| Вход | Регистрация | ||
|
Толковый словарь лезгинского языка ПУДРАТ сущ.; -ди, -да, -ар, -ри, -ра вахтуналди менфят къачуз кьун. Шамила Гьажи Нуьзуьран никIерикай пудратда кьунвай. Я. Ш. Гьахъ квахьдач. 1985 - йисуз ЦIийи Испикрин участокдин А. Жалилов кьиле авай бригадада рабочийри, чпи кьил кутуна, салан майваяр гьасилдай пудратдин звено гьасилна. ЛГ, 1985, 12. IХ. ПУЗМИШ: * пузмиш хьун гл., вуж-вуч чIур хьун. Кефни хана жуван гьадан хцикай, азар тушиз чанни ви пузмиш жеди. С. С. Мукъаят къваз гьарма жувал, Пузмиш тахьуй гьал фекьияр. С. С. Фекьийриз. Синоним: пузмишун. ПУЗМИШУН || ПУЗМИШАРУН гл., ни вуж-вуч; -да. -на; -из, -зава; -а || ая, -ин, -рай, мир; дуьз къайдадикай хкудун. Пузмишзава чаравилин атIунар, Яб акализ рикIихъ гьар са бендедин. А. Ал. Шаир. Киснава рагар. Дарих я рагар. Рехи кьилерал цифедин бармак. Пузмишиз лезги чилерин рангар. А. Ал. Киснава рагар... Са шумуд сятинин къене чатухъан азарди пузмишарна. З. Гь. Уьмуьрдин сирнав. Синоним: пузмиш авун. ПУЛ фарс, сущ.; -уни, -уна; -ар, -ари, -ара са затI къачудайла ва гудайла, адан къиметдин уьлчме хьун патал чарчикай ва я металлдикай (ракьукай, гимишдикай) атIанвай лишан. Гимишдин пул дуьзмишна на яхада. Е. Э. Туькезбан. Шумуд агъзур инсан вуна кьена, пул, Шумудахъ на тунач намус, гьая, гьахъ?! А. Ал. Пул. Заводдин гьаятда гьикI ятIани шаирдин жибиндай пул аватзава. ЛГ, 1992, 31. Х. Пул пара, къуллугъ чIехи хьуналди инсандивай гьуьрмет къазанмишиз жедач, герек жува халкьдиз, ватандиз рикIин сидкьидай къуллугъ ийин... "Самур" газ., 2003, 26.1 V. ПУЛАВ кил. ПЛАВ. ПУЛАР 1 пул существительнидин гзафвилин кьадардин форма. Кил. ПУЛ. ПУЛАР 2 кил. ПАЛАР. ПУЛДИН || ПУЛУНИН прил. пулуналди идара ийидай. [Мегьамедбег]. Чна адаз куьмек гана кIанда. Гьавиляй цIийиз атанвай начаник Чахчабегазни немедленнодаказ чавай народ гъавурда туна, итимрин, балкIанрин, пулдин, яракьдин ва маса куьмекар кIанзава, - лугьузвай. Ж. Эфендиев. Азадвилин рекье. Гьар йисуз пулдин пишкешар ва чухсагъулар гузва. З. Э. Кек галкIизва. Пулдин такьатар, эцигунардай материалар жагъурна. ЛГ, 2003, 4. ХII. ЦицIигърин жемят вири патарихъай азадди я лугьузни жедачир. Ада ханариз раж, бигер, пулунин налук, Урусатдин пачагьлугъдик акатайла, гьукуматдин хазинадид пулунин налук гузвай. С. М. ЦицIигъ-наме. ГъвечIи гададиз, Мирзеханаз, алатай йисуз кIвалахдилай агъзур манат премия гана, ада пулунин са пай бубадиз рахкурнай, З. Гь. Бубадин кIвал. Фекьи-фахрадиз, сур атIайбуруз гайи пулар... фекьи-фахрадивай, сур атайбурувай чпиз гайи пулунин гьакъиндай лугьузвай распискаяр... рекьин билетар гилигзава). А. Къ. Гилигзава. ПУЛЕМЕТ урус, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра фад-фад гуьллеяр ядай яракьдин жуьре. Эгер адан [цин чешмедин. А. Г.] патав агатиз кIан хьайитIа, немсерин пулеметди инсандикай саф ийида. З. Гь. Залан кам. ПУЛЕМЁТЧИК сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра пулемётдай гуьлле гун пешекар тирди. пулеметчиквал пулеметдал ягъун пешекар тир гьал. * пулемётчиквал авун гл., ни пулемётдай гуьлле гудай пешекарвал авун. ПУЛСУЗ нар. пул гун тавуна ва я къачун тавуна. Синонимар: пулсуздаказ, гьавая. ПУЛСУЗДАКАЗ нар. пул гун тавуна ва я къачун тавуна. Камалаз гаф татун патал абуру, аварияди ганвай зиянар арадай акъуддалди, пулсуздаказ кIвалахун хиве кьуна. Б. Гь. Вили вилер. Зун колхоздин председателвиле хкягъай сифте йикъарикай са юкъуз гьарам шей дакIан, намуслу, хуьруьнвийрин патай пара гьуьрмет авай зи рагьметлу дидеди пулсуздаказ колхоздай са шейни тагъун патал кIевелай таъкимарна. «Самур» жури., 2003, №2. Синонимар: пулсуз, гьавая. ПУЛЬС урус, сущ.; -ди, -да; -ар, -ари. -ара рикIин кIвалахдикди иви къекъвезвай дамаррин юзун дамар ягъун. ЧIулав лекь тупIалай авуна, ивидин давление алцумна. А. Э. Хазинадин къаравулда. ПУН 1 [ппун] сущ.; -а, -а; -ар, -ари,. -ара 1) кьакьанвилихъ хкаж хьанвай са куьн ятIани чилив гвай чка. Абас кьве вилни хъсандиз экъисна, къаргъудиз ухшар а инидин валан пуназ дикъетдивди тамашзава. М. В. Гьарасатдин майдандал. Тарцин пуна, цIуьдгъуьн тавун патал къван туна, за Рехидаз гъилин ишарадалди агьадихъ ша лагьана. М. Б. За бананар недач. Зун сифте ракьун чилинин пуна гуькь хьана, ахпа за руфун цавална, жуван пацарни къармахар худда туниз гьазурвал акуна. А. Исм. Чемпион. 2) куьч. мал-девлет. ЦIи абурук пун акатна. Р. * пун-кьил сущ. бине. Садрахъ архайинвилив жува-жуваз суал це: «Чун вуч ксар я? Чун гьикI эмелдиз атанвайди я? Чи пун-кьил вуч я?» М. М. Чун вуч ксар я? * пунай акъатун гл. 1) вуч набатат, са патахъ ярх хьуникди, пун алай чкадилай дувуларни галаз чиляй акъатун. Къазмадивай акьван яргъа тушиз, вацI кьве шакъадиз пай жезвай чкадал, къавахдин са тар пунай акъатнавай... З. Гь. Ахварай авудай аваз. 2) вуж авай-авачирдавай хьана, кесиб гьалдиз аватун.. ПУН 2 [ппун] нугъ., сущ.; -ди, -да; -ар, -ари; -ара дагъда хипер хуьзвай чка. Чун Къабустанбади гьар гатфарихъ, гьар зулуз пунайрал ракъурдай ва чнани чубанриз алакьдай куьмекардай... Р. Гь. Зи ирид стха. ПУНКТ урус, сущ.; -уни, -уна; -ар, -ари, -ара кар-кIвалах кьилиз акъудун патал тайинарнавай махсус чка. Эгер вахтунда чкайрал майваяр кьабулдай пунктар ачухайтIа, абур и инжиклувиликай хкатда. Т. А Мехъер куьтягь тахьанмаз. Дагъустандин ва Россиядин гьакимри Азербайжандин гьакимрихъ галаз кьве патазни хийир жедайвал, икьрардал атана, меслят авуна, чи товар Азербайжандин базарриз ахъа авуртIа, я туш келемар кьабулдай пунктар ачухайтIа жедачни бес? ЛГ, 2004, 5. VШ. Хайи халкьдиз рикIин сидкьидай къуллугъ авур Р. Шихсаидова гзаф лезги хуьрера сифте яз духтурханаяр, фельдшервилинни акушервилин пунктар кардик кутунай. "Самур" газ., 2002, 19.III. ПУНКТУАЦИЯ урус, граммат., сущ.; -яди, -яда; -яр, -йри, -йра кхьинра лазим тир лишанар (запятая, точка, тире ва мсб) эцигунин къайдаяр, система. * пунктуациядин лишанар сущ. запятая, точка, тире, кьве точка (: ), точками запятая (;) - вири санлай.... Гьар са чIала дуьз кхьинин къайдайрикай кар алайди пунктуациядин лишанар кутугай чкайрал эцигун я, вучиз лагьайтIа пунктуациядин лишанар мана дегишарзавай такьатрик акатзава. М. Алипулатов. Лезги чIалан грамматикадай машгъулардай материалар. ПУРАР сущ., гзаф. кь.; -и, -а балкIандин далудал инсан ацукьдайла, адан къулайвал патал эцигдай затI. Къудгъунна ( а)кьах пурариз, 'Элкъвез килиг варариз. Уьзенгда тур эрчIи кIвач, Ахпани вегь чапла кIвач. Ф. свас балкIандал акьахдайла. Пурариз - уьзенг, гьар мектебдиз -' зенг, Гъуьрчехъандиз тфенг ХупI ярашугъ я. С С. Квез вуч ярашугъ я. Ингье адаз виш балкIан Пурар алай гимишдин. Х. Х. Жинсиникай лекьерин. * лам гатаз тахьайла, пурар гатада. * пурар ягъун гл., ни квез балкIандал акьахна фидайла, адал пурар эцигун. Алашадиз яна пурар, Вун накь вучиз атаначир? С. Вун накь вучиз атаначир. - Хан алаз къекъвей пурар яна маса лежбер итимдивай къекъвез жедач кьван, - лагьана Уьздена. С. Ярагъви ашукь Уьзден. * пурар яна лугьуз ламракай шив жедач мисал 'са низ-квез ятIани; винел патан гуьрчег лишанар арадиз гьуналди адан хсусивал квадариз жедач' манадин мисал. ПУРНИ фарс, сущ.; -дм, -да; -яр, -йри, -йра гзаф рекьера (медицинада, тIуьн-хъуна ва мсб) ишлемишдай, вичихъ хъсан ни галай набатат. Чи къурухрин пурнийрайни гъеферрай Сагърай, сагърай зи Ватандин тIебиат. Ш. Э. М. Сагърай ТIебиат. Хурун уьгьуь квайдаз ихьтин настойкади куьмек гуда: 10 чичIек, са кьил серг куьлуь авуна, хъуьтуьл жедалди некIеда ргада ва аниз пурнияр ругур яд ва вирт алава хъийида. ЛГ, 2003. 31. VII. ПУРПУ прил. къалинвал авачир. Виридалайни тфенгрин сесери дагъларин тим-тик чинриз, рагариз ва чархариз янавай къакьан тарара кIватI хьанвай пурпу живер къарсаламишна. А. А. Пад хьайи рагъ. Гьамиша хьиз, Гъуьлягъ-цин кьилихъ туькIуьрнавай пурпу руквадин фура къатканвай... М. Б. Шапка. ПУРПУВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера пурпу тир гьал. ПУРПУДАКАЗ нар. пурпу гьал хас яз. - Ваъ, -лагьана Сираж бубади пурпудаказ пIузарикай гапIал-гапIал гум акъадарна. М. В. Буржар хьайитIани алатда хьи. Салан чIулав накье регьятдиз перциз муьтIуьгъ жезвай. Ида пер ягъунин хушлувал артухарзавай. АкI тир хьи, накьвадиз вичин чин кIаник авуникай хуш авай, гьар са чIук, перцелай аватайла, пурпудаказ чкIизвай. А. Къ. Нехирбанни лекь. ПУРТНА нар. пурт сесерни галаз садлагьана, бирдан. Ажугъламиш хьана, виликни вуч кватIа килиг тийиз физвай ЦIарудин кIвач галукьай фартарин кулунин пунай пуртна са къуьр акъатна. Б. Гь Заз эвера. ПУРФ: * пурф ягъун гл., ни низ-квез сиве авай яд, фан гъвелер къеняй къвезвай гьавадалди акъудун. Седефа адан чиниз цин пурф яна. З. Э. Муькъвел гелер. ПУРХ : * пурх ягъун гл., ни-куь балкIанди нерай, сивяй къалин нефес акъудун. Пачагьдин хва вичин балкIандиз яд гуз фида вирел. БалкIанди, пурх ягъиз, яд хъвазвачир. Ф. Бибихатун. БалкIандин патав атай Къиличаз ам са жуьрез акуна. Туьмердайла, санал акъваз тийиз, пурх ягъиз лап секинсуз тир. А. И. Къиргъин. Галатнавай балкIандини кьезилвал гьисснаваз пурх яна. В. М. Гьарасатдин майдандал. ПУРХУН гл., ни-куь; -да, -на; -из, -зава; -а|| ая, -ин. -рай, -мир; пурх авун, пурх тавун, пурх тахвун, пурх хъийимир пуррх сесер акъудун. Виликай балкIанпи пурхдай, леэнрин зингрингрин ванер къвезвай. Гь. Къ. Четин бахт. ПУРЦУХ: * пурцух аял сущ. ацIай ва сагъ аял. Пурцух аял итим жеда натараз. И. Гь. Ярашугъ. ПУРЧ нугъ., сущ.; -а, -а; -ар, -ари, -ара дараматдин пIипI. Дустуни, адан гъилевайди вахчуна, кIвалин пурчаз гадарна. ЛГ, 2004,17.II. ПУСПУС рах., сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра ван алачиз лугьудай чинебан гафар-чIалар. Хуьре гьатнавайди вуч пуспус я. Гь. Къ. Четин бахт. ПУСПУСУН гл., ни-куь; -да. -на; -из, -зава; -а, -ая, -ин, -рай, -мир; пуспус авун, пуспус тавун. пуспус тахвун, пуспус хъийимир ван алачиз чинебан гафар-чIалар лугьун, акъудун. Дишегьли, помидорарни сумкадиз хъивегьна, эхцигай гъвечIи гирадин къванцизни пIузаррикай са вуч ятI ани пуспусна, хъфена. Т, А. Мехъер куьтягь тахьанмаз. ПУТ урус, сущ.; -уни, -уна; -ар, -ари, -ара 1) 16 килодин заланвал. Вад-ругуд виш нефес авай хуьруьз дуьгуьдин ашар гана кIанзавай. Идан патахъай агъа кIан вад-ругуд рипе дуьгуь, са пут кьван гъери, гьакI як, маса затIар лазим тир. А. Ф. Бубадин веси. Виш пут акъудна кIани чкадал са шахтади ирид виш пут акъудна Дашкуьмуьр са фяледи. Х. Т. Темпел ва адан паб. Иранда гьар са агъалидин кьилиз кьве пут, Францияда вад пут емишар гьасил ийизва. 2) терезар. Китдин мецяй пуд тонн къвезва, гзафни... Я жезвач ам путар гъана чIугвазни. М. Б. Тост. ПУТУЛКА кил. БУТЫЛКА. ПУФ сущ.: -ди, -да; -ар, -ри. -ра сивяй акъатдай пуф сесерин ван. Гьаятни чпин чкайра архайин хьана пуфдин ван ацалтна гирнагъзавай маларив ацIанвай. М. В. Гьарасатдин майдандал. Ада семечкаяр жакьваз къвалахъ пуфзава, ара-ара гьарайзава: «Пуф! Ф. Б. * пуф авун гл., ни сивяй пуф сесер акъудун. Юуьд балани са жергедаваз, пуф-пуф ийиз ахварик ква. А. А. Пад хьайи рагъ. Синоним: пуфун. ПУФУН гл., ни-куь; -да, -на; -из, -зава; -а, ин, -рай, -мир; пуф авун, пуф тавун, пуф тахвун, пуф хъийимир сивяй пуф сесер акъудун. Ада семечкаяр. жакьваз къвалахъ пуфзава, ара-ара гьарайзава: «Пуф» Ф. Б. Филиал. Синоним: пуф авун. ПУХЛУ туьрк, прил. чиркин, кьацIай. * пухлу авун векъи, гл., ни вуч кьацIай. чиркин гьалдиз гъун. Зазни якъин хьанва: гьар са пеше адан векилри пухлу ийизвачтIа, маса садавайни адал леке гъиз жедач. Т. А. Мехъер куьтягь тахьанмаз. * пухлу хьун векъи, гл. вуч кьацIай, чиркин гьалдиз атун. ПУХЪ туьрк, сущ.; -ади, -ада; -ар, -ари, -ара 1) инсандин къеняй акъатзавай ишлемишнавай продукт. 2) куьч., векъи къанундив, намусдив кьан тийидай кар.... За вучдай кьван, жуванди маса гудани? Ана са пухъ авайди гьисснай за. М. Б. За бананар недач. 3) куьч., векъи бегьемсуз инсан. - Абур яркIар туш. Абур вужар ятIа, завай хабар яхъ. Заз чизва, абур вуч пухъар ятIа. М. Садикь. Дуст. ПУХЪАЦ векъи, сущ.; -а, -а; -ар, -ри, -ра михьивал гвачирди. КIватI хьанвайбур чкIайла, машин варцел туна, Мирим кIвализ хъфена. Умывальникдал къазан запун акур ада кIвале са тамаша туна: "Пукъацар яз хана - пукъацар яз рекьинни ийида", - секин жезвачир ам. М. Б. «Жигули». ПУЧ: * пуч авун гл., ни вуж-вуч авачир, тахьай гьалдиз гъун. Ягъанатдин са хъверна, Лагъана: "Вун язва вуч?! КIанда заз вун ийиз пуч! Зун патал вун са тIветI я... Ф. Шарвилидикай риваят. Килиг, техилдикай са тварни пуч ийимир, цIи кьурагь хьана никIер вири хкатзава. А. Ф. Бубадин веси. Аквазва хьи квез, чи авамвили гьикьван жегьил чанар пуч ийизватIа. Гь. Гь. Адетдин къармахра. Синонимар: кьин, пучун. * пуч хьун гл., вуж-вуч чан аламачир гьалдиз атун. Пуд агъзурдалай гзаф. дагъустанвийри и уьлкведа [Афгъанистанда. - А. Г.] чпин аскервилин буржи кьилиз акъудна. Абурукай 128 кас викIегьвилелди пуч хьана. ЛГ, 2004, 22.I. Синоним: кьин. ПУЧУН гл., ни-куь вуч; -да, -на; -из, -зава; -а, -ин, -рай, -мир; пуч авун, пуч тавун, пуч тахвун, пуч хъийимир тахьай гьалдиз гъун. Вуч авуна за ахьтин куьн хъфидай? Вучиз куьне зи кIвал, зи югъ пучзава? М. Б. Гьуьрмет. Синонимар: кьин, пуч авун. ПУЬНУЬГЕТ сущ.; -ди, -да; -ар, -ри. -ра кIвалин къавук жедай гъуьлягъ хьтинди. Пуьнуьгет - гьар са нугъатдал са жуьре лугьуда. Им къавук жедай гъуьлягъ я. И гъуьлягъ кIвалин руьгь яз гьисабдай, ам кьиникь еке къадагъа алай кар тир. ЛГ, 1992, 3. XII. ПЧИРГЪАН сущ.; -ди, -да; -ар, -ри. -ра балкIанрин кIвачериз акъатдай хер. ПЬЕСА урус, лит., сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра драмадин эсер. «Къалабулух квай гатфар» пьеса гьукуматдин лезги драмтеатрди сегьнеламишна, халкьди ам гъуьрметдивди кьабулна. Литературадин хрестоматия, 1988.... чи прозаикрин - гьикаяяр, новеллаяр, повестар, романар, шаиррин - шиирар, сонетар, балладаяр, риваятар, поэмаяр, драматургрин - пьесаяр, литературоведрин -критикадин, библиографиядин макъалаяр, рецензияр сифтени сифте чи журналда чапзава, ахпа абуру ктабханайриз, маса халкьарин литературайриз лув гузва. Ж. Лезги эдебиятдин гуьзгуь. Ам [Гь. Гьажибегов. - А. Г.]... лезги театрди эцигай ва кьилди ктабар яз чапдай акъатай кьве пьесадин авторни хьанай. Гь. Гашаров. Хайи халкьдин рекье чан гайиди. Страницы: 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 |
| |||||||
|
