| Вход | Регистрация | ||
|
Толковый словарь лезгинского языка ПАЙГЪАМБАР фарс, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра 1) диндин къалуруналди,: чилерал вичин къанунар, фикирар инсанриз чирунва кьилиз акъудун патал Аллагьди хкягънавайди. МискIиндиз физ капIда гьар жуьмядин кьуз, Аллагь, пайгъамбар рикIелай гьич фидач. А. Ф. КьатI-кьатI авур зунжурар. Низ чир хьуй, гьихьтин зурба пайгъамбарар и дуьньядал атанатIа, дуьньядилай фенатIа. М. В. Гьарасатдин майдандал. 2) чуьхверрин сорт. * пайгьамбардин суьруь фейи рехъ сущ. цава куьлуь гьетер гзаф алай чка. ПАйГЪАМБАРВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер. -илер. илери, -илера пайгъамбар тир гьал. Амма жуван ватанда чи ивидай Пайгъамбарвал тергнава тир тегьерда. А. Къ. Къара буллах. ПАЙДА * пайда хьун гл., вуж-вуч гуьзлемиш тийизвай са вуж-вуч ятIани атун. Адан вилик сад лагьана са къаралту пайда хьана. З. Э. Муькъвел гелер. Са герендилай анихъай къарма-къариш ванер акъатна, ахпа юрта гьатна чукурзавай, къуьне буш кварар авай, гъилерик чайданар, гичинар квай рушарин десте пайда хьана. А. А. Умуд.... Шемерук гвай чIулав кьушун Пайда хьана синерихъай. А. С. Хцихъ галаз ихтилат. КIвалин неси эвичIдалди варцин сиве чубандин акунар алай яшлу касни пайда хъхьана. Б. Гь. ТIварун стхаяр. ПАЙДАХ туьрк, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра кьушундин, гьукуматдин. идарадин лишан яз яргъи кIарасдихъ акалнавай тайин рангунин гьяркьуь парча. Пачагъди вичин вилаятдин вири чкайрай аквадай са кьакьан минарадин кукIваз чIулав пайдах хкажна. Ф. Нехирбандин хва. Ингье кьезил шагьвардик лепе гузвай яру пайдахар азадвилин муштулухар туширни'. А. И. Самур. Багъларин ара кьуна хуьруьн чIехи майдандал кьведалди рекье халичаяр экIяна. Майдандин кьилихъни варзни гъед авай къацу ипекдин пайдах яна. А. И. Самур. ПАЙДАХЧИ сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра пайдах хкажна тухудайди. ПАйИ: * пайи-паяр авун гл., ни вуч са шумуд патал авун, кIусар-кIусар авун. Кьушун пайи-паяр авуна виже къведач. Вири кьушун санал фирай душмандин винел. З. Р. Гьажи Давуд.... бязи лезги алимри ва интеллигенциядин векилри лугьузва: им кьиле фидай кIвалах туш, им чи республика пайи-паяр авун я. Лезгийриз автономия герек авайди туш ва мсб. М. М. Кьибле пата гурзава. Авуна пайи-паяр адан [шаирдин халкьдин. - А. Г.] чил, Юкьвай тIуз симер тухвана векъи, Гатазва виниз авур касдин кьил, Гьелекзава эл гьакимри пехъи. Б. С. Ават ахварай. Синоним: паярун. ПАЙИЗ паюн глаголдин мурадвилин форма. Кил. ПАЮН. ПАК фарс, прил. михьи, къени. Эй алемдин азиз чанар! ТIебиатдин пак мизанар рикIин къене амаз дири, Шаир хьана пашман хьайи инсан акваз кIанзаватIа, Зи кIвализ ша! Л. Н. Зи кIвализ ша! 2) куьч. гзаф играми, чIурун виже текъвер. Чирда за ваз пак адетриз гьуьрметиз... А. С. Хцихъ галаз суьгьбет. Ватандиз ва халкьдиз къуллугъ авун гьар са касдин пак тир буржи я. Гь. Гь. Гашаров. Сифте гаф. Акьалтзавай несилриз чирвилер, тербия гун - им чи пак буржи я. ЛГ, 1992, 1. IX * пак хьун гл. михьи хьун. Вун са чIавуз тахьайди гьакI... Жене хъвайи кас Сулакдин... - гьа гьахьтин чIал язва заз пак, Экв кутадай ахлакьдин. Т. А. Фу квахь тавурай. ПАКА 1 сущ.; -ди, -да алукьзавай югъ. * пакад(ин) юкъуз нар. алукьзавай юкъуз. Пакадин юкъуз Надежда Михайловнадиз Айша писдаказ начагъ хьанва лагьай ван хьана. А. А. Умуд. ЦIи абур са партадихъ ацукьнавай; и кар фикирдиз атайла, ада геж тавуна лап пакад юкъуз абур сад-садавай чара авун кьетIь авуна. А. А. Умуд. ПАКА 2 нар. 1) алукьзавай йикъан вахтунда. Руш пака зи тухуда. С. С., С. М. СтIал Саяд. Жанавур пака къуз сикIрен кIвализ фена... Ф. Ирид юкI алай Магьамад пайгьамбар. Къе агакьнач, пака кьведа зун ви кьилив. И. Гь. Рубаияр. Пака мелез эвериз кIан яни, я туш кIарасар атIуз тамуз тухузвани? М. Садикь. Дуст. 2) гележегда. Кеф чаз, - лагьана ада, - куьне учетар тухузва, кесибри чпихъ амай амачир белгемарни са тагъарда авай мухахъ, цуькIуьхъ маса гузва. Абуру чпин кьил пака гьикI хуьда? З. Э. Муькъвел гелер. Вахт - рикIин мурад патал женгера гъалиб хьунухь я. Пака жув бахт авай кас яз акваз кIанзаватIа, ам къе жагъура. А. Р. Чинебан савкьват. Къе чIал маса гайи касди пака вичин дидени маса гуда... М. М. Лацу лекеяр. Антоним: къе. * пака лагьай миргихъ тум хьайиди туш мисал 'ахпадал вегьей кIвалах кьилиз акъатдач' манадин мисал. [Жават]. Эхь ман, мирес, гила кIвалах энгел авуна кIандач. «Пака лагьай миргихъ тум хьанача» лугьудай мисалар ава... Р. Ю. Вахтсуз кьиникь. ПАКАГЬАН прил. 1) алукьзавай йикъан. Пакагьан кар гьакI рикIемаз, Няниз ксун вядедамаз, Фикир ийин фад пакамаз Ахварай ( а)ватун патахъай. С. С. Гад кIватIиз тади ая. Чун пакамалди къежей парталар алаз мекьила чуьлда амукьна. Иниз килигна завай пакагьан юкъуз кIвачел акъвазиз хьанач. А. Ф. Лянет. Княздиз неинки Надиран къенин ва пакагьан планар, адаз гьакIни адан вад йис идалай кьулухъ авуна кIанзавай крарни гиламаз чириз кIанзава. З. Р. Гьажи Давуд. 2) гележегдин. За квез икрам ийизва, игитар -куьн хьтинбур мад хьурай лугьуз. Куьн амукьзавач,. амма чи дагълара лайлайдин сес гьамиша жегьил я, куь кьепIера авай куьрпеяр пакагьан игитар я... З. Гь. КьепIинин аваз. Антоним: къенин. ПАКАМ(А) сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра къенин йикъалай гуьгъуьниз къвезвай йикъан экв жезвай вахт. Пакам кьиляй заз ахварай зун нардин тварар хьтин сарубугъда гваз регъве аваз акуна. И. В. Теъбир. Самолёт, адет яз, цавуз экъечIдай вахтуншай пуд сятдин геж хьанай. КIуьд стхадин вилаятдин кьилел ам пакаман вахтунда атана. А. А. Пад хьайи рагъ. Пакамалай сифте яз адав ахвар агатиз эгечIна. А. Исм. Эхиримжи къув. Ви гьар са пакама ихьтин рагъ алайди хьуй... Гь. Къ. Дили дуьньядин чирагъ. * пакам(а|| -ан) [сабагь] хийир(ар)! межд. йикъан экуьн кьиляй сад-садал гьалтайла, саламдин ибара. - Пакам хийир, пакам хийир, инсанар, Хкаж жезвай мубарак хьурай квез! А. С. Пакам хийир, пакам хийир... -Пакам хийирар, Хелеф! - ацIай квар гваз булахдилай баде хтана ахкъатна. А. Къ. Нехирбанни лекь. - Сабагь хийир, дуст кас Генжали! Куьн вуч перишан я?! Къ. М. Рекьин риваятар. * пакама хьун гл. экуьнахъан экв малум хьун. Пакама жедалди я Салегьа, я Марвара ахварнач... А. А. Пад хьайи рагъ. ПАКАМАЗ нар. алукьзавай юкъуз. Пакамаз къарагъайтIа Лукьман, цав, чил чIулав хьана ацIанва, чIагъ ацукьайди хьиз, чинеррив. Ф. Пачагьдин мегьтер Лукьман. - Ваз контордай эверзава. Вун пакамаз гьаниз фена кIанда, - жаваб гана устIарди гьуьрметлувилелди. - Вуч хабар ятIа? З. Э. Социалист Зегьметдин Герой Темирханов. - Ваз мус кIандатIани! - лап къе. Ваъ, къе ваъ, къе геж хьана. - Пакамаз. Хъсан яни? Б. Гь. Вили вилер. Антоним: няниз. ПАКАМАЛДИ нар. пакама жедалди. Чун пакамалди, кьежей парталар алаз, мекьила чуьлда амукьна. А. Ф. Лянет. Вичин йикъан кIвалах куьтягьна, рагъ пакамалди ял ягъун патал чуьнуьх хьана. Б. Гь. Вили вилер. - Тамазан, кар акI авуна кIанда хьи, пакамалди ибурукай са тIвар амукьдайвал, - лагьана Кавха Къафара гъиливди къуьлуьн никIер къалурна. Я. Ш. Гьахъ квахьдач. Антоним: няналди. ПАКАМАН прил. йикъан сифте кьилин. Пакаман секинвал са гьихьтин ятIани ванци чIурзавай. А. А. Умуд. Пакаман азан тир, жергежерге хьана дишегьлияр булахдилай хквезвай. Я. Ш. Гьахъ квахьдач. Ширин шейэр, пакаман, нисинин, нянин хуьрек жедалди, вилик ишлемишна виже къведач. ЛГ, 1994, 1.1 V. Синоним: экуьнин. Антоним: нянин. * пакаман [экуьнин] ярар сущ. экуьнахъ цавун кIан яру жедай вахт. ПАКАМАХЪ || ПАКАМАХЪДИ нар. югъ алукьайла. Ша булахдал гьар пакамахъ, Заз ви къамат акурай, яр... З. Р. Яр. Пакамахъди Волгадиз вун килиг, хва, Авахьзавай ви уьлкведин тарих хьиз. Шамагъаждал явашдиз хъвехъ эциг, хва, Рахазва ам, дуьнья акур ариф хьиз. А. С. Хцихъ галаз ихтилат. Гьар са касди йикъа кьве сеферда, пакамахъ ва нянихъ, сарар чуьхуьн лазим я. ЛГ, 1994, I. IV. Пакамахъ, ниснихъ ва нянихъ самовар эцигдай. ЛГ, 2002, 15. V. Гьар пакамахъ экъечIда зун сердендал Калер ацаз. А. Ал. Гьар пакамахъ сердендал. Синоним: экуьнахъ. Антоним: нянихъ. ПАКАМАХЪАЙ нар. югъ алукьайла хьиз. Синоним: экуьнахъай. ПАКАМАХЪДИ кил. ПАКАМАХЪ. ПАКВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера гзаф играмивал, рикIелай алудиз тежервал. И къванци, гуя Абас тIилисимда тунва, адаз вичикай хабар амач. На лугьуди, паквал, ядигарвал гакьунва, къужадиз зигьин амач, ам са гьихьтин ятIани чехи гьиссерин дерин дегьнеда цIранва. М. В. Гьарасатдин майдандал. Зи аял вахтар, хайи хуьр, хайи кIвал, абурун паквал рикIел хкиз кIан хьана. М. В. Гьарасатдин майдан. ПАКВАР пагв существительнидин гзафвилин кьадардин форма. Кил. ПАГВ. ПАКВИЛЕЛДИ нар. паквал хас яз. Синоним: пакдиз. ПАКДИЗ нар. пак яз. Ви ашкь пакдиз хвейи касдин, рикIяй накъвар фейи касдин, Аманат хьиз, кьейи касдин Хуьх и кагъаз, алагуьзли. Ш. Къ. Алагуьзли. Адаз гьикьван хьанвай залан Вич коммунист тахьунни. Коммунист тIвар алай папан Даим пакдиз акунни. Т. А. Фу квахь тавурай. ЧIални чи бубайри пакдиз хвена чав агакьарнавай багьа аманат я. ЛГ. 2004, 12.II. Синоним: паквилелди. ПАКЕТ урус, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра виче са вуч ятIани туна тухун патал чарчикай, целофандикай раснавай затI. Къачуна буйругъ къуллугъчиди са: «И пакет гваз вун фида виликди...» Б. С. Фикирна кIанда. - Куь сусваз гаф авач. Гьамиша гъилера ацIай пакетар аваз хкведа. Ада квез шегьердай вуч хкизва? - са еке пакетда аялдин пек-лек жеда, муькуьда - вичин дегишлух, перем, тапучка... Пуд лагьайдани - ичIи баллонар, аялдин горшок. Т. А. Девирдин шикилар. ПАКЛУ прил. пак тир. ПАКЛУВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера паклу тир гьал. Умуд це заз даим вахь агъадай, Тежервал чи арада шаклувал. За дуьньядал виридан арадай Кьабулзава тек са ви паклувал. М. Б. Бубадин сурал. ПАЛ(АР) || ПУЛАР сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра техилдикай гъуьр регъведайла, хкатзавай хъуьруьшар. Гъуьр санихъ авуна, Палар санихъ авуна. Ф. Ирид акадин фар чрана, Паларикай кицIин хапIа авуна. Паларин хапIа ирид чакуна цана. Ф. Анжах лап мукьув Агакьайла, гадади адав гвайди палар квай, аквар гьалда, мухан гъуьруькай ишиннавай тинидин кIвалакI тирди кьатIана. Б. Гь. Заз эвера. Диабет азар авайдаз дуьгуь квай хуьрекар, палар квай фу, салан емишар туьн меслят къалурзава. "Самурдин сес" газ., 2005, 19.III. Синоним: кепекар. пАЛАН фарс, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра 1) кIвалин гьайвандал эцигзавай парцин кIаникай кутадай затI. Эркек ятIа, хкягь. зи хва, женгчивал, ТуштIа, вакай палан ягъай лам жеда. Х. Х. Чи чилив гва дегьзамандин рехивал. - Я юлдашар, - лагъана Махсуда, план заз чиз гьар са кардиз герек я, амма им инсандин кIулаз ягъизвай палан туш. З. Э. Муькъвел гелер. 2) гьамбалдин далудал жедай затI. ПАЛАР кил. ПАЛ(АР). ПАЛАС фарс, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра гамарин са жуьре. [Жарият ханум]. Паласар кьве вацралди, халичаяр са вацралди храна куьтягьара лагьана тапшурмишнава за. Ж. Эфендиев. Азадвилин рекье. ПАЛАСА сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра дуьзен чилин мезре. МичIивиле виш йисарин Алчудризвай халкьдин кьилер. Кулакрив гвай паласд никIер, Шумуд жуьт гамишар, куьтен... А. Ф. Эм-Тэ-Эс. Далу квез я, кьулухъ сергьят галачтIа, КIан ятIа вич, паласа кьван фирягь хьуй. Ажуз жеда инсан Ватан авачтIа, КIантIа вич лукI, кIандатIа вич пачагь хьуй. М. Б. Квез я? Лезгийрин хуьрер сувара аватIани, абурун виридаз аранда талаяр, убаяр, папасаяр ава. Ф. Б. Миф. ПАЛАТА урус, сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра больницада азарлубур сагъардай вахтунда яшамиш жедай кIвал. И палатада авай муькуьди уьлкведиз машгьур хьанвай пагьливан Абдурагьман Османов тир. А. Э. Шаирдин тарсар. ПАЛДУМ фарс, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра канабрикай ва я кушуникай хкатай усалбур. Идарадал алтIушнавайбурун гъилера перер, кацаяр, лумар, ракьун тIвалар авай... Сад-кьведан гъилера цIай квай палдумарни пайда хьанвай. А. Фет. Вак хьтин. ПАЛТА туьрк, сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра 1) кIарасдай тIекв акъуддай алат. Синоним: руцIугул. 2) нафт акъуддай къуй эгъуьндайла, ишлемишдай алат. Палта галудна, абуру кьуюдиз турбайрин агъа кьилихъ гилигна вичик гужлу магнит квай «хуьшрекан» тIвар алай алат авадарна. Б. Гь. Вили вилер. ПАЛТАКЪУШ куьгь., сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра чIухлумпIрин са жуьре. ПАЛЬТО (ПАЛТУ рах.) урус, сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра мекьи вахтунда чими хьун патал вири парталрин винелай алукIдай партал. Гьажимурадахъ, адан папахъ ва аялрихъ са шумуд къат парталар ава: костюмар, пальтояр ава. З. Э.. Социалист Зегьметдин Герой Темирханов. Пальто аязди тIарамарнавай, амма гила кIвалин чимивили ам юмшагъарзавай. З. Гь. Ахварай авудай аваз. Адал алай еке жибинар квай куьруь, кьелечI пальтони, адакай хкатнавай велюрдин перемни, гардандавай ипекдин яйлухни, нехишар атIанвай капрондин гуьлуьтарни, гъатта метIераллай сумкани чIулавбур тир. А. М. Киф атIайди. ПАЛТУ кил. ПАЛЬТО. ПАЛЧУХ туьрк, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра 1) чиле авай руквадик, накьвадик яд акатайла, жедай кьежей затI. Ада, къай, жив, марф, палчух талгьуз, гьар сеферда цIувадкъад километрдин рехъ яхдю кечирмишиз хьана. З. Э. Муькъвел гелер. 2) махсусдаказ гьазурнавай кьарадин къаришма.... пакад юкъуз абурун секуьл, гъакIан палчухдикай раснавай кIвализ яргъи спеларни чуруяр квай кьве итим атана. А. А. Пад хьайи рагъ. Кьушун физвай чуьллер, рекьер, муькъвер фит какахьай палчухди кьунвай. З. Р. Гьажи Давуд. * палчух кутун гл., ни эцигун авун патал накьвадикай материал гьазурун. Селима вичин кар давамзавай, кьве жегьил гадади кIамун муькуь пата цIийи палчух кутазвай. А. А. Умуд. ПАМАДУР кил. ПОМИДОР. ПАМаЗИН даус, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри. -ра чIичI алай памбаг парча. ПАМБАГ фарс, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра 1) парча храдай цIилер ийидай набатат. Колхоздикай лезги чIалал туькIуьрнавай маса чIалара хьиз, инани шаирди лежберриз колхозда сад хьуниз, ана хъсандиз кIвалахуниз, бул ва хьсан мейвайрин, техилдин ва памбагдин бегьер битмишаруниз эверзава. М. М. Гь. СтIал Сулеймана азербайжан чIалал туькIуьрай шиирар. 2) набататдикай хкуднавай хъуьтуьл лацу материал. Къурмишзавай чаз азад хуьр. Абурун метлеб - хуьруьн халкьар Къекъверагвиляй акъудун, -Чи уьлкведиз бул техилар, Памбаг, дуьгуь, шагьбугъда гун. А. Ф. Эм-Тэ-Эс. Памбагдал пIузарар ивидикай михьна, нерин кIаникай рухул элкъуьрна. А. А. Пад хьайи рагъ.... Айнади аялрин чапла гъилин къуьнелай агъуз хьиз памбагдин кIусуналди спирт гуьцIуьз цIегь ягъиз башламишна, З. Э. Муькъвел гелер ПАМИДОР кил. ПОМИДОР. ПАМПАСИ урус, рах., сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра къафетрин са жуьре. Я бахтавар къайи булах, Кьилел вершин тарар кIанди, Пампасидвай рикI ягьайла, Ваз са турши анар кIанди. Ф. ПАМЯТНИК урус, сущ.; -ди. -да; -ар, -ри, -ра 1) тIвар-ван авай са кас ва я маналу са вакъиа рикIел хуьн патал эцигнавай имарат. Махачкъала. Чун шегьердин багъда, СтIал Сулейманан памятникдин. вилик ацукьнавай. ЧIехи шаирдин къамат чи вилик акъвазнава. З. Э. Скульптор. Машгьур революционеррин памятникар яратмишунин гьакъиндай конкурс малумарна. З. Э. Скульптор. Самурдин там официальнидаказ тIебиатдин памятник, милли парк яз малумарнаватIани, ам са къатда тергзава. ЛГ, 2003, 22. II. 2) са девирдин чIалан, культурадин, искусстводин маналу эсер. Гьазанфар-бегди 1871 - йисуз чап авур «Куьредин жуз» лезги чIалан памятник я. Синоним: гуьмбет. Страницы: 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 |
| |||||||
|
