллагьдинни Рзахандин зарафатар, Къизиланни Саиматан сегьнедин къугъунар.. садрани алатдач. С. Муслимов. ЦицIигъ-наме. * къизил балугъ сущ. ширин тIеамдин як алай, вацIун ва гьуьлуьн це жедай балугъдин са жуьре. * къизил керпич сущ. махсус пичина чеб кана гьазурнавай яру рангунин керпич. Вун а пата, зун и пата, Къизил керпич арабада, Вил вегьена килигайла, Касни аквадач харапIада. Ф. * къизилдин медаль сущ. юкьван школа агалкьунралди куьтягьайдаз гудай медаль. ЦIуд лагьай класс куьтягьайла, са шумуд юкъуз хурудал къизилдин медаль гьалдайла, хуьруьнбуру вирида фикирнай: гададикай алим жеда 3. Гь. Лезгийрин риваят. КЪИЗИЛБАШ 1 сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра дуьгуьдин сорт. КЪИЗИЛБАШ 2 куьгь., сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра туьркверин кьушундин къуллугъчи. КЪИЗИЛВЕРЕКЬ туьрк, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра 1) къизилдин яд квай ранг. Кьилдин кухня, ана газдин пич. Цлар къизилверекьдалди кхьенвай кIвале радиодин приемник, телевизор! 3. Э. Рамзият. Лацу мармардин къванерал, адет яз. къизилверекь янавай гафаралди кхьизва... С. Муслимов. ЦицIигъ-наме. Паспорт. Зав паспорт гва. Адан винел, Аквадайвал виридаз, Къизилверекь гьарфаралди СССР кхьенва. 3. Къ. Рехи паспорт. 2) къизилдин яд янавай чарчин жуьре. ЦIийиз вичел акьалжнавай къизилверекьдин чарчи бегьем гел такьунвайвиляй, паспорт Вич вичелай ахъа хьана. Т. А. Мехъер куьтягь тахьанмаз. КЪИЗИЛГУЬЛ туьрк, сущ.; -ди, -да; -лер, -лери, -лера 1) назик ва хъсан ни галай цуьк. Ша экъечI, яр, вун утагъдиз, Къизилгуьлдив дигай багъдиз. Ф Вун шем я дагъдин, Къизилгуьл багъдин. Е. Э. Ярдин тариф. Къизилгуьлдизухшар ава... Е. Э. Назани. 2) (чIехи гьарфунилай - Къ) дишегьлидин хас тIвар: Къизилгуьл. КЪИЗИЛДИН прил. къизилдикай ва я къизил кваз раснавай. Минадин... къизилдин цам, къизилдин сят, къизилдин тупIалар зи тIебиатдихъ галаз кьадайбур тушир. 3. Э. Зун гъавурда акьазвач. Ахпа Камината, вичин гъилел алай къизилдин сятдиз килигна лагьана. 3 Э Арифдиз ишара. КЪИЗИЛКЪУШ туьрк, фолъкл., сущ.; -ра, -ра; -ар, -ари, -ара зарбдиз цавун кьакьанда лув гудай къуш. Алагуьзли къизилкъуш, хьана вун зи рикIиз хуш. Ф. КЪИЗМИШ туьрк, прил. вини дережадин чимивал авай. Къизмиш пичина фу чраз жедач. Ф. * къизмиш хьун гл., 1) артух хьун, гурлу хьун. Са Куьн ятIа гъариб сесер Къвез-къвез мукьва жеридавай Экверин нур хьана къизмиш, А. Ф. Эм-Тэ-Эс. 2) куьч. вуж гужлу гьиссерикди жув-жувавай къакъатдай гьалда гьевесламиш хьун. Руфун пад жедай кьван тIуьна къизмиш хьайила, абурукай сада вич алай чкадилай ( ам амай сержантрилай винидихъ ацукьнавай) вичиз кIан хьайи аскеррин тIварар къаз, кицIериз хьиз, шекердин, фан кIусар, тIуьна куьтягь тахьанвай ахъа консервияр гадариз башламишна. А. Къ. Инсандин ажузвал. Къизмиш хьанвай жегьилдин нерин хилерай акъатзавай бугъади рушан чиниз ялав гузва. 3. Э. Рамзият. Гьавиляй къизмиш хьана, пехъи хьана къекъвезва Ж. Эфендиев. Азадвилин рекье. КЪИЗМИШАРУН гл., ни вуж-вуч; -да, -на; -из, -зава; -а, -ин, -рай, -мир; къизмишар авун, къизмишар тавун, къизмишар тахвун, къизмишар хъийимир къизмиш тир гьалдиз гъун. КЪИЗМИШВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера къизмиш тир гьал. Вач, атIа латак экечI, кьилин къизмишвал рекьидайвал. Гь. С. КIири Буба КЪИЗМИШДАКАЗ нар. къизмиш лишан хас яз. Цава къизмишдаказ нур гузвай гъетер яваш-яваш зайиф жезвай, бязи куьлуь хьтинбур михьиз вилерикай квахьнавай. А. Ф. Бубадин веси. КЪИЗМИШУН гл., ни вуж-вуч; -да, -на; -из, -зава; -а, -ин, -рай, -мир; къизмиш авун, къизмиш тавун, къизмиш тахвун, къизмиш хъийимир къизмиш гьалдиз гъун. КЪИЙИМ: къийим атун гл., низ масадаз зарар жедай са кар ийиз алакьун, гъиляй атун. Ам рекьиз гьикI къведа къийим ИкI сес авай суьгьуьрдин? А. Ал. Билбил. КъИЛАВ туьрк, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра 1) хци авур алатдин сиве гьатай ракь акъудун патал ийидай гьерекат. # дергесдик ~ кумач, мукIратIдиз ~ кIанзава. 2) куьч. гьевеслу гьисс(ер). * мецериз кьилав гун * кьилав гун гл. ни 1) хци гьалдиз гъун. Чарх гайи дергесдиз кьилавни гун адет л. Р. 2) куьч. зигьин артухарун. Гележег лагьайтIа, жегьилринди я. Жегьилривай яргъа хьайитIа, зун михьиз куьт жеда, цикай хкатай балугъ хьиз жеда. Жегьилри, ваз кIандатIа, чаз, кьуьзуьбуруз, кьилав гузва. 3. Э. Скульптор. * кьилав(ар) ягъун гл., ни низ ягьанатар авун. Крарни куьбур хьайила, заз и кьилавар ягъуникай вучзавайди я! А. Р., Я. Я. Хендедадин мехъер. КъИЛЕМИШУН гл.; -да, -на; -из, -зава; -а, -ин, -рай, -мир; къилемиш авун, къилемиш тавун, къилемиш тахвун, къилемиш хъийимир са вуч ятIани кьилел атун. * синемишдайда къилемишрай. КЪИЛИНЖ туьрк, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри. -ра металлдикай раснавай яргъи тия галай гъиле кьадай яракь. КЪИЛИХ туьрк, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри. -ра инсанди, вич инсанрихъ галаз тухудайла, къалурзавай руьгьдин ва психикадин кьетIенвилер вири санлай. # хъсан ~рин инсан, кицIин ~рин инсан. Белки, халкьдиз вичин кьилел атай вири мусибатрикай хабар авачтIа? ( Мумкин я). Гьар гьикI ятIани, кисна акъвазун хъсан кар туш. Им лезгийриз хас къилихни туш эхир... М. М. Хайи чилиз икрамда. - Вахар хъфена, езнеярни фад хъфенвай. Гила кьве стха - кьве къилих кIвале кьилди амай. 3. Гь. Бубадин кIвал. Тухумрин тIварарлакIабар, адет яз, хуьр бинеламишай хизанрихъ галаз алакъалу я. Амма бязи тухумрин тIварар абурун векилрин къилихриз килигна эцигнава. С. Муслимов. ЦицIигъ -наме. Синоним: хесет. КЪИЛИХСУЗ прил. къилих авачир, вич масадбурухъ галаз тухудай адетар тийижир. * къилихсуз авун гл., ни-куь вуж къилихсуз лишан хас тир гьалдиз гъун. Диде-бубадин тербияди ам къилихсуз авуна. Р. * къилихсуз хьун гл., вуж къилихсуз лишан хас тир гьалдиз атун. Диде-бубадин тербия тахъайвиляй ам къилихсуз хьана. Р. КЪИЛИХСУЗВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера къилихсуз лишан хас тир гьал. КЬИЛМИШ туьрк: * кьилмиш авун гл., ни вуч арадиз гъун. Им са нур я хуьруьн къене Зулжалалди кьилмиш авур. Е. Э. КьепIирви Алидин кIвалерин тариф КЪИМЕТ араб, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра 1) са квехъ ятIани гузвай пулунин кьадар, гьакъи. ЯхцIур агъзур туьмен адан къимет я. Е. Э. Камаллу паб. На, къунши, - лагьана Къадира, - ам гуз хьайитIа, заз це, заз кал кIанзава, масада гудай къимет ваз зани гуда. А. Ф. Бубадин веси. - Муьштерияр гзаф хьайила, малдин къиметни хкаж жедай адет я. 3. Э. Муьгьуьббатдин цIелхем.... къизилдал къизилдин, ракьунал ракьунин къимет ала. Уьмуьрда къведни бакара къвезва, амма гьардан вичин чка ава. Я. Ш. Гьахъ квахьдач. 2) кIелзавайдан чирвал алцумдай дережа. Заз физикадай къимет авач. Р., * къимет авач кIус еридиз вини дережа я, гзаф тарифлу я. Лали агьмердилайни ам багьади я - къимет авач. Е. Э. Чуьхвер. Ви гафариз авайди туш гъич къимет.. Е. Э. Серминазахъ галаз суьгьбет. * къимет гун гл., ни низ-квез лайихлувилер, нукьсанар тайинарун. Душман дуст хъхьанва, амма пай авачир чкадал вуна адахъ галаз душманвалзава. И кардиз масадбуру гъихьтин къимет гуда? Я. Ш. Гьахъ квахьдач. * къимет эцигун гл., ни нел-квел лайих тир дережада гьисабда кьун, гьуьрметар авун. Рамзиятан кIвалахрал культурадин министерстводи къимет эцигзавай. Адаз миниетерстводин Гьуьрметдин грамота гана. 3. Э. Рамзият. Трестдин руководителри ва партийный организацияди жегьил ва зирек рабочийдин зегьметдал лайихлу къимет эцигнай. Са тIимил вахтунлай ам верховойдин везифадал виниз хкажна. 3. Э. Социалист Зегьметдин Герой. Темирханов. - Вуна зал къимет эциг тавун анихъ амукьрай, инсанрин арада вунни виляй вегьена. Регъуь, гьикI хьайила, жедай затI я. 3 Э Арифдиз ишара.... адаз вун беябур ийиз кIанзавач. Им инсандиз еке бахт я. КьатIун тавун, - къимет эциг тавун лагьайтIа, еке гуж я. 3. Э. Рамзият. КЪИМЕТЛУ туьрк, прил. 1) къимет авай, багьа тир. Дадашан хизанриз, девлетлу Мусадин никIик ккIанвай, кьве рипе къуьл фидай са ник авай. Абуруз бубадилай гьалтай са бубат къиметлу затIни гьа им тир. А. Ф. Бубадин веси. 2) куьч. маналу. Антоним: къиметсуз. КЪИМЕТЛУВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера къиметлу лишан хас тир гьал. Адан къиметлувал гьихьтинди жеривал я? Т. А. Мехъер куьтягь тахьанмаз. Антоним: къиметсузвал. КЪИМЕТЛУ3 нар. къиметлу яз. КЪИМЕТСУЗ 1 туьрк, прил.; къимет авачир, багьа тушир.... чIехидан хцин мехъериз савкьат къачуна кIанзава, мад адан кIвализ къиметсуз шей гваз физ жедач кьван. 3. Гь. Бубадин кIвал. Антоним: къиметлу. КЪИМЕТСУЗ 2 нар. гьавайда. Твах жуваз кIамай кьван къиметсуз. Р. Синоним: къиметсуздаказ. КЪИМЕТСУЗДАКАЗ нар. къиметсуз тир лишан хас яз, ужуздаказ. Синоним: къиметсуз. Страницы: 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 |
| |||||||
|
