| Вход | Регистрация | ||
|
Толковый словарь лезгинского языка ДУЬЗЕН 1 сущ.; -ди, -да; -ар, -йри дуьз чилин чка. Бязи чкайрилай кьакьан хьана хкаж хьанвай дагъдин тепейри ва шим квай чархари, вацран экуьнин вилик пад кьуна, дуьзен тIулариз серинхьен гузвай. А. Ф. Лянет. Дуьзендин районрай бязи хизанар дагълара авай виликан чпин хуьрериз куьч. хьижез башламишзава. - К., 1991, 22. I. Лезгийрин гуьзел, гьар са няметдалди девлетлу дуьзенар душманрин - зилийрин гъиле гьатна. 3. Гь. Лезгийрин риваят. 1721 - йисуз 8 агьзур лезгиди Генжедин ва Тифлисдин арадавай чIехи дуьзенда шагьдин 40 агьзур атлудикай ибарат гужлу кьушун дарбадагъ авуна. Мегь. М. Лезги тIвар алатIа. Хайи ватан дагълар тирла, Гьинай гъин ваз дуьзенар?! С. Рази я зи Ватандал. Антонимар: дагъ, кутIал, тик. ДУЬЗЕН 2 прил. чин пата лекъвер-хулар, кIамар-кIунтар авачир. Заз къекъведай дуьзен рекьер Лап энши, юхуш хьана хьи. С. С. Кьве хтул кьейила. Чи Къурушрин хуьр Кефертатан Дагъустандиз, дуьзен Хасавюрт райондиз, куьч. хьана 40 йисалай алатнава. - ЛГ, 1994, 14. IV. НикIер къвез-кьвез дуьзен жезва ва и дередин кьве кьерехдай авахьзавай вацIаралди куьтягь жезва. С. Муслимов. ЦицIигъ-наме. ДУЬЗЕНА сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра масадбурун гьар са гафунихъ агъадайди, масадбурувай фад алцурариз жедайди. Регьятдаказ пул къазанмишдай темягь авур дуьзенайри бязи дуьшуьш ра чеб гьарамзадайрив лап екедаказ алдатмишиз тазва. ЛГ, 1997, 26. XI. ДУЬЗЕНАВАЛ сущ.; -или, -иле, -илер, -илери, -илера дуьзена тир гьал. Чидач, са бязи инсанрин дуьзенавиляй яни, тахьайтIа кваз такьуняни, тахсиркарвилериз рехъ гуда. К, 1991, 17. I. Вунни ахвари акIажарнавай. И чIавуз къарсай руьгьди заз жуван дуьзенавилел, архаинвилел эхир эциг, тахьайтIа вун рекьидалди лапIашдикай хкатдач лугьузвай хьиз тир. Т. Агъмедханов. Мехъер куьтягь тахьанмаз. ДУЬЗЕНАВИЛЕЛДИ нар. дуьзенавал хас яз. Синоним: дуьзенадаказ. ДУЬЗЕНАДАКАЗ нар. дуьзена яз. Синоним: дуьзенавилелди. ДУЬЗЕНЛУХ сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра кIамар, дагълар, тепеяр авачир чка. Гила вун килиг ви ватандиз кьуд патахъди, аквазвайди дуьзенлух, тарартамар, багъларбахчаяр, къуьлуьн паласаяр я. ЛГ, 2001, 4.I. ДУЬЗМИШ туьрк, гл., дуьз тир. * дуьзмиш авун гл. дуьзарун, арадиз гъун, туькIуьрун. Акъудна еке хабарар, Дуьзмиш авур кьван тапарар. Е. Э. Наиб Гьасаназ. дуьзмиш хьун гл., дуьз хьун, кьун. Намрудавай дуьзмиш тахьай зинет я, Ихьтин уьмуьр жагъай жанан мубарак. Е. Э. Мубарак. 3ид лугьун я, гатIунмир вун сифтедай. Кал туш ам гуз къачудай гьафтедай Кьил туькIвейвал къунщидиз дуьзмиш жеди. С. С. Пис папаз. ДУЬЗМиШАРУН || ДУЬЗМИШУН гл, ни вуч; -да, -на; -из, -зава; -а, -ин, -рай, -мир; дуьзмиш авун, дуьзмиш тавун, дуьзмиш тахвун, дуьзмиш хъийимир расун, арадал гъун, кутун. Уьзуьм багълар кутун патал тек са Гьажикерима 200 гектардин майданра плантажар къарагъарна, гьар гана дуьзмишарна. 3. Э. Тракторист Гьажикерим. 2) куьч. гуьрчегдиз туькIуьрун. Дуьзмишайла хурал на женнетдин багъ, Къерехда авайдаз са емиш гудачни? Е. Э. Ваз зи гьалдикай хабар авачни? ДУЬЗМИШВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера дуьзмиш тир гьал. ДУЬЛГЕР туьрк, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра харат устIар. И кьуьзуь кас Алидиз хъсан чида. Ам са вахтара дуьлгер устIар тир. Къ. М. Дагъларин деринрин булахар. * дуьлгер устIар нугь., сущ. харат устIар [М. М. Гаджиев 1997:130]. ДУЬЛГЕРВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илери харат устIарвал. Хуьруьнвийри, хеб, мал хуьнлай гъейри, никIер цадай, берекатлу магьсулар къачудай, гьакIни дуьлгервал, къванцин устIарвал, чатухъанвал, каркачивал, дерзичивал, кIуртар цун, литер гьазурун ва маса сеняткарвилер и хуьруьнвийриз, хас тир. ЛГ, 1993, 23.I. ДУЬМ: дуьм-дуьз нар. гьакъикъат тирвал. - А тама дуьм-дуьз ви чурудал гьикьван чIарар алатIа, гьакьван тарар ава. Ф. Инанмиш туштIа, гьисаба. Гъалибан суьрет дуьм-дуьз къалурун патал адаз Кълинж Салигьа ядигарханадиз пишкешай шикил бес хьанай. А. А. Пад хьайи рагъ. Чахь чи фикир ава дуьм-дуьз кьатIанвай. Ш. Т. Мугьманар туш чун и дуьньядин. ГьикI вуч алакъа? Лап дуьм-дуьз алакъа... А. Къ. Хукац-Ханум. 2) инихъ-анихъ энгел тахьана. Шалбуз Гъепцегърин хуьруьн кIанивай винелди дуьм-дуьз гирведал хкаж хьана. Гь. Къ. Четин бахт. Серенжем дуьм-дуьз КПСС-дин Дербент шегьердин комитетдин сад лагьай секретардин патав фена. * дуьм-дуьз мана сущ. гафунин кьилин мана. Ктаб гафунихъ кьве мана ава: 1) 'никай ва я квекай ятIани кхьенвай чарар кIватIна цвана сад авунвай затI. 2) чирвал гудай чешме. Сад лагьай мана дуьм-дуьзди я. Р. ДУЬНЕ рах., кил. ДУЬНЬЯ. ДУЬНМИШ: * дуьнмиш хьун гл., са квез ятIани элкъуьн. Гьуьлуьн шагьдихъ пуд руш ава. Гьар юкъуз абур лифериз дуьнмиш жезва... Ф. Гьуьлуьн шив. Лагердин начальникди жегьилриз ацукьун теклифна. Инсанар сад-садалай къакъан цIиргъериз дуьнмиш хьана. Къ. А. Къуй гьамиша рагъ хьурай. Мадни, мадни гужлу хьана, Дуьнмиш жеда тIурфандиз вун. А. Къ. Уьмуьрдин гар. ДУЬНМИШАРУН || ДУЬНМИШУН гл., ни вуч квез; -да, -на; -из, -зава; -а, -ин, -рай, -мир; дуьнмишар авун || дуьнмиш авун, дуьнмишар тавун || дуьнмиш тавун, дуьнмишар тахвун || дуьнмиш тахвун, дуьнмишар хъийимир || дуьнмиш хъийимир са гьалдай маса гьалдиз гъун. Гузвай тарсар метлеб квахьай Нагъилриз за дуьнмишнани?! Ш. Къ. Вуч я зи тахсир?! Синоним: элкъуьрун. ДУЬНЬЯ араб, сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра 1) алем (чилер, цавар, гьуьлер, вацIар - вири санлай). Дуьньядиз ракъин нур ХупI ярашугъ я. Е. Э. Квез вуч ярашугъ я. Гьарай, эллер, пис ксариз Ажеб дуьнья хьанавачни! Е. Э. Гьарай, эллер. Къуй дуьньяда дишегьлидихъ къимет хьуй, Къуй дуьньядал гзаф хьурай мехъерар... А. С. 2) гьакъикъат. СтIал Сулейман, вичи лагьайвал, «вичиз кьве дуьньяни акур» кесиб халкьдиз дар тир, экуь югъ къалур тавур куьгьне дуьньяни, азад хьайи халкьди чпиз бахтавар, шад уьмуьр туькIуьрнавай цIийи дуьньяни акур шаир я. М. М. Гь. ЧIехи шаир. Куьгьне дуьньяда ам, вири кесибар хьиз, азабдик, зиллетдик, девлетлуйрин пацук хьана. М. М. Гь. ЧIехи шаир. И суалди Гьамидаз дуьнья михьиз чIулав авуна. 3. Э. Мехъер кьуьл туш. * агъа ~, и~. * дуьнья акун 1 гл., низ уьмуьрдин четинвилер акуна тежрибалу хьун. [Гуьлнар] - Зи дидеди, месела, лап ачухдиз лугьузва: «Эгер Алияр дах хьтин акьуллу ва дуьнья акур кас куьгьне хуьре амукьзаватIа, куьч. хьунин гьакъиндай вири рахунар гьа и гафар я». Н. А. Сифте кьван. * дуьнья акун 2 [урус: увидеть свет] гл. чап авун. За кхьей гзаф затIариз дуьнья акунал зун шад я. А. Къ. Дагьустан шаиррин уьлкве яз ама. * дуьнья барбатI хьанач хьи! межд. са кIвалах авурла, адаз акси касдиз гудай жаваб. * дуьнья гьалун гл., ни кIандайвал уьмуьр тухун. КIанибуруз хьай бахтаварар, Гьала дуьнья шадвилелди. Лезги халкьдин махар. Ажеб дамах гваз и дуьнья гьалда на. Е. Э. Яру, цIару гуьллуь чит. * дуьнья дар [сал] хьун гл., низ са патахъайни куьмек авачиз четин гьалда гьатун. Ачух дуьнья хьана чаз дар, Алахьай югъ серин, дустар. Е. Э. Дустариз. Пис паб гьалт тавурай гьич са бендедал, рикIин шадвал аквач адаз дуьнедал, -Дуьнья адаз вич амай кьван сал жеди. Е. Э. Пис папаз. * дуьнья мичIи авун гл., ни низ ийир-тийир авун, четин гьалда тун. Гьелекмир Фекьир Сулейман, Мийир адаз дуьнья мичIи. С. С. * дуьньяда ад [тIвар] аваз хьун гл., нин машгъур хьун. Гила уьлкведа авайди ви ад я... Е. Э. Яру, цIару гуьллуь чит. * дуьньядал акъатун гл., вуж-вуч; арадиз атун. Вич дуьньядал акъатай тегьердикай шаирди икI лагьанва... М. М. Гь. ЧIехи шаир. * дуьньядикай хабар хьун гл.; низ гьар йикъан гьакъикъатдикай чирвал хьун. Уьмуьр хьана винни санбар, дуьньядикай хьухь тIун хабар. С. С. * дуьньядилай фин гл., вуж кьин, чан кумукь тавун. Гваз фин чун дерт дуьньядилай, аман масадаз чирмир... Е. Э. Алагуьзлидиз [Къагъриман]: Рагьметлу диде лагьайтIа, юкь какур хьана, югъ-йифди гьа ви адалатлу ксариз кIвалахдай кьван вяде тахьанмаз дуьньядилай фена. А. М. Къалабулух квай гатфар. Синонимар: кил. а дуьньядиз фин. * дуьньядин а кьиле нар., лап яргъа. КIвалер дуьньядин а кьиле авайди я. Р. * дуьньядин мал сущ. инсандиз вичин уьмуьрда герек жезвай шейер, затIар (кьилди ва санлай). Уьмуьр фида гьар са кьалди, Алдатмишна дуьньяд малди. Дуьньядин мал са затI я хьи чкIидай. Е. Э. Къавумдиз. * дуьньядин [заманадин] чарх элкъуьн гл. гьамишалугъ тир адетар дегиш хьун. Заманадин элкъвенва чарх, Дерт, хажалат дерин я къе. Гьахъ ксариз и дуьньяда Яшамиш жез четин я къе. А. Мегь. Дуьз патахъди рахана зун. * дуьньядин чин пад кIаник хьун куьч., гл. гзаф еке хата-бала кьилел атун. [ЦIарухва]. Я вахар, за квез гьикьван лугьун. Са геренда секин акъвазайла, дуьняьдин чин пад кIаник жедач хьи... Гь. Гь. Колхоз. * дуьньядин эхир хьун гл. яшайиш, дуланажагъ амукь тавун. * дуьньядихь вил галаз хьун гл., нин яшамиш жез кIан хьун. Гзаф рикI алай жегьил гъуьл сура турдалай гуьгъуьниз папан дуьньядихь вил галамачир. 3. Э. Муькъвел гелер. ДУЬШУЬШ туьрк, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра агьвалат, кар (гуьзлемиш тавунвай). Гьич жеч эхир ихьтин дуьшуьш. Е. Э. Эмин гада. Садра Мурадан хъалхъамра авай никIе цан цадайла хьайи дуьшуьшни Къенберан рикIел хтанвай. 3. Э. Мехъер кьуьл туш. Райондин центрада ва я райондик квай хуьреракIвалера цIай кьур дуьшуьшар тахьана гзаф йисар тир. Я. Къ. Юристдин дафтардай. Хуьруьн вилик-кьилик квайбуру адаз вахт вахтунда, мумкинвал хьайи гьар дуьшуьшда куьмекарни тагана тазвачир. Я. Я. Агалай сандух. Захъ галаз къуллугъай са украинви аскерди заз ихтилатай дуьшуьш дяведин йисара адан бадедин кьилел атайди я. А. Къ. Немсерин аскерар ва куьрпе. Синонимар: агьвалат, вакъиа, кар, гьадиса, кьиса, кIвалах. * дуьшуьш хьун гл., вуж-вуч нел-квел гьалтун, Ина идал са къари дуьшуьш хьана. Ф. Гьуьлуьн руш. Эгер са кас дуьшуьш хьанайтIа анал, Жузачир за а касдивай ярдин гьал. Е. Э. Заз булахдал яр акуна Яргъал акъваз, вал фасад дуьшуьш жеди. С. С. Пис папаз. Дуьшуьш хьана акуртIа, лагь: «Ви ярдин вил ракIарава». X. Т. Экуь варз. * кьилел ~ атун ДУЬШУЬШДАЙ нар. гуьзлемиш тавуна, фикирда авачиз. Салам гана, вичи инал вуч ийизвайди я лагьана жузурла, руш, и кIвалах дуьшуьшдай хьанвай кар я лугьуз, гада инанмишариз гзаф алахъна. Эминаз лагьайтIа, руш вич вилив хуьз акъвазнавайди чизвай. Я. Я. Агалай сандух. Дуьшуьшдай жагъай и кIарабди 2 миллион йис идалай вилик чи чкайра мамонтар яшамиш хьайидан гьакъиндай шагьидвалзава. Д. Шерифалиев. Ахцегьрин музейдай || ЛГ, 1999, 15. VII. ДЯВЕ араб, сущ.; ди, -да; -яр, -йри, -йра 1) инсанрин, гьукуматрин къарши кьве терефди сада масад кьин патал ийизвай женг. - Седеф хала, лагьана Магьмуда, - мехъерик фидайдан гъиле таратI, дяведиз фидайдан гъиле пайдах хьана кIанда. З. Э. Куьгьне кавхаяр пIуртI. Дяведин вахтунда ам школадай катна. 3. Э. Мехъер кьуьл туш. 2) чIуру ниятралди масад гатана, кьена жуваз гъалибвал къазанмишдай мярекат. Исятда чун, Дагъустандин халкьар, дяведин тIвар кьур кьван, къарсатмиш жезва. И. Яралиев. Шарвили! Шарвили! Шарвили! 3) къалмакъал. КIвалени ви дявед крар гур жеди. Е. Э. Гьая тийижир паб. Дишегьли дяведиз я... кьегьал. Е. Э. Герек туш. Битмиш тавуртIа на нагагь, Пара жед куь дяве, дезгягь. АтIуз вичинрушан никягь Гуч хийирбегьер къавумди. С. С. Инсафсуз къавум. Синонимар: гъавгъа, къал, саваш. Антоним: ислягьвал, меслят. * дяве авун [тухун] гл., ни нихъ галаз женг чIугун. Гагь ийиз на дяве, саваш... С. С. Дагъустан. Хуьре амай кулакрихъ галазни чна дяве тухуда. А. Ф. Газет. ИкI физава йикъар-йифер Тухуз гьарнихъ къати дяве. А. Ф. Лянет. За къуллугъай частуна аскерар Афгъанистанда дяве авун патал гьазурзавай. А. Къ. Жуьгьенар. ДЯВЕКАР сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра 1) дяве ийиз кIаниди. 2) къал акъудиз, наразивал арадиз гъиз алахъдайди. Хуьрера колхозар туькIуьрун, социализмдин майишат индустрияламишун, культурный майишат индустрияламишун, дявекарар беябурун... ибур вири адан темаяр я. 3. Бирембеков. Алибег Фатахов: куьруь биография ва яратмишунар. Синоним: куьшкуьндар. Антоним: меслятчи. ДЯВЕКАРВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илери дявекар тир гьал. ДЯВЕКАРВИЛЕЛДИ нар. дявекарвал хас яз. Страницы: 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 |
| |||||||
|
