| Вход | Регистрация | ||
|
Толковый словарь лезгинского языка ПЕШЕ фарс, сущ.; ~ди, -да; -яр, -йри, -йра 1) дуланажагъ таъмианрун патал уьмуьрда ийизвай кар, кIвалах. Пеше даим мекин, фитне дяве, къал... Е. Э. Нефсиниз. Чи управленида и пеше чирдай вад вацран курсар кардик ква. ЛГ, 2003, 13. XI. 2) куьч. тIул. Адан пеше масадалай фитнеяр авун хьанва. Р. ПЕШеКАР фарс, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра майишатдин тайин рекьяй пеше гвайди. - Къанни цIуд лагьай йисара, Дагъустанда коллективламишун агалкьунралди кьиле физвайла ва ахпа хуьруьн майишат цIийи къайдада кьиле тухудайла, Россиядин Федерациядин гьукуматди жегьил пешекарар куьниз ракъурнай. А. М. Мурк ракъини цIурурда. 1957 - йис. Жегьил пешекар хуьруьз рекье хутазва. ЛГ, 2003, 13. XI. И кьве чкадани ам, вичин кар дериндай чидай пешекар яз, машгьур тир. «Самур» журн., 2003, № 6. ПЕШЕКАРВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера пешекар тир гьал. Герек, зегьметдин заланвилиз, пешекарвилиз килигна, еридиз ва кьадардиз килигна, гьакъи гудай меслят авуна кIанда, -лагьана. З. Э. Муькъвел гелер. А ва я маса автордин чIалан фонд девлетлу хьун патал ада кьуьзуь ксарин суьгьбетриз гзаф интерес авун, яшайиш акунвайбрун арада гзаф хьун, жуьрба-жуьр пешекарвилерин инсанрихъ галаз алакъалу хьун герек я. А. С. Жегьил шаиррин яратмишунин бязи месэлайрикай. Аскервиле къуллугъ ийидайла, заз четин хьанач. Ана зи пешекарвал генани хкаж хьана. К., 1988, 28. ХII. ПЕШЕКАРВИЛЕЛДИ нар. пешекарвилин чирвилер аваз. Къе манидив, музыкадив пешекарвилелди, кардин гъавурда аваз эгечIзавай ва дурумлувилелди кIвалахзавай композиторарни тIимил я. ЛГ, 2004, 30. IХ. ПЕШЕКАРВИЛИН прил. пешекарвилиз талукь тир. Писателдин, шаирдин пешекарвилин устадвиликай дуьз гафар лугьун чи литературада авай кар туш, гьакI хьайила чи арадай машгьур инсан вилик акъатун намумкин кар я, играми дустар. Р. Гь. Алирза Саидова суьгьбетзава. Колхоздин пешекарар ва юкьван звенодин кадрияр чпихъ хъсан чирвилер ва кIвалахдин тежриба авай, саки вири высший ва юкьван пешекарвилин образование авай кадрияр тир. Абуруз колхозчийрин патай авторитет ва гьуьрмет авай. А. Шагьмарданов. Майишатдиз регьбервал гуникай веревирдер. * пешекарвал авун гл., ни пешекарвал кьилиз акъудун. ПЕЪРИЯР сущ.; -йри, -йра чуьхверрин сорт. ПИ фарс, сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра бедендик цIурун тавур затIар сад-садак акахьуналди арадиз атанвай ягълу затI. # ~ акьалтун, ~ цIурун, ~ алажун, ~, цIурурун. ЧIехи бубадиз кIани хуьрекрикай садни лапагдин лекьерикай, къенен пийрикай, рикIдуркIундикай, абур какадарна чранвай къавурма тир. З. Р. Зи уьмуьрдин шикилар. Руфун пикIда салам ганач, Даях кьуна Руфуналлай пидикай. Х. Х. Вилер алаз макъамдал. Синонимар: макь, хъуцIур. ПИАНИНО урус, сущ.; -ади, -ада; -аяр, -айри, -аира тупIарал илисдай мецер авай, кьакьандихъ кIвачерал алай музыкадин алат. Пианино анихъ амукьрай, гьич чуьнгуьрни, автомобилдикай рахун тийин, гьич лам кьванни рикIел къведай тегьер абурухъ хьанач. З. Э. Социалист Зегьметдин Герой Темирханов. ПИАНИСТ урус, сущ.: -ди, -да; -ар, -ри, -ра пианино ядай пешекар. Композитор Холил Халилов хъсан пианистни я. Р ПИАНИСТВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера пианист тир пешекарвал. Хуьруьн аялризни къвердавай пианиствал бегенмиш жезва. Р. * пианиствал авун гл., ни пианиствилин пешекар кьиле тухун. ПИВО урус, сущ.; -оди, -ода; -ояр, -айри, -айра тIимил градусар квай ширин тIямдин ичкидин жуьре. - Вири столовойдиз пивояр хъваз фена, ахпа дуьздаказ мад са нин ятIани кIвализ са кIекрен дуван акваз фидайвал хьана... Гь. М. Хуьруьн муьфтехуьр. ПИкI сущ.; -ими, -ина; -ер, -ери, -ера техил тун патал кIарасдикай раснавай тIимил кьакьан затI. ПИЛ [пhил] сущ.; -ини, -ина; -ер, -ери, -ера недай хъчарин са жуьре. Вергер, тегьмезханар, кIелен мецер; пилер, сурар, лурсар, шанатар ( пурнияр), цIангурар, эферар, - гьисабна куьтягь жедач. ЛГ, 1994, 14.I. ПИЛЕ фарс, сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра 1) кагьул гамишдин лакIзб гаф. ВацIун кьере, гъилериз хьухь гана, шеле экIяна, кIулал къачуна ам, пиле хьиз фуф къачуна, хтана. З. Э. Рамзият. 2) куьч. яцIувал квай, фикир ийиз кагьул инсан. ПИЛЕК сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -рас тIехв.... ам хайила ятахдал кач сад, кицIер самбар алай. Чебни кьилер кIанчIар хьтинбур, къамбадин вичин хьиз,; чIулав чIарчIин хамунал лацу пилекар алайбур. А. Исм. Эхиримжи къув. Акуна заз, им ажеб акунар авай кицI я. Чарарин ранг расу, расу рангунал чIулав яни, шуьтруь яни пилекар алай, кIвачер шуькIуь, амма тапацар еке, гардан куьруь, амма келле зурба са жиж я. А. Исм. Эхиримжи къув. ПИЛЛАГЬ: * пиллагьни [шумпIни{ тахьун гл., низ вуч эсиллагь бес тахьун. - Вилик гъана эцигай, кьавурма авай, къаб хуьруьн нуькрен вил кьванди тир гьа! Адакай заз са шумпIни хьанач! - фикирар ийизвай гадади. З. Э. КУТВ-диз фена. ПИЛТЕ туьрк, сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра 1) къвазвай живедин ири хъуьтуьл кIус. Чи дакIардихъ живед пилте Къугъвазва къе, зул ятIани. А. С. Хцихъ галаз ихтилат. Чилел тади квачиз ири лацу пилтеяр аватзавай. Б. Гь. РикIи чIугурла. Авахьзава алеррай Пилтейрин луж кьилеллаз, ЦIай акъатиз хъуькъверай, Шадвилин нагъв вилеллаз. А. Ал. Акъвазра рагъ, хъфизва. * пилте-пилте нар. живедин ири хъуьтуьл кIусар гзаф яз. Пилте-пилте къвазва жив, Яргъан вегьез къацарал... А. Ал. Пилте-пилте къвазва... ПИН [ппин] прил. хеси тавунвай. ПИНЕ фарс, сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра кукIвар хьанвай чкадиз хъиядай кIус. Валчагъдал гьич кIвенкIв кутадай рапунин Чка аламач, гьамбар хьана пинейрин. А. Ф. КьатI-кьатI авур зунжурар. Шалам чилел эцигна, капан юкьвалди ягъиз раб сухиз, тIеквен акъудиз, ахпа сивяй чугур кIвенкI алай еб тваз ада пине шаламдик кукIурзавай. З. Э. Муькъвел гелер. Зи кьилелни алач, кIвачелни. Тандал алайди метIерал кьван яргъи, са шумуд чкадилай пинеяр янавай перем я. З. Р. Зи уьмуьрдин шикилар. * пине ягъун гл., ни квез пине алкIурун. ПИНЕЧИ туьрк, сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра 1) кIвачин къапариз пинеяр хъиягьдайди. 2) кIвалахдал жуван чIехидан гафарин гьахъвал, нагьахъвал чир тавуна разивал къалурдайди. КIандай гьар сад, кисна яб гуз, Хьана вичин пинечи. Т. А. Фу квахь тавурай. ПИНЕЧИВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера пинечи тир гьал. ПИНЕЧИВИЛЕЛДИ нар. пинечивал хас яз. ПИНТИ 1 туьрк, т-б., прил. михьивал авачир. Синонимар: чиркин, кфир, къеркъетI. ☼ М. М. Гьажиева и гаф пинтIа яз ишлемишзавай {кил.: М. Г. РЛС, ч. 222 - замарашка). ПИНТИ 2 т-б., сущ.; -ди, -да: -яр, -йри, -йра акьулдиз зайиф михьивал авачирди. Синонимар: чиркин, кфир, къеркъетI, япалух. ПИОНЕР урус, сущ. -ди, -да; -ар, -ри, -ра уьлкведин мектебра сифтегьан классра кIелзавай аялрин организациядин член. А конвертда чи дередин жегьилри, комсомолри, пионерри Сулейманаз кхьенвай чар авай. Къ. М. Рекьин риваятар. "Алай вахтунда организацияда 33 пионер ава. ЛГ, 2004. 13.III. * пионеррин кIвал сущ. школада пионеррин тешкилатдин кIвал. Гьуьсейноваз вич абурун хура гьатуникай игьтият авай, гьавиляй ам гагь са, гагь муькуь рак гелягъиз учителрин кIвале, директордин кабинетда къекъвена, пионеррин кIвализни ада вил вегьена - школадин директор адаз санайни жагъанач. А. А. Умуд. ПИОНЕРВОЖАТЫЙ урус, сущ.; -иди, -йда; -яр, -йри, -йра пионеррин отряддин кьиле авайди. Шаз пионервожатыйди абруз Айшадикай гьа газетда кхьенвай макъалани кIелнай. А. А. Умуд. ПИП сущ.; -и, -е; -ер, -ери, -ера хазари недай, тарал жедай элкъвей кIерец кьван емиш. Гъизва пипер хъалхъамдиз Вичизни пуд хазраз кьван. Ш-Э. М. Хаз. * пипин тар сущ. цIалцIам ва экуь тан, гьяркьу пешер жедай кIеви кIарасдин тар. Пипин тарал хел алач, Хамунал кьацI, гел алач. Ш-Э. М. Хаз. ПИПИН 1 : * пипин тар сущ. экуь-рагъул рангунин цIалцIам чкал алай еке тар. пипин 2 прил. пипин тарцин кIарасдикай авунвай. Гуьгьуьлрик кIусни шадвал, кьекъуьнрик пакаман дамах ва зиреквал кумачир Насрулагь гьаятда авай пипин кIанчIунал ацукьна. А. Исм. Алукьдай ахвар. Ахпа ада Магьмудаз тамарикай, абурун девлетрикай, пипин кIарасдин къиметлувиликай ва вичиз ван хьайи, институтда чир хьайи гзаф крарикай лагьанай. А. Исм. Алукьдай ахвар. ПИПIЕ, ПИПIЕР ПИПIЕРИ, ПИПIЕРИЗ пIипI существительнидин падежрин формаяр. Кил. ПIИПI. ПИПIИ пIипI существительнидин актив падеждин форма. Кил. ШИШ. ПИПIИШ сущ.; - ди, -да; -ар, -ри, -ра 1) гъвечIи афар; афардин са паюнин кIалубдин афар. 2) шапкадин пел (мез); пелен винелай виликди экъис хьанвай шапкадин пай. ПИРАМИДА урус, сущ.; -ди, -да; яр, -йри, -йра бине гзаф пипIеринди, къвалар пуд пипIенбур тир гзаф мурцарин геометриядин кIалуб. ПИРИЦI (ПИРЛИНЦI нугъ.) в., сущ.: -ди, -да; -ар, -ри, -ра бегьем яшар тахьанвай, акьул татанвай (адет яз эркек) жегьил аял. АтIа нерар яру хьанвай аскерар-пирицIар аку! Абур, къуллугъдин вахт куьтягь хьайила, чпин хуьрериз, шегьерриз хсуси машинра аваз хъфизва. Машинар къачудай пулар гьинай я? гьа и муькъвелай ~физвай лезгийривай, агъулривай, рутулривай, цIахурривай... къакъудзава. Гь. Къ. Завал. Вунни, пирлинцI хьиз, адан гуьгъуьна гьатна, яни, Расул? Т. А. Къазран кака. ПИРИШ сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра 1) майвадин винел пад кIевирзавай кьелечI перде. 2) цуькведин, векьин, серкин, хивецIдин пеш. Гарал къугъвазвай мулдин цуькверин пиришрин сес къвезва заз. З. Э. Муьгьуьббатдин цIелхем. Кьурай векьин пиришрин вахрахдин ванер япара гьатнавай Насрулагьаз ада ажайиб крар къалурна. А. Исм. Алукьдай ахвар. Ада гьа пацаризни, тIишезни, ивидай кьацIанвай векьин пиришризни мез гуз эгечIна. А. Исм. Эхиримжи къув. ПИРЛИНЦI сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра гуьрцелда авунвай лекъве тун патал ракIарин сад лагьай тахтадин кIвенкI авунвай кьил. Синоним: кукуцIул. ПИРПИЛ фарс, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра са бязи тарарал цуькведин чкадал жедай элкъвей яргъи сирсил хьтинди. # хъархъу таран ~, шуьмягъ таран ~, верхьи таран ~. * пирпил (пилпил нугъ.) хьун гл., вуж марфадик акатна ва я гьекь хьана гзафдаказ кьежин. КIвалах давамардай тегьер амукьнач. Рекьел алай жемят, пирпил хьана, кIвализ хтана. З. Э. Муькъвел гелер. Кьуьлердай кьван «пилпил» хьана. А. С. Хцихъ галаз ихтилат. ПИС туьрк, прил. 1) къенивилин лишанар, хесетар квачир; къени истемишунриз жаваб тагудай. Пис паб гьалт тавурай гьич -са бендедал. Е. Э. Пис папаз. Инсанриз хийир авачир, Хьана пис асир. Е. Э. Пагь, чи уьмуьрар. Чан хва, вуна зун айибмир, заз зи уьмуьрда инсанрай кьадарсуз пис крар акуна А. Ф. Лянет. Пис аял чи пис тербиядин, чи гъалатIрин нетижа я. Р. Исаев. Адан дережадин мертебаяр. Инсанар виринра инсанар я, - лагьана Хелеф халуди. - Писбурни ава, хъсапбурни ава. Р. Гь. Зи ирид стха. 2) кьадардилай артух, лап гзаф къати. А йифиз пис кьай акъатнай. Р. 3) айиб тир, хъсан тушир, инсанри негь ийидай Сатира яшайишдин, инсанрин пис, мурдар, эйбежер гьалар, сифетар дуьздал акъуддай. ва тергун, пислемишун, абурун акъатна женг чIугун патал, абурукай пис ягъанатдин формада, абурал хъуьредай тегьерда туькIуьрнавай произведенийриз лугьуда. Ихьтин произведенияр кхьидайдаз сатирик лугьуда. М. М. Гь. ЧIехи шаир. Антоним: хъсан. * пис гафар сущ. 1) хъсан тушир гафар. 2) экъуьгъунар. * пис кас сущ. хъел къведай кас, ажугълу кас. * пис-хъсан сущ. са вуч ятIани авай гьал. Заманадин ужуз, масан Чазни чида чи пис-хъсан. С. С. Синоним: гьакъаикъат. * пис хьун гл. 1) хъсан тахьун. 2) азар къати хьун. ПИС нар. 1) пис гьалда. - Куьн пис дуланмиш жезва, тушни? Къужадай дериндай агь акъатна, чин захъ элкьуьрна. - Пис дуланмиш тахьана за вучда кьван, за инрай къазанмишай са вад кьарни, жанавурди тIуьрди зи кIвачиз гьисабна, азарди кьейиди зи кIвачиз гьисабна лугьуз иесийри тан хъийизва., А. Ф. Лянет. Чир хьухь: ви абур, ви ахлакь вав эгечIунилай аслу я. Пис эгечда вав - писдиз аквада вун, ви хъсан жигьетарни, акунарни квахьда, хъсандиз эгечIда вав - ви чина ранг, нур жеда. Р. Гь. Шагь Абасакай риваят. Къуллугъ я, къуллугъ вуна, лугьун хьи, писдиз кьилени тухузвач. Амма писдиз тухун тавун тIимил я, хъсандиз тухвана кIанда. И. Гь. Юг. Валлагь рушар, зун кинодиз пис акъатна. Косынка са патал хьанвайди куьне садани заз лагьанач. А. Р., Я. Я. Хендедадин мехъер. Амма директорди, управляющийди ва бригадирди мал иесидив са жазани тагана вахгузва. Чеб хъсан, зун пис къалурзава. Гь. Къ. Къурухчи. 2) вини дережада. Бейдуллагьди вичин цицIибдин хайи кIвач, дарман яна, кутIунна. Ам сагъ хъхьанатIани, цицIибдикай хьайи фереди пис кьецIи ийизвай. С. Муслимов. ЦицIигъ-наме. Синонимар: писдиз, нисдаказ. Антонимар: хъсан, хъсандаказ. хъсандиз. хъсанз. * пис-хъсан Заманда ин ужуз, масан Чазни чида чи пис-хъсан. С. С. ПИСАРУН гл., ни-куь вуж-вуч; -да, на, -из, -зава; -а, -ин, -рай, -мир; писар тавун, писар тахвун, писар хъувун. 1) пис гьалдиз гъун; ери агъузарун, виже къведайвал тун тавун. 2) такIанарун, са никай ва я квекай ятIани ам такIанардай гафар авун. Брежневаз ва Алиеваз ракъай телеграммайра, абурун вагьши сиясат, лезгийриз дуван кьун, и халкьдиз къарши Азербайжанда кьиле физвай шовинист гьерекат писарна. М. М. Уях хьухь, лезгияр! Антоним: хъсанарун. ПИСАТЕЛЬ урус, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра художественный эсерар кхьидайди. Ахцегь райондин Смугъулрин хуьре са жегьил писатель ава. А. А. Лезгийрин литература. Писатель ина тIебиатдин гуьзелвиликай, ам хуьникай, инсандин хиве и жегьетдай гьатзавай чIехи везифайрикай еке мукьуфдивди рахазава. ЛГ, 2002, 15. V. * Писателрин союз сущ. тайин вилаятдин, чкадин писателрин икьрардалди сад хьанвай тешкилат. Дагъустандин Писателрин союздин орган тир литературнохудожественный ва общественно политический "Литературадин Дагъустан" журналар вад чIалал - авар, дарги, къумукь, яхул ва лезги - акъатзава. "Самур" журн., 2003, № 23.6. Писателрин союз ибара сифтегьан гаф гъвечIи гьарфунилай, кьвед лагьайди чIехидалай кхьенваз гьалтзава. Им дуьз яз гьисабиз жедач. ПИСАТЕЛВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, - илера писатель тир пешекарвал. Художественный устадвал хкажун - им писателвишн кIвалахда лап чарасуз ва лап четин месэла я А. С. Жегьил шаиррик яратмишунин бязи месэлайрикай. Писателвал, шаирвал Гзаф четин къуллугъ я. И. Гь. Чарчел ахвар. ПИСБУР пис прилагательнидин гзафвилин кьадардин форма. Кил. ПИС. ПИСВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера 1) мурдарвал, масадаз хъсанвал тийидай гьал, маса кас пис нетижадал гъидай гьал. «Писвилиз писвал авун нелай хьайитIани алакьда, амма писвилиз хъсанвал авун анжах къегьал инсандилай алакьда!» Гь. М. Са булахдай яд хъвайибур. Хъсанвилин къадир чаз писвал акваз чир жеда. Х. Х. Вири гьар са жуьреда къвезва чилел инсанар. 2) масадаз зарар гудай гьал, зулум кар. Гуя эмирзава: «Акъваз, инсан! Дуьньяда Писвални Хъсанвал, Гьахъвални Гьахъсузвал, Адалатни Адалатсузвал авайди рикIел хуьх! М. В. Гьарасатдин майдандал. Антоним: хъсанвал * хъсанвал жедачтIа, писвални ийимир. * писвал авун гл., ни низ пис гьал арадиз гъун. - Я чан хва, хъсанвал жезвачтIа, писвал мийир лагьанвайди я. Писвал тавун - гьам хъсанвал я. Гь. Къ. Ракъинин муг. ПИСВИЛЕЛДИ нар. писвал хас яз. Синонимар: нисдаказ, писдиз. Антонимар: хъсанвилелди, хъсандаказ, хъсандиз. ПИСДАКАЗ нар. 1) хъсан тушиз. 2) чиркиндиз, намуссуздиз. 3) кичIе жедайвал, эйбежердиз. 4) векъиз. 5) хъел аваз, хъилелди. 6) кIевиз. Пакадин юкъуз Надежда Михайловнадиз Айша писдаказ начагъ хьанва лагьай ван хьана. А. А. Умуд. Синонимар: писвилелди, писдиз. Антонимар: хъсандаказ. хъсандиз. ПИСДИ пис прилагательнидин теквилин кьадардин форма. Кил. ПИС. ПИСДИЗ нар. пис яз. Чир хьухь: ви абур, си ахлакь вав эгечIунилай аслу я. Пис эгечIда вав - писдиз аквада вун, ви хъсан жигьетарни, акунарни квахьда, хъсандиз эгечIда вав - ви чина ранг, нур жеда. Р. Гь. Шагь Абасакай риваят. Синоним: пис, писвилелди, писдаказ. Антонимар: хъсанвилелди, хъсандаказ, хъсандиз. ПИСЛЕМИШУН гл., ни ву. ж; -да, -на, -из, зава; -а, -ин, -рай, мир; пислемиш тавун, пислемиш тахвун, пислемиш хьувун са никай ва я квекай ятIани ам чIуру тирди лугьун. Сулейманан и кьве девирдин шиирарни инсандин рикIиз тIарвал гудай, инсан пислемишдай шиирар я. М. М. Гь. Халкьдин шаир. Кьве шиирда Сулеймана бязи инсанрин ахмакьвал, намердвал, "михеннатвал", кьуру лавгъавал ва ихьтин маса айибар пислемишзава. М. М. Гь. (СтIал Сулеймана азербайжан чIалал туькIуьрай шиирар. Гьа икI авторди вичин девир къаб алай гафаралди пислемишзава. А. Гьажимурадов. Зегьметдин ашукь. Синоним; негь авун. Страницы: 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 |
| |||||||
|
