| Вход | Регистрация | ||
|
Толковый словарь лезгинского языка КЪУЖГЪУР сущ.; -ди. -да; -ар, -ри, -ра тIваларикай хранвай кIан гуьтIуь, сив гьяркьуь къаб. Агь, са вацIуд йикъалай фенайтIа, вуч тир... За адав са къужгьур ваъ, Тамам... вугудай. А. Р. ПIинияр. КЪУЗ югъ гафунин гунуг. пад. форма. Кил ЮГЪ КЪУЗА 1 туьрк, сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра рагъ акьан тийизвай ва я тIимил акьадай чка (дараматдин, дагъдин, кIунтIун). ХарапIа хьуй гьа. и къуза... Е. Э. Акваз кIан я. КЪУЗА 2 прил. рагъ акьан тийизвай ва я тIимил акьадай чкадиз талукь. КЪУЗГЪУН сущ.; -ди. -да; -ар, -ри, -ра 1) як недай къуш. Ам чIагъ тушир, къузгъун тир. А. Ал. Акъвазра рагъ, хъфизва. 2) тарашчи инсан. Гьар са касдиз катран ериш, Хуьз пара къузгъун чида квез. С. С. Куьреда авай аламатар. КЪУЗГЪУНВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера къузгъун тир гьал. КЪУЙ кIус мана артухарзавай гаф. Дерт ава захъ, къуй лугьун за ам гила. Е. Э. Эй, гуьзел! Дерт ава захъ, къуй лугьун за ам гила. Е. Э. Эй, гуьзел! КЪУЙ! межд. 'кьилиз акъатрай' манадин гаф. Къуй куьне вилик жергейриз экъечIна чIугвазвай яратмишунин зегьметди Дагъустанди цуьк акъудунин кардиз къуллугъ авурай. Самур, 2002, № 23. Къуй "Самур"журнал, чихалкьдин, писателрин рикI алай вацI хьиз, лезги халкьдин руьгьдин хазина хьиз, гележегдихъ мадни гурлудаказ авахьрай, милли эдебиятдал рикI алай гьар са касдин кIвализ багьа мугьман хьиз илифрай! Самур, 2002, № 23. КЪУКЪРУМ сущ.; -ди. -да; -ар, -ри, -ра залан затI кьакьандай аватай, галчIур жез фидай ван. КЪУКЪРУМАРУН гл., аспект., куь; -да, -на; -из, -зава; -а, -ин, -рай, -мир; къукърумар авун, къукърумар тавун, кьукърумар тахвун, къукърумар хъийимир гзаф гужлу ванер авун. Йифен нуькIверин авазри, къукърумарзавай вацIун маниди, абурун иштягъ акI ачухарнавай хьи, са герендилай столдал гьич са шейни аламукьнач. 3. Гь. Ахварай авудай аваз. Къукърумарна, гугрумарна цавари – Вири катна, чуьнуьх хьана акъвазна. К. М. КЪУКЪРУМУН гл., куь; -да, -на; -из, -зава; -а, -ин, -рай, -мир; къукърум авун, къукърум тавун, къукърум тахвун, къукърум хъийимир къукърумдин ван авун. КЪУЛ 1 сущ.; -а, -а; -ар, -ари, -ара 1) кIвал чими ийидай, хуьрек гьазурдай цIай авай махсус пIипI, чка. И вахтара ам, къариди кIватIай тIимил цIамарикай цIай хъийиз къулав ацIукьдай... А. Ф. Риза. Къула авай мегъуьн кIарасар ван алаз кузвай. Я, Ш. Гьахъ квахьдач. КIвализ мугьман атайла, чай ийиз гьа и булахдин яд къулал эцигдай. С. Муслимов. ЦицIигъ-наме. 2) куьч. кIвал. * къулан цикIен сущ. къулан рехъведик кутуна чрадай цикIен. Лезги дишегьлийри чразвай хьран фу... тIанурдин цикIен къулан цикIен, регъуьн цикIен, тIунутIар ва маса ширнияр эвездай вуч ава? М. М. «Нагьар хъсан яни, хьар»? КЪУЛ 2 сущ.; -уни, -уна; -ар, -ари, -ара са вуч ятIани тестикьарун патал документдал кхьизвай жуван тIвар ва я фамилия. Переписдин сиягь 5 цицIигъвиди туькIуьрнава ва чпин къуларалди тестикьарнава С. Муслимов. ЦицIигъ-наме. * къул чIугун гл., ни 1) тайин документдин дуьзвал тестикьарзава лагьана жуван тIвар ва я фамилия кхьин. Са тIимил йикъарилай никIин кагъаз кхьена, шагьидрини къулар чIугуна, мягькемади муьгьуьр эцигна, фекьидин дафтардиз яна. А. Ф. Бубадин веси. Авай гьал кхьена, протоколдал къулар чIугуна. 3. Э. Кек галкIизва.. 2) куьч. са нин ятIани гафарал жув рази тирди малумарун. - Земотделдиз масад къачурай, лугьуз къваларал алай халкьдини къул чIугуна. А. Ф. Риза. - Эхь! Вун гьахъ я. ТIуьн за пуда кьванди неда. За вуч ийин, заз Аллагьди гъахьтин къаних нефес гайи? - къул чIугуна Салмана Агъадин гафарал, Гь. С. КIири Буба. КЪУЛАГЪ туьрк, нугъ., сущ. арабадин са частунин тIвар. Чун куьмекдиз агакьдалди, къулагъ хана, чарх гигинай акъатна.... К, 1988, 23. XI. Синоним: акур. КЪУЛАЙ 1 къул существительнидин къакъатунин падеждин I падеждин форма. Кил. КЪУЛ. КЪУЛАЙ 2 прил. вири патарихъай туьйвей, шартIарив кьадай. Амма и булвал адаз цIийи са вуч ятIани тешкилуни ваъ, тIебиатдин къулай шартIари гъана кIандай. Б. Гь. Заз эвера. КIвале михьи, къулай ва чими тир. А. Р. Кьве чин. Рамиза музыкантрин патавай вичиз къулай чкани жагъурна. Т. А. Мехъер куьтягь тахьанмаз. КЪУЛАЙВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илери къулай тир гьал. Квез кьилди гелкъуьнар, къулайвилер кIан хьунихъ маса себебар ава. Т. А. Мехъер куьтягь тахьанмаз. Зи мурад - дуьньяда девран я, Тек жуваз кIанзавач къулайвал. М. Б. Шаирдин кьиникь. КЪУЛАЙДАКАЗ нар. къулай лишан хас яз. Синонимар: къулайдиз, къулайз. Гада къулайдаказ дидедин патав ацукьнавай. Р. КЪУЛАйДИЗ нар. къулай яз. Синонимар: къулайдаказ, къулайз. КЪУЛАЙ3 нар. къулай яз. Зи гьалар кIвалахдални акьван къулайз авач. 3. Гь. Бубадин кIвал. Синонимар: къулайдаказ, къулайдиз. КЪУЛАЙСУЗ прил. къулай тушир. КЪУЛАЙСУЗВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера къулайсуз тир гьал. Ада, виликдай хьиз, къулайсузвал гьиссавачир. Н. М. Сегьнедин гъед. КЪУЛАЙСУЗВИЛЕЛДИ нар. къулайсузвал хас яз. Синонимар: къулайсуздаказ, къулайсуздиз. Антонимар: къулайз, къулайвилелди, къулайдаказ, къулайдиз. КЪУЛАЙСУЗДАКАЗ нар. къулайсуз лишан хас яз. Синонимар: къулайсузвилелди, къулайсуздиз. Антонимар: къулайз, къулайвилелди, къулайдаказ, къулайдиз. КЪУЛАН 1 къул существительнидин талукьвилин падеждин форма. Кил. КЪУЛ. КЪУЛАН 2 сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра тай хун тавунвай жегьил хвар. Чи кьил гардандал алазва, - лагьана Мерзията, залпанд алудна ахъайнавай къуланди хьиз, гарданда чам туна, кьил галтадунивди. 3. Э. Булахдал. КЪУЛАРБАН векъи, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра сада лагьай гафар масанал хълагьиз, гаф гваз къекъуьнал рикI алайди. КЪУЛГЬУ араб, диъ сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра Къуръандин сад лагьай суьре (сура). КЪУЛЛУГЪ туьрк, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра 1) масада кьилиз акъудун патал сада лугьузвай кар, кIвалах. Къавум, килиг, къуллугъ за ваз лугьуда: Са либас гъваш, ам пара ужуз тахьуй. Е. Э. Къавумдиз. 2) кIвалах тайин гьалда кьиле тухун хиве авай везифа Буюрмишин ваз за буйругъ, Четин кар я ярдин къуллугъ. Е. Э. Ваз маса яр хьана, гуьзел... лезгийрихъ икьван чIехи алимар ва чIехи къуллугъдал алай ксар аваз, вучиз хуьруьн муаллимди ихьтин месэлаяр къарагъарзава? М. М. Чаз къагъриманар кIанда. Жавабдар къуллугъ, авторитет, хъсан мажиб, мад вуч кIанда кьван? 3. Э. Кек галкIизва.. Гила ам еке мандат гваз хтана. къуллугъдал акъвазна. 3. Э. Рамзият. 3) чIехи гьуьрмет авай кIвалах. Ассимиляциядин рекьер гзаф авай: лезгияр жавабдар къуллугъал тан тийин, мектебра дидед чIалалди тарсар тагун, радио, газет къадагъа авун, лезги аялар дидедиз хьайила документра чара миллет кхьин ва мсб. М. М. Лацу лекеяр * къуллугъ авун гл 1) талукь кар, кIвалах кьилиз акъудун. Къуллугъ авур лукI Агъади Хуьда, валлагьи-биллагьи. Е. Э. Вил вегьейла и дуьньядиз 2) галайвал авун.... цан цазвай малариз хъсан къуллугъ авуна бандой, кIвалахзавайбуруз йикъар кхьена кIандай, вахт-вахтунда гьакьгьисаб гьазурна кIандай. А. Ф. Риза. Школадиз. къуллугъ авунжай, цIийи несил тербияламшиунилай гуьзел кар: авайди туш 3. Э. Арифдиз ишара. 3) менфятлу кIвалах авун.... абуру' чпивай халкьдиз къуллугъ ийиз жезвач лугьузва. М. М. Уях хьухь, лезгияр 4) къуллугъдин везифаяр кьилиз акъудун. Идалай гуьгъуьниз райкомдин теклифдалди и чкадин мастервиле стхайрин мукьва-кьили, гзаф къуллугъар авур Сефиханш эцигна. С. Муслимов. ЦицIигъ-наме. * къуллугъда акъвазун гл., вуж нин са низ ятIани кIандай кIвалахар кьилиз акъудиз гьазур хьун. Къайитмаз Сабиран къуллугъда гьамишанда са кIвачел акъвазнавайди куьне рикIелай ракъурзавани? 3. Э. Зулун пеш. - Зун гьамиша ви къуллугъда. акъвазнава. Т. А. Мехъер куьтягь тахьанмаз,. КЪУЛЛУГЬУН гл., ни; -да, -на; -из, -зава; -а, -ин, -рай, -мир; къуллугъ авун, къуллугъ тавун, къуллугъ тахвун, къуллугъ хъийимир 1) къуллугъ кьиле тухун.... и су ал гафарин мана рикIеваз ваъ, абуру къулпугъзавай ва кьилиз акъудзавай метлебдихъ гелкъвена гузвайди я. М. М. «Нагьар» хъсан яни, «хьар»? 2) гелкъуьн. Асвара акIурай къелемриз къуллугъна... Я. Ш. Гьахъ квахьдач. КъуллугъЧИ 1 сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра 1) са нин ва я куьн ятIани ихтиярар гъиле авай кас. Къуллугъчияр, эхир заман рикIел гъваш. Е. Э. РикIел гъваш. - Им жегьил скульптор Гьейбат Гьейбатован устадвилин яратмишун я, - лагьана чаз музейдин къуллугъчиди. 3. Э. Скульптор. Къуллугъчийри сада-садавай жузуна. И чи Уруж авач ман? С. Муслимов. ЦицIигъ-наме. 2) нив-квев ятIани гелкъвезвайди. Рамзият ада аялриз килигзавай къуллугъчидай кьазва. 3. Э. Рамзият. 3) чIехи къуллугъдал алай кас. * кIвалин къуллугъчи. КЪУЛЛУГЪЧИ 2 прил. къуллугъ кьилиз акъудзавай. - Мурсал халу, инриз акъатна хьи, хийир хьуй, салам-калам дилай кьулухъ хабар кьуна адавай почтадин къуллугъчи дишегьлиди. 3. Гь. Ахварай авудай аваз. КЪУЛЛУГЪЧИВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера къуллугъчи тир гьал. КЪУЛЛУГЪЭГЬЛИ сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра къуллугъ кьилиз акъудзавай кас, къуллугъдал алай кас. КЪУЛЛУГЪЭГЬЛИВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера къуллугъэгьли тир гьал. КЪУЛП сущ.; -уни, -уна; -ар, -ари, -ара сергьятар чара ийизвай лаш, хак, пая юкьва акIурна, эгъуьнна кIватIнавай накьвар. КЪУЛТУХ туьрк, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра парталдин хур алай чкадал жедай жибин. Фекьи малла МегьамедЭфендиди чай хъвана куьтягьна... къултухдай айнаяр авай къаб акъудна кьвалав эцигна... А. Ф. Бубадин веси.... ластик валчагъдин къултухдай акъудна амай пулни вахкана. А. Ф. Бубадин веси. Камала къултухдай акъудна кьилди са чарчел чIугунвай цIийи жуьредин палтадин чертёж къалурна. Я. Ш. Гьахъ квахьдач,... ада мукьуфдалди къатар-къатар авуна газетдин кIус къултухдиз чуькьвена. Б. Гь. Вили вилер. КЪУЛЧУМАХЪ туьрк, куьгь., сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра кулакдин гафуна авайди, кулакдин гъилибан. КЪУЛЧУМАХЪВАЛ куьгь., сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера къулчумахъ тир гьал. КЪУМ туьрк, сущ.; -ади, -ада; -ар, -ари, -ара кIеви минералрикай хьанвай куьлуь твар хьиз чкIидай чилин къат. Кьиникьарни тIимил жедачир; йикъа сад тухуз къумадик кучуддай.. А. Ф. Бубадин веси Палта абурув агакьзамазди, гуьзгуьдин кIусарикай арадал атанвай хьтин къумар ин арайрай кьуюдин сивиз газ кIватIжезва. Б. Гь. Вили вилер. КЪУМАР 1 къум существительнидин гзафв'илин кьадардин форма. Кил. КЪУМ. КЪУМАР 2 сущ., анжах гзафв. кь. къугъун патал туькIуьрнавай гьар жуьредин маналу нехишар алай чарар. ГьикI ятIани, и гевгьер, йифен са чIавуз, къумар къугъвана хквезвай са гачалаз акуна. Ф. Гьуьлуьн руш. -Фрицрихъ ви вил хьанвай хьтинди я гьа, вуна абуруз эвера, чун са сеферда къумарал къугъвадай, - зарафатзава адакай сержант Цыбалюка. 3. Гь. Залан кам. ЧIехи хьтинбур къумарал къугъвадай, гъвечIибуру птулкайрин ракьар пендал вегьедай, цIарар чIугуна, чукIулар акIурдай. М. Б. За бананар недач.... чими йикъар къумарал къугъваз акъудна. Н. Ш. КIвалин референдум. * къумарал атун гл., низ къумарал къугъвадайла, гьуьжет кьунвай затI (пул ва я тайин са шей) къугъвазвайбурукай садаз, гъалиб хьайидаз, хьун, гун. * къумарал фин гл., няй низ къумарал кьугъвадайла, гьуьжет кьунвай затI (пул ва я тайин са шей) къугъвазвайбурукай садай, магълуб хьайидавай гъалиб хьайидаз хьун, гун. КЪУМАРБАЗ сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра къумарал къугъунал рикI алайди. Куьче - базар, уьлкве - базар, Хуррам гадаяр.... Мус ваз икьван къумарбазар, Гьарамзадаяр Акурди я, ахкварди я, И йикъар кьетIен? А. Къ. Кьил хкаж, Арбен. КЪУМАРБАЗВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера къумарбаз тир гьал. КЪУМБАК сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра кIеви хьанвай накьвадин кIватI. Сур галайвал рекье авай лезгийри Нянет ийиз кьумбак, кесек гадарда. И. Гь. Хаин. Синоним: кесек. КЪУМБАР прил. зирингвал, хвешивал хас тир лишанрин. # ~ кефияр, ~ аял, ~ гьалар. * къумбар хьун гл., вуж-вуч хъсан гъалдиз атун. КЪУМБАРВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера къумбар тир гьал. КЪУМБАРДАКАЗ нар. къумбар тир лишан хас яз. КЪУМЛУХ 1 сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра гзаф къум квай ва я анжах къум квай чка. Къумлухриз вацIу акъудзава цуьк Шадарзава багъ, къуьлуьн никIе нуькI. Къ. Р. Гелер. Бахтлу я зун рекьера и, Къумлухра и баябан... А. Къ. Аскердин шиир КЪУМЛУХ 2 прил. 1) гьамиша къум авай чка. Шагьдагъдин женнет хьтин ценер лезгийри, Къарабагъ эрменийри, къацу талаяр талишри кьунва, азербайжанвияр лагьайтIа, къумлух чуьллерин иесияр хьанва.... М. М. Лацу лекеяр. 2) гьуьлун, вацIун къум квай къерех. КЪУМП сущ.; -уни, -уна; -ар, -ари, -ара са чкадин сергьят къалурунин лишан яз акIурнавай лаш, пая, хак. КЪУМПАРА сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра къугъунар патал раснавай туп. Куьгьне ЦицIигъ фикирдиз гъайила, ана вичин аял вахтар кечирмишай касдин рикIел, зи фикирдалди, сифтени-сифте хкведайди арандин хуьрера авачир, гила, мумкин я, санани амачир шад къугъунар я. Ибурукай яз чавай агъадихъ галайбур къалуриз жеда: ... кьуьл-бармак, лал байкъуш, чIагъ-чIагъ, кьумпарайрай ягъун, фарфалагар дугурун... ва са къадар масабур. С. Муслимов. ЦицIигъ-наме. КЪУМРАЛ прил. 1) мичIи рангунин. Лацудни туш, къумралди я, Душман рикIиз гьикI кIан хьана? Ф. Бендер.... Сад хтана трактордихъай Руг ацукьна къумрал чинал... А. Ф. Эм-Тэ-Эс.... къумрал чин алайлезги гададин патав ацукьун адан рикIиз гзаф хуш тир Б. Гь. Вили вилер Я ам къумрал. Акьулдизни камал. 3. Э. Скульптор. Къумрал кьелечI якIарин, дав хьиз вили вилери чIулав рацIамрикни яцIу кферик дамах кутунвай Сувар къвердавай агатзавай ва адан вилер мадни ири ва экуь жезвай хьиз тир, Гь. М. Хуьре. 2) (чIехи гьарфуналди - Къ) эркекдин хас тIвар: Къумрал. Багъдин сиве акъвазнавай Къумрала абур шадвилелди къаршиламишна. Я. Ш, Гьахъ квахьдач. * кьумрал хьун гл„ вуж-вуч кьумрал гьалдиз атун. КЪУМРАЛВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера кьумрал тир гьал. КЪУМСАЛ прил, къум квай. Къумсал накьвадай хъсан помидорар экъечIда. Р. КЪУН 1 гл.; -вада, -вана; -ваз, -вазва; -ван, -урай, -вамир; кьун тавун, кьун тахвун, кьун хъийимир марф, жив, хар гьавадай давай чилел аватун. Деврандавай цуькведал хар такьурай. Е. Э. Шеда зун. - Са йифиз зурба марфар къвана, чун михьиз кьежена. А. Ф. Бубадин веси. Марф кьвадайди низ чидай кьван? 3. Гь. Лезгийрин риваят. Къайи марфни кьвазвай. Гь. Лезгийрин риваят. Са арадилай я вири кьуд пад цифеди кIевирда, я мад жив какахьай марф къвада. Гь. М. Хаяр. КЪУН 2 гл., вуч; рекьида, -она; рекьиз, рекьизва; -ван, -угь, -урай, рекьимир: кьун тавун, кьун тахвун 1) кудай гьалдай акъатун, къайи гьалдиз атун. Къанва ракьар кьаябар хьиз муркIадин... Къ. Р. Къанва ракьар... 2) куьч., вуж низ такIан хьун. Дагъларин сагъибдин рикIиз кьанлу дагъ хьиз гъвечIи юлдаш кьана. Ада гьар гьалда ам инай чукурдай рекьер жугъуриз башламишна. Б. Гь. Заз эвера. [Розалия] Валлагь, вун зурба рикI авай дишегьли я. Завай акI алакьзавач. Ремихан заз лап къанва. Месерни кьилди-кьилди вегьезвайди я. Н. И.. Гьакимрин папар * рикIиз кьун. КЪУНАГЪ туьрк, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра мугьман. Садра чаз ирид кьунагъар авай. Р. * къунагъ хьун гл., вуж низ мугьман хьун. Сада адаз ийизва дад: Ша къунагъ хьухь къе лугьуз. А. Ал. Билбил. КЪУНАГЪЛАМИШУН гл., ни вуж; -да, -на; -из, -зава; -ин, -а, -рай, -мир; кьунагъламиш авун, кьунагъламиш тавун, къунагъламиш тахвун, кьунагъламиш хъийимир мугьман яз кьабулун. Эхирки, чал алай вири кIвалахар куьтягьна, элкъвена хъфидайла, чун фермадин зеведишди кьунагъламишна. Б. Гь. Заз эвера. - Я руш, рахадайла вуна зун ви кIеви дуст ялда. Бес дуст икI кьунагъламишдани? Н. И. Гьакимрин папар. КЪУНАГЪЛУХ сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра тIуьн-хъунин компания. - За Закираз кьунагълухдиз эверна. 3. Э. Зун гъавурда акьазвач. ВучатIани вун фикирлу хьанва. Аквар гьалда, ваз ЦIарудин кьунагълух бегенмиш хьанач. Б. Гь. Заз эвера. - Сенфиз абур кьунагълухда Йифиз геждал амукьна. Ж. Жинерар. Дерди туькIуьрун патал са куьнилайни элкъвенач, " лазим ксариз савкьватарни гана, гьар са нямет алай къунагълухарни тешкилна. ЛГ, 2002, 15. V. * кьунагълух авун гл., ни низ тIуьн-хъунин компания авун. - Чухсагъул Гьажименаф дайи, вуна заз хъсан кьунагълух авуна, чай хъвана, фу тIуьна... Н. М. Къизилхтар. КЪУНАГЪУН гл., ни вуж; -да, -на; -а, -ин, -рай, -мир; къунагъ авун, къунагъ тавун, къунагъ тахвун, къунагъ хъийимир кIвализ эверна тIуьн-хъун гун. - Дустуни гьикI кьунагъна вун, гурлу тир жед, гьелбетда?! Ж. Зи сагълугъдай, чи сагълугъдай. Страницы: 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 |
| |||||||
|
