| Вход | Регистрация | ||
|
Толковый словарь лезгинского языка ПОСЛЕЛОГ урус, граммат., сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра тайин падеждин формада авай существительнидин мана ачухарун патал адан гуьгъуьнал алаз ишлемишдай куьмекчи гаф. КIвалин вилик, тарцин кIаник, бубадни патав ибарайра вилик, кIаник, патав гафар послелогар я. Послелогрик акатзавай гафари ибарадин ва я предложенидт къурулушдик тай членрин арада авай табийвилин алакъаяр якъинарда, абуруз тайинвал гуда ва лазим тир кIалубда твада. «Самур» газ. 2002, 28. ХII. ПОСОБИЕ урус, публ., сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра гьукуматди сагъсуздаз, диде-буба авачир гъвечIидаз тайи'нарнавай пулунин куьмек. Япариз тIимил ван къвезвай ва я биши аялар инвалидар яз гьисабзава, гьавиляй абур вахтунда учётда туна кIанда. Абуруз 16 йис жедалди гьар вацра пособие гузва. 16 йисалай гуьгъуьниз абуруз пенсия тайинарзава. ЛГ, 2003, 7. VIII. Амма зи хтулдиз я хайивилин гьакъиндай шагъадатнама, я пособие гудай кас авач. ЛГ. 2003, 4, XII. ПОСОЛ урус, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра маса уьлкведа са начагълугьдин виридалайни чIехи векил. ПОСТ урус, сущ.; -уни, -уна; -ар, -ари, -ара яракьламишнавай аскерри хуьзвай махсус чка. Кьилин варарал са шумуд кас къаравулар алай. Амай кьве поступал кьвекьве кас къаравул акъвазнавай. А. И. Къиргъин. ПОСЫЛКА урус, сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра са нив ятIани вугана ва я почтадай ракъурзавай затI. Ви хцелай хтанвай Посылкадин чар я им. А. Ал. Мирдамир. ПОТОЛОК урус, сущ.; -ди. -да; -ар, -ри. -ра кIвалин къавуз янавай тахтаяр; тахтаяр янавай кIвалин къав. Пол, потолок акъудна, ракIар, пенжерар хкудна, тевледиз элкъуьрай клубдин дарамат ремонт хъувуна, ана ара физ СтIал Сулейманан тIварунихъ галай лезгийрин госмуздрамтеатрдин тамашайриз килигдай мумкинвал яратмиш хъувунва. ЛГ, 2005, 19. V. ПОХОД урус, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра 1) ни квез акси кьушунрин гьерекатар. 2) тайин тир мураддалди инсанрин дестедин сейр. # туристрин ~, -~диз фин, ~дай хтун. 3) фадамаз гьазурвал акуна тешкиллувилелди са гьиниз ятIани фин. # музейдиз ~, театрдиз ~; ~ авун. ПОЧТА урус, сущ.; -ди, -да; -р, ри, -ра 1) кагъаз ар, пул, гъвечIи затIар ва меб. санай масаниз ракъурдай идара ва а идара авай кIвалер. 2) и идаради хканвай, агакьарнавай затIар (кагъазар, газетар, пулар, журналар). Йикъарикай са юкъуз Мирима почтар хкиз КIеледал машиндаваз фин къетIна. М. Б. "Жигули". ПОЧТАЛЬОН урус, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра са чкада яшамиш жезвайбуруз масанай хтай почта (кагъаз ар, газетар ва мсб) пай хъийизвай кас. - Чи фикирдивди ам почтальон я. А. Ф. Газет. Почтальон чи рикI алай мугьман я, Мадни азиз тир ам дяве авайла. А. С. Кьеб. И хуьре пуд почтальонди кIвалахзава. К., 1989,1. III ПОЧТАЛЬОНВАЛ сущ.; -или, -иле; -тер, -илери, -илера почтальон тир пешекарвал.... колхоздин шофёрвиле ва ахпа и хуьруьн почтальонвале кIвалахна. ЛГ, 2004, 19. VIII. * почтальонвал авун гл. ни почтальон тир пешекарвал кьиле тухун. Мирима Цаванда почтальонвал ийиз белки 20 йисалайни гзаф я жеди. М. Б. «Жигули». ПОЭЗИЯ урус, лит., сущ.; -ди, -да; -яр, -йри. -йра асул гьисабдай шиирралди кхьенвай гуьзел яратмишунар. Лезгийрин поэзияда рифмаяр сад хьтин ван авай слогрикай ибарат тир гафарикай арадал къвезва. А. С. Жегьил шаиррин яратмишунин бязи месэлайрикай. Поэзиядиз буьркьуь къундармаяр кIандач, адан гьар са цIар гъили ваъ, рикIи кхьизвайди ва, инсандал хьиз, чан алайди хьана. кIанда. З. Гь. Ахварай авудай аваз. Рагьметлу арифдар Агьед Агьаева гьахълувилелди къейднай хьи, маса халкьарин поэзиядилай тафаватлу яз, анжах лезги шииратда 'гъарда вичикай хан ийида" лагьай гафар ава. Ж. Жамалов. Гьуьрметлу жен || ЛГ, 2004, 26. VIII. Синоним: шиират. ПОЭМА урус, лит., сущ.; -ди, -да; -яр, -йри. -йра халкьдин уьмуьрда важиблу кардикай, касдикай шиирдалди туькIуьрнавай эсер. Виликдай чи лезги литературада поэмаяр авачир. Сифтени-сифте поэма Алибег Фатахова кхьена. Н. А, Литературадин хрестоматия. Са гьафтеда ада йисди гъил элкъуьриз хьайи поэма куьтягьна ва ам журналдиз рекье туна. З. Гь. Ахварай авудай аваз. Чи литературада Алирза Саидовани Ибрагьим Гьуьсейнова, Ханбиче Хаметовадини Байрам Салимова поэмадивни баллададив, риваятдивни сонетдив дерин дувулар ягъиз туна. А. Исм. Эмина кутур рекье. ПРАВОЯР урус, сущ., гзафв. кь; -айри,-айра шофервилин документ. Эхирки хейлин вахт фейила, правояр вахкудай меслят хьана. З. Э. Зулун пеш. ПРАКТИКА урус, сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра 1) са вуч ятIани уьмуьрда ишлемишун патал кIвалах, тежриба. Ада эхиримжи кагъазда кхьей гафар зи рикIелай физвачир: ... зи фикирархиялар практикада кьилиз акъудиз алахъунал зун бахтлу я. А. М. Мурк ракъини цIурурда. 2) са гьихьтин ятIани кIвалахдин вердишвилер, къайдаяр, рекьер. 3) къачунвай чирвилер кардалди мягькемарун ва ишлемишун: Студентар практикадиз фенва. Р. ПРАКТИКАНТ урус, сущ.; -ди. -да; -ар, -ри, -ра практикада авай кас, практика физвайди. ПРАПОРЩИК урус, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра советрин армияда хьунухьин мажбури вахтуйилай алаваяз къуллугъ ийизвайди. ЛГ, 2005, 12. V. ПРАПОРЩИКВАЛ сущ.; -или, -иле; -тер, -мери. -илера прапорщик тир гьал. Абдуллаев Талсира РФ-дин кьушундин частара 28 йисуз прапорщиквиле къуллугъна. ЛГ, 2005, 12. V. * прапорщиквал авун гл., ни армияда хьунухьин мажбури вахтунилай алава яз къуллугъ авун. ПРЕДЛОГ урус, граммат., сущ.: -ди. -да: -ар, -ри, -ра гафарин арада талукьвилер къалурдай, дегиш тежедай куьмекчи чIалан пай. Предлогар урус чIалаз хас я, чи чIала послелогар ава. Р. ПРЕДЛОЖЕНИЕ урус, граммат., сущ.; -иди, -ида; -ияр, -йри, -йра грамматикадин ва интонациядин жигьетдай акьалтIай фикир лугьузвай гаф ва я гафарин кIватIал. суалдин -, хабардин ~, эвер гунин ~: - туькIуьрун, ~ кхьин, - кIелун.... Сулейман урус чIалан гъавурда гьатдай ва ада вичин шиирра ясуьребажуьре метлебар патал бязи урус гафар ва предложенияр ишлемишиз хьана. М. М. Гь. СтIал Сулеймана азербайжан чIалал туькIуьрай шиирар. ЧIалан паярикай кьвед - союз ва кIус ( частица) -куьмекчи гафар я. Куьмекчи гафарикай предложенидин членар жедач. М. М. Гь. Лезги чIалан грамматика. * простой предложение, сложный предложение. ПРЕДМЕТ урус, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра илимдин хел. - Ма, килиг, - лагъана за, хцел зи дневникрин са хара, математикадизни, урус чIалазни, маса предметриз талукь дафтарар вугана. - Зун вун хьтин тзевенг тушир. А. Къ. Нехирбанни лекь. Москвада Сад тир госимтигьан вад предметдай математикадай, урус чIалай, физикадай, химиядай ва биологиядай - вахкуз жеда. ЛГ, 2004, 21 II. ПРЕДСЕДАТЕЛВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера председатель тир гьал.... дяведин йисара республикадин Верховный суддин председателвиле кIвалахай тарихдин илимрин доктор, зи хуьруьнви Алисултан Къулиев хьтин кьегьал рухвайриз кьур гьахъсузвилер гилани чи рикIелай алатзавач. М. М. Лацу лекеяр. * председателвал авун гл., ни председетель яз къуллугъ кьиле тухун. 1925 - йисалай зун хуьуруьн «Бедняцкий керет» аваз, чна артель тешкилна ва председателвал авун зи хиве вугана. С. Зи Сулейман. ПРЕДСЕДАТЕЛЬ урус, сущ. -ди, -да; -ар, -ри, -ра 1) собранидин, заседанидин регьбер, абуруз регьбервал ийизвайди. - Мад алаваяр ва я дегиш хьувунар авани? - жузуна председатель тир Алмасова. А. А. Умуд. 2) тешкилатдин, идарадин сесер гана хкянавай регьбер. - Зелфи! - гьарайна ада гьеле яргъалай. Председателдиз вакай хъел ава!!! А. А. Умуд. Абурун арада "Анжи" клубдин председатель Тагав Тагаев, клубдин кьилин тренер Камалутдин Жамалудинов, спортдин виниз тир нетижаяр къазанмишнавай Сергей Емельянов ва инин къуллугъчи Марзигет Ражабова авай. ЛГ, 2004, 21.I. ДАССР-дин Верховный Советдин Президиумдин член, "Правда" колхоздин председатель хьайи Жафарова Зарбаф хьсан тешкилатчи, ялавлу оратор, активный общественник, фронтдиз еке куьмекар гайи дирибаш дишегьли тир. ЛГ, 2004, 22.I. ПРЕДСЕДАТЕЛВАЛ сущ.; -или, -иле; -тер, -илери, -илера председатель тир пеше. - За 16 йисалай гзаф вахтунда, абурукайни 11 йисуз ара атIун тавуна, райисполкомдин председателвиле кIвалахна. ЛГ, 2005, 14. VII. ПРЕЗЕНТАЦИЯ урус, сущ.; -яди, -яда; -яр, -йри, -йра са квехъ галаз ятIани (цIийи ктабдихъ, кинодихъ, шикилдихъ ва мсб) сифте яз танишарун. Къе Президентдин ктабдин презентация хьана. Р. ПРЕЗИДЕНТ урус, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра республикадин къайдаяр авай гьукуматдин кьил ва илимдин бязи чIехи идарайрин кьил. Уьлкведин президент ахмакь кас ятIа, Адаз сесер гайи халкьар начагъ я. И. Ш. Кьудар. Америкадин президент Клинтонан ва адан писпидал кьуьлзавай масабурун вагьшивал ва жавабдарсузвал акурла, инсанрин рикIер еке ажугъдив ацIузва. ЛГ, 1999, 21. V. И йикъара Къиргъизистандин парламентди чIалан гьакъиндай кьабулнавай цIийи закон президентди къул чIугурдалай кьулухъ къуватда гьатда. ЛГ, 2004, 21.I. ПРЕЗИДЕНТВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера президент тир къуллугъчивал. 1960 - йисуз Демократрин партияди ам (Джон Кеннеди, - А. Г.) президентвиле кандидат яз къалурна. ЛГ, 2005, 9, VI. * президентвал авун гл., ни президент тир къуллугъчивал кьилиз акъудун: ПРЕЗИДИУМ урус, сущ.; -ди, -да, -ар, -ри, -ра собранидиз, совещанидиз, сечки ийидай ва я илимдин идарадиз регьбервал гудай орган. # собранидин -, -диз хкягъун, -да чка кьун. ПРЕЙСКУРАНТ урус, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра маса гудай затIарин къиметар авай ктаб, чар. ПРЕМИЯ урус, сущ.; -ди, -да; -яр, -йри. -йра важиблу кар авурдаз адан гьевес хкажун патал гудай пул ва я маса затI, пяшкеш. # ~ гун, ~ къачун, ~диз лайихлу хьун, ~дин пул. - Салегь, преми чуьхвена кIанда. Ваз ви игитвиляй са хеб пишкеш авунин къарар акъуднава. А. А. Лезгияр. ГъвечIи гададиз, Мирзеханаз, алатай йисуз кIвалахдилай агъзур манат премия гана. З. Гь. Бубадин кIвал. ЧIехи наградайрихъ галаз санал Дербент район гьакI зур миллион манатдин пулдин премиядизни лайихлу хьанва. ЛГ, 2004, 15. VII. ПРЕСС урус, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, ра вичел илисна ва я чуькьвена са затI гьялдай, дуьзардай алат. ПРЕССА урус, сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра тайин вахтара чапдай акъатдай затIар (газетар, журналар). # ~ди кхьизвайвал, -дин векш, -дин кIвалах, чи ~. ПРЕФИКС урус, граммат., сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра гафунин дувулдилай вилик квай ва вичи цIийи гафар арадал гъидай гафунин маналу пай. Бязи гафарин дибра дувулдилай вилик префикс жеда, месела: такIанвал, такIан ( хьун), хкIан ( хьун). М. М. Гь. Лезги чIалан грамматика. Лезги чIала суффикерин, префикерин куьмекдалди цIийи гафар, цIийи манаяр арадиз атунин нетижада гафарин сан артух жезва, ам мадни девлетлу жезва. "Самур" газ. 2001, 18.I. Синоним: приставка. ПРИБОР урус, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра са гьихьтин ятIа кIвалахар тухун патал, гуьзчивал ва мсб. патал туькIуьрнавай махсус алат. # алцумдай ~, -къачун, -далди алцумун, -ди къалурун. ПРИВАТИЗАЦИЯ урус, сущ.; -яди, -яда; -яр, -йри, -йра гьукуматдин карханаяр, чилер кьилдин ксариз маса гун. ПРИГОВОР. урус, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра суддин къарар. # ~ акъудун, ~ кIелун; суддин ~. ПРИЁМНИЙ урус, ->, сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра чIехи дережадин къуллугъчидин кабинетдиз фидайбур кьабулдай кIвал. Пакад йикъан экуьнахъ ам вичин миресни галаз чIехидан приёмнидиз фена. Н. Къарибов. Надо экв дать. ПРИЁМНИК урус, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра радиодай гудай хабарар, музыка ва мсб. кьабулдай аппарат. ~ къачун, цIийи -; -дай хабарриз яб гун; -дин кIвалах, -дин ван. Приемникдай къвезва ви ван, Ирандин ван – са - са баяд. Вунни я зун хьтин инсан. А. Ал. Лагь, акъвазмир. Са сеферда Сейфуллагьди вичин чIур хьанвай приёмник хъийиз къунши Играмудиназ эверда. С.М. ЦицIигъ-наме. Шир янавай полди цIарцIар гузвай. Столдин са пад газетри ва приёмникди кьунва... З. Гь. Ахварай авудай аваз. ПРИЗ урус, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра акьажунра вилик чка кьурдаз гудай багъиш. Гьар сада дад акурай - Лайих жедай приздиз. А. Ал. Къаних Мередни кьецIи чIагъ. Россиядай ва адан патарив гвай уьлквейрайни атанвайбурун арада Саид тафватлу хьана ва ада приздин 2 - чка кьуна. ЛГ, 2004, 8. VI. ПРИЗЁР урус, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра акьажунра вилик чка кьуна багъиш къачурди. ПРИЗМА урус, геом., сущ.; ди, -да; -яр, -йри, -йра кьве кьил чеб-чпиз барабар гзаф синеринкъваларин фигура, кIалуб. ПРИЗЫВНИК урус, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра аскервилин къуллугъдиз эвернавай кас. ~ атун, ~ хьун. ПРИКАЗ урус, сущ.; -ди -да; -ар, -ри, -ра гъиле гьукум, ихтияр авай касди, идаради са нив ятIани тайин кар, гьерекат кьилиз акъудиз тадай гафар, теклиф. # ~ гун, ~ тамамарун, -да къейд авун, -далди тайинарун. Им икIа, адалай гъейри округдай приказ атанва, вун гьаниз фена кIанда. З. Э. Муькъвел гелер. - Заз зи вилералди акуна эхир, я итим, приказарни, къарарарни. Мегер ахьтин ксари тапарардани? М. Садикь. Дуст. Синонимар: буйругъ, эмир. * приказ гун [акъудун] гл., ни приказ кьилиз акъуддай къарар акъудун.... сифте ришвет гана, совхоздин директорди приказ акъуддалди чилер кьунвайбурни гзаф ава. Я. Я. Са фурун вакIар. - Приказ ганачтIани, са йисни зуран вахтунда а чна кьунвай чил секиндиз ишлемишнай. Я. Я. Са фурун вакIар. ЧIехидан кефиниз кIан хьайитIа, муьхцуьз куь аялар ахъайда, кефиниз такIан хьайитIа, гана приказ, илигна чукурда. Б. Ф. Филиал. ПРИКАЗЧИК урус, куьгь., сущ..; ч)ида; -ар, -ри, -ра фялейри кIвалахзавай чкадин иесидин тIварцIихъай эмирар гузвайди'. - Чи виридан гаф я, ам. Шазимегьамедани лагьана: къудур хьанвай инсафсуз приказчикар кIвалахрилай алудур... Х. Т. Дагъустандин баркаллу рухваяр. ПРИЛАГАТЕЛЬНОЕ урус, граммат., сущ.; -ниди, -нида; -ияр, -три, -йра затIунин лишан къалурдай ва гьихьтин? суалдиз жават гудай гаф, чIалан пай. Прилагателънийралди ва талукьвилин падежда существительнийралди лагьанвай эпитетри затIунин лишанар къалурда, абурун характеристика гуда; наречийралдини деепричастийралди лагьанвай эпитетри глаголдин метлеб ачухарда, адак эсерлувал кутада. Н. А. Литературадин хрестоматия. ПРИЛОЖЕНИЕ урус, граммат., сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра лишанламишзавай гафунихъ галаз дуьзгуьнвилин алакъада авай, существительнидикай хьанвай определение. Чун, девирдин рекьяй физвай жегьил рушар, Гъазур я чун терг авуниз куьгьне Уьмуьр, куьгьне гьалар (А. Ф.) предложенида рушар приложение я. ПРИМУС урус сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра багъ авачиз нафтIадалди кудай, хуьрек ийидай алат. Гадади СтIал Сулейманан "Примусдин тариф" устадвилелди кIелна. Р. ПРИНЦИП урус, сущ.; ~ди, -да; -ар, -ри, -ра 1) са кардин, илимдинасул бине, истемишун. Алай девирда жегьил несилдиз тербия гунин карда чаз Дагъустандин халкьарин этно-педагогикадин принципри, фикирри абурал амал авуниз гзаф куьмек гуда. "Самур" журн., 2002, № 23. 2) асул фикир, инанмишвал, рехъ. Педсоветдал кьве принципдин гьуьжет хьанай. А. А. Умуд. ПРИНЦИПСУЗ прил. принцип гвачир, къастунал кIеви тушир, инанмишвал гвачир. ПРИНЦИПСУЗВАЛ сущ. -или, -иле; -тер, -илери, -илера принцип гвачир гьал, инанмишсузвал. ПРИНЦИПСУЗВИЛЕЛДИ нар. принцип гвачиз, ининмишсузвилелди. Синоним: принципсуздаказ. ПРИНЦИПСУЗДАКАЗ нар. асул фикир гвачиз. Бязи вахтара майишатра, гьа жергедай яз чи колхоздани, ахьтин дуьшуьшар жедай хьи, райкомдин, райисполкомдин ва производственный управлениедин бязи къуллугъчияр кьилдин месэлайриз, колхозчийрин патай къвезвай арзайриз, щикаятриз, са нин ятIани хатур акуналди, принципсуздаказ килигдай. А. Шагьмарданов. Майишатдиз регьбервал гуникай веревирдер. Синоним: принципсузвилелди. Страницы: 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 |
| |||||||
|
