| Вход | Регистрация | ||
|
Толковый словарь лезгинского языка ПАЧАГЬЛУГЪ сущ.; - ди. - да; - ар, - ри, - ра тайин пачагьдин чилер, вилаятар. Хтул гимида акьахна, гьуьлерилай тIуз муькуь пачагьлугъдиз фена. Ф. Халуни хтул. Агъзур путаралди ахъайнавай тумар, идакди кесиб пачагьлугъдиз жезвай зарар, халкьдал алай дарвал, накь Темир-Хан-Шуьреда, столовойда вичи тIуьр хуьрек - са чанга авай кьван ругур къуьл адан вилик акъвазна. З. Э. Муькъвел гелер. Вичин игит зегьметдалди ада чи Ватан вилик фенвай сойиалзмдин къудратлу пачагьлугъдиз злкъуьрна. К, 1983, 22. IV. Урус пачагьлугъдин тахтунал Петрдин стхадин хендеда руш Анна Ивановна атана... З. Р. Гьажи Дауд. Чи эрадин кьвед лагьай виш йисал атайла, чапхунчийри кьиляй-кьилиз чукIурай пачагьлугъ Александр Македонскидин империядик акатзавай девлетлу пачагьлугърикай сад тир. «Самур» газ., 2002, 21.II. ПАЧКА урус, сущ,; -ди, -да; -яр, -йри, -йра 1) чарчин гъвечIи кьвати. Амма Вагьаба лагьайтIа, жибиндай пIапIрусрин пачка акъудна, анжах гила чIугваз гьазурвал аквазвай. М.В. Гьарасатдин майдандал. Къвердавай за гьар юкъуз чIугвазвай пIапIрусрин кьадар Тамам са пачкадив, гъатта пачкани зуравни агакьиз хьана. А. Р. За пIапIрус гадарна. Заз куьз кичIе жеда кьван, вайнигьал хъуй. вун хьтин райондин центрада Иранвахар авачирбурун: са пачка парашок, са запундин тике гьат тийизвай. М. Б. За бананар недач. 2) чарарин гъвечIи кIватI. Мамеда кьилел алай полкадилай дипломат авудна. Аслана ам ахъайна. Ам сиве-сивди 25 ва 50 манатрин пачкайрай ацIанвай. А. Къ. Фу гадарунин буйругъ. Бурма чIарарин сагьибди истикIанра эрекь цанмаз, Фахрудина жибиндай са пачка пулар акъудна. М. Садикь. Дуст. Столдин кьулухъ ацукьзава, сейф ахъайна пулар гьисабзава. Адан вилик са хара пул ква. Гьар пачка гъиле кьурла, адан вилери цIарцIар гузва, пачка элкъуьриз, и патаз, а патаз пIагь гузва, пачка вилик эцигиз, адаз портретдиз хьиз килигзава. Ф. Б. Филиал. Синонимар: къундах, туп. ПАШМАН 1 фарс, прил. шад тушир.... хъуьрез-хьуьрез ая гафар, кьуна хурал жуван чуьнгуьр, пашман мани ямир... З. Р. Жегьил. Са чIулав булут ала цавал къе, Пашман хиялдин лишан хьиз сефил. Б. С. Гьисс. Кагъазар гьар жуьрединбур - шадбур ва пашманбур жезва. Я. Я. Нурар ва хъенар. Синоним: перишан, сефил. Антоним: шад. * пашман авун гл., ни вуж рикIиз тIарвал гун. Вуна зун икI ялгъуз туна, Мийир пашман, алагуьзли. Е. Э. Алагуьзли. * пашман хьун гл., вуж 1) шад тушир гьиссери кьун. Пашман я зун, бес ви рикIел ( а)ламачни? Е. Э. Ваз зи гьалдикай хабар авачни? - Я Агьамет халу! И вине магьледа авай пехил Къуьлуь вуча, ам паишан яз аквазва. Яраб адахъ вуч хьанватIа? М. Ш. Кьве себеб. Са чIаварин дуьз араяр яд жеда: Зун шад тирла, вун пашман я, пашманвал Агатун зав багьна - вун шад жеда. И. Гь. Рубаияр. 2) авур кардин гьайиф чIугвадай гьиссери кьун. Дуст я лугьуз, куьгьне душман Кьамир, ви рикI шад жедайд туш. Эхир са къуз жед вун пашман, -Адакай ваз дад жедайд туш. С. С. Дуст я лугьуз куьгьне душман. Амма, са патахъай, Зелфи вичин суалдал пашман хьанатIани, муькуь патахъай, шадни хьана. А. А. Умуд. Чун, лезгияр, эхир кьиляй Пашман жедай миллет я. Т. А. Фу квахь тавурай. Синонимар: перишан хьун, сефил хьун. Антоним: шад хьун. ПАШМАН 2 нар. сефил гьалда аваз. Рахан тийиз, зун туна пашман, алагуьзли. Е. Э. Алагуьзлидиз. ПАШМАНАРУН гл., аспектив, ни-куь вуж-вуч; -да, -на; -из, -зава; а, -ин, -рай, -мир; пашманар авун, пашманар тавун, пашманар тахвун, пашманар хъийимир пашман гьалдиз гъун. Паитанарна на ви дустар, Къакъатдани ахьтин устIар?! Х. Х. 12. сентябрдиз. Зун пашманар авурди, руш, вун заз акур гатфар хьана, Мадни мекьи хъуьтIуьн йифиз на заз авур гафар хьана. Ас. М. Синоним: сефиларун, перишанарун. Антоним: шадарун. ПАШМАНБУР пашман ирилагательнидин гзафвилин кьадардин форма. Кил. ПАШМАН. ПАШМАНВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера пашман тир гьал. И карди Лаламабурун кIвалени пашманвал туна. А. И. Самур. Са чIаварин дуьз араяряд жеда: Зун шад тирла, вун пашман я, пашманвал Агатун зав багьна - вун шад жеда. И. Гь. Рубаияр. Алудиз кIанз ви пашманвал, Ви яманвал, ви яванвал, Агакьариз зи дарман вал, Ийизва за ваз иманвал... М. Ж. Машмаш тарак. Материалдикай ахьтин суьрет туькIуьрна кIанда хьи, герек а скульптура вич рахазваз жен. Адаз тамашзавай касдиз адан характер, адак квай шадвал, пашманвал, ажугъ, рикIин мурад, ада чIугвазвай женг акван. З. Э. Скульптор. Синоним: перишанвал, сефилвал. Антоним: шадвал. * пашманвал авун |чIугун| гл., ни пашманвал хас тир гьалда хьун. Етимдин кьил гьатна бирдан кьарада, - Гуьгьуьл хайда бес пашманвал идачни? Е. Э. Аман. яр. - Гьахьтин имансуз итимдихъ галаз къавум хьунин пашманвал за гила чIугвазва. З. Р. Гьажи Давуд. ПАШМАНВИЛЕЛ(ДИ) нар. пашманвал хас тир гьалда аваз Ашурбег гьамиша пашманвилел килигзавай... А. Р. Кьве чин. Пирмурад Абулан тапшуругъдалди кавха Кьафаран кьилив атанвайди чир хьайила, Иширади пашманвилелди кьил юзурна, ахпа, гададин чиниз килигна, секин ванцелди лагьана... Я. Ш. Гьахъ квахьдач. Синонимар: пашмандаказ, пашмандиз, перишанвилелди. перишандаказ, перишандиз, сефилдаказ, сефилдиз. Антонимар: шадвилелди, шаддаказ, шаддиз. ПАШМАНДАКАЗ нар. пашман гьалда аваз. Алиди пашмандаказ вичин кьилел атай агьвалат хьайивал хангумдиз ахъайна. Ф. Къази Гьасан ва факъир Али. - Бес вуч ийин? - жаваб гана пашмандаказ гадади. Гьуьлуьн шив. Регъуьз-кичIез зи патав руш атана, Гатайда хьиз пашмандаказ лагьана... Г. Шугаев. Гьайифар. Синонимар: пашманвилелди, пашмандиз, перишанвилелди, перишандиз, сефилдаказ, сефилдиз. Антонимар: шадвилелди, шаддаказ, шаддиз. ПАШМАНДИ пашман прилагательнидин теквилин кьадардин форма. Кил. ПАШМАН. ПАШМАНДИЗ нар. пашман яз. Къужа пашмандиз и чуьлдиз атана, килигайтIа, - инал са хъсан кIвалер хьанва. Ф. КIватIаш. Акуна адаз са руш. гъиле са кIунчI цуькверни аваз, са гзаф пашмандиз ацукьнава. Ф. Кесибдин хва Къагьриман. - Башуьсте, пачагь, -лагьана, гада пашмандиз вичин балкIандин патав хъфена. Ф. Гьуьлуьн руш. Зун аял я. Тарсариз физ-хквезва пашмандиз. А. С. Хцихь галаз ихтилат. Инсан кьена, Рагьмет хьурай инсандиз. Сурал алай жемят ава пашмандиз. И. Гь. Рубаияр. - Атана вуч ийида? -рахана пашмандиз Усман? - Кьурай вахт я ман. С. Ярагъви ашукь Уьзден. Синонимар: пашманвилелди, пашмандаказ, перишанвилелди. перишандаказ, перишандиз, сефилдаказ. сефилдиз. Антонимар: шадвилелди, шаддаказ, шаддиз. ПАЮН гл., ни вуч; -йда, -йна; -йиз, -йзава; -я, -йин, -йрай, -ймир; пай авун, пай тавун, пай тахвун, пай хъийимир сагъ шей кьве ва я са шумуд патал авун. Аллагъди инсан инсан яз халкь авурд я, Гьардаз чпин везифаяр Аллагьдилай - акурд я, Абур Айру къабилайриз паюрд я, Вазни течир са къабила хьана вун. Н. Сам. Лезги, вавай жузан за... Гьавиляй на хъуьруьнин нур Какахьайвал пайиз тахьуй, КIус паталди агъузиз юкь, Жув ялтахрин тайиз тахьуй. А. С. Хцихъ галаз ихтилат. * стха пай авун. Синоним: пай авун. ПАЮНИ 1 паюн глаголдин масдардин актив падеждин форма. Кил. ПАЮН. ПАЮНИ 2, ПАЮНИ З пай существительнидин падежрин формаяр. Кил. ПАЙ. ПАЯ 1 паюн глаголдин эмирдин форма. Кил. ПАЮН. ПАЯ 2 фарс, сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра 1) яцIу яргъи кIарас. Жемятар паяяр, лашар, турвакьар, вагърамар гваз атана, жанавур гатана-гатана кьена. Ф. Зиянкар жанавур. Пагь, Сефер халудиз кIвалах жедай гьа! Яргъи паядин куьмекдалди керекулар чукуриз, аюхар эцигиз ва ичIи ведре гатаз, ам югъди кIвачел жедай. А. Р. Чинебан савкьват. Ламран рушаз кIаниди са пая гвай итим я, кваз хьиз кьвед галукьардай. М. В. Гьарасатдин майдандал. 2) куьч. ахмакь кас. ПАЯКЬУЛ ц, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра бегьемсуз, акьулсуз. - Са паякьул лезги хьанахьанач. Адан папаз, хендеда хьуналди, ферлу итимар гьат техйиз кичIезвани? Т. А. Мехъер куьтягь тахьанмаз. Синонимар: пев, пезенаг, явакьан, ялкъаван. ПАЯРУН гл., ни вуж-вуч; -да, -на; -из, -зава; -а, -ин, -рай, -мир; паяр авун, паяр тавун, паяр тахвун, паяр хъийимир сагъ затI гзаф кIусариз чара авун. АкI я хьи заз, вири дуьнья Паярнава сергьятри, Заманаяр пай ийирвал Декьикьайри, сятери. А. С. Вилик жерге. "Чара я куьн!" лугьуз, сада чилерни кваз паярзава. Х. Х. Жуван хайи ватандай... Акъуд мийир на чан жуван, Уьмуьрдин бахт паярзава. С. А. Садаз -хазина, муькуьдаз –тIал-кIвал... Синоним: пайи-паяр авун. ПЕВ сущ., рах.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра кар алакь тийир, дикъетсуз инсан. Синонимар: паякьул, пезенаг, явакьан, ялкъаван. ПЕГЬРИЗ фарс, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра азарлудаз тайинарнавай тIуьнин режим. Синоним: диэта. ПЕДАГОГ урус, ктаб, сущ.; -ди, -да: -ар, -ри, -ра кьилин мектебда тарс гузвайди. Синоним: муаллим. ПЕДАГОГВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера 1) мектебда тарс гудай пешекарвал. Педагогвал 19 йисан яшда аваз башламишна. ЛГ, 2005, 9. VI, 2) кьилин мектебда -тарс гудай пешекарвал. Синоним: муаллимвал, учителвал. * педагогвилин институт сущ. мектебда тарс гузвай пешекарар гьазурдай институт. Педагогвилин институт куьтягьайдалай кьулухъ ада са кьадар йисара муаллимвиле, райондин заведующийвиле кIвалахна. Литературадин хрестоматия. 1988. ПЕДАГОГИКА урус, ктаб, сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра тарсар гунин къайдаяр чирдай илим. * педагогикадин институт сущ. педагогика илимдай ахтармишунар тухузвай институт. ПЕДАЛЬ урус, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра 1) велосипеддин чархар элкъуьрун патал адал ацукьнавайдан кIвачер твадай затI. 2) пианинодин сес дуьз акъатун патал музыкантдин кIвач эцигдай чка. ПЕДИНСТИТУТ урус, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра муаллимвилин пешекарар гьазурдай институт. ПЕДУНИВЕРСИТЕТ урус, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра муаллимвилин пешекарар гьазурдай университет. ПЕДУЧИЛИЩЕ урус, сущ.; -еди, -еда; -ар, -ари, -ара 1 - 4 классра тарсар гудай муаллимар гьазурдай училище. Педучилище куьтягьай, ам иниз рекье туна, ЛГ, 2000, 20. VII. ПЕЗЕВЕНГ || ПЕЗЕНАГ сущ., рах.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра акьулдиз зайиф, фагьум авачир кас. - Бес зун вутI? - фикир авуна Къаюма. Гьа и арада анихъай атай йифен къаравулди гьарайна адаз лагьана: - Ада, пезевенг, - гет бурдан! З. Э. КУТВ-диз фена. - Ма, килиг, - лагьана за, хиел зи дневникрин са хара, математикадизни, урус чIалазни, маса предметриз талукь дафтарар вугана. - Зун, вун хьтин, пезенаг тушир. А. Къ. Нехирбанни лекь. Синонимар: пев, явакьан, явакьул, ялкъаван, пая. ПЕЙЗАЖ урус, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра эдебиятдин эсерда ганвай тIебиатдин шикил. # дагъларин ~; ~дин гуьрчегвал, ~дин кимивилер, -дин цIарар. Художественный эсерда пейзаж гьакI дуьшуьш яз ганвайди жедач, гьадани эсердиз идеядин метлеб ачухарда. Н. А. Литературадин хрестоматия, 1966. Чи печатдиз жегъш авторри лирикадин, пейзаждин, сатирадин темайрай кхъенвай произведенийяр лап тIимил акъатзава. А. С. Жегьил шаиррин яратмишунин бязи месэлайрикай. ПЕЙЗАЖДИН 1 пейзаж существительнидин талукьвилин падеждин форма. Кил. ПЕЙЗАЖ. ПЕЙЗАЖДИН 2 прил. пейзаж бинеда авай. ПЕК [ппек] сущ.; -пни, -ина; -ер, -ери, -ера 1) кIвалин майишатда ишлемишдай парчадин кIус. Айнади, айвандик экъечIайла,. жуьреба-жуьре рангарин пекерикай цванвай кьелечI питиган алай стулдал ацукьайла, стхадиз гъил кьуна хвашгелди лагьана. А. Исм. Вацран мичIер. Са арани фенач, пекерикай раснавай туп киме. ч акъатна. С. Ярагъви ашукь Уьзден. 2) партал. Са юкъуз Касбуба цIару пекер алукIна, чинни чIулаварна, алишвериш авун патал базардиз фена. Ф. Муьштерияр кIватIун патал. Пашади савдагаррин пекер алаз кьве кас векилар ракъурна Астарадиз. З. Р. Гьажи Давуд. * пек-лек рах., сущ. 1) кIвалин майишатда герек тир парчадин ва маса куьлуь-шуьлуь. КIвалин кIвалахар - аялдиз килигун, хапIа-шурпа авун, мал-къарадиз къуллугъ авун, кIвале пек-лек чуьхуьн ва амай гьа ихьтин крар дишегьлидин хиве авайбур я. З. Э. КУТВ-диз фена. Чпив гвай пек-лек экIяйна, азарлуйри югъ-йиф куьчейра акъудзавай. М. В. Гьарасатдин майдандал, ЧIехи суса вичин аялдин пек-лек чуьхуьзвай. Н. Шихнебиев. КIвалин референдум 2) алукIдай партал. Вичел алай пек-лек, уьстуьбаши куьгьне тиртIани, туькIвей къаш-къамат авай жегьил Назанидиз, вичин вил акьунамаз бегенмиш хьанвай. З. Э. КУТВ-диз фена. Москвадай Теджендиз агакьдалди... чпел алай вил хкIадай хьтин пек-лекни маса хгана, хьайи пулни мемекъуьртI хьанвай жегьилар генами гьеле меркезбан уьмуьрдин суьгъуьрдикай хкатнавачир. А. Къ. Аскервал башламишай югъ. Синоним: пек-партал. уьстуьбаши. * пек-партал рах., сущ. парчадин алукIдай партал(ар). За и фикирар ийиз-ийиз, чин-гъил чуьхвена, ахпа жуван пек-партал алукIна куьчедиз экъечIдалди, Ольга, заз хабарни тахьана, вичин кIвалахал фена. А. М. Мурк ракъини цIурурда. Сусав, аял хьана лугьуз, духтурри, чпи пул кIватIна, са булушкани къачунвай, аялдиз - пек-партални, ширинлухарни ва са чIехи тортни. Н. Шихнабиев. Хъсан хабарар. Мектебдиз фидайлани, руфуна тухдалди фу авачир, я тандал бегьем пек-партал алачир ам, вичин таяр-туьшерин кIвенкIве акъваздай. З. Къ. Мердали Жалилован 60 йис... Синонимар: пек-лек, уьстуьбаши. ПЕК [пhек] кил. ИПЕК ПЕКАРНЯ урус, сущ.; -иди, -ида; -ияр, -ийри, -ийра жемятдиз фу чрадай махсус чка. Ингье, кьве варзни ахкъатна, хуьре пекарнини агал хъувуна. Гь. М. Хуьруьн муьфтехуьр. ПЕЛ сущ.; -е, -е; -ер, -ери, -ера 1) инсандин, гьайвандин вилерилай винидихъ тир ара. Лацу пеле нур авай яр, Илиф захь вахтуна ялгъуз. Е. Э. Вун авачир женнетни кIандач. Адан пелен юкь гьасятда агаж хьана. Рехи рацамар тик акъвазна... М. В. Гьарасатдин майдандал. Адан пелен юкьвалай башламишна, нерин чапла патан агъуз фена, хъуькьвен юкьвал дерин гел куьтягь жезвай. А. Къ. Фу гадарунин буйругъ. Къедалди вичин пелеллай лекедин иесивал ийиз тахьанвайдавай гьукуматрин иесивал жедайди туш, я Нур. М. Б. ЦIийи мискIин. 2) дагъдин кукIваз мукьва хур квай чка. Ашукь кас я зун и дагъдин пелел, Гъетериз мукьва, ракъариз мукьва. Б. С. Зи руьгьдин даях. Амма инай, заводдилай, аквазвайди тамари кIевнавай пелерни сувар ва гьа и вацIун дар дере тир. А. Исм. Алукьдай ахвар. * пеле къан авай прил. чин акурла, кичIе жедай хьтин. Вич залайни фейи фяле, Къан аваз къекъведа пеле. Акурлахъди фида зегьле, Патрумдаш я хъуьчIевайди. С. С. Заз акуна сад. ТIимил вахтни фенач, пеле къан авай са шумуд кас, ракIар ахъайна, къенез атана. А. И. Самур. * пелез кьий! межд. са вуж ятIани (руш, гада, аял) гзаф кIан хьайила, адаз лугьудай гафар. Вун экъечIиз килигиз заз, Ви пелез кьий, лацу кагъаз... Е. Э. Гуьзел за ви тариф ийин. Вун къведач хьи, килигиз заз, Ви пелез кьий, лацу кагъаз. Е. Э. Гуьзел, за ви тариф ийин. * пелел кхьин гл., нин кьисмет тайинарун. [Хибба]. Мад вучда кьван. Пелел кхьенвайвал жезвайди я. Шумуд югъ я куьн и рекьера аваз? Ф. Б. Филиал. * пелелай ягъун рах.. гл.. ни вуж гуьлледалди яна кьин. КьейитIани, къуьл тварни гун Къадагъа тир кIевелай. Са мекв къуьл гваз акуртIани, Кьаз язавай пелелай. М. Б. Чавуш. ПЕЛЕГАН сущ.; -ди, -да; -ар, -ри. -ра дишегьлийрин кьилин вилик патахъ жедай безек. ПЕЛЕНГ || ПЕРЛеНГ фарс, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра Индияда ва Азиядин са бязи маса уьлквейра жедай тIехвер квай хам алай лап еке кацин жуьре вагьши гьайван. Муьнуьгъдиз - фур, лекьрез - цавар, Пеленгдиз - там, гъуьлягъдиз - чуьл. А. С. Муьньуьгъдиз - фур... «Гьи касдивай зун пеленгдал акьадриз ХьайитIа, -зун гьа къучагъдин свас жеда!» Лагьайла ви бадеди, уфт аладриз Катнай чамар; «Акьван сефигь кас жедач»» А. С. Белки, шаир тир жеди?.... ам вични, пата-къерехдиз вил ягъ тийиз, сиве гъуьрч авай пеленг хьиз, кьил тик кьуна, дамах гваз цел фидай. Н. М. Жандар Магьамай. Страницы: 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 |
| |||||||
|
