Вход | Регистрация
Лезгинский язык: Грамматика · Словари · Разговорники · Библиотека · Форумы

Толковый словарь лезгинского языка

· А · Б · В · Г · Гъ · Гь · Д · Е · Ж · З · И · Й · К · Кh · КI · Къ · Кь · Л · М · Н · О · П · Пh · ПI ·
· Р · С · Т · Тh · ТI · У · Уь · Ф · Х · Хъ · Хь · Ц · Цh · ЦI · Ч · Чh · ЧI · Ш · Ы · Ъ · э · ю · я ·


КЪЕБЕКЬ туьрк, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра вилин нине кIевзавай чIарар галай хам. Амма вилер сакIани ахъа жезвач, гуя ахвар - зи вилера цIурурна цанвай кьуркьушум я, ада вири вичин заланвилелди зи къебекьар кузва... М. В. Вацран ягъун.

КЪЕБЗ 1 туьрк, куьгь., сущ.; квитанция.

КЪЕБЗ 2 араб, т-б, сущ.; къен фин тийидай гьал.

КЪЕБИЛА || КЪАБИЛА араб, ктаб, сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, - йра кьилдин чIал, культура, сергьятар авай чилер ва дуланажагъ хас тир инсанрин кIватIал. Мани тушир, ам язвай гимн, Къах ийир гьар къебила. А. Ал. Билбил.

КЪЕБРИСТАН фарс, куьгь., сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра кьейибур кучуднавай сурар авай чка. РикIел хуьх, ви дидедин сур, ингье, и кьебристанда ава. Н. А. Сифте къван. Синоним: сурар.

КЪЕВРАГЬ туьрк, прил. гурлу.

къеврагь хьун гл. гурлу хьун.

КЪЕВРАГЬВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера къев­рагь гьал.

КЪЕВРАГЬВИЛЕЛДИ нар. къеврагьвал хас яз.

КЪЕГЪ сущ.; -къини, -къина; -кьер, -къери, -къера 1) ракьун пулуник ва я маса затIарик гъал акалун патал раснавай чка. 2) арабадин кьулухъ кьилин чапла ва я эрчIи къерех. Ида фена гьабурукай зурба кьве къабан кьуна, гъана арабадик кутIунна... Са жуьре хьиз къекъерал... кутIунна, и дагъ хьтинди ида къабанарни кваз галчIурна хуьруьз хкиз башламишна. Ф. Ирид юкI алай Магьамад пагьливан. 3) бедендик къалчах ккIанвай чка.

* къекъерай акъатун гл., рах., вуж 1) манасуз гзаф къекъвена галатун. Гьар сеферда абурун гуьгъуьниз чукуриз хьайитIа, къекъерай акъатда... Б. Гь. Заз эвера. Хтайла хва Ватандиз, Акъатна лап къекъерай, Дуьшуьш хьанай куьчеда Вичин диде къекъвераг. А. С. Дидедин кьисас. 2) са тайин кар кьилиз акъудун патал гзаф зегьметар чIугуна галатун.

* къекъерай акъудун гл., вуж 1) гзаф къекъвена, чукурна галатай гьалдиз гъун. 2) са тайин кар кьилиз акъудун патал гзаф зегьметар чIугуна икрагь хьайи гьалдиз гъун.

КЪЕДАЛДИ нар. къенин югъ алукьдалди, алай вахтуналди.... Вири хуьруьнвийрин хьиз Селим бубадин Уьмуьрни лап вичин рикIел вич аламай вахтарилай къедалди чилихъ галаз алакъалу яз хьана. Б. Гь. Заз эвера Къедалди вичин пелеллай лекедин иесивал ийиз тахьанвайдавай гъукуматрин иесивал жедайди туш, я Нур. М. Б. ЦIийи мискIин. Амма, чидач, гьа йикъалай къедалди я куьчедиз экъечIнач ам садрани, я кьил чIугваз фенач вичин дустарал., А. Къ. Ярагъ Мегьамедан гъазават.

КЪЕДЕК фарс, сущ. парча-шал. КIваляй перни къедек квахьна. Е. Э. Къедекни пер чуьнуьхайдаз.

КЪЕДЛАЙ нар. къенин йикъалай, алай вахтундилай. Ида лугьузва: «Къедлай башламишна, чакъалриз, и гуьзел, и назикширин ванер авай гьайванриз, верчер, гьуьндуьшкаяр, къазар... яшамиш жезвай вири демекар ахьайин! Къ. М. Душмандин тум. - Къедлай ибурун иесияр чун, виликан батракаря!.. Власть хвена кIанда! Къ. М. Экуь инсан.

КЪЕЙД араб, сущ.; -ини, -ина; -ер, -ери, -ера тайин са мана, фикир. И кьейдерин кIаникай вичи туькIуьрнавай формулаяр, гьисабарни кхьин хъувуна Б. Гь. Вили вилер... къейдериз дикьетдалди фикир гана. Б. Гь. Вили вилер. Ахпа зун вири кьейдер гваз чи участкадин начальникдин патав атана. Б. Гь. Вили вилер

* къейд авун гл., ни вуч лугьун, малумарун, тайинарун. Гьа инал заз къейд ийиз кIанзава хьи, переписда чпин паспортда лезги кхьенвайбурун кьадарни бегьем къалурнавач. М. М. Чун гъвечIи халкь туш. ГьакI хьайила, вуч къейд авун лазим ятIа чин тийиз, ам са гъвечIи кис хьана. Б. Гь. Вили вилер. ЦицIигърин хуьруьн майишатдин гьалдикай рахайтIа, къейд авун лазим я хьи, хуьруьн жемят магьсулар, салан майваяр цунилай, малар, лапагар хуьнилай гъейри, яшайишда герек къвезвай са кьадар маса кIвалахрални машгъул тир. С. Муслимов. ЦицIигъ-наме. Богданова кьетIендаказ къейд авурвал, экспедициядин кIвалах дуьньядин массовый информациядин такьатри гьегьеншдаказ ачухарна. ЛГ, 2002, 1. VIII

КЪЕЙДУН гл., ни вуч 1) малумарун, кхьин, гьисаба кьун. 20 йисан къене агъзурралди лезгийри чпин паспортра маса миллетрин тIвар юсьена. И туькьуьл сиясатдин нетижада лезгийрин кьадар тIимил хьанва Официальный статистикади и вакъиа къейдзавач. Гьавиляй эхиримжи переписей лезгий­рин кьадар 467 агъзур къалурнава. М. М. Чун гъвечIи халкь туш. 2) тайин тир вакъиадиз талукьарнавай мярекатар тухун. «рикIин гаф» литобъединенидин 30 йис къейднава. М. М. Кьибле пата гурзава.... жуван багърияр авай ватанрихъ хтун са жуьре хьайитIани къейддачни! Ша, ша чна са «Сверен иви» кьванни дадмишин. Т. А. Мехъер куьтягь тахьанмаз

КЪЕКЪВЕДА, КЪЕКЪВЕЗ къекъуьн глаголдин формаяр. Кил. КЪЕКЪУЬН.

КЪЕКЪВЕЙ 1 къекъуьн глаголдин причастидин форма. Кил. КЪЕКЪУЬН.

КЪЕКЪВЕЙ 2 прил. чапла ва эрчIи патахъ ян ганвай, дуьз тушир. Амма и цIар шегьре рехъ хьтин дуьзди яни, ТахьайтIа дагъдин жигъир хьтин къекъвейди хьун лазим яни - гададиз чизвачир. Б. Гь. Заз эвера. И къекъвей четин рекьяй «ракьун балкIандаллаз» агъадалди фейиди Регьим Эфендидин хтул тир. Гь. М. Хаяр.

* къекъвей-къекъвей прил. гзаф къекъуьнар авай. Иранбубадин кIваливай са версинин кьван къакъатнавай майдандив агакьдалди къекъвей-къекъвей дар жигъирар, чалачухур, кIамар, ратIарин хурар гьалтзавай. Т. А. Мехъер куьтягь тахьан­маз

КЪЕКЪВЕРАГ сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра вич дуланмиш хьун патал недайди тIалабиз къекъведайди. Ша вуна гила кьванни абур къекъверагар хьиз сёрсер хьана тамир. 3. Э. Рамзият. «Кьве кицI ккIайла, арадай къекъверагдиз фу хьаналдай, - фикирна малла Къадира... Я. Ш. Гьахъ квахьдач. Зи рикIелни алама, десте-десте къекъверагар гьатнавай хуьрера. М. Б. За бананар недач. Синоним: саил.

КЪЕКЪВЕРАГВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера къекъвераг тир гьал. Абурун метлеб - хуьруьн халкьар Къекъверагвиляй акъудун, - Чи уьлкведиз бул техилар, Памбаг, дуьгуь, шагьбугъда гун. А. Ф. Эм-Тэ-Эс.

* къекъверагвал авун гл., ни къекъверагвал кьилиз акъудун. А миллетдин уьмуьр къекъверагвал ийиз акъатна. Р.

КЪЕКЪВЕРАГВИЛЕЛДИ нар. къекъверагвал хас яз, къекъверагвилин амалралди.

КЪЕКЪВЕЦ сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра яшлубуру гъиле кьадай лашунин къекъуьрнавай кьил.

КЪЕКЪЕР къегъ существительнидин гзафвилин кьадардин форма. Кил. КЪЕГЪ.

КЪЕКЪЕЧIУН гл., вуж; -да, -на; -из, -зава; 0 || а, -ин, -рай, -мир; къекъечI авун, къекъечI тавун, къекъечI тахвун, къекьечI хъийимир са нин-куьн патавай ятIани масанихъ фин. Вердиш кард хьиз эгечIда вун, Уьркуьтмиш жез къекъечIда вун. Е. Э. Я бахтавар. «Неъ» лагьайлани, ам гьич гуьмбе галай патахъ килигни авунач. «Аквар гьалда, идаз зи гъиляй нез кIанзавач», фикирна Чигалиди ва ам инлай къекьечIна. Б. Гь. Заз эвера. Назираз вичивай аданрекьел акъвазиз тежедайди чизвай, гьавиляй ам ислягьвилелди са къерехдихъ къекъечIнай. 3. Гь. Ахварай авудай аваз.

КЪЕКЪИФУН гл., вуж; -да, -на; -из, -зава; 0 || а, -ин, -рай, -мир; къекъиф авун, къекъиф тавун, къекъиф тахвун, къекъиф хъийимир бедендин температура хкаж хьайила, са квекай ятIани хъел атайла ва я маса са себебдалди чин яру хьун. - Рахух! Рахух!.. Ваз Аллагьди гана им мехъерин кIвал яз, - хъиле гьатна къекъифнавай Рустама эхирни адан гаф атIана. Т. А. Мехъер куьтягь тахьанмаз. АкIизвай ракъинин нурар гьатнавай рушан чин къекъифна мадни иер хьанвай. Я. Ш. Гьахъ квахьдач. Ну, вуч хьанва, кьей хва, вуч гьекь акъатна къекъифнава вун? Ж. Эфендиев. Азадвилин рекье.

КЪЕКЪУЬМ сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра рапуник гьал акалдай чка. Къекъуьм акун патал хъсан вилер кIанда. Р.

КЪЕКЪУЬН 1 гл., вуж ; -веда, -вена; -вез, -везва; -уьгъ, -вен, -уьрай, -вемир; къекъуьн тавун, къекъуьн тахвун, къекъвен хъийимир 1) фин (тайин са чкада, виликкьулухъ финин гьерекатар авун, камар ягъун). Хур экъисна къекъведа вун... Е. Э. КIан я. Къекъведа вун дамахар гваз... Ё. Э. Вун хвашгелди, сафагелди. Хайи халкьдин гьарайдиз гьай лагьай генерал, Къекъ­уьн регьят тирни, гъетер алаз къуьнерал? А. Къ. Хайи халкьдин... Къекъвезва зун гар галукьиз япунчидин ценерихъ... Къ. Р. Чинарар. - Инсан гьакI метлебсуз куьчейра къекъведач, гьар са къекъуьнихъ вичин мурад авайвал, вакъиадихъни вичин мурад ава. Н. М. Сегьнедин билбил. 2) са вуж, вуч ятIани жагъуриз алахъун. Папан рекье къекъвез хьана ирид йис. Е. Э. Герек туш. Ви веледни ви шийирда къекъведи. Е. Э. Бахтсузвал. Анкетада авай делилрай аквазвайвал, ам апрелдилай сентябрдал кьван, кьве кIвачяй акъатна, кIвалахдихъ къекъвез хьана. А. А. Нажмудин Самурский. Ахпа заз гьа кьацIалай са гъвечIи, элкъвей цIиб акуна. Адан кIане чIем авай. Зи тадивиляй тIурунихъ къекъуьн хъхьанач. За цIипIиниз гъил сухна. 3. Э. Зулун пеш. Багьнадихъ къекъвена, кIвалерай катиз, Гьазур тир чIафара сувара гъатиз, Пси хьиз тарарин хилерай кватиз, Мукарай чукурдай нуькIер, каруяр. С. К. Яран сувариз. Зи хуьруьнви къуьлуьхъ гудай Кал емишрихъ къекъведай. Азарлудан вил атIудай ЧIуру хват гваз хкведай. Къ. Р. Самур, къе ви дереда.

* гуьгъуьна къекъуьн. къекъведай кIваче цаз акьахда мисал 'кIан хьайи шей жагъун патал, кьиле авай мурад кьилиз акъудун патал зегьмет чIугуна кIанда' манадин мисал. Къекъве­дай кIваче цаз акьада лагьайвал, Мифтягь гзаф идарайрани тешкилатра къекъвена, вичин къастар кьилиз акъудна. А. А. Пад хьайи рагъ. - Къекъвей кIвачиз цаз акьахда лагьай мисал авайди я, - къвез-къвез кьетIивал акатна Вадимак, - ша кван садра! ЯтIаб кIаник, я тIиб кIаник - эхирки сад жеда ана. Я. Ш. Гьахъ квахьдач.

КЪЕКЪУЬН 2 сущ.; -и, -а; -ар, -ри, -ра инсандин, гьайвандин вилик финин гьерекат. - Ништа, я кIвал къени хьайиди, а хизан декьейдан къекъуьнар Мислиман къекъуьнар хьиз аквадай кьван. А. Ф. Газет. Мухлисатан успагьивал, зиринг къветрен къекъуьнар акваз куз-хъукъуз амукьдай... 3. Э. Муьгьуьббатдин цIелхем.

* къекъуьн(ар) авун гл., ни вилик ва я кьулухъ фидай гьерекат(ар) авун. - Хийир хабар, вуч къекъ­уьнар ийизва, юлдаш устIар? - хъуьрена Вадим... Б. Гь. Вили вилер

КЪЕКЪУЬН сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра дуьз 1) физвай рехъ эрчIи патахъ ва я чапла патахъ дегиш жезвай чка. Са сеферда, цIийи шоферди худ гъалзаваз къекъуьндилай алчуд хьайи машин къиндилбиндил хьана. 3. Э. Зулун пеш. Машин гуьтIуь къекъуьндал, Спелри тIалабайвал, кирсеба, вири рехъ кIевна, акъвазна. М. Б. Спелар.... таниш тушир дагъдин къекъуьнра гъалтай такабурлу суван кьунар, инлай-анлай къурху кваз къарагъай сваларин уьфтер, кьуд патаз атир хъченвай цуькверин хунчаяр рикIелай алатай хьиз тир... Т. А. Мехъер куьтягь тахьанмаз. Хуьр таквадай къекъуьндик акатайла, адет яз, чеб чпел ашукь тир рушни гада къуьнкъуьневаз рахаз-рахаз булахдал фидай ва элкъвена хуьр аквадай чкадал кьван санал хкведай. С. Муслимов. ЦицIигъ-наме. 2) рапунихъ гьал акалдай тIеквен.

КЪЕКЪУЬРУН гл.; -да, -на; -из, -зава; 0 || а, -ин, -рай, -мир; къекъуьр авун, къекъуьр тавун, къекъуьр тахвун, къекъуьр хъийимир 1) ни вуж вилик-кьулухъ финин гьерекатар ийиз тун. Дидеди аял куьчеда къеъуьрзава. Р. 2) ни вуж квехъ са затI жагъурдай гье­рекатар ийиз тун. 3) ни-куь вуч бедендин паярикай сад юзурун, галтадун. Гьахъ лагьайтIа, жува жуван тариф авун кицIи тум къекъуьрай мисал ялда. 3. Э. Кек галкIизва.. Руша арумарум чIулав рацIамар юзурна, катран вилер къекъуьрзава. 3. Э. Рамзият;

КЪЕЛБИ || КЪАЛБИ араб, т-б, сущ.; рикI, гуьгьуьл.

* къелбикъара хьун гл. рикI чIулав хьун. Гъибет пара, къалбикъара, рикI дагъал... Е. Э. Нефсиниз.

КЪЕЛЕ 1 туьрк, сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра 1) виликдай гьужумдиз къвезвай душмандикай хабар гун патал ва ам энгел авун патал эцигдай гьяркьуь кьакьан парудалди кIевнавай махсус чка. Эвел фасикь яхулари ЧIурна къеле, еке пару. Е. Э. Наиб Гьасаназ. Вун акурла, зи гуьгьуьл, рагъ алай югъ хьиз, ачух жеда. Зи къуватлувал акьван артух жеда хьи, зун къелеяр къачуз кIвачин жеда. 3. Э. Арифдиз ишара. 2) куьч. мягькемдиз кIевнавай чка, дарамат. Къапу, бажа буьтуьн михьиз айна я, Хварасан чешне я, Хайбар къеле я... Е. Э. Алкьвадар Гьасан эфендидин цIийи кIвалериз. - Чна тек са девлетлуйрин малар ваъ, гьатта фена пачагъдин къеледай кьизиларни чуьнуьхда, - лагъана халуди. Ф. Халунихтул.

КЪЕЛЕ 2 туьрк, сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра къапариз ядай металл.

* къеле гун [ягъун] гл., 1) ни квез... къакъун валари кьунвай хьтин чIулав чуру алай чинал, къеле гайидал хьиз, мешреб акьалтнава. Б. Гь. Заз эвера. Вуна муькуь юкъуз фида лагьайди туширни? - хабар кьуна уьлгуьчдал тунвай, цIийиз къеле янавай цурун къажгъанди хьиз, кьили нур гузвай Къадира. Гь. С. КIири Буба. 2) ни низ са нин ятIани чинал адан тарифар авуналди вичин фикир кьилиз акъудиз алахъун.

КЪЕЛЕМ 1 араб, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра 1) тарцин таз. Фи­лер кала комсомолри АкIурзава къелемар, Явшанлухдал алукIзава Машмашрикай перемар Къ. Р. Самур, къе ви дереда. Адаз вич авачирла, тама къушарин авазар лал жедайди хьиз, кIвачерал зиринг жейранар сугъул жедай ва цIийиз накьвадикай хкечIнавай къелемар кьурадай хьиз жедай. 3. Гь. Ахварай авудай аваз. 1988 - йисуз цицIигъви Муслимова Жарията 88 агъзур къелемдик тIур кутума. С. Муслимов. ЦицIигъ-наме. Ичин, чуьхверин, машмашин, хтун ва маса къелемар акIурна. 3. Э. Рамзият. 2) куьч., шиир кIаниди. # таза ~, назлу ~, ширин ~, шуьше ~. Ихьтин шадвал ийидайдаз Таза къелем мубарак хьуй. Е. Э. КIани ярдиз. Вил атIудач вахъай, къелем, Ярхар хьана рекъидалди. А. Ф. КьатI-кьатI авур зунжурар. 3) (чIехи гьарфуналди - Къ) дишегьлидин хас тIвар: Къелем.

КЪЕЛЕМ 2 куьгь., сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра кхьинардай алат. Девит, чар, къелем ХупI ярашугъ я. Е. Э. Квез вуч ярашугъ я. Гагь са кар, гагь маса кар себеб жез, адавай вичин фикирда авай дафтар къелем сакIани гъиле кьаз хьанач. Хьанач лагьана ада гьайифни чIугвазвачир. 3. Э. Рамзият. ви къелем гьамиша хциди ва кар ийидайди хьурай, зи стха чан! 3. Э. Зун гъавурда акьазвач. Синоним: карандаш, ручка.

КЪЕЛЕМДАШ нугь., сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра кил. къелем2 .

КЪЕЛЕТ араб, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра нетижаяр фагьум тавуна авур, ийидай кар. [Али]. Секин хьухь, шехьмир. Заз Авай-авачирди са вун я. Вучда, хьана завай са къелет, темягь ацукьна, амма вун за садахъни дегишардайди туш... Вун хьтин дишегьли авайди туш ( къужахламишда). Н. И.. Гьакимрин папар

* къелет(ар) авун гл., ни нетижаяр фагьум тавуна са гьихьтин ятIани кар, гьерекатар авун.

КЪЕЛЕТУН гл.; -да, -на; -из, -зава; 0 || а, -ин, -рай, -мир; къе­лет авун, къелет тавун, къелет тахвун, къелет хъийимир айиб къведай гъалатIдин кар авун. Къелетна за: акъахна абуруз акваз... Е. Э. БалкIан квахьайла.

КЪЕЛЕЧИ сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра 1) къапариз къеле гудайди. Чи хуьрериз къведай къелечияр яхулар тир. Р. 2) зараф. яхулви.

КЪЕЛЕЧИВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера къелечи пешекарвал.

КЪЕМАЗ рах.. нар. 1) гьа и яшда амаз. Вун къемаз иниз вучиз акъатнава? - цIугъар ийиз вичин майилар къалурзава бурма чIарарин кицIи. А. Исм. Эхиримжи къув. 2) гьеле къе. Къемаз ихьтин амалар авурла, ахпа ада вучдатIа, *чидан ваз?. Р.

КЪЕМЕ сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра кьве патал мурз алай гъвечIи хенжел.

КЪЕМЕДА кил. КОМЕДИЯ.

КЪЕМЕДИ урус, прил.; хъуьруьнар къведай. Гадайри къаравилияр, къемеди ихтилатар, хкетар ахъайдай С. Муслимов. ЦицIигъ-наме.

КЪЕМЕР араб, шиир, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра 1) рагъ. Экв такур буьркьуьдаз шамси, Къемердин къадри вуч чир хьуй?! Е. Э. Дуьньядикай бейхабардаз. Диде-бубад къадир чир хьуй, - Веледни шемси, къемер я. Е. Э. Дуст Абумуслимаз 2) (чIехи гьарфуналди - Къ) дишегьлидин хас тIвар: Къемер.

Страницы: 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16
© 2013-2024 · Alpania-Mez Контакты Хостинг от uCoz