| Вход | Регистрация | ||
|
Толковый словарь лезгинского языка ДАРИХ туьрк, прил.; гъамлу, шадвал авачир. * дарих хьун гл., вуж гъамлу хьун. Секиндиз заз темен гана дидеди, Лагьана заз, гуя, сиви - шекерди: «Дарих жемир, кар туькIвена хкведи». А. С. Эмин бубани вичихь галаз са ихтилат - суьгьбетдай касдихъ дарих хьанвай... кIвалин къене вичихь гелкъведай кас тахьайла ам дарихни жезвай... Я. Я. Агалай сандух. Асеф Мегъман дарих жеда вун вилериз такурла... Ас. М. Гъезелар. Дарих жемир, сабурлу хьухь, Диде, чан зи рикI. Ш. Т. Солдатдин кагъаз. Антоним: машгъул хьун, шад хьун. Синоним: вил галаз хьун, тамарзлу хьун. ДАРИХВАЛ сущ.; -вили, -виле; -илер, -илери, -илера дарих тир гьал.... ам вичин балкIандал акьах хъувуна, дарихвал аладарун патал шегьердин къерех галайвал рекье гьатна. Ф. Пачагь кьабулай кесиб. Антоним: машгъулвал, шадвал. ДАРИХДАКАЗ нар. дарих яз. Фикирзава кьуьзуь касди, Шивци дагъларин, Гьахъ чирзава дарихдаказ ЦIийи жегьилри. Антонимар: шаддаказ, шадвилелди, шаддиз. ДАРИХМИШ туьрк: дарихмиш хьун гл., вуж гъамлу хьун. - Вун текдиз инал дарихмиш хьанвайди за къатIана, - рахаз башламишна ам. Я. Я. Агалай сандух. Антонимар: машгъул хьун, шад хьун. ДАРИХМИШУН гл., ни-куь вуж; -да, -на; -из, -зава; -а, -ин, -рай, -мир; дарихмиш авун, дарихмиш тавун, дарихмиш тахвун, дарихмиш хъийимир; гъамлу гьалдиз гъун, гъамлу авун. ДАРИХУН гл.; -да, -на; -из, -зава; ая || -а, -ин, -рай, -мир; дарих авун, дарих тавун, дарих тахвун, дарих хъийимир дарих тир гьалдиз гъун. Дерт аквазва, инсанар, куь тарихдай: Дявеярни кьурагьвилер, кашал гъиз; Тарагъажар, дуьньядин рикI дарихдай, ЦIай акатун, яд акьалтун, ажал гъиз. А. С. Саяда лугьузва мани. ДАРМАН фарс || ДАРМАНД нугъ., сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра 1) азар хкуддай, беден сагъардай затI. Гьикьван на зун кьаз юзурда, Ви дарман за гьикI жагъурда? С. С. Рушаз акуна, дидеди дарман азиятдив хъвазава. Куьре чIалан элифарни кIелдай жуз. Азарар пара чизва, амма дарманар чир хьанвач. А. А. Ирид цаварик Самурдин ван. ЖикIийрикай хкуднавай дарманар, витаминар бес тежедайла, бедендик иви тIимил хьайила, ишлемишда. Р. Тагьирбеков. Къацу аптека. Лазимвал авазниавачиз гзаф дарманар ишлемишна кIандач. ЛГ, 1999, 21. X.... тарариз, кул-кусриз гъеле пеш ахъайдалди вилик зегьерлу дарманар яда. 3. М. ТIебиат чирун.. 2) куьч. чара, дава. Ажал мукьвал хьайила, вун квез чара я?.. Низ хьана вун себеб, дарман, дуьнья, гьей? Е. Э. Дуьнья, гьей. АтIумир тIун на зи аман, Вакай заз гьич жедач дарман. С. С. Кпул. 3) шиир. кIаниди, азизди. Синоним: дава. * дарман авун гл., ни низ-квез 1) сагъарун.... гьикьван дарманар авунатIани, хцин дердиниз чара хъанач. Ф. Фекьини чубан. Дарманар авун патал цуьк ахъайнавай чIавуз 25 сантиметрдин яргъивал аваз явшанрин хилер кIватIда. ЛГ, 2002, 25. IV..2) шиир., са вуч ятIани кIани патахъ туькIуьрдай мумкинвал рехъ жагъурун. Зун я хесте, Вун я Лукьман, - Зи дердиниз ая дарман. X. Т. Са руша дурнадиз. ДАРМАНДУН гл., ни низ-квез; -да, -на; -из, -зава; -а, -ин, -рай, -мир; дарман авун, дарман тавун, дарман тахвун, дарман хъийимир чIур хьанвай гьал къайдадик кухтадай затI гьазурун, гун. Азарлудаз дармандайла, гьакимар, Кесиб касдин чIехи хизан рикIел гъваш. Е. Э. РикIел гьваш. ДАРМАНСУЗ прил. дарман авачир. Арифдарар, секинра зун, беся дуьньяд кайивал! Амач, белки, къведай Лукьман ви дармансуз хирел, дуст. Е. Э. Дуст. ДАРУН гл., ни вуч; -да, -на; ая || -а, -ин, -рай, -мир; дар тавун, дар тахвун, дар хъийимир дар тир гьалдиз гъун. Инсан, акъваз, дармир вуна кьуд пад чаз... Б. С. Инсан, акъваз. ДАРЧИН туьрк, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра хуьрек тIямлу авун патал кьибле патан уьлквейра жедай тарарин пешер регъвена гьазурдай затI. Синоним: горчица. ДАСМАЛ ( ТАСМАЛ рах) фарс, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра кьежей гъилер, къапар кьурурун патал ишлемишдай парчадин зул. КIвале экIядай гам авачир... стаканар михьдай дасмал авачир, шекер къужгъурда хуьдай кесибдиз чай хьун герек авачир ва ада чIагънакьа чайни шекер пучзава лугьуз Къурбаназ хъел къвезвай. М. М. Гь. Халкьдин шаир. - Ваз хъел къвемир. Эгер хтайла, вуна вун, бубадин хци хьиз, кьиле тухванайтIа, за и кIваляй дасмални къачудачир, вири ваз тадай. 3. Гь. Бубадин кIвал. - Чаз ахъайзавай кьван простынар, хъуьцуьганрин чинар, дасмалар, одеялар вичин кIвализ тухуз, чакай ягьанатарни хъийизва. Ш. Исаев. Завхоз. ДАСМАЛЧИ сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра къуллугъда чIехибурун тарифар ийидайди, абуруз кIанивал ийидайди. Дасмалчи - алчах подхалим лагьай гаф я. Къ. М. РикIелай фидач, инсанар. Дасмалчияр - чпин менфят патал кIани кьван алчахвилер алакьдай туьремеяр я гьа! Къ. М. РикIелай фидач, инсанар. Дасмалчидин хвейила пад, Закай михьи къизил хьана, еке кас яз акъатна ад... С. Ялтахан уьмуьр. Дасмалар кьит, дасмалчияр агъзур я. Ялтах акур, зуз гьатда зи далуда. Гь. Гьемзетов. Абдулбари Магьмудовакай гаф. ДАСТАМАГ || ДАСТАМАЗ араб, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра) терм, мусурманвал хуьнин шартIарикай сад, капI авун патал жендекдин михьивал. Дастамаздин ферзер ругуд я: 1) ният я, 2) чин чуьхуьн я, 3) кьве гъил кьуьнтерни галаз чуьхуьн я... Гъ. Куьредин жуз. 2) кьацIай чка михьдай пек. Стол дастамагдал михьна. Р. * дастамаг къачун гл., ни мусурманвал хуьнин шартIарикай сад тир капI авун патал жендекдин михьивал авун. Им мусурманри капI авун патал вацIун къерехда дастамаг къачузвай вахт тир. 3. Р. Пайгъамбардин къацу пайдах. ДАСТАН туьрк, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра литературадин эсеррин са жанр (поэма, эпос). Абдула азербайжан чIалалди Вакъифан, Видадидин, Низамидин ва маса чIехи шаиррин дастанар хуралай лугьудай. Б. С. Халкьдин ашукь, руьгьдин шаир. Йисар физва, чун чIехи жез, дири жез, Гьунаррикай лугьузва чи дастанар. Къ. Р. Самур вацIал муькъвер ала... ДАСТАРХАНА) сущ., т-б; -ди, -да; -яр, -ри, -ра суфра; суфра экIядай аскIан стол. Зун, Мегьамед ба, накь куь межлисдик агакьнач, - ам къужадихъ элкъвена, къени геж туш. - уьзуьагъдаказ дастарханадихъ ацукьна. Гь. Къ. Ирид чин алай хуьр. ДАТIАНА нар. арадай вахт ракъур тавуна. - Заз сабур гуз. ИкI рекье фич гьамишанда, датIана... Е. Э. Тумакь яц. Агьалияр ва чеб культработникар датIана наразивилерал гъизвай са кар ава. К, 1988, 26. X. Салегь, кьулухъ физвайтIани, дишегьлияр датIана виликвилик физва. А. А. Пад хьайи рагъ. Эгер лапагрихъ датIана къайгъударвилелди гелкъвейтIа, абурун берекатдевлет мадни бул жеда. ЛГ, 1992, 27. VIII. Синоним: гьамиша.. ДАФТАР араб, куьгь., сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра кхьинар авун патал михьи чарар сад-садав агудна цвана ва я клейдал кукIурнавай затI. Сулейман, акъуд ви дафтар, Гьана кхьихь на гьа кафтIар. С. С. Къарийриз. Гъиле къелем, дафтар, хъуьчIуьк ктабар. X. Т. Гъуьгъвезрин хуьр. Синоним: тетрадь. ДАХ сущ.; -ди, -да; -ар, -ри 1) аялрин дидедин уьмуьрдин юлдаш. За 1931 - йисалай дахдин секретарь яз кIвалахзавай. М. Ст. КIвале колхозчи дидени чун ругуд аял амукьна. Зун -чIехиди, амайбур - гъвечIибур. Дах ни эвезрай? Гьелбетда, чIехи хци. М. Ж. "... Фу гайиди я гьамиша". 2) яшдиз гъвечIибуру, чIехибурув рахадайла, чпин патай абуруз авай гьуьрметдин лишан яз ишлемишдай гаф. Лап ЦIару дах лагьайтIани, садани айибдач. КIандатIа, гьа вирида хьиз, ЦIару халу лагь. Заз тафават авач... Б. Гь. Заз эвера. ДАХИЛ туьрк, сущ.: -ди, -да; -ар, -ри,-ра столдин, шкафдин кьвати. Шалбуза арза вичин столдин дахилда эцигна. Гь. Къ. Четин бахт. ДАЧА урус, сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра шегьердивай кьерехда емишар гьасилдай, хизанди ял ядай махсус чка. Шегьерда - кIвал, дача - хуьре, Ярар-дустар бул хьана хьи... С. Ялтахан эхир. ДАШ || ДДАШ нугъ., сущ.; -а, -а; -ар, -ри 1) ими, бубадин стха.. РикI тIар хьанвай Шурадивай къахкъудна, даша ( имидиз икI лугьузва) зун вичихъ галаз хуьруьз хкана. Гьа икI Магьмуд дашан свас Гуьлуьшанакай заз пуд лагьай диде хьана. ЛГ, 1997, 18. IV. 2) са яшарин касдихъ галаз рахадайла, жуван патай гьуьрметдин лишан яз ишлемишдай гаф. Нариман даш, чир тавуртIа, секин жедач сурани, Дуьз жаваб це, чи, лезгийрин, хуруда рикI авани?.. М. Б. Автограф. ДАШБАШ туьрк, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра закондив кьан тийидай кIвалахар ва вичин кар-кIвалах фад кьилиз акъудун патал къуллугъчидиз гудай ва я къуллугъчиди къачудай пул ва я маса шей. - Бес дашбаш куьз кьабулзава? - Кьабулзавач. Ж. Кьабулзавач. Синоним: ришвет. ДАШКЪАЛАГЪ: * дашкъалагъ авун куьгь., гл., ни вуж-вуч тахсир квайди къванер гьалчна гатунин жаза гун. ДАШКЪАЛАГЪУН гл., ни вуж-вуч; -да, -на; -из, -зава; -а, -ин, -рай, -мир; дашкъаллагъ авун, дашкъаллагъ тавун, дашкъаллагь тахвун, дашкъаллагъ хъийимир тахсир квайди къванер гьалчна гатунин жаза гун. Дегьзаманайра чIуру рекье авай дишегьли дашкъалагъдай. Р. ДАШМИШУН гл., ни вуч; -да, -на; -из, -зава; -а, -ин, -рай, -мир; дашмиш авун, дашмиш тавун, дашмиш тахвун, дашмиш хъийимир, улакьдалди хкун, ялун. Почта ва маса парарни Белиждай Кьурагьиз арабайра аваз дашимишдай. ЛГ, 1992, 14. I. Кьилинди, мал-къарадиз алаф гьазурун, ам чкадал дашмишун, амай вахтунда лапагрин, маларин къайгъуда хьун я. ЛГ. 1999, 11. III. Механизатор яз, агъзур гектарралди никIер цана, миллион тоннралди парар дашмишна. ЛГ, 1996, 6. XII. Лекъвер авай шуькIуь рекьяй Бакудин нафтIадин целер, Каспидин кьел, Ширвандин дуьгуь, Персиядин парчаяр, арандин яр-емиш дашмишзавай девейрин карван яваш-яваш винелди физва. Къ. Гь. Къилинж Къемер. ДАЮС сущ;; -ди, -да; -ар, -ри, -ра дуьз рекьелай алатнавайди, элячIнавайди. Амукьда вун элкъвез тежез намусдай, Кьадайди хьиз хва-стхади даюсдай. Е. Э. Ватандай катнавайбуруз. Жуван винел гзаф гьарус Кими жеч дуьньяда даюС. С., С. Михеннат. ДАЯЗ туьрк, прил. дерин тушир. # ~ вацI, ~ чкаяр, ~ чкадал эхъуьн. Таквадай арайра ада, куьтенар хкажна, даяз цанар ийидай. Б. Гь. Заз эвера. ГъвечIи булах, даяз вирер кьурада. Дагъ чкIида, Цавун рангни алахьда. Къ. Р. Гужлу селди. Гипноздин къуват вуч я лагьайтIа, квай азардилай аслу тушиз пешекарди начагъди лазим тир жуьредин дерин ва даяз гипноздиз ракъурзава. Гь. Гьамзатов. Гьаким Лукьман –Сержан-Ханум... Антонимар: дегьне, дерин. * даяз къаб сущ. къен авай къаб. * даяз хьун гл., вуч дерин тушир гьалдиз атун. Чи вацI шазандалай даяз хьанва. Р. ДАЯЗАРУН гл., ни вуч; -да, -на; -из, -зава; -а, -ин, -рай, -мир; даязар авун, даязар тавун, даязар тахвун, даязар хъийимир 1) дерин тушир гьалдиз гъун. Булахар кьуруни вацIар даязарна. Р. 2) куьч. аваз хьун, кутун, тун. Артухан образри романдин асул фикир даязарна. Р. Антоним: деринарун, ДАЯЗВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, илера 1) даяз тир гьал. ВацIун даязвал акурла, зун шад хьана. Р. 2) куьч. деринвал авачир гьал, хцивал хас тушир гьал.... адан ( А. Фатахован. - А. Г.) эсерриз фикиррин гуьтIуьвал, даязвал ваъ, гегьеншвал, деринвал, чIалан гуьрчегвал, устадвал хас я: 3. Бирембеков. Алибег Фатахов: куьруь биография ва яратмишунар Антонимар: деринвал, зарбвал. ДАЯХ 1 сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра 1) са вуч ятIани дуьз къайдада хуьн паталай адак кутадай затI. 2) куьмек. Бязибуруз хьана даях, Бязибуруз хьана дустагъ... Е. Э. Наиб Гьасаназ. Адаз вичин бубади - Аскердини чубанди рикIин кIеви къаст гана, Къекъуьнрал бед рекьерин Даях хьурай лагьана. И. Гь. Ксения. Гьавиляй Гьажи-Давуда и гужлу терефрикай садакай вичиз даях кьун лазим тир. А. Бутаев. Гьажи Давуд ва лезгийрин азад женгер. * даях кьун гл., ни никай-квекай са кар кьилиз акъуддайла, жуваз куьмек яз кьун. ЦIийи кIвалер эцигдайла, ада вичиз стхадикай даях кьуна. Р.. ДАЯХ 2 прил. куьмек тир, четин гьалдай акъуддай. Жафа я хьи, жувал са гьахъ алачиз ИкI тарашун даях арха галачиз. Е. Э. Дуванбегдиз. ДДАШ кил. ДАШ. ДЕ 1 сущ., рах.; -ди, да; -яр, -йри, -йра аялдин бубадин уьмуьрдин юлдаш Синонимар: диде, бажи, бах, мама. ДЕ 2 кIус 'гьан' - манадин гаф. Де куьне суьгьбет ая, ни гзаф ахмакьвилер авунатIа, - лагьана и касди. Ф. Пуд фекьи. Де гъваш кван, гъваш кван, - лагьана гачала... Ф. Савдагардин папанни фекьидин кьиса. - Де хъсан я, куьн инанмиш туштIа, билбил тахьуй, кицI хьурай. Къала за квез гьадакай мани туькIуьрда! С. С. Жувакай ихтилат. Де гила ваъ, жуван кьил-кIвач ая. А. Ф. Риза. - Де къваз ди, апаян чарар кьве-кьвед кхьизвайни? А. А. Пад хьайи рагъ. Де ацукь, гьуьрметлу Шалбуз Алимович... К, 1988, 7. ХII. ДЕБ араб, сущ.; -ди, -да адет, къайда. Им са деб гьатнава чина: Михьи яд цаз таз пичина... С. С. Самовар. Акуна заз Бакудин деб - Ацукьун-къарагъун - я себ, А. Гь. Дустуниз чар. Гуьгъуьнай чилел ацукьун дебдай акъатна. А. А. Пад хьайи рагъ. Гьар ГьикI ятIани, гьар сеферда хуьрек тIуьна куьтягь хьайидалай гуьгъуьниз дуьа кIелун и кIвале деб хьанвай. Я. Я. Са фурун вакIар. Гила вири халкьар чпин тарихда хьайи лацу лекейрикай ачухдаказ рахазвайла, гилан аямда дебда авай и гафар рикIел хкун дуьшуьшдин кар туш М. М. Виш йисарин имтигьан. * деб хьун гл., вуч низ адет хьун. Гьар юкъуз чуру тун, туьтуьна галстук тун, чиниз одеколон ягъун, дамахдивди алукIун, ички-затI сивиз тацана, куьчейра къекъуьн, дишегьлийрин хиял-фикир винел желб авун, адаз деб хьанвай. Ш. Исаев. «Зи фонарар...» ДЕВ фарс, сущ.; -ди, -да; -лер, -лери, -лера махарик жедай еке беден, къуват авайди. Шарвилидиз акьван хъел атана хьи, ада и дев цавуз хкажна, вичи атIай фуруз гадарна. Ф. Шарвили. Къаф дагъларин цIиргъер, девлер хьиз, акъвазнава. Гь. Къ. Къилинж Къемер. Девлер хьтин дустар галаз, Альшарабар хъвана кIанда! Сажидин. Ярагъви ашукь Уьзден. ДЕВДЕВ сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра нуькIверин жинс. ДЕВЕ туьрк, сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра кьакьан кIвачер, еке жендек авай, кIулал мандавар алай гьайван. Няниз девеяр хтана, пачагь килигайтIа, вичин рикI алай деве амач. Ф. ЦIицIали. Деве вич яхун хьуналди, СикIрелай гъвечIи 'жедайд туш. С. С. Жедайд туш. Ибн Аббасан гафаралди, Расу л Аллагьди... лугьудай: "Девейри хьиз, вири санал хъвамир. Хъвадай чIавуз, кьведра, пудра акъваз, нефес акъадара, хъвадалди вилик "Бисмиллагь", эхирдайни "Альгьамдулиллагь" лагь. Диндикай суьгьбетар || Самур, 1994, № 3. 2) гзафв. кь. къугъунрин тIвар. Хуьре мехъер хьайила, жуьреба-жуьре къугъунар тешкилда, месела, ахтармаяр, девеяр ва мсб. ЛГ, 1996, 23.I. * деве кьуш сущ. кIвачерал кьакьан къуш. * деведин гьи чка дуьз я <хьи>, гардан дуьз жез? мисал гзаф патахъ, сад-садав кьан тийидай терефар авай затI акурла, лугьудай мисал. * девеяр батмиш хьайи араб хьиз нар., пашмандиз. Алиев: гьа юкъуз чир хьана, шоферди лугьузвай. Мад хьана. Бес, девеяр батмиш хьайи араб хьиз, вун инал пашман я ман? Гь. М. ЧIурукIа элкъвей крар. нар. ~. ДЕВЕЧИ сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра девеяр хуьзвайди. -Заз акваз-акваз гьахьнай, - лагьана жаваб гана девечиди. Ф. ЦIицIали. * я деве рекьида, я девечи мисал гьикI хьайитIани са нетижа жеда' манадин мисал. ДЕВИР араб, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри са гьихьтин ятIани вакъиадилай гуьгъуьнал ва я вилик квай, вичихъни са гьикьван ятIани давамвал авай вахт. # ~дин месэлаяр, ~дин истемишунар, ~дин гьалар. И карди зун а девирдиз, авамвилиз датIана лянет авуниз мажбур авунва. А. Ф. Лянет. Сулейманаз халкьдин шаир лугьун анжах ам куьгьне девирда кесиб яз, кесиб халкьдин арадай акъатайди яз хьайивиляй туш. М. Гь. Гь. ЧIехи шаир. ЦицIигъ лезгийрин 344 хуьруькай сад я. Гьайиф хьи, и хуьрерикай гзафбур чи девирдин Дагьустандин картайрал аламач. С. Муслимов. ЦицIигъ-наме. Абдулбари Магьмудован яратмишунар чи литературада алай девир къалурзавай гуьзгуь хьиз гьатнава. Гь. Гьемзетов. Абдулбари Магьмудовакай гаф. Синонимар: аям, вахт. * девирдиз килигна кIвач вегь (вегьена кIанда) мисал ийизвай (ийидай) кар алай шартIариз килигна ая (авуна кIанда). ДЕВИТ араб, куьгь., сущ.; -ди, -да; -ар, -ри къьинардай ранг. Ктабдиз дуьз - бегьем Девит, чар, къелем хупI ярашугъ я. Е. Э. Квез вуч ярашугъ я. Гьейран хьайи чили адаз яб гана, чарни зун тир адан, девит къелемни... А. С. Шаламар ва чуьнгуьр. Синоним: чернил. Страницы: 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 |
| |||||||
|
