| Вход | Регистрация | ||
|
Толковый словарь лезгинского языка ПРИСТАВКА урус, граммат., сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра гафунин дувулдилай вилик квай ва вичи гафуник цIийи мана кутадай пай. Хтун, хъфин гафарин къурулушда -х, ~хь приставкаяр я. Синоним: префикс. ПРиСТАНЬ урус, сущ.; -ди. -да; -ар, -ри, -ра вацIун ва я гьуьлуьн къерехда гимияр акъвазарун патал тадаракламишна туькIуьрнавай чка. ПРИЦЕП урус, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра чархарал алай ва я маса вич-вичиз фидай затIунихъ (вагондихъ, машиндихъ ва меб.) галкIурдай вагон, араба ва мсб. # ~ галай трактор; машиндин ~, са - векьер. ПРИЧАСТИЕ урус, граммат, сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра вичик глаголдинни прилагательнидин лишанар квай глаголдин форма. Причастийрин инкарвилин формаяр, адет яз, инкарвилин префиксри арадал гъида. Р. И. Гайдаров. Лезги чIал. ПРОБ урус, рах., сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра 1) ахтармишун, чирун 2) ахтармишун, чирун патал. анализ авун патал къачузвай хуьрекдин ва мсб. кIус, пай. ПРОБЛЕМА урус, ктаб, сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра 1) ахтармишун, гьялун лазим тир еке месэла. 2) куьч. са вуч ятIани тамамариз четинди. ПРОВОДНИК урус, сущ.; -ди, -да: -ар, -ри, -ра 1) рехъ къалурдайди, рехъ чирдайди. 2) поезддин вагонда къуллугъ ийизвайди. § -'дин кIвалах, поезддин ~, кьуьзуь ~. - Ваз вуч аватIа чидани, гражданин? -лагьана проводникди... Э. Капиев. Шаир. Эхирни ам пуд лагьай нумра алай вагондив агакьна ва ам проводникдин вилик, марфадикай хкатнавайди хьиз, михьиз кьежена, акъвазнавай. А. Р. ПIинияр. ПРОГРАММА урус, сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра 1) кIвалахдин. кьилиз акъудиз фикирда къачунвай крарин план. 2) политический партиядин, тешкилатдин ва я кьилдин касдин мурадар, абур кьиле тухунин рекьер къалурнавай документ (ктаб, чар ва мсб); # кандидатдин ~, партиядин ~... чIехи Ленин кьиле акъвазнавай Советрин властдин программа - вири са юргъандик кутун туш. Гьар ни кIвалах авуртIа, гьада неда лагьай лозунг кьиле тухун я. З. Э. КУТВ-диз фена. 3) школада кIелдай илимдай гьикьван ва гьикI гана кIандатIа къалурнавай кхьинар; чар. ктаб. # лезги чIалан ~, математикадин ~; - тамамарун; ~дин сергьятра, -див кьадайвал. Гилан программаяр четинбур я, чебни шегьеррин мектебра. А. Къ. Нехирбанни лекь. 4) театрда, концертда, межлисда ва мсб. къалурдай ва я тамамардай затIарин тIварар авай чар, радиодай ва я телевизоррай гудай передачайрин тIварар. # концертдин ~, циркинин ~; ~дин нубатдин нумра. ПРОДУКТ урус, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра продуктар, недай затIар, тIуьниз тир затIар. ~ар къачун, некедин -ар, -ар амач, -ар гъун. Нетижада техил, емишар, салан майваяр, як, нек ва маса продуктар гьасилун аквадайвал тIимил хьунал гъана. А. Шагьмарданов. Майишатдиз регьбервал гуникай веревирдер. ПРОДУКЦИЯ урус, сущ.; -яди, -яда; -яр, -йри, -йра гьасилзавай затIар вири ва я кьилдин затI. Ина колхозчшри кагьулдиз кIвалахзавай; вучиз лагьайтIа абуруз зегьметдин гьакъи, гьасилзавай продукциядин кьадар ва ери гьисаба кьуна гузвачир. А. Шагьмарданов. Майишатдиз регьбепвал гуникай веревирдер. Дяведилай гуьгъуьнин йисара, гзаф четин шартIара, "11 - пятилетка" тIвар алай колхоздин зегьметчийри, вири къуватар эцигна, хуьруьн майишатдин продукция гьасил авун са кьадар артухарна. С. Муслимов. ЦицIигъ-наме. ПРОЕКТ урус, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра 1) са вуч ятIани эцигунин, эцигна хкажунин план, шикил. # кIвалерин ~, -дай эцигун, ~ туькIуьрун. 2) тайин тир документами фадамаз гьазурнавай текст. # къарардин ~, икърардин -, - кьабулун. Малум хьайивал, журналистрин... и умуми проект авторитетлу... ксари кьилиз акъудда. ЛГ, 2002, 1. VIII. ПРОЖЕКТОР урус, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра тайин тир терефдихъ гужлу экв гудай прибор Балугъчийри Махачкъаладин прожектордин экуьналди сирнавна. Р. ПРОЗА урус, лит., сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра рифма, ритм авачиз гьар кхьенвай эдебиятдин эсер. Лезгийрин прозада хъсан инсандин гзаф суьретар, мадни дуьз лагьайтIа, гзаф тIварар ава. А. А. Лезгийрин литература. ПРОЗАИК урус, лит., сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра прозадин эсерар кхьизвайди.... чи ' прозаикрин гъикаяяр, навеллаяр, повестар, романар.. сифтени сифте чи журналда чапзава, ахпа абуру ктабханайриз, маса халкьарин литературайриз лув гузва. Ж. Лезги эдебиятдин гуьзгуь. Лезги литературадин майданда, гзаф лугьуз жедач, са кьадар прозаикри, беллетристри кIвалахна ва квагахзава, абурукай гьар сада вичелай алакьдай эсерарни яратмишна ва яратмишзава. А. Фет. «Нехирбанни лекь» повестдин гьакъикъат. ПРОИЗВЕДЕНИЕ урус, лит., сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра 1) тесниф; зегьметдин, яратмишунин нетижа. Лезгийрин литературада поэзияди агъавал ийизвава ам гьелелиг поэзиядикай ибарат я. Им, чахъ прозадин ва драматургиядин произвгдениярерли авач, лагьай чIал туш. Ава, амма абур сифте яз кIвачел акьалтзава. А. А. Лезгийрин поэзия вилик тухунин бязи месэлайрикай. Сатира яшайишдин, инсанрин пис мурдар, эйбежер гьалар, сифетар дуьздал акъуддай ва абур тергун, пислемишун, абрун аксина женг чIугун патал, абрукай ягьанат авунин, абурал хъуьруьнин формада туькIуьрнавай произведенийриз лугьуда. З. Э. ЧIехи шаир. Эхиримжи йисара Дагъустандин литературада са жерге цIийи жегьил авторрин тIварар малум хьанва. А тIварарихъ галаз санал чи печатдиз цIудралди цIийи произведениярни акъатнава. А. С. Жегьил шаиррин яратмишунин бязи месэлайрикай. Синоним: эсер. 2) матем. са гьисаб масадав зарб авурла акъатзавайди. ПРОИЗВОДСТВО урус, сущ.; -ди, -да; -яр, -айри, -айра затIар акъудун ва абур гьасил авунин кIвалах, кар. ПРОКУРОР урус, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра 1) гьукуматдин законар кьилиз акъудунал гуьзчивал ийизвай. кас. # райондин ~, -дин кIвалах, -дин куьмекчи. Ибуру хуьре авай гьал лап дувулрай дуьздал акъудна. Райондин. прокурордиз хабар гана ва тадидаказ серенжемар акун тIалабна. А. Ф. Газет. 2) гьукуматдин чIурнавай къанунар къалурдай ва жавабдар кас тахсирлу ийизвай кас. Чнани прокурордиз ва силисчидиз ам ягъайди Буба я лагьана шагьидвал ийида. С. Гь. КIири Буба. ПРОКУРОРВАЛ сущ.; -ил, -иле; -илер, -илери, -илера прокурор тирвал, прокурордин пешекарвал. Зи къуншиди прокурорвиле кIвалахзава. Р. ПРОКУРОТУРА урус, сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра 1) законар кьилиз акъудунин винел гуьзчивал ийидай ва тахсиркарар суддиз чIугвадай гьукуматдин идара.2) прокурорвилин кIвалах ийизвайбур. ПРОЛЕТАР || ПРОЛЕТАРИАТ урус, сущ. -ди, -да; -ар, -ри, -ра чпихъ затI гьасилдай такьатар ва алатар авачир, гьакъидихъ масадаз кIвалахдай инсанрин къат. Вагь! Гунагьсуз кьве къагьриман кана!. Михьиз дуьньядин пролетаррин рикI къана. «Сагърай куьн, пролетарар!» А. Ф. Саккони Ванцетти. ПРОМЫШЛЕННОСТЬ урус, сущ. -ди, -да; -ар, -ри, -ра хаммал гьялдай ва я чиликай менфятлу затIар хкуддай халкьдин майишатдин хел. кьезил ~, залан ~, - вилик фин, -дин зайифвал. Промышленностдин карханайрин коллективра гзаф станокрал кIвалахдайбурун, жуван пешедилай гъейри маса пешеярни чириз чалишмиш хьанвайбурун гьерекатар гегьенш хьана. М. Шайдаев. Далу багълу хьайила || ЛГ,2001,9. V. ПРОПАГАНДА урус, сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра халкьдин арада са гьихьтин ятIани фикирар, чирвилер, илимдин рехъ, идеяяр чукIурун ва адаз абур чирун. # ~дин таъсир, душмандин ~. * пропаганда авун (тухун) гл., ни халкьдин арада чукIурун. Техникадин кабинет гьеле хьанач, техникадин литература тIимил я, кIвенкIвечи тежриба пропаганда авун патал жуван кино ва радио авач. З. Э. Кьве фронтдин командир. - Ам кьиле тухунин шартIар виликан йисарилай са акьван артух дегиш хьанвач: халкьдин манийрал, макьамрал ва кьуьлерал чан хкун, бажарагъ авай жегьил къуватар майдандиз акъудун ва абур пропаганда авун. М. Ж. Сад хьайила рикIер чи... Гьар гьина ва квез талукьарнавай совещание, съезд хьайитIани, шаирдин яшлувилиз ва азарлувилизни фикир тагана адакай советрин цIийи къурулуш пропаганда ийидай кас хьана. С. Зи Сулейман. ПРОПАГАНДИСТ урус, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра пропаганда тухузвай кас; халкьдин арада са гьихьтин ятIани фикирар, чирвилер, идеяяр чукIурзавай кас. # ~ дин суьгьбет, -дин рахунар. ПРОПАГАНДиСТВАЛ сущ. -или, -иле; -илер, -илери, -илера пропаганда авунин пешекарвал. Гьа са вахтунда вич бажарагълу оратор тир Ж. Эфендиева агитаторвилин ва пропагандиствилин кIвалахдизни еке фикир гузва. Шагьмарданов. Жамирзе Эфендиев. * пропагандиствал авун гл., ни пропагандистдин пешекарвал кьилиз акъудун. ПРОПОРЦИЯ урус, сущ.: -ди, -да; -яр. -йри, -йра паярин арада тайин тир барабарвал, кьурвал. ПРОПУСК -урус, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра са гьиниз ятIани фидай ихтияр гузвай чар. # ~ гун, ~ къачун, заводдиз ~, ~ралди ахьаюн. ПРОРАБ урус, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра дарамат эцигунарзавайбуруз регьбервал ийизвайди. - Ам чи прораб я, - лагьана Люся гъавурдик кутуна Розади. Б. Гь. Вили вилер. Чахъ галаз акъаж тавуртIани жеда, хва текьей... Рамизан хъуьтуьл сесни дегиш хьана: - Ваз вун тупIарал кьуна кIанзавани, товарищ лрораб? - Чвак гьаждай кIах нубатсуз кьекъуьрмир... Т. А. Мехъер куьтягь тахьанмаз. ПРОРАБВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера дарамат эцигунарзавайбуруз регьбервал ийидай пешекарвал. Адаз прорабвал кIан хьанач. Р. * прорабвал авун гл., ни прорабдин пешекарвал авун. Са кьве вацра прорабвал авуна, катна шегьердай. Р. ПРОСТОЙ урус, прил. 1) регьят; четин тушир; регьятдиз гъавурда акьадай; туькIуьр тахьанвай. 2) рикIе затI авачир; дамах гвачир. # гьакIан адетдин ~, ~ инсан, ~ кас. СтIал Сулейман атай гаф элкьуьр тийидай, гзаф простой ва кIусни лавгъавал квачир кас тир. З. Э. СтIал Сулейман. * простой предложение граммам., сущ. тайин са хабар гудай предложение. Чпин къурулушдиз килигна, яни чпе авай предикативный дибрин кьадардиз килигна, предложенияр простояр ва сложнияр жеда. А. Г. Гуьльмагомедов, Гь. И. Мегьамедов. Лезги чIал. ПРОСТОЙВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера простой гьал. Шиирда искусственнидаказ эпитетар ва гекъигунар тун Сулейманан рикIи кьабулдачир. Адан фикирдалди, шиирдин лайихлувал, адан простойвиликай ва жезамай кован куьруь хьуникай ибарат я. З. Э. ЧIехи шаир. ПРОСТЫН урус, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра месел экIядай лацу агъ. - Чаз ахъайзавай кьван простынар, хъуьцуьганрин чинар, дасмалар, одеялар вичин кIвализ тухуз, чакай ягьанатарни хъийизва. Ш. Исаев. Завхоз. ПРОТИВОГАЗ урус, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра зегьерлу газрикай, гумадикай хуьн патал кьилел ва чинал акьалждай махсус затI. ПРОТОКОЛ урус, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра 1) собранидал, заседанидал, силис тухудайла рахай гафар, кьиле фейи крар кхьенвай документ. # собранидин ~, ~ кхьин, -да кьейд авун. Дугъри я, и килигун силисдин протоколда гьатдач. ЯтIани, адакай еке метлеб ава. З. Э. Кек галкIизва. 2) са гьихьтин ятIани кар, делил тестикьардай документ. Тек са нумра алай чарчин кIусуни вуч чирда кьван! Авай гьал кхьена, протоколдал къулар чIугуна. З. Э. Кек галкIизва. 3) гьихьтин ятIани къайда чIурунин гьакъиндак акт. ~ туькIуьрун. ПРОФЕССОР урус, ' сущ.: -ди, -да; -ар, -ри, -ра кьилин образование гудай заведенийра кIвалахзавай муаллимриз, абурун илимдин дережадиз, агалкьунриз килигна, гудай тIвар ва ахьтин тIвар авай кас. Бумажный ранет ичиниз кIас яна. профессорди лагьана... А. А. Лезгияр. Милли эдебиятда кIвалахзавай писателрин художественный чIалаз талукь месэлайрикай макъалаяр чапдайла, писателри чIал девлетлу авуникай рахадайла. профессорар тир Ражидин Гьайдарова, Агьмедуллагь Гуьлмегьамедова къиметлу теклифар гузва, чIалан патахъай абуру чIугвазвай къайгъударвал аквазва ва журналдихъ галаз, гьа виликдай хьиз, дуствилин алакъаяр гележегдани давамардайдахъ чун инанмиш я. Ж. Лезги эдебиятдин гуьзгуь. ПРОЦЕНТ урус, сущ.; -ди, VII. -да; -ар, -ри, -ра гьисабуна вишекай са пай.... дуьзгуьн къайдадик акатдалди райондин гьайванрин 30 процент хкатна. ЛГ, 2004, 15. VII. Агьалийрин къадар 1,5 миллиондив агакьзава: эстонвийрилай алатайла ( 62 процент), ина виридалайни гзаф урусар ( 30 процент), мадни украинар, белоруссар, финнар, чувудар. латишар яшамиш жезва. ЛГ, 2004, 15. VII. ПРУНЗ фарс, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра экъетI тавунвай, сулуфра амай дуьгуь. Виликдай прунз битмишарзавай хирер амай. ЛГ, 1992, 25. IV. ПРЯНИК урус сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра недай гъвечIи элкъвей ширин затI. КилигайтIа, тIуруна авайди чIемедин кфар тир, винел пряникдал жедай ширин хъиредин къакьанвал аваз чIем экIянавай. А. Э. Кьегьал. ПСИ рах., сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра кьифер кьун патал хуьдай кIвалин гьайван. Аку, метIел жеда суст, Хьаначни захъ ажеб дуст. Пси-пси ксана, Псид кIвачер ксана. Х. Х. Тапан дуст. Багьнадихъ къекъвена, кIвалерай катиз. Гьазур тир чIафара сувара гьатиз, Пси хьиз тарарин хилерай кватиз, Мукарай чукурдай нуькIер, каруяр. С. К. Яран сувариз. ПСИС сущ. гди, -да, -ар, -ри, -ра лампа алачир нафт куналди экв ийидай затI Къулан патав, цлаз янавай кьулуналяай, лупI-лупI ийиз туьхуьз туьхуьн тийизвай псисдин экуьник аялрин чинри шадвилин цIарцIар гана. З. Э. Муькъвел гелер. Гатун йикъар яргъи ятIани, кьатIузни тахьана, акъатда. Ингье гьа ихьтин са гатун югъ, нафт тIимил амай псис хьиз, хкахьзава. М. Б. «Жигули». ПТУЛ сущ.; -ди, -да, -ар, -ри, -ра дидедиз, бубадиз вичин хтулдин аял. Тенфе бадедин бицIайриз адан птулар килигзава. БацIаярни, птуларни шумуд аватIа заз чидач. А. Къ. Нехирбанни лекь. Адан хва Бегьраман кIвале кьиле фейи и шад мярекатдиз Керимован 5 хва, 2 руш, 33 хтул, 52 птул, 2 штул кIватI хьанвай.. «Самур» газ.. 2002. 25.I. ПУБЛИЦИСТ урус, ущ.; -ди, "да, -ар, -ри, -ра политикадинни халкьдин важиблу месэлайрикай кхьинардайди. Писатель ва публицист. Буба Гьажикъулиева литература ахтармишунин рекьени хъсан ирс тунва. ЛГ, 2002,!5. V. ПУБЛИЦИСТВАЛ сущ.; -или. -иле: -илер, -шери, -илери публицист тир пешекарвал. * публициствал авун гл., ни публицистдин пеше кьилиз акъудун. ПУБЛИЦИСТИКА урус, сущ.: -ди, -да политикадинни халкьдин важиблу месэлайрикай кхьинардай рехъ ва кхьинарнавай затIар. ПУД числ. 1) кьудалай вилик, кьведалай гуьгъуьнай къвезвай гьисабдин гаф. "Пуд паб гъунугъ хьсан кар я" лагьайтIа, Течир гъейри кесибдиз хабар жеди. Е. Э. ТIварун стхадиз. Партизанар пуд патахъай шегьердал тепилмиш хьана. З. Э. Муькъвел гелер. 2) мектебда, вузда кIелзавайдан чирвилиз гудай къимет: Заз къвезвай «пудар» хуьруьн мектебда вуна къачур «вадрилай» гужлубур я, - лагьана хци, за дафтарар, дневникар къерехдиз авуна. А. Къ. Нехирбанни лекь. * пуд лагьай числ. къайдадал гьалтайла, кьведалай кьулухъ, кьудалай вилик квай. Духтур, дарман авачир ихьтин харапIа жедани, - рахана пуд лагьайди. З. Э. КУТВ-диз фена. ПУДКЪАД числ. яхцIурни цIудал цIуд эхцигайла. жезвай" кьадардин гаф. Гьар къуз пудкъад цуьлер атIуз, Арабадал хкиз ратIруз, Гатаз хкиз техпл кIатIуз, Заз ихьтин адет акуна. С. С. Заз Инжиханан зегьмет акуна. Лезгийрин халкь жегьил авторрин яратмишунрихъ галаз танишарунин карда «Дуствал» тIвар алай альманахди еке роль къугъвана. Адан 1952 - йисан кьуд нумрадиз жегьил шаиррин пудкъадав агакьна шиирар акъуднава. А. С. Жегьил шаиррин яратмишунин бязи месэлайрикай. ПУДРА 1 нар. пуд сефедра. - Вун стIалжем жеда гьа, - пудра лагьанва папа. М. Б. Футболист. Тарай хуруйрик кваз эвичIиз, чилел за чуьхверар кьватида эцигзавай. Са пудра акьахна-эвичIна, кьвати ацIана. М. Б. Шапка. Гьа икI, Алимни Селим кимел ала, политикадин хабарар сивел ала. И рифма авай цIарарни абуру чпинбур я лугьуз дамахда. Регъверал вегьенва абуру Горбачев пабни галаз, Березовскийдин хам пудра алажна, Ельцин кьейила, садакьа чпи гуда лагьана хиве кьуна. Н. Шихнабиев. Хъсан хабарар. ПУДРА 2 урус, сущ.; -ди. -да; -яр, -йри, -йра лацуз акун патал чиниз ядай гъуьр хьтин затI. Пудради лацу авур чин фад чIулав жеда. Р. Страницы: 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 |
| |||||||
|
