| Вход | Регистрация | ||
|
Толковый словарь лезгинского языка ПАТА, ПАТАР пад существительнидин формаяр. Кил. ПАД. ПАТАВ посл. 1) са нин куьн ятIани мукьув. Чарпайдин патав халича экIяна, юкьвал самовар, стаканар ва нисини фу эцигнавай. А. Ф. Бубадин веси. Гьар сеферда ам, дустагъдин патав атайла, гьал дегиш жез, вучатIани лугьуз кIанз мазлум хьиз, рикIе гаф амаз, хъфидай. А. И. Самур. Амма Инкъилабдилай вилик везият маса жуьре тир. Къуба шегьердин патав лезги хуьрер гзаф авай. М. М., Лезги тIвар алатIа_ Аламат жедай кар тир, фашистри чал гьужум авур кьвед лагьай йисан гатфарин кьиляй багъри маканривай хьайи чи хуьруьнвиярни а вацIуз мукьва авай хуьруьз куьчарнай; вични ракьун рекьин патав гвайди тир.,. Т. А. Мехъер куьтягь тахьанмаз. 2) са вуж-вуч ятIани авай чкадиз (ам акун мураддалди). - Яраб, чан балаяр, - лагьана дидеди, -малла Мегьамед-Эфендидин патав фейитIа, чав са кьве рипе техил вугудач жал? А. Ф. Бубадин веси. Сувар, дидедиз гъанвай савкьватарни къачуна, Агьмедахъ галаз вичин дидедин патав фена. А. И. Самур. - Ажеб хьана началъншдин патав зун фена. Т. А. Мехъер куьтягь тахьанмаз. Синонимар: кьилив, мукьув. ПАТАЛ 1 пад существительнидин чкадин II падеждин форма. Кил. ПАД. ПАТАЛ 2 прил. жуванди тушир.... ана чкадин ва патал хуьрерай атана къаткизвай азарлуйриз пулсуздаказ йикъа пуд чIавуз тIуьн-хъунни гузвай... ЛГ, 2004, 22.I. Антоним: чкадин. ПАТАЛ 3 || ПАТАЛДИ посл. 1) асул падежда авай существительнидихъ галаз алакъада авайла, 'са вуч ятIани хьун мурад аваз' мана гуда. Валчагъ патал са 4-5 юкI тамам я. Е. Э. Яру, цIару гуьллуь чит. [Къурбан]. - Мад вучда, хьуй ман. Гила са виш манат паталди Келбихана ракъурай илчияр гьакI дугур хъийич хьи. Гь. Гь. Адетдин къармахра. Бязибуру тупIалай ийизва накьвар, Якъин ери ахтармишун паталди. А. Ал. Накьвар ва къара пулар. 2) ихтилат, суьгьбет вичин вилик квай существительнидиз талукь тирди къалурдай гаф. Маса пачагь хъжеда вал расалмиш, Халкь паталди хъсан пачагь авайд туш. А. С. Вилик жерге. Лезги итимар са-садахъ галаз гьикI гуьруьшмиш жезватIа фикир ганани куьне? Са-садан сивиз темен гуда са бязи ксари, Лезгияр патал гьич ухшар аквазвач заз и крар. "Самур" газ., 2002, 21 XI. Патал послелогди субъектдихъ галаз авай гьерекат са нин ятIани хийирдиз ва я зияндиз куьтягь хьанвайди малумарда. "Самур" газ., 2002, 28. ХI. Патал ва паталди послелогар тIварарикай хьанвайбур я. Амма патал талукьвилин падеждихь, паталди лагьайтIа асул падеждихъ галаз ишлемишда. "Самур" газ., 2002, 28. XII. Синонимар; паталай, пататахъай. ПАТАЛ 4 нар. хайи чкадилай къерехда. Ша, фимир, яр вун паталди, Сабур ая къвер гаталди... Е. Э. Акваз кIан я. Гила патал тефена кьил хуьз жезмач. Р. ПАТАЛАЙ 1 пад существительнидин къакъатунин И падеждин форма. Кил. ПАД. ПАТАЛАЙ 2 посл. 1) са нин-куьн ятIани чкадал. Бес кат куьз ийизва? Ваз ни куьмек гана, ни ви паталай кхьена кIанзава? З. Къ. ШейтIандин веледар. - Куьн паталай хьайитIани бейкеф жез хьана хьуй, гьикI яшамиш жеда. Т. А. Мехъер куьтягь тахьанмаз. - Зи тIвар Люся я, юлдашдин тIвар - Надя! - чпип кьведан паталайни жаваб гана са гьина ятIани акур цавун ранг алай вилер авай руша Б. Гь. Вили вилер. 2) са вуж-вуч ятIани авун мураддалди. Идан себеб, заз чиз, тамадади советдин чIехида лагьай гаф кьасухдай, яни вичиз жерме авун паталай ва вичел ацIай карч гьалтун паталай лагьайди кьатIун тир жеди. А. Къ. Нехирбанни лекь. ПАТАЛДИ кил. ПАТАЛ 1, 2. ПАТАН 1 пад существительнидин талукьвилин падеждин форма. Кил. ПАД. ПАТАН 2 прил жуванди тушир. ЧидайтIа квез халкьар вири Вилик. финиз себеб жери, Дидедин чIал туна, гъейри Патан са чIал вуна кьачир... Н. Ш. Гьайиф. Гьар инсандихъ вичин диде-буба авай хьиз, гьар халкьдихъни вичин чIал, вичин тарих авайди я. ГьакI ятIани бязибуру хайи чIал. кваз кьадач. Абуру кьвед лагьай дидед чIал лугьуз. патан чIалар цавун ирид къатариз хкажда. М. М. Лацу лекеяр. Антоним: чкадин. ПАТАНБУР 1 патан прилагательнидин гзафвилин кьадардин форма. Кил. ПАТАН. ПАТАНБУР 2 патанбур прилагательнидикай хьанвай существительное; -у, -а са хизандай туширбур. И кардикай патанбуруз хабар авачир. Мукьва-кьилийризни малум тушир. А. Э. Иншаллагь! ПАТАХЪАЙ 1 пад существительнидин къакъатунин I падеждин форма. ПАТАХЪАЙ 2 посл. 1) са нин-куьн ятIани чкадал. Зи патахъай гъейрибуруз гайила, Вуч лугьуда бес куьне Зулжалалдиз? Е. Э. Азиз дустар, килигдачни зи гьалдиз? 2) са вуж-вуч ятIани мураддалди. ГьакI маргъухъанвилин фурма Аслан хьтин къекъвен сама. Ударник юлдаш я гьама Кар вилик кутун патахъай. С. С. Гад кIватIиз тади ая. ЯцIу-яцIу ая чикьер Цуьл тIарам кутIун патахъай. С. С. Гад кIватIиз тади ая. - Килиг, жегьил кас, чна вал гьихьтин гьуьрметлу инсанрин сагъвилин патахъай къайгъударвал ихтибарзаватIа, и везифа вуна уьзягъвилелди кьилиз тухудайдак за умуд кутазва лагьана, зи муаллим палатадай экъечIна. А. Э. Шаирдин тарсар. Синонимар: патал, паталди. ПАТАХЪАР сущ.; -ри, -ра. 1) ичерин сортунин тIвар. 2) тухумдин лакIаб. Амма бязи тухумрин тIварар абурун векилрин къилихриз килигна эцигнава. Месела, "Патахъар" паталай атайбур лугьудай тухумдиз хуьруьнвийри цIийи лакIаб - "Матишкаяр" - ганва. "Матишкаяр" лугьунин себеб ам я хьи, и тухумдин итимриз чпин дишегьлийрал, папарал, сусарал, матишкайрал хьиз, чIагай парталар алукIиз кIанда. С. Муслимов. ЦицIигъ-наме. ПАТАХЪАРУН гл., ни вуч; -да, -на; -из, -зава; -а, -ин, -рай, -мир; патахъар авун, патахъар тавун, патахъар тахвун, патахъар хъийимир патахъ гьалдиз гъун. Эцигзавай цал патахъарна. Р. ПАТАХЪВАЛ сущ.; -или, -иле; -тер, -илери, -илера 1) дуьз цIар хьиз тушиз, патахъ тир гьал. Цлан патахъвал буьркьудазни аквазвай. Р. Синоним: какурвал. 2) лугьузвай фикир къениди тушиз, чIуруди тир гьал. Жуван патахъвални дуьзвал жуваз чир жедач. Р. ПАТАХЪДАКАЗ нар. патахъ тир гьал хас яз. Къуншидин цал патахъдаказ аквазвай. Р. Синоним: патахъдиз. Антоним: дуьздаказ. ПАТАХЪДИЗ нар. патахъ яз. КIалин цал патахъдиз эцигнава. Р. Синоним: патахъдаказ. Антоним: дуьздаказ. ПАТЕНТ урус, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра са касдиз тайин пеше кьилиз акъуддай ва а пешекарвилелди гьазурай затIар маса гудай ихтияр авайди тестикьарзавай чар, документ. ПАТЕФОН урус, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра пластинкадал кхьенвай манияр, гафар сесламишдай гъвечIи алат, прибор. Бес гьа ихьтин кIан тахьунихъ галаз, адахлуяр патефондин пластинкаяр хьиз дегишарунихъ галаз женг чIугуна кIандачни? А. А. Умуд. Зарбачи хьана лугьуз, патефон пишкешнай дахдиз, - шад хьурай хизан. Х. Х. Бубадин рекьер. ПАТРИОТ урус, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра вичин ватан ва халкь кIандайди абуруз вафалу тирди. Юлдаш Темирханова вич Ватандин патриот тирди фронтдани къалурна. З. Э. Социалист Зегьметдин Герой Темирханов. - Герейханов Юсуф, дустар, Ленинан лигимвал къачунвай большевик, Ватандин халис патриот хьана. Къ. М. Рекьин риваятар. Ватан маса гузвай гьар жуьредин диссидентри -социализмдал, югъ-йиф талгьана, буьгьтенар вегьезва. И чалкечир зибилри уьлкведа патриотар тербияламишунин рекьяй тартибдик квай система чурун патал гзаф кьуватар эцигна. ЛГ, 2004, 26. VII. ПАТРИОТВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера патриот тир гьал. Патриотвал гафаралди ваъ, - краралди къалурна кIанда. Р. * патриотвал авун гл., ни патриот тир амалар кьилиз акъудун. ПАТРИОТВАЛУН гл., ни; -да, -на; -из, -зава; -а || ая, -ин, -рай, -мир; патриотвал авун, патриотвал тавун, патриотвал тахвун, патриотвал хъийимир патриотдиз хас амалар кьилиз акъудун. ПАТРИОТВИЛЕЛДИ нар. патриотвал хас яз. ПАТРИОТВИЛИН прил; патриотвал хас тир. Абур вири гьар жуьредин къилихар авайбур тиртIани, вири колхоздин экономика хкажуна патриотвилин руьгь авайбур, Йиф-югъ талгьана кIвалах тешкилиз ва чеб сифте жергайра акъвазиз гьазурбур тир. А. Шагьмарданов. Майишатдиз регьбервал гуникай веревирдер. ПАТРОН (ПАТРУМ рах.) урус, сущ.; -ди, -да; -ар, ри, -ра тапанчидин, тфенгдин, пулеметдин луьледа тунвай гуьлле, къирме авай затI. КIири Бубад чамаданда ЯхцIур патрумд пас къунава. Ф. КIири Бубадикай манияр. Кьуд патахъ агъзур вагон гьар юкъуз физ-хквезва, Недай суьрсет, барут, патрон Тухуз, кьейибур элкъвезва. А. Ф. Дяве. Ам, гъиле авай кIвалахни акъвазарна, къецел экъечIна, тфенгдин луьледиз патрум сухна ва машиндин ван акъатай патахъ гьерекатна, амма машин тамухъандин кIвал галайвал къвезвай. З. Гь. Ахварай авудай аваз. ПАТРОНДАШ || (ПАТРУМДАШ рах.). Урус, сущ.; -ди, -да; -ар. -ри, -ра патронар авай чIул. Вич залайни фейи фяле, Къан аваз къекъведа пеле. Акурлахъди фида зегьле, Патрумдаш я хъуьчIевайди. С. С. Заз акуна сад. Адан къуьне кьве патахъ вегьена патрондашар, гъиле карабин, винтовка ава. З. Э. Муькъвел гелер. ПАТРУЛЬ урус, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра тайин са чкада (шегьерда) къайда хуьн везифа яз къекъведай аскеррин десте. ПАТРУЛВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера патрул тир гьал. ПАТРУМ кил. ПАТРОН. ПАТУШ урус, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра резин, резиндин са жуьре. - Имни атIа сеферда на къачур хьтинди я. Як туш, патуш я. А. Къ. Мал цаваравай савдагар ва я рикIелни алачир командировка. ПIАТIНУС урус, рах., сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра чай, чайдин къапар, ширинлухар эцигдай къаб. Паб хъфена, тадиз гъиле стаканар авай пIатIнус аваз атана, самовардин вилик туна. А. Муграгъви. Ажалдин хура. ПАУЗА урус, сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра рахунра, кIелуна, мани ядайла ва я музыкада жизви акъвазун, ара гун. Рахадайла паузаяр ийиз вердишармир. Р. ПАФ прил. ктIай, хъуьтуьл. Касдин мейит са капаш Паф руьхъведиз элкъвена. А. Мирз. Гарун мани. ПАХЛА туьрк, сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра шуькIуь цана экъечIдай шуькIуь ва яргъи пешер алай набатат ва адан харар хьтин емиш. Майдин сифте пIинияр, Редискани серг, Пахлаярни цирияр - Жемир анжах серт. А. С. Хцихъ галаз ихтилат. Ингье пешер авахьна, кьурана авахьнавай пахлайрин турбаяр, чпиз къянавай тIваларикай-шахарикай куьрс хьана, гьакI аламай. ЛГ, 2004, 17. II. ПАХЛАВА фарс, сущ.; - ди, - да; - яр, - йри, - йра жуьреба-жуьре ширин затIар кваз чранвай бицIи тIунутI. Вири хтана, кIвале суварин паяр - шуьреяр, пахлаваяр, шкалатар… акъудна, чай хъваз ацукьнава, Маратни хтана акъатна. Н. Насруллаев. "Г-о-о-л!" ПАХЛАХАН сущ.; - ди, - да; - ар, йри, - ра къирхиягъдиз ухшар авай ва вични це яшамиш жедай гьашарат. ПАХМИЛ урус, сущ.; - ди, - да; - ар, - ри, - ра пиян гьалдай экъечIун патал пакад юкъуз хъван хъийизвай ички. Пахмилдикай магьрум хьана - Чи ван къведа низ… И. Гь. Йифен тIурфандихъ. ПАХТА куьгь., ист., сущ.; - ди. - да; - яр, - йри, - йра са хуьряй маса хуьруьз фин патал гудай налог. * пахта ягъун куьгь., ист., гл. 1) 18-19 виш йисара ахцегьвийриз Ахтыпара обществодик акатзавай хуьрериз ша лугьунин теклиф авачизни фидай ихтияр. Ахцегьриз гьакI пахта ядай ихтиярни авай. Им акI лагьай чIал тир хьи, Ахцегьвийриз чпин обществодик акатзавай хуьрериз эвер тавур мугьманар яз фидай ихтияр авай. К, 1990, 23. XII. 2) т-6 чуьнуьхун. Пакамахъ заз гъвечIи кьавахдикай керекулдин леш куьрснаваз акуна. Абур са шумуд и таран кIаникни баят хьанва. Хабар кьун герек авач. Зун гъавурда акьуна. Абур билбилрин мукариз пахта ягъиз: какаяр, ахпа шарагар акъудиз атана. Инсанри къачагърив чпин пай агакьарна. Къ. М. Лезги къавахар. ПАХТАЧИ куьгь., сущ.; - ди, - да; - яр, - йри, - йра кьетIен налог кIватIзавай кас. Бес чи пахтачийри гагь Бахцугъар, гагь Ахнигар, гагь Тителер инжиклу ийизвачни?! Гь. Къ. Гьай тахьай гьарай. ПАХУТАР урус, нугь., сущ.; - ри, - ра усал материалдин кIвачин къапар. ПАХъАПАХЪ рах., сущ.; - ди, - да; - пахъ-пахъдин сесер. Ана авайди са пахьапахъ я. Р. ПАХЪАПАХЪ нар. садлагьана, гуьзлемишни тавунваз. Атирди пахьапахъ зи чин яна, гуя сиренди зи инжитмишвал алудиз зи къаншардиз звернай М. В, Вацран ягъун. ПАЦ сущ.; - у, - а; - ар, - ари, - ара 1) аялдин гъил. Къекъвезва вун пацарапди, Гзафбурун къайда я ам, Адет хьанвай йисаралди. А. С. Хцихъ галаз ихтилат. 2) в. Урус пачагьдинни девлетлуйрин пацукай хкатай халкьариз мад маса залумрин пацук акахьиз кIанзавач. А. И. Самур. 2) тупIар галай кIвач (гьайвандин). ПепIеша атана, пац кутуна иесидин гуьгъуьналлаз рак ахъайна, хьайи арадай кац хьиз цIуьтхуьнна ам куьчедиз экъечIна… М. В. Гьарасатдин майдандал. Бирдан жанавур вилер дишегьлидал алаз са шумуд камунин кьулу-кьулухъ хьана пацарал ацукьна. Ж. Гь. Жанавур. * пацариз акъатун рах., в., гл., вужар сада-сад гатун, ягъун, сад-садав кукIун. Са кьадар вахт алатна, хъвайиди кьилиз акъатна будала хьайи гадаяр пацариз акъатна, вучиз ятIани. Къ. Къ. КIири Буба. * пацук кутун рах., в., гл., ни вуж-вуч табиярун. Ада вичин хуьруьнбурун хам хутIунна вири вичиз табий авуна. Идални бес тахьана, кьунши хуьрерни пацук кутуна вичин раят авуна. А. И. Къиргъин. * пацукай хкатун рах., в., гл., вуж-вуч, нин табийвиляй акъатун. ПАЦАРАЛДИ нар. гъилер чиле акIурна галч)ур жез-жез. Солдатриз пацаралдини физ чирзава. Р. ПАЦИ: * паци-пацар авун гл., ни гъилерни кьил чиле акIурна куьлуь-куьлуь хкадарунар ийиз вилик фин. * паци-пацар хьун рах., гл., вуж сада масад гъилералди гатаз гьерекатар авун. Синоним: паци-пацариз акъатун. * паци-пацариз акъатун рах., гл., вужни вуж сада масад гъилералди гатаз гьерекатар авун. Синоним: паци-пацар хьун. ПАЧ: * пач бармак сущ. хъицIикьдин бармак. Пач бармак хъуьчIуьк кьунва. З. Э. Муькъвел гелер. Пач бармакдикайни кваз яд кIвахьиз хьана. З. Э. КУТВ-диз фена. ПАЧАГЬ фарс, сущ.; - ди, - да; - ар, - ри. - ра 1) са касдин гьукумдал идара жезвай уьлкведин кьиле авайди. # ~ хкягъун, - рахун, ~ кьиле акъвазун; - ди эмир гун, ~ди къул чIугун; - диз бегенмиш хьун, ~диз салам гун; -дин паб, ~дин кIвал, -дин сес, - дин парталар, - дин речь. Вун пачагь я уьлквейрин, Кьушунрин вун сагьиб я! Ф. Къванцин гада. Кьушунарни пагьливанар пачагьдин кIвалерин вилик жергеда акъвазна. Ф. Нехирбандин хва. Дустагъда Къазибега пачагьдиз вичин вафалувиликай кагъаз кхьена. А. А. Пад хьайи рагъ. Шаир къени амазма чи рикIера, Пачагь фадлай гадарнава тахтунай. А. С. Зулумкарди туруналди хел яна… Ажуз жеда инсан Ватан авачтIа, КIантIа вич лукI, кIандатIа вич пачагь хьуй. М. Б. Квез я? 2) куьч. виридалайни чIехиди, камаллуди. За гъисабди пачагьди пачагь валай Хубанарин шагьин шунгьар, Гьалимат. Е. Э. Гьалимат. 3) къумарал къугъвайдай кьуд жергедин чарарикай (гьачайрикай, керпичрикай, пехъерикай, тIветIерикай) гьар садан чIехиди. ПАЧАГЬВАЛ сущ.; - или, - иле; - илер, - илери, - илера пачагь тир гьал. - Жемятар! Икьван гьунарар къалурзавай кьегьал вуж ятIа, мердвилелди экъечIрай майдандиз, за зи пачагьвал гьадаз гуда. Ф. Халуни хтул. Итимвилиз герек авач тарифар, Алчахвилиз пачагьвални куьмек туш. А. С. Итимвилиз герек авач тарифар… * пачагьвал авун гл., ни пачагь тир къуллугъ кьиле тухун. Синоним: пачагьвалун. ПАЧАГЬВАЛУН га., ни: - да, - на: - из, - зава; - а, - ин. - рай, - мир; пачагьвал авун, пачагьвал тавун, пачагьвал тахвун, пачагьвал хъийимир 1) пачагьдин къуллугъ кьилиз акъудун. 2) куьч. михьиз, вири патарихъай агъавал авун. - Чир хьухь: Худа ажугълудини, хъел къведайдини я. Ам Агъа я. Ада пачагьвалзава - чилери шадвалрай Ада пачагьвалзава - халкьари шадвалрай! Жув жуваз гьикI кIан ятIа, гьакI Худани кIан хьухь! М. В. Гьарасатдин майдандал. Синоним: пачагьвал авун. ПАЧАГЬДИН 1 пачагь существительнидин талукьвилин падеждин форма. Кил. ПАЧАГЬ. ПАЧАГЬДИН 2 прил. пачагь кьиле авай гьукумдиз хас (тир). И кIвале кьенин аямда жегьил несилриз чпин тIварарни течизмай затIар… гьатта пачагьдин девиррилай амай иридмуь. жуьд литрдин птулкаяр авай. А. Къ. Нехирбанни лекь. Пьесада эцигнавай кьилин месэла - чи халкь пачагьдин гьукуматдин ва чкадин беглерин зулумдикай азад авун я. А. Шагьмарданов. Жамирзе Эфендиев. 1886 - йисуз Дагъустанда пачагьдин гьукуматди перепись тухвана. С. Муслимов. ЦицIигъ-наме. Страницы: 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 |
| |||||||
|
