| Вход | Регистрация | ||
|
Толковый словарь лезгинского языка КЪАЗУНРАЙ 1 къазунун глаголдин буйругъдин наклоненидин 3 касдин форма. Кил. КЪАЗУНУН. КЪАЗУНРАЙ 2 межд. къати нефс авайдаз агь яз лугьудай гаф. Агь, вун къазунрай гьа нефес галаз! Р. КЪАЗУНУН гл., ни вуч; -да, -на; -из, -зава; -а, -ин, -рай, -мир; къазун авун, къазун тавун, къазун тахвун, къазун хъийимир 1) парчадин, табагъ чарчин ва абурукай раснавай затIарин сагъвал квадарун. Амма кIваляй кас экъечIдалди, вилик чиликай хкечIайди хьиз, атай кицIи шалвардин кек къазунна. Б. Гь. Вили вилер. Гьайиф хьи, дидеди конверт къазунна гадарна. А. Къ. Гилигзава. Бедендик зурзун акатна, хкадариз кIанзавай арада зи пенжек кьулухъай симерихъ галкIана... КъазунайтIани къазунрай лагьана, хкадариз алахъна Т. А. Мехъер куьтягь тахьанмаз. 2) куьч. гатун, кукIварун. За а гада къазунда. Р. * мейит къазунун. КЪАЙ сущ.; -ю, -я; -яр, -яри, -яра 1) мекь, мекьивал. РикIиз къайи хъуьтIуьн саврух къай хьтин... Е. Э. РикIел гьваш. Циф акьалтзамазди цавал Вегь къуьнерихъ еке кавал: Къаюкай квез тахьуй завал... С. С. Фекьийриз. «Сибирдин къаяриз дурум гана, ЦIелегуьнрин тама пуч хьайи кесиб» лугьуз папа чIарпут чухвана. 3. Э. Кек галкIизва.. Подвалда ахьтин къай къекъвезвай хьи, я шуьшедин чIунарин митилар алчуднавай турбайри, я къай галукь тийиз аквазвай пипIери къен ичIи, тан кьелечI хьанвай кчаз чимивал хугузмачир. А. Исм. Эхиримжи къув. 2) нугъ. гар, шагьвар. * сивиз къай гун. * къай фин гл., низ 1) мекьивилелай азарлу хьун. 2) куьч., ягьанат дуьз фагьумдай мумкинвиликай магьрум хьун. * къаю кьун гл., вуж къаюн таъсирдик жувжувавай квахьун. Амма Жаватаз са затIни ахквазмачир. Ам лап вижевайдаказ къаю кьунвай. Далу тахта хьиз хьанвай. Гь. М. Хаяр. * къаю тухун [ягъун] гл., вуж-вуч гзаф мекьи хьуникди тIебии гьалдай акъатун. Гила кIвалин пипIе гуькьнавай Мухлисат къаю янавай кIел хьиз хьанвай. 3. Э. Муьгьуьббатдин цIелхем. КЪАйГЪАНАХ туьрк, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра какаяр чрана гьазурнавай хуьрек. Вилик адан цуьквер алай чайникда авай чай, сарубугъда къуьлуьн фу, дуьдгъвер, къайгъанах квай. А. Ф. Бубадин веси.... вилик бугь алахьзавай чай авай истикан кваз секиндиз къайгъанахдихъ галаз фу незвай... Гь. С. КIири Буба КЪАЙГЪУ туьрк, сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра низ ятIани хъсанвал патал адан дердида ийизвай фикир, гьерекат, кIвалах. * къайгъу авач [туш] арал 'хьанвай кар, ихтилат фикир гуниз лайих туш' манадин ибара. Зи мурад гьа им я. Ахпа заз кьейитIани, къайгъу туш. 3. Э. Кьве фронтдин командир. - Къайгъу туш, юлдаш Эмирханов, вавай устIарвал ийиз жеда. Вахъ тежрибани ава. Герек кар хьайитIа, чна ваз куьмекни гуда. 3. Э. Социалист Зегьметдин Герой. Темирханов. - АкI ятIа къайгъу авач. - За маса хьайи хата-бала затI аватIа лагьанай. Б. Гь. Вили вилер - Къайгъу туш, - лагьана ада. - За вун хуьдай чка жагъурда. А. Исм. Эхиримжи къув. - АкI ятIа, къайгъу авач, цицIигъвийриз хъуьрез ихтияр авайди я, - лагьана сивик хъвер кваз атлуди. С. Муслимов. ЦицIигъ-наме. * къайгъу авун гл., ни нин-куьн 1) са гьихьтин ятIани кар кьилиз акъудун патал вядеда дердида хьун. - Адал вил эцигна акъвазун виже къведач. Са къайгъу авуна кIанда. Са кеспидик квачиз къуьдни акъудиз жедач. 3. Э. Рамзият. [Гуьлханум]. Авайвал лагьаила, хъел кьвезвани? Чибур итимар туш. Чин чIурмир гьасятда. Чизва, чунни абуру хуьзва, гъакимрин гитар хьиз, кIвалин къайгъуярни ийизва, чпиз хушбуруз къуллугъарни, куьмекарни гузва, амма лагь, халкь патал абуру вуч ийизва? Н. И. Гьакимрин папар. 2) гележегдикай фикир авун. Аялдин къайгъу авуна кIанда. Р. Синонимар: къайгъу чIугун, къайгъудик хьун, къайгъударвал авун. * къайгъу акун гл., ни нин вилик пад кьун, са кар чIуру ийиз тун тавун. [Али] Селимаз лагьана кIанда. Къуй вичин папан къайгъу акурай. Н. И. Гьакимрин папар. * къайгъу чIугун гл., нин нин-куьн са низ-квез ятIани хъсан хьун патал фикир авун, кар-кIвалах авун. Ахьтин фикирар кьиляй акъудур! Тамаш, лап экуьнихъай стхадин папа вун патал гьикьван къайгъу чIугвазватIа аку... 3. Э. Зун гъавурда акьазвач. Юлдаш Самурскийди къайгъу чIугуналди СтIал Сулейманаз, Гьамзат ЦIадасадиз, Абдулла Мегьамедоваз Дагъустандин халкьдин шаир лагьай тIварар гана. 3. Э. СтIал Сулейман. Юкъуз ксуз хьана зун, йифиз руфунин къайгъу чIугваз хьана за. А. Исм. Эхиримжи къув. Синоним: къайгъу авун, къайгъударвал авун, къайгъуда хьун. * къайгъуда хьун гл., вуж нин-куьн никай ва квекай ятIани фикир ийиз хьун. Хур экъисна къекъведа вун, Ви къайгъуда авазва зун... Е. Э. КIан я. Синоним: къайгъудик кваз хьун. * къайгъудик [кваз] хьун гл., вуж нин-куьн. са кар кьилиз акъудун патал фикирдик, гьерекатдик хьун. Абур пионино ва автомобиль къачунин къайгъуйрик квай. 3. Э. Социалист Зегьметдин Герой. Темирханов. Синоним: къайгъуда хьун. КЪАЙГЪУДАР 1 сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра къайгъу чIугвазвай, чIугвадай кас. Миллетдин гьерекатдиз къайгъударар герек я.?. КЪАЙГЪУДАР 2 прил. къайгъу чIугвазвай, къайгъу чIугвадай. Миллетдин гьерекатдиз къайгъудар инсанар герек я. V. КЪАЙГЪУДАРВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера къайгъудар тир гьал.... чIехидан къайгъударвили гададин гуьгьуьлар ачухарна... Б. Гь. Заз эвера. * къайгъударвал авун [акун] гл., ни нин къайгъу чIугун. Вичин хцин ериндал алай зи гьакъиндай икьван къайгъударвал авурла, вични кефсуз яз, тангъах авай масадан барадай ада вуч ийидат'. а? 3. Э. СтIал Сулейман. Кефсуз яз къатканвай чIехи шаирдин йуьнгуьлвал, мугьмандин гьакъиндай къайгъударвал акур зун гзаф тажуб хьана. 3. Э. СтIал Сулейман. Синонимар: къайгъу авун, къайгъуда хьун. КЪАЙГЪУДАРВИЛЕЛДИ нар. къайгъударвал хас яз. КЪАЙГЪУСУЗ 1 прил. къайгъу авачир. Уьмуьр... Яшайиш... И кьве гаф акьул балугъ хьайидалай башламишна, эхиримжи нефес вахгудалди инсанрин мецел ала. Къайгъусуз аял вахтара, якъин кар я, и келимаяр рикIел къведач. Къ. М. Экуь инсан. Гьелбетда, вун гьахъ я, вун хътин инсанар гьина хьайитIани герек я, -лагьана къайгъусуз сесиналди жаваб гана Давуда. А. Р. Кьве чин. Аквазва ЯбатIаяз, и къиргъинда, и инсаф амачир женгина къайгъусузбур, агьиларни сефилар, кьуьзуьбурни жегьилар чир жезмач, абур, вири сад хьиз, пехъи ва ажугълу я. А. Исм. Эхиримжи къув. Антоним: къайгъудар. КЪАЙГЪУСУЗ 2 сущ.; -да, -да; -ар, -ри, -ра къайгъу авачирди. Антоним: къайгъудар. КЪАЙГЪУСУЗВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера къайгъусуз тир гьал. Адан къайгъусузвал, саймазвал, чиркинвал аламатдин кар я. 3. Э. Арифдиз ишара. Гьайиф хьи, редактордин къайгъусузвилин нетижада бязи цIарара гъалатIар хьана, а цIараринуьлчме, везин чIур хьанва... М. М. Гь. СтIал Сулейманан азербайжан чIалал туькIуьрай шиирар. И жуьреда, са касди дисциплина чIурунин ва адан къайгъусузвилин нетижада коллективди хейлш вахтунда чIугур зегьмет тахьай мисал хьана. 3. Э. Социалист Зегьметдин Герой. Темирханов. КЪАЙГЪУСУЗВИЛИВДИ нар. къайгъусузвал хас яз, къайгъу авачир гьалда. Вичик тади кутун ада къайгъусузвиливди кьабулна. Т. А. Мехъер куьтягь тахьанмаз. Синоним: къайгъударсуздаказ. Антоним: къайгъударвиливди. КЪАЙГЪУСУЗВИЛЯЙ нар. къайгъусузвал себеб яз. Тахсиркарвал авуначтIани, къайгъусузвиляй чпин хиве жавабдарвал гьатзавайди абуру инкарзавач. ЛГ, 2002, 12. IX. КЪАЙГЪУСУЗДАКАЗ нар. къайгъусуз лишан хас яз, къайгъу авачиз. Синоним: къайгъударсузвиливди. Антоним: къайгъударвиливди. КЪАЙДА туьрк, сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра са вуч ятIани кьилиз акъатунин, акъудунин тегьер. # ~ хуьн, ~ эцигун, ~ чIурун, кIелунин ~, кхьинин ~, яшамиш хьунин ~, жув тухунин ~. Сулейманаз «дуьнья къастуналди кьацIалай алуднавай терез» хьиз авай чIал, ам дуьз къайдада авачир чIал чизвай. М. М. Гь. ЧIехи шаир. Ам хуьре тухузвай кIвалахрик ва хуьруьн майишат социалист къайдайрал туькIуьр хъувунин кардик активдаказ экечIнавай кIвенкIвечийрикай сад тиртIани, халкьдиз ам мухбир тирди чидачир. А. Ф. Газет. Де айиб авач. Вун гьеле цIийи я. Гележегда къайдадиз кьведа. Б. Гь. Заз эвера. Синонимар: адет, къанун, низам. КЪАЙДАЛАМИШУН гл, ни; -да, -на; -из, -зава; -а, -ин, -рай, -мир; къайдаламиш авун, къайдаламиш тавун, къайдаламиш тахвун, къайдаламиш хъийимир къайдадиз гъун, къайдада жедайвал авун. КЪАйДАСУЗ прил. къайда авачир. Чна винидихъ къейд авурвал, цицIигъвийри зарафатар гзафни-гзаф кIвалахда къайдасуз, пешедал рикI алачир темпелрикай ийидай. С. Муслимов, ЦицIигъ-наме., КЪАйДАСУЗВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера къайдасуз тир гьал. КЪАЙДАСУЗВИЛЕЛДИ нар. къайдасузвал хас яз. Синоним: къайдасуздаказ. КЪАйДАСУЗДАКАЗ нар. къайдасуз гьал хас яз. Синоним: къайдасузвилелди. КЪАйИ прил. 1) мекьи ийидай, мекьивал арадиз гъидай. Явашдаказ гьерекатзавай къайи гар галукьайла, кьелечI бижгъеррик квай Риза, хьраз вегьей Гьажибугъдадин твар хьиз, зурзадай, адак фул акатдай, чиниз вили ранг янавай ам сефилдиз гагь Саруханаз, гагъ чилиз килигдай. А. Ф. Риза. Къайи зулар, мекьи хъуьтIер атана алатиа... А. Ф. Бубадин веси. Къайи марфни кьвазвай. 3. Гь. Лёзгийрин риваят. Антоним: чими. 2) чими тушир. Ахпа ам къапар чуьхуьз ва къайи яд гъиз кIуькуьн къачуна къузадик квай булахдал фена. 3. Э. Булахдал. Къайи ци фекьи вич вичел хкана. Гь. С. КIири Буба. Белки, булахдал къайи яд хъвана жувал гьалтнавай и сугъулвал алатун патал зун иниз акъатнавайтIа? Чидач, чидач. Я. Я. Нурар ва хъенар. Фермайрал агакьдалди гьамиша къайи яд авай къую гьалтзавай. С. Муслимов. ЦицIигъ-наме. Пирмурадаз къайи гъекь акъатна. Я. Ш. Гьахъ квахьдач. 3) чIуру, пис. Чандачан авай гъуьлуьнни папан арада ихьтин къайи рахунар? 3. Э. Муьгьуьббатдин цIелхем. Гуя кьве юлдашдин арада жезвай къайи рахунрикай икрягь хьана, калер вилик акатай кьалзатI акъаж хъийиз, кIунтIун чиниз чкIана. Б. Гь. Заз эвера Гафарай гафар къвез, абур къайи рахунал, къалмакъалдал аватзава. Къ. Къ. КIири Буба. * къайи рахунар сущ. сад-садалай нарази яз рахунар. Гафарай гафар къвез, абур къайи рахунал, къалмакъалдал аватзава. Къ. Къ. КIири Буба. * къайи авун гл., ни вуч чими гьалдай акъудун. Ада чай къайи авуна. Р. Синоним: къурун. * къайи хьун гл., вуч 1) чими гьалдай акъатун, чими гьалда амукь тавун. - Жафер халу, бахдин суруз мягьежирарни къван туькIуьра ман, гьаваярни къайи хьайила, сур туькIуьриз четин жеда. 3. Гь. Уьмуьрдин сирнав. Дагъдин йифен гьавани галукьайла, беден, муркIада турди хьиз, къайи хьанвай. 3. Гь. Лёзгийрин риваят. 2) куьч. такIанвилин гьисс акатун. Икьван чIавалди ада тама са жуьредин аваз авайди гьисс ийизвай, гила адаз тамни са гьихьтин ятIани дережада къайи хьанвай; ада тамун аваз ахвариз фенвайди ва вичихъ ам уяхардай къуват амачирди къатIана. 3. Гь. Ахварай авудай аваз. Антоним: чими хьун. * къайи дяве сущ. садалай сад нарази тир гьал, сада садаз ихтибар тийизвай гьал. Амма нехирбанрин арада къайи дяве давам жезва. Б. Гь. Заз эвера КЪАЙИВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера 1) къайи тир гьал. ЯбатIаян рикIиз вич валан кIане сагъсаламат тирди акваз, чилин къайивални, гьавадин чимивални къвалари кужумиз, вилериз затIни аквазвачир. А. Исм. Эхиримжи къув. 2) садан патай масадаз авай наразивилин алакъа, рафтарвал. Аквадай гъаларай, зи кьаншарда ацукьнавай Олъгади таниш тушир итимдихъай регъуьвилер ийизвай; ам садрани заз килиг хъувунач, гуя зун инал алач. И къайивал алудун патал Мария Ивановнади хуьрек тIуьн теклифна. А. М. Мурк ракъини цIурурда КЪАЙИДАКАЗ нар. наразивал аваз. - ГьикIхьанва, Жават стха, ви рангар атIанва хьи? Мекьи хьанани рекьера, вуча? - Хьайи затI авач, - Жавата къайидаказ жаваб гапа. Гь. М. Хуьре. За абурун къимет къайидаказ кьабулначир. Т. А. Мехъер куьтягь тахьанмаз. Синоним: къайиз. КЪАЙИ3 нар. нарази яз. Кавха Къафара вичин вахан хва пара къайиз къаршиламишна. Я. Ш. Гьахъ квахьдач. Синоним: къайидаказ. КЪАЙИШ туьрк, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра парчани резин сад-садак какадарна туькIуьрнавай зул. Ви рюкзак гьакIани искиди я, галай чIуларни къайишдикай авунва. М. Б. За бананар мад недач. КЪАЙМАХ туьрк, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра таза некIедин винелай къачудай чар. Гьа вахтунда агъаяр къаймахдинни якIун винел яшамиш жезвай. М. Б. Салманакай гьикI хан хьана. Синоним: чар. КЪАЙСИ кил. КЪЕНСИ. КЪАЙТАН туьрк, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра еб, рицI. КЪАЙЧИ туьрк, нугъ., сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра тупIар твадай тум галай, кьве тия сад-садал юкьвалай винтиналди галкIурнавай са вуч ятIани атIун патал ишлемишдай алат. Хъсан гафар маса гудай, ГатIурла сиркед хьиз кудай, Кьулухъай дабан атIудай Къайчи хьун бес четин тушни? С. С. Бес четин тушни? Синоним: мукIратI. КЪАК югъ существительнидин чкадин IV падеждин рахунра ишлемишдай форма. Кил. ЮГЪ. КЪАКЪАЖУН гл., ни вуч; -да, -на; -из, -зава; -0 || -а, -ин, -рай, -мир; къакъаж авун, къакъаж тавун, къакъаж тахвун, къакъаж: хъийимир 1) михьй авун (кIвал, гьаят). Рак куьлегдалди агална, Каминат... кIвал къакъажунив эгечIна. 3. Э. Арифдиз ишара. КIвал кьакъажна куьтягьай Камината гъилер чуьхуьзвай. 3. Э. Арифдиз ишара. 2) кIвачерал, гъилерал алай партал винелди авун. Тадиз хилер кьакъажна зун алгъана. 3. Э. Зун гъавурда акьазвач. Инлай анихъ балкIанар гьализ жедай тегьер амач. Абур кIвачин къапар хтIунна, шалварар кьакъажна фена. 3. Э. Кек галкIизва. * гъилер къакъажун. КЬАКЪАТУН гл.; -да, -на; -из, -зава; -0 || -а, -ин, -рай, -мир; къакъат авун, къакъат тавун, къакъат тахвун, къакъат хъийимир 1) вуж нивай-квевай 1) санал алайбур чара хьун. Гежегуьндуьз заз, Етимдиз, Вун къакъатиз кичIезава. Е. Э. Гуьзел Тамум. Заз кичIеда, вун къакъатиз... Е. Э. Ярдиз. Вун къакъатайла, цIай акатда зак, Агатайла вун, туьхуьда бирдан, Б. С. Вун диндирмиш хьанайтIа.... Рамизни чпин парарни гваз са гьиниз ятIани чавай къакъатна. Т. А. Мехъер куьтягь тахьанмаз. Аламатдин кар я, тек кьве юкъуз жувахъ галаз хьайибурухъай къакъатунни заз заландиз акъваззава. М. Б. Спелар. 2) сад-садав кикIанвайбур чара хьун. Нагагь, вун зи тай-туьш тиртIа, за вун хам якIувай къакъатдалди гатадай. Гь. С. КIири Буба. 3) са тайин мензилдиз яргъа хьун. Иранбубадин кIваливай са версинин кьван къакъатнавай майдандив агакьдалди къекъвейкъекъвей дар жигъирар, чалачухур, кIамар, ратIарин хурар гьалтзавай. Т. А. Мехъер куьтягь тахьанмаз. 4) чан кумукь тавун. Гьар гьикI ятIани, 1878 - йисуз еке дарвиле аваз лёзгийрин тIвар-ван авай шаир хайи халкьдивай къакъатна. А. А. Етим Эмин. Синонимар:вафат хьун, кечмиш хьун, кьин, рагьметдиз фин, телеф хьун. 5) алатай вахт. ф. (кьакъатна, къакъатнай) 'амукьун' манада ишлемишда. - Адан тарих чIехи я, ам себеб яз чун тIурийршъ галаз душманвиле гьат тавуна къакъатнай. М. Б. За бананар недач. Са фугьара туьтуьна шишинин тике акIана текьена къакъатнай. М. Б. Футболист. Антоним: агатун * жув-жувавай къакъатун. КЪАКЪРА сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра 1) къушарин (къазарин) къакъа сесер. 2) куьч., векъи манасуз рахун. Ви къакърайри вуна ийизвай кIвалахдин бегъемсузвални къалурзава, ви уьмуьрдин вижесузвални. Т. А. Мехъер куьтягь тахьанмаз. * къакъра(яр) ягъун гл., 1) къушари къа-къа сесер акъудун.... кака хайи вечре къакъраяр ядайди хьиз, Агьмедани гьар хъивегьайла "тIаримар" язава. М. Б. "Жигули". 2) куьч., векъи манасуз, гзаф ва кIевиз рахун. Хабар тушиз, ягъиз къакъра, Шан я лув гуз цавай пара. Акьурмир жув Шагь дагълара, Агъадни винид тийижиз. С. С. Лавгъа шаирдиз. Рамзият, лугьудай гаф тачагъиз, амукьна. «Къуй Салмана къакъра ярай, зун кисда. Белки, икI пис жеч», - фикир авуна ада мад. 3. Э. Рамзият. Папа, гьа икI къакъра ягъиз, зи зегьле тухузвай. 3. Э. Зулун пеш. Абур, кьуртIуь верчер хьиз, къакъра ягъиз, алатна. 3. Э. Кек галкIизва. Синонимар: балабанар ягъун, барби ягъун, даллай ягъун. КЪАКЪРАЧИ сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра гзаф ва ван алаз манасуз рахунар ийидайди. - Зав ина кьакърачийрихъ яб акализ тазва, яни? - хъел кваз столдихъ галайди адаз килигна. Т. А. Мехъер куьтягь тахьанмаз. Страницы: 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 |
| |||||||
|
