| Вход | Регистрация | ||
|
Толковый словарь лезгинского языка ПЕЛЕШ фарс, прил. шад тушир, сефилвал хас тир. Синонимар: перишан, сефил. Антоним: шад. * пелеш хьун гл., вуж пелеш тир гьалдиз атун. Аяларни, пелеш хьана, Хъфизмачир ахварал. А. Ал. Зулун этюд. Са циф авай зулун юкъуз зун пелеш яз кIвале авай. Ас. М. Синонимар: тIуьруькьуьм хьун. сугъул хьун. ПЕЛЕШАРУН гл., каузат., ни-куь вуж-вуч; -да, - на; -из, -зава; -а, -ин, -рай, -мир; пелешар авун, пелешар тавун, пелешар тахвун, пелешар хъийимир пелеш тир гьалдиз гъун. И хабарди ам мукьувай чизвай ксар пелешарна. ЛГ, 2004, 8.I. ПЕЛЕШВАЛ сущ.; -ила, -иле; -илер, -илери, -илера пелеш тир гьал. Ревизоррин, бухгалтеррин пелешвал, савадсузвал себеб яз къени Мегьарамдхуьруьн райондин Самурдин сельпода агъзур манатралди пулар кIвачихъ атунин кардин кьил кьцлел хканвач. К, 1988, 27. ХI. Синонимар: перишанвал, сефилвал, тIуьруькьуьмвал. Антоним: шадвал. ПЕЛЕШВИЛЕЛДИ нар. пелешвал хас яз. Синонимар: перишанвилелди, перишандаказ, перишандиз, сефилвилелди, сефилдаказ, сефилдиз, сугъулдиз. Антонимар: кIубандаказ, кIубандиз, шадвилелди, шаддаказ, шаддиз. ПЕЛЕШДАКАЗ нар. пелеш гьалда аваз. Синонимар: пелешдиз, перишандаказ, перишандиз сефилдаказ, сефилдиз. Антонимар: шадвилелди, шаддаказ, шаддиз. ПЕЛеШДИЗ нар. пелеш яз. Синонимар: пелешвилелди, пелешдаказ, перишандаказ, перишандиз, сефилдаказ, сефилдиз, тIуьруькьуьмдиз. Антонимар: кIубандаказ, кIубандиз, шадвилелди, шаддаказ, шаддиз. ПЕЛТЕК кил. МЕЗ: * мез пелтек хьун ПЕМ: * пем чуькьуьн гл., ни гъиливди ягъун. И бармак гададиз хуш атана.... гъилиз куьс гана, Малла Несрединан кьилиз са пем вегьена... Ф. Пул на вахчу, заз гежзава. - Ма, пул на вахчу, заз гежзава, -лагьана, гъшиз куьс гана, кавхадин кукIваз са пем чуькьвена, вич хъфена. Ф. Пул на вахчу, заз гежзава. ПЕМПЕ сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра хипен йис михьи авун патал туькIуьрнавай алатдин гьал. * пемпе цавуз акъудун рах., гл., ни нин масадаз тIарвал гун, хасарат авун. - Цавдара бацIийрал вегьейтIа, вуна ам тфенгдай лап яда? - эхирни за рикIе авай суал гана. - Гьун бес! - Ваз зун гьалдай фенвай лахлах хьиз авани? - зарафат кваз лугьузвай ада. - Валлагь, за лекьрен пемпе цавуз акъудда! М. В. Гьарасатдин майдандал. Синоним: гатун. ПЕМПЕЧИ сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра хипен йис михьи ийидай пешекар. ПЕМПеЧИВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера пемпечи тир гьал. * пемпечивал авун гл., ни пемпечи тир пешекарвал кьилиз акъудун. ПЕН сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра 1) къугъуна лаш галукьна кIандай чка ва къугъвазвайди хтана акъваздай чка. 2) хипери чпиз ял ядай чка. Суьруьдини яваш-яваш чпиз пен кьуна. А. Ф. Лянет. ПЕНАЛ урус, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри. -ра карандашар, ручкаяр твадай яргъи кьвати. ПЕНеК фарс, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри. -ра лацу тIехвер квайди. Атана варцарни алатна. Са бязи чкайрал хъуьрдин пенекар аламачиртIа, Сурия михьиз хъсан хьанвайди яз гьисабиз жедай. М. В. Гьарасатдин майдандал. * пенек-пенек авун гл., ни вуч лацу тIвехер квай гьалдиз гъун. * пенек-пенек хьун гл., вуж-вуч лацу тIвехер квай гьалдиз атун. ПЕНЖЕК урус, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра пальтодин кIаникай перемдин винелай алукIдай метIерилай винелди яргъивал авай партал. Рак гатай ванци ам уяхарна, Ам къуьнерал пенжекни вегьена дегьлиздиз экъечIна. З. Гь. Ахварай авудай аваз. Председателди пенжекдин жибинра гъилер туна, са жуьреда юрфар юзурна, кьил агъузна вичин чекмейриз килигиз мурмурна... М. В. Гьарасатдин майдандал. Ам зи рикIел яргъи хилер кьве сеферда къакъажнавай, къуьнтер акъатай пенжекни мет, хъалчах амачир шалвар алаз исятда хьиз хуьквезва. М. Б. Зун кьенвач. ПЕНЖЕР || ПЕНЖЕРИ фарс, сущ.; -ди, -да; -ар||яр, -ри,-йри, -ра||йра дараматдиз цлай михьи гьава, экв атун патал гуьзгуьяр рамкада туна туькIуьрнавай затI. Кабинетдин пенжерда авай гуьзгуьйри вувуудин ванер авуна. З. Э. Муькъвел гелер. Ахъа пенжердай атай гарун чими лепеди адан ипекдин кьезил булушка юзурна. А. А. Умуд. Дидедин гурмагъдай, чIар хьиз, гум акъатиз, пенжердайни зайиф экв аквазвай. А. И. Самур. Гьяркьуь, кьакьан кьве пенжерини ахъа тир А. А. Умуд. Гьуьндуьр пенжерияр квай гегьенш дегьлиз буш тир. А. А. Умуд. ПЕНКЬВ сущ.; -еди, -еда; -ер, -ери. -ера 1) паркьулдин тан-дувул. 2) куьч. акьулдиз зайиф, кубут кас. Мегер и патав гвай ( яни къунши) кьуьзуь пенкьунилай алакьзавай кар вавай бажармиш жедачни. А. Эсетов. Девирдин къуллугъ. ПЕНСИОНЕР урус, сущ.; -да, -да; -ар, -ри, ра пенсия къачузвайди. Пенсионерри, кIуфук хъвер кваз, сада-садав нубат вугун тийиз, рахунар ийизвай. З. Э. Зулун пеш.... пенсионеррив пенсияр агакьзавач. ЛГ, 1992, 6. V. ... са тIимил кьванни кьезил хьун патал, халкьдин лап камаллу векилри хьиз, адетдин инсанрини ( кайванийри, лежберри, фялейри, пеисионерри...) чпин рикI чIаларив вугузва. ЛГ, 2003, 4. ХII. ПЕНСИЯ || (ПЕНСИ рах.) урус, сущ.; -яди, -яда; -яр, -йри, -йра гзаф йисара кIвалах авунай, инвалид тирвиляй, хуьдай диде-буба амачирвиляй гьукуматди гудай пул. # - тайинарун, ~ къачун, ~ агакьун; ~диз ракъурун, ~диз фин; гъвечIи ~, еке ~: - бес тахьун, ~ артухарун, ~ тктиларун, ~ атIун; ~диз фин, -диз тефин., ~дай ~. Ваъ, адаз Мурсая гужуналди пенсиядиз акъудиз кIанзавачир: анжах инсанди ял яна кIанда. З. Гь. Ахварай авудай аваз. Пенсия къачузвай кьуьзекрилайни кагъазрал вил алай сад - кьве жегьилдилай гьейри и кар садани кьатIанвачир. М. Б. «Жигули». Япариз тIимил, ван къвезвай ва я биши аялар инвалидар яз гьисабзава, гьавиляй абур вахтунда учётда туна кIанда. Абуруз б йис жедалди гьар вацра пособие гузва. 16 йисалай гуьгъуьниз абуруз пенсия тайинпарзава. ЛГ, 2003, 7. VII. ПЕНЦI сущ.; -ини, -ина; -ер, -ери. ера 1) чекмедин кухунин къеняй къвалав гвай чIул. 2) шапкадин экъис хьанвай къерех. Сурал агакьайла, ада, дуьадиз манийвал тавун патал са гафни талгьана, суруз гьуьрметун яз тим-тик акъвазна, эрчIи гъил фуражкадин пенцIив тухвана. А. Къ, Нехирбанни лекь, - Абаса кьилел алай титIихдин пенцIикай чапрасдиз цавуз са вил яна, ахпа жавабни гуьзлемиш тавуна хабар кьуна. М. В. Гьарасатдин майдандал. 3) винел алай парталдин (шинелдин, пальтодин) далудихъай агажна жедай яргъи чIук. ПЕПЕ сущ.: -ди. -да; -яр, -йри, -йра чIулав гъвечIи лувар квай гьашарат. РикIел хкиз цIицIни пепе, Тум кьаз гъайи балайриз... Гила буш я зулун гьебе, Ацукь жуваз гьарайриз. А. Ал. Сюита. Я Иминуллагь, а дакIар акьала, пепеяр, чепелукьар кьведа. С. Муслимов. ЦицIигъ-наме. Фитедин пепе фитедин винел, Гуя ала шагь тепедин винел: Рази я пепе кьисметдал вичин. Сардар хьиз вегьей къеледин винел. И. Гь. Рубаияр. * шурван пепе. * пепе-шепе сущ. куьлуь гьашаратар. Гъаятдин са пипIез ракъинин нурар аватдай, анални уях хьайи пепе-шепедик юзун акатдай. П. Ф. Жуван руг. ПЕР 1 [пhер] фарс, сущ.; -ди, -да къенепатан гьал, бедендин умуми гьал. Ви гъалар гьамиша я хуррам, Захъ даим перишан пер ава. М. Б. Вафалувал. Синонимар: кефи, гуьгьуьл, гьевес. * пер хун гл., ни-куь нин. нихъ-квехъ ятIани авай хъсан гьиссер тIимил хьун. Гъани хандин дестеяр сад-садан гуьгъуьналлаз вацIун а патаз экъечIнамазди "я Аллагь", "я Аллагь" ванер кьилеллаз абуру дагъвийрал гьужумайла, Сурхай хандин кьушундин пер хана. З. Р. Гьажи Давуд. Пер ханвай Гьайдарбега патав акъвазнавай эмирдиз лагьана: - Экуьнахъ фад чна Ахцегь къеледал гъужум ийида. З. Р. Гьажи Давуд. ПЕР 2 (ппер) сущ.; -ци, -це; -ер, -ери, -ера чил майишатдиз гьазурун патал эгъуьндай кIарас тум галай ракьун махсус алат. КIваляй перни къедек квахьна. Е. Э. Къедекни пер чуьнуьхайдаз. Идарадал алтIушнавайбурун гъилера перер, кацаяр, лумар, ракьун тIвалар авай... А. Фет. Вак хьтин. Сенгеррал агъзурралди инсанри лумар, кацаяр, перер гваз кIалахзавай. ЛГ. 2003, 25. ХII. Перцин тум хана, тумунин кьатI тIеквендамаз, кьеженвайвиляй ам акъуд тежез, зун кимел алай чи кIвалерин вилик кIутани гваз алахънавай. Къ. Къайибханов. Йифен ахвар. * яд фидай патахъ пер ягъун. * пер кваз хьун гл., зараф., нин квек са кардик нин ятIани иштараквал кваз хьун. Амма гьа и хуьре. Асанан перни кваз арадиз атанвай, зегьметчияр патал менфятлу цIийи крар: батрачком, кооператив ва мсб. адан вилерикай карагзавай. З. Э. Муькъвел гелер. Вирибурукай редакторди вун хкянава. Ина зи перни тIимил квач. Я. Я. Са фурун вакIар. * пер ягъун гл., ни са вуч ятIани цун патал перцелди чил лазим къайдадиз гъун. чил эгьуьнун. Бязи вахтара дишегьлийри перни язава, кьарада гьахьна кирпичарни атIузва. И. В. Адан тIвар Вели, зи тIвар Пери я. Генг майдандиз пер ягъа, Штиларни битмиша... Ш. Къ. Перт кьуьзубур. - Тенфе къаридин салан пипIезни пер ягъун патал Къудрат атана кIанзавай Шагъ-Бубадиз. А. Къ. Нехирбанни лекь. Я Рзахан, вуна салаз пер ягъа тIу! С. М. ЦицIигъ-наме. ПЕР 3 [пhер] фарс, сущ.; -ди, -да къумарал къугъвадайла, сад хьтин чар. ПЕРВАН фарс, шиир, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра лув гудай гъвечIи гьашарат. Синоним: чепелукь. ПЕРВеРДИГАР фарс, сущ.; -ди, -да алем ва инсаният арадал гьайиди ва абур. идара ийизвайди. Халкь авур Первердигарди Чи уьмуьр абад авурай. Е. Э. Мубарак Исмаил. - Я Аллвагь, вуна абурун рикIериз регьим гъваш, я Первердигар. - лагьана... Седеф халади. З. Э. Муькъвел гелер. Эй сад Аллагь! Первердигар! Уьмуьр гайи заз ядигар! За ваз дуьа ийизва къе, За ваз шазда ийизва къе. А. Къ. Синонимар: Аллагь, Зулжалал, Худа. ПЕРДЕ фарс, сущ.; -ди, -да: -яр, -йри, -йра 1) кIвалин цлай, дакIардай авадарнавай кьелечI парча. Ам гьахьай кIвале чимизвай; са цал тамамдиз лацу хунин пердедалди кIевирнавай. А. А. Умуд. Надежда Михайловнади пенжердай куьрсарнавай къирдин перде хкажна.; А. А. Умуд. Нянин къезил шагьвар гумрагь я. Ахъа пенжердай кIвализ гьахъиз, пердейрихъ галаз кьугьваз ада ширин вишришрин ван тунва. М. В. Вацран ягъун. 2) бедендин къенепатан органрин арадажедай кьелечI хам. - Раз... Раз... Раз, - садлагьана акъатай сесини япарин пердейра тIал твазвай. М. Б. ЦIийи мискIин. 3) драмадин эсердин паярикай са пай. Драмадин текст са шумуд чIехи паюниз пай жеда. Ихьтин паяриз перде лугьуда. Пьесадин кьадарриз килигна, ам са пердедикай, кьвед, пуд, кьуд пердедикай ибарат жеда. Н. А. Литературадин хрестоматия, 1966. Вад пердедикай ибарат и тамашадин винел Ж. Эфендиева ругуд йисуз кIвалахна. А. Шагьмарданов. Жамирзе Эфендиев. Ф. Беделахтулан "Филиал" твар алай эсер кьуд пердедикай ибарат тир сатирадин къемеда я. Р. 4) къалмакъал, гьуьжет алай рахунар. Ана гьихьтин перде хьанватIа, садазни малум туш. С. Гь. КIири Буба. ПЕРДЕЛАМИШУН гл., ни; -да, -на; -из, -зава; -а, -ин, -рай, -мир; перделамиш авун, перделамиш тавун, перделамиш тахвун, перделамиш. хъийимир 1) пердеяр ягъун. 2) куьч. Гьакъикъат, дуьзвал чуьнуьхун, кIевун. ПЕРДЕЧИ сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра къемеда амалар ийидайди. Са яш хьанвай итимар бирдан шапкаяр алаз куьчейриз экъечIайтIа, инсанри абур кимибурай, пердечийрай гьисабда. Гь. Къ. Четин бахт. ПЕРЕВОД урус, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра са чIалан гафарин, текстерин мана маса чIалалди гунуг. Жегьил шаирди сифтени-сифте вичин литературный кIвалах переводрилай башламишна. Н. А. Алибег Фатахов. Синоним: таржума. * перевод авун гл., ни вуч са чIалан гафарин, текстерин мана маса чIалалди гун. Инал чна азербайжан чIалан вири гафар тир-тирвал перевод авунач... М. М. Гь. СтIал Сулеймана азербайжан чIалал туькIуьрай шиирар. Шиир вири, лезги чIалаз перевод авуна, Сулейманан шииррин и мукьвара акъатай цIийи кIватIалда тунва. М. М. Гь. СтIал Сулеймана азербайжан чIалал туькIуьрай шиирар. СтIал Сулейманан шиирар, Дагъустандин халкьарин чIалариз хьиз, урус чIалаз ва СССР-дин амай халкьарин чIаларизни перевод авунава. З. Э. ЧIехи шаир. Ясдин марш рягьметлу учитель Абдулкъадир Алкьвадарскийди перевод авурди тир. З. Э. СтIал Сулейман. Синонимар: переводун, таржума авун. ПЕРЕВОДУН гл., ни вуч; -да, -на; -га, -зава; -а, -ин, -рай, мир; перевод авун, перевод тавун, перевод тахвун, перевод хъийимир са чIалан гафарин, текстерин мана маса чIалалди гун. Синонимар: перевод авун, таржума авун. ПЕРЕВОДЧИК урус, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра са чIалан гафарин, текстерин мана маса чIалалди гудай пешекар. Са сеферда машгьур шаир переводчик Липкинахъ галаз суьгьбет ийизавайла, Сулеймана адаз ихьтин суал гана... З. Э. ЧIехи шаир. Арада переводчик аваз Сулеймананни урус мугьманрин суьгьбет башламишна. А. А. СтIал Сулейман. Синонимар: дилмаж, таржумачи. ПЕРЕВОДЧИКВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера переводчикдин пешекарвал. Зи стха са шумуд йисуз Парижда переводчиквиле хьана. Р. * переводчиквал авун гл., ни переводчиквал кьиле тухун. ПЕРЕДАЧА урус, сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра радиодай, телевизордай гузвай хабар, гьар жуьредин темайрай суьгьбет. Телевизор адаз акунвай затI тушир. Ада фикирзавай: гьар няниз зун адан кьилихъай къарагъдач. Адай аялризни передачаяр гудалда, кинояр къалурдалда. З. Э. Рамзият. Дагъустандин радиокомитетда Бубади сифте яз лезги передачайрин редакцияда сатирадин радиопрограмма «Истивут» кардик кутуна. Л1, 2002, 5. V. ПЕРЕМ фарс, сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра инсандин бедендал алукIдай кьелечI парчадин партал. Перемдин хел гьяркьуь имир, Ярдин дуллух атIанава. Ф. Яру къазаб перемдиз я ярашух. Е. Э. Къавумдиз. Зи кьилелни алач, кIвачелни. Тандал алайди метIерал кьван яргъи, са шумуд чкадилай пинеяр янавай трем я. З. Р. Зи уьмуьрдин шикилар. * перемдин хев сущ. перем алукIнавай гардандал жедай пай. АлукIнавай перемдин хев дуьзарзавай Вагьабан гъилер гьасятда виняй агъуз аватна. М. В. Гьарасатдин майдандал. ПЕРЕПИСЬ урус, сущ.; -ди. -да; -ар, -ри, -ра уьлкведа ватандашрин кьадар чирун патал тухудай мярекат. Гьа инад заз къейд ийиз кIанзава хьи, переписда чпин паспортда лезги кхьенвайбурун кьадарни бегьем къалурнавач. М. М. Кьибле пата гурзава.... эхиримжи переписди лезгийрин кьадар 467 агъзур къалурнава. Гьа и переписда гьатнавай рекъемрив гекъигайлани лезгияр «гъвечIи халкь» яз аквазвач. М. М. Чун гъвечIи халкь туш. Эхиримжи переписдин ( 2002 - йисан 9-октябрдин делилрал асаслу яз, чи республикада санлай къачурла 2576,5 агъзур агьали, гьа жергедай яз шегьерра 1102,6 агъзур кас яшамиш жезва. ЛГ, 2004, 24. VI. * перепись тухун гл., ни-куь нин ватандашрин кьадар тайинарун патал гьисаба кьун. 1886 - йисуз Дагъустанда пачагьдин гъукуматди перепись тухвана. С. Муслимов. ЦицIигъ-наме. ПЕРЕРЫВ урус, сущ.; -ди. -да; -ар, -ри, -ра кьве тарсунин арада кIелзавайбуру ял ядай куьруь вахт. -Перерыв хьайила, абур куьчедиз фена. А. А. СтIал Сулейман. Гьуьсейноваз Надежда Михайловна хуш тушир, гьатта перерывдин вахтунда са дивандал ацукьунни адаз кIандачир. А. А. Умуд. Синоним: танафус. ПЕРЕСТРОЙКА урус, сущ.; -ди. -да; -яр, -йри, -йра СССР-да 1986-1991 йисара политикадин, экономикадин, идеологиядин ва къецепатан уьлквейрихъ галаз авай алакъаяр дегишарун патал кьиле фейи серенжемар. - Яргъалди юкIвар-чипIер яна, эхцигиз, хкудна, цIудра алцумна, садра хкатIна, уьлкведа кьиле физвай перестройкадихъ галаз алакъалу яз, майишатда цIийивилер тваз алахънавай совхоздин директор Севзихана собранияр цIийи жуьреда тухудай къарар кьабулна. А. Фет. Кьерен къванер. Вирида фикирзавай: межлисризни перестройкадикай менфят къачун хъсан ятIа? А. Фет. Кьерен къванер. перж сущ.; -ери, -ера алукIнавай партал, куьгьне хьана, къазуналди арадал атай кIус. Чина руьхъведин ранг авай аялрикай пержерар куьрснава. КIвачин къапарин патар хкатнава. 3. Э. Рамзият. Страницы: 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 |
| |||||||
|
