| Вход | Регистрация | ||
|
Толковый словарь лезгинского языка ПЕРИ фарс, сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра гуьрчег дишегьли (кьиблепатан фольклорда). Хъжеч мад вун хьтин пери А. Ал. За ваз гуда 2) (чIехи гьарфуналди -П) дишегьлидин хас тIвар - Пери. * цин пери. ПЕРИЗАДА фарс, сущ.; 1) лит. лирикадин эсердин жуьре. Лап къадим заманадин лирикадин эсерар халкьдин манияр я. Лайлаяр ва кинер, перизадаяр ва даллаяр, яедин манияр, ватанпересвиликай, гъурбатдикай ва майишатдикай бендер... Н. А. Литературадин хрестоматия,1966. 2) (чIехи гьарфуналди - П) дишегьлидин хас тIвар: Перизада. ПЕРИШАН 1 фарс, прил. шад тушир, са квекай ятIани гъамлу фикир ийизвай. РикI чIулав я чи и къара, Гьал - перишан, алагуьзли. Е. Э. Алагуьзли. Ада шад мани перишан гьавадал лагьанай. А. А. Лезгияр. Гьамишанда перишан Ханум, нянихъ цел фидайла, Эслидал гьалтна. З. Э. Муькъвел гелер. Синонимар: пелеш, сефил. Антоним: шад. * перишан хьун гл., вуж шад тушир, са квекай ятIани гъамлу фикир ийизвай гьалдиз атун. Гьар са чIавуз вун рикIел ( а)лаз Гьал перишан я, бахтавар. Е. Э Бахтавар. ПЕРИШАН 2 нар. шад тушиз, са квекай ятIани гъамлу фикир ийидай гьалда аваз. Уьзденан гьал перишан акурвалди, дидеди лагьана: - Ви чин серин кваз аквазва заз, хьайи кIвалах авани? С. Ярагъви ашукь Уьзден. ПЕРИШАНВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера перишан тир гьал. И перишанвилихъ гъавурда гьатдай себебар авай К. К. Суьгьбетзава Максима. Зун, парталар алукIна, къецел экъечIна. АцIай варз цавун юкьни юкьвал ала. Акьван кьуд пад гуьрчег аквазвай ва гьа и гуьрчегвилихъ галаз санал, на лугьуди, вацран экуьни кьуд патаз перишанвал чукIурзава. З. Къ. ШейтIандин веледар. ПЕРИШАНВИЛЕЛДИ Синонимар: пелешвилелди, пелешдаказ, пелешдиз, сефилвилелди, сефилдаказ, сефилдиз. Антонимар: шадвилелди, шаддаказ, шаддиз. ПЕРИШАНДАКАЗ нар. перишан гьалда аваз. Синонимар: пелешвилелди, пелешдаказ, пелешдиз, сефилвилелди, сефилдаказ, сефилдиз. Антонимар: шадвилелди, шаддаказ, шаддиз. ПЕРИШАНДИЗ нар. пелеш яз. Синонимар: пелешвилелди, пелешдаказ, пелешдиз, сефилвилелди, сефилдаказ, сефилдиз. Антонимар: шадвилелди, шаддаказ; шаддиз. ПЕРЛЕНГ кил. ПЕЛЕНГ. ПЕРПИЛ сущ.; -ди, -да; -авр, -ри, -ра тинидикай тупIалди атIана авунвай куьлуь элкъвей кIус. - Ваз лагьайвал, кIвале хьухь, цицIибриз перпилар це, аялриз, салаз килиг. Н. Насруллаев. "Го-о-о-л!". * перпил хапIа сущ. тинидин элкъвей куьлуь кIусарикай авунвай хапIа. ПЕРПИЛАГ сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра къавукай епинихъ куьрсна гьавада галтад жез къугъвадай затI. Хуьре-хуьре яран цIаяр хъувунва, Хуьре-хуьре перпилагар кутунва. Х. Х. Масан баде. Перпилагдиз акьахна, Яна мани ван алаз. Х. Х. БацIияр. ПЕРРОН урус, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра вокзалдикай инсанар поездда акьахдай ва эвичIдай чка. Поезд рекье гьат хъувуна. Инсанарни перрондилай хъфизвай... А. Р. ПIинияр.... са гьерекатзавайда, перрондилай элясдайла, вичин чамадан гелягъна. М. Б. Зун кьенвач. ПЕРС фарс, сущ.; -ди, -да; -ер, -ери, -ера фарс чIалал рахадай иранви. БарбатI хьана персер атай, Чан Шарвили дидедин; Ф. Шарвилидкай риваят. ПЕРСЕНГ фарс, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра са вуч ятIани (мес, ичер, техил) авай къапунин заланвал. -Ви хъсанвилерин са персенг кьванни завой вахъ ахгакьариз хьанайтIа, заз маса къайгъу авачир, дуст, жаваб хуькведай. З. Э. Зулун пеш. Синоним: тара. ПЕРСОНАЖ урус, сущ.: -ди, -да; -ар, -ри, -ра художественный эсерда иштаракзавайди. Шаир вин и эсердай чIехи эдебдин, марифатдин, тербиялувилин чешне яз, «вирт квахьайди» гьа и чешмейрикай магьрумди яз аквазва. Шаир хъсан персонаж я. вирт квахьайди - пис. Р. Къадимов. Етим Эминан айгьамдин ва зарафатдин шиирар. ПЕРТ: * перт авун гл., ни-куь вуж кефи(яр) хъсан тушир гьалдиз гъун. Алидар сагъ ва саламат яз ярдин дидардихъ агакьна. Ида Мегъамедрасул перт авуна. А. И. Самур. Ша мийир зун перт, перишан, Кумир на зи рикI А. Ал. Кумир на зи рикI. Синоним: пертун. * перт хьун гл., вуж кефи(яр) хъсан тушир гьалдиз атун. Вири и гьалар аннамшизавай Жегьил михьиз перт хьанвай. З. Э. Мехъер кьуьл туш. Гьикьван гуьзетиз акъвазда. Кар кардай фейила, ахпа тади къачунихъ вуч метлеб амукьда? ~ перт хьана Сувара вичин фикир малумарна. А. И. Самур. Ахьая вуч ятIа ви дерт, акъвазмир икI, хьана вун перт, Лагь ви кьилел вуч атанва, гьуьлуьн кьере авай суна?! А. Мир. Гъезелар. ПЕРТВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера перт тир гьал. - Тади гьиниз ийида кьван? Агакьдачни. - Вагьаба вичин пертвал Магъсудахъай чуьнуьхиз чалишмишвална. А. И. Самур. Ягьуд пачагьдин чин, пертвал. акъатиз, къвердавай атIугъ жезвай. Адан рикI Кисбубадилай нарази тир. М. В. Гьасаратдин майдандал!. ПЕРТВИЛЕЛДИ нар. пертвал хас яз. ПЕРТУН гл., ни-куь вуж; -да, -на; -из, -зава: -а, -ин. -рай, -мир; перт авун, перт тавун, перт тахвун, перт хъийимир перт гьалдиз гъун. Заз чилерни михьи я гьа цавар хьиз, Амма бязи кIвалахри зун пертнава, За хайи чил кьазва жуван сувар хьиз... А. Мут. КIанда заз. Синоним: перт авун. ПЕРЦИХъАН сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра перцин тум. ПЕТЛИ урус, сущ.; -ди. -да; -яр, -йри, -йра рак. пенжер кварцелдик кутун патал ишлемишдай алат. # пенжердин ~, ракIарин. ПЕХИЛ араб, прил. маса кас авай гьал хъсанди яз аквадай ва адаз писвал хьана кIандай. Вун яр хьана лугьуз тIвар чи хуьре ( а)вай Са пара инсанар пехил язава. Е. Э. Ярдиз. КIелет дагъ Яру дагъдал пехил я, лугьудай чи хуьруьнвийри, гьавиляй ам кьурана чарх-чарх хьанва. М. В. Гьарасатдин майдандал. Пехил рикIер пад хьурай, Набут рекьер яд хьурай, И дуьньядал гьамиша Шад рикIер азад хьурай. Л. И. Хер алай мани. * пехил хьун гл., вуж нел-квел масад авай гьал жувандалай хъсан акуна, адаз такIанвал авун. Пехилзава тIавус гьакьекь чIарарал. Е. Э. [ ьалимат. "Чарадан девлетдал пехил жемир вун, Эхирни са къуз жегьеннемдин цIа куда... " А. Ф. КьатI-кьатI авур зунжурар. Гьамиша инсаф жедан мегер Акьван пехил хьунухь рикIер? С. С. Фекьияр. Зи ашкъидал пехил. хьанва парабур, Кьун тавурай бедназардин вили вун. М. М. Зун дерт чIугваз бахтлу я. ПЕХИЛАРУН гл., ни вуж-вуч; -да, -на; -из, -зава: -а, -ин, -рай, -мир; пехилар авун, пехилар тавун, пехилар тахвун, пехилар хъийимир пехил тир гьалдиз гъун. Вич гъвечIи яз, чIехи тир руьгь Авачни бес туьтегда. Гьеле вичел пехилрай Нуьгь Хеб чкIанвай этегда. Т. А. Таб я... ПЕХИЛВАЛ сущ.; -или. -иле; -илер, -илери, -илера пехил тир гьал.... инсананвилиз лайих тушир алчахвилер - туькьуьлвал, пехилвал. угьривал, шейтIанвал, тарашун... амачиртIа..., инсанар гатфари чIурал экъечIнавай цуьквер къван гуьзел тир, гуьлуьшан тир... Къ. М. Дагъларин деринрин булахар. * пехилвал авун гл., ни нел пехилвилин гьиссери кьун. Валлагь, якъадаш Селим, - лагьана питав гвайда къуьнуьхъай галатнавай чухвадин пад чIугун хъувунивди, - чибур пехилвал ийидайбур я. З. Э. Муькъвел гелер. Чарадакай рахун, сада садал пехилвал авун кеспи хьанва жемятдиз. Сад кимелай хъфида, амайбур, адан гелез килигиз, гьадакай рахада. М. В. Гьарасатдин майдандал. Синоним: пехилвалун. ПЕХИЛВАЛУН гл., ни неяквел; -да, -на; -из, -зава; -а, -ин, -рай, -мир; пехилвал авун, пехилвал тавун, пехилвал тахвун, пехилвал хъийимир пехилвилин гьиссери кьун. Гадади хияллу яз тIуб тухузва пешерал; «Де гьикI на пехилвалдач цуьквербандин пешедал?!» А. Ал. ЧIехи пишкеш. Цавдарал за пехилвалзавай. М. В. Гьарасатдин майдандал. Синоним: пехилвал авун. ПЕХИЛВИЛЕЛДИ нар. пехилвал хас яз. Магьамедсалегь зурба кашканар алай Къембераз пехилвилелди килигна. А. А. Лезгияр. - Им халис кIвалин-къан иеси я, - пехилвилелди фикирна Мадинади. А. Р. ПIинияр. Пехилвилелди вичин чIехи юлдашдиз килигзавай Чигалидин рикIел ада чан алай жанавур гваз хкай вахт хтана. Б. Гь. Заз эвера. Синоним: пехилдаказ, пехилдиз. ПЕХИЛВИЛЯЙ нар. пехилвал себеб яз. Пехилвиляй къацу кьве вил Элкъуьрна кьве кьуькуьниз... А. Ал. Билбил. [Керекуьре Пуркурович].... Яраб адаз зун вучиз душман хьиз акваватIа? [ХаназирикI]. Пехилвиляй я, пехилвиляй! Маса вуч себеб жеда?! Ф. Б. Филиал. ПЕХИЛДАКАЗ нар. пехилвилин лишан хас яз. Синоним: пехилвилелди, пехилдиз. ПЕХИЛДИЗ нар. пехилвал хас яз. Синоним: пехилвилелди, пехилдаказ. ПЕХИР туьрк, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра 1) химиядин са элемент кислороддик акахьуналди жедай затI. 2) куьч. рехне, нукьсан. Чун кьвед санал, чIемни фу хьиз, Яшамиш жезва. Сада садан пехир михьиз, Гьалал фу незва. Б. С. Хизан. Темпелвилел, чанда рикI тахьунал, кьатIунар тахьунал халкь хъуьрезва ва ихьтин гьаларин пехирар дуьздал акъудзава. "Самур" журн., 2003, № 23. * эхир пехир хьун, эхир пехир хьуй! ПЕХУЬШ сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра куьгьне хьанвай, фер атанвай, ишлемиш тийизмай къаб. ПЕХЪ сущ.; -ре, -ре; -ер, -ери. -ера 1) виливални чIулав акахьай рангунин, акатай вуч хьайитIани недай къуш. И чуьлда идал пехъер, чIагъар алтушна, абуру гьарайиз баишамишна: Ф. КIватIаш. Гьа и арада адан япарихъ яргъай хьиз гьарайзавай пехъерин ван галукьна. А. И. Самур. Я бубадиз рагьмет хьайи кас, вуна адакай хуьруьз хутахна вучзава, са кIамуз гадар тавуна, пехъеризни чакъалриз сувар жедайвал. С. Гь. КIири Буба. 2) куьч. ахмакь, тарашчи инсан. Пехъни чIагъни керекулни вал кьведи... Е. Э. Бахтеузвал. Зун хьиз алтIушна пехъери чухвайди... атуй. Е. Э. Веси. 3) къумарал къугъвадай кьуд жергедин чарарикай (гьачайрикай, керпичрикай, пехъерикай, тIветIерикай) сад - Ф. * къалчахдин пехъ. * пехъре(н) хали сущ. къен пад яру, тIямдиз ширин гатуз кьиблепатан чилера экъечIдай кьендихъ жедай ири кIерец кьван емиш. ПЕХЪИ прил. 1) вичин (гьайванвилин) тIебиатдиз хас тир вагьшивилин лишанар артух хьанвай. # ~ кицI, ~ жанавур, ~ сев. 2) куьч. инсанвилин лишанар квадарнавай, амачир, вагьшивал хас тир. Сейке итим, чуру рехи, Рахадайла гафар пехъи, Жедайд туш я чинизрегъуь, Адан инсанвилин гьал кьий. С. С. Темпел. Советрин дирибаш халкьди пехъи душман метIерал акъвазарна. З. Э. Социалист Зегьметдин Герой Темирханов. Гатазва виниз авур касдин кьил, Гьелекзава эл гьакимри пехъи. Б. С. Ават ахварай. 3) куьч. гужлу. - Акъвазара! Акъвазара!! - Сада пехъи ванцелди гьарайна, Къ. М. Экуь инсан. * пехъи авун гл., ни-куь вуж хъел квай, гьуьрслуь тир гьалдиз гъун. Хъифидай рекье, ажугълувили пехъи авунвай кулакдиз... къуьлуьн твар тухузвай цвег аквада кьван. Къ. М. Дуствилин цIай. * пехъи хьун гл., вуж-вуч 1) пехъи тир гьалдиз атун. ЦIийи йисан сифте кьилера Европадин агьалийрихъ къалабулух кутунвай месэлайрикай садни пехъи хьанвай калер я. И калерин як тIуьр инсанар пехъи жезва ва рекьизва. "Самур" газ. 2001,18.I. 2) куьч. вагьшивал артух хьун. Пехъи хьанва леш гьатнавай пехъер хьиз... А. С. Дидедин кьисас. Хан пехъи хьана, нуькердал тепилмиш хьана: Къ. М. Рекьин риваятар. Душман пехъи жердавай Къазима гьамеда вичин сая хвални артухарна кIвалах мадни гужлу ийизвай. А. И. Самур. 3) куьч. гужлу хьун. -Самур вацI чидай... Ам гьа эвел хьиз пехъизмани?. Т. А. Мехъер куьтягь тахьанмаз ПЕХЪИВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера пехъи тир гьал. Большевик кьунин гьевесди адан вилерик пехъивилинни инсафсузвилин цIай кутуна. А. И. Самур. ПЕХЪиВИЛЕЛДИ нар. пехъивал хас яз. И кардикай кулакдиз хабар жеда кьван. Ада ажугълувиляй Вичи-вич квадарна. Ам, ракьара тунвай сев хьиз, кIвале пехъивилелди къекъвена. Къ. М. Рекьин риваятар. Синоним: пехъидаказ. ПЕХЪиДАКАЗ нар. пехъи тир гьал хас яз. Синоним: пехъивилелди ПЕХЪРеН 1 пехъ существительнидин талукьвилин падеждин форма. ПЕХЪ. ПЕХЪРеН 2 прил. пехъериз хас тир. # ~ мукар, ~ какаяр, ~ шарагар. ~ гелер, цIакулар. ПЕЧ [ппеч] сущ.; -ини, -ина; -ер, -ери, -ера кайи чепедикай раснавай яргъивал авай яд хуьдай къаб. Гзаф чкайра къекъвена къаргъа цихъ, амма яд жагъанач адаз. Эхирдай, гвен гуьзвай таладай фидайла, адаз кIане тIимил кьван яд авай са печ жагъана... Фагьумна къаргъади, фагьумна къаргъади, ахпа ам пичиниз куьлуь къванер вегьез эгечIна. Яд виниз хкаж хьана. Къаргъади тух жедалди вичиз яд хъвана. Ф. Фагьум авай къаргъа. ПЕЧАТЬ урус, сущ.; -ди, да; -ар, -ри, -ра 1) Агъамет халудин сивел печатда кхьиз тежедай са пис гаф атанай. М. Ш. РикIел хуьх. Эхиримжи йисара Дагъустандин литературада са жерге цIийи жегьил авторрин тIварар малум хьанва. А тIварарихъ галаз санал чи печатдиз цIудралди цIийи произведениярни акъатнава. А. С. Жегьил шаиррин яратмишунин бязи месэлайрикай. За Писателрин союз вичихъ хсуси печатдин орган авай къуватлу тешкилатдиз элкъуьрна кIанзавайди тестикьарзавай. "Самур" журн., 2003, № 23. 2) чарчел кхьенвай гафарин дуьзвал тестикьардай затI. Коллективди биологиядин муаллим тир Алидараз рикIел аламукьдай пишкеш гуниз талукь профкомдин къарар. Виридал печатарни, къуларни. Н. И. Сирлу межлис. Синоним: муьгьуьр. * печать ягъун гл., ни квез документ печатдалди тестикьарун. [Керекуьре Пуркурович]. Мад садра къалура кван гьи печатар янатIа? Ф. Б. Филиал. * печатдай акъатун гл., вуч гъили кхьенвай затI типографиядин махсус аппаратралди кьадардиз гзаф гьалдиз атун.... сад лагьай лезги алифар Къазанфар бегди туькIуьрна ва 1871 - йисуз Темир-Хан-Шурада басма авуна, ахпа 1912 - йисуз «Лезги чIалан букварь» печатдай акъатна. Н. А. Литературадин хрестоматия, 1966. Синонимар: басмадай акъатун, чап авун. * печатдиз акъудун гл., вуч гъили кхьенвай затI типографиядин махсус аппаратралди кьадардиз артухарун. Етим Эминанни СтIал Сулейманан уьмуьр ва яратмишунар ахтармишун..., жавагьирар хьтин эсерар къайдада туна печатдиз акъудун... -ибур вири Гьажибег Гьажибегован гьуьрметлу тварунихъ галаз алакъалу я. Гь. Гашаров. Хайи халкьдин рекье чан гайиди. Синонимар: басма авун, чап авун. * печатдин орган сущ. басмадал ийизвай кхьинар идара ийидай орган. Чи республикадин печатдин органриз илимдин бине авачиз акъатзавай маса макъалайрини кIелдайбурук гьахълу къалабулух кутазва. М. М. Чун гъвечIи халкь туш. Лезгийрин литературный чал хкягъун, вичин хайи халкьдиз ва табасаранриз цIийи кхьинар яратмишун, печатдин - органар кардик кутун... - ибур вири Гьажибег Гьажибегован гьуьрметлу тIварунихъ галаз алакъалу я. Гь. Гашаров. Хайи халкьдин рекье чан гайиди. ПЕЧАТНЫЙ: * печатный лист ктаб, сущ. ктабдин 15-16 чин. Монографиярни кваз, абурун объем 52 печатный листинилай алатзава. А. Фет. Алим, художник, педагог. ПЕЧЕНИ урус, сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра ширин тинидикай чранвай бицIи тIунутIар хьтин ширинлух. Мадни са кар ава: избербашвийри акъудзавай къенфетар, печенияр, вафлияр базаррин къиметрилай ужузни я. ЛГ, 2004, 21.II. ПЕШ сущ.; -ини, -ина; -ер, -ери, -ера кул-кусдал, тарарин хилерал гатфарилай зулалди жедай кьелечI хъуьтуьл кIус.... са тIимил вахтар адалай вилик къацу хьана тарарал атласди хьиз нур гузвай пешер гила, хъипи хьана, КIвахьзавай. А. Ф. Бубадин веси. Таму-тара пеш авадарзавай зулун и йикъара СтIалрин булахар мадни гуьзел аквазва. ЛГ, 1992, 31. ПеШАПАЙ сущ.; -иди, -йда; -яр, -йри, -йра кьурагь вахтунда Худадивай марф къун тIалабдайла. пешерин арада туна хуьре къекъуьрдайди. Пешепайни акъудда марф къуй лагьана. И. Гь. Рубаияр. Лезгийрихъ девлетлу фольклор ава. Ана пешапаярни алапехъер, лайлаярни мехъерин манияр... Гь. Гь. Гашаров. Сифте гаф. ПеШАПАЙВАЛ сущ.; или, -иле; -илер, -илери, - илера пешапай тир гьал. Страницы: 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 |
| |||||||
|
