| Вход | Регистрация | ||
|
Толковый словарь лезгинского языка ДИРИ прил. 1) чан алай, сагълам тир. Гьакъикъат чун дири я жал, тахьайтIа са суьгьуьр я жал. Е. Э. Гьажимурад эфендидиз. 2) зиринг, гьерекатдик квай, къуват авай. Килигайла, вичин асул я дири. Е. Э. Тумакь яц. Еришдизни гьикьван дири, Са синих ква - тум я куьруь. С. С. Зи куьчеда фадлай кьулухъ дири я Дуствилинни ихтибардин аялар. А. С. Лезги куьче. Синоним: жанлу, кIубан, цицIи. Антоним, начагъ. * дири хьун гл. сагъ хьун, зиринг хьун. [Жин] Квез пачагьди вичин хвани гваз цIийи жерягърихъ къекъвез алад лагьанва. ЖагъайтIа, гьа чкадал дири хъийидайвал... А. Къ. Хукац-Ханум. Антоним: зайиф хьун, начагъ хьун. ДИРИБАШ прил. кичIевал тийижир, къуватлу, хци рикI авай. Шарвили кичIевал вуч затI ятIа чин тийир дирибаш аскер, женгина гьикьван четинвилерал расалмиш хьайитIани душмандин вилик руьгъдин ажузвал тавуна кIеверай экъечIиз алакьнавай кас я. Б. С. "Шарвили" гьикI арадиз атана? Музлифатаз вичин стха дирибаш кас яз аквазвай. 3. Э. Мехъер кьуьл туш. Чубан викIегь, тIурфанрихъай, я йифехъай, я вагьшидихъай кичIе тушир дирибаш рикI авай инсан хьун лазим я! А. Сайд. Кьисас. Синоним: викIегь. Антоним: кичIе. * дирибаш хьун гл., викIегь хьун. Нубатсуз дирибаш жедалди, Эхир кьил яваш жедалди, Эвелдай тирвал хъсан я. С. С. Итимвал хъсан я. Антоним кичIе хьун. ДИРИБАШВАЛ, -илера дирибаш тир гьал. Итимар туна, Назлу дирибашвал кваз тавдай экъечIна, фу-хуьрекдин къайгъудик экечIна. А. А. Пад хьайи рагъ. - ЦIару яни? - Дирибашвилиз гаф авач. Б. Гь. Заз эвера. Адан дирибашвал, кьуват акурла, Ажигьмед халуди вичин гаф кьулухъ вахчуна. А. Сайд. Кьисас. Школьникрихъ галаз гуьруьшмиш хьайи чIавуз ада женгинин юлдашрикай ихтилатдай, абурун дирибашвилерикай суьгьбетдай... ЛГ, 2003, 22. II.. Антонимар: ажузвал, кичIевал. ДИРИБАШВИЛЕЛДИ нар. дирибашвал хас яз.... литературадин рехъ А. Фатахова дирибашвилелди гегьеншарна. 3. Бирембеков. Алибег Фатахов: куьруь биография ва яратмишнар. Антонимар: ажузвилелди, кичIевилелди, кичIедаказ. ДИРИБУР 1 дири прилагательнидин гзафвилин кьадардин форма. Къуншидин бицIекар дирибур я. Р. ДИРИБУР 2 сущ.; -у, -а; дирибур прилагательнидикай хьанвай существительнидин гзафвилин кьадардин форма; дири тирбур. - Ваз зун ина гзаф кефина авай хьизяни? Кьейибуруз дирибуру иситIа незвайди хьиз жедалда. Гила вунни гьакI ава. Заз кIвалахдин гьиляй ви кагъаз риз жаваб гудай мажал авани? 3. Э. Рамзият. ДИРИВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илери дири гьал. Диривилиз, зиреквилиз килигна, Юлдашри ихьтин са теклиф эцигна. X. Т. Гьавадин пагьливан. Им чин ачух, яхцIур йисалай алатнавай, диривал квай кас тир. А. А. Пад хьайи рагъ. И диривал, йигинвал, гьерекатрин жанлувал шаирдиз вичин Ватанди, халкьди, партияди гана. 3. Бирембеков. Алибег Фатахов: куьруь биография ва яратмишунар. Синонимар: викIегьвал, къумбарвал. Антонимар; зайифвал, начагъвал. ДИРИДИ дири прилагательнидин теквилин кьадардин форма. Къуншидин аял гзаф дириди я. Р. ДИРИДИ сущ.; -да, -да; -бур, -буру, -бура дири тирди, дири инсан. Малд иес хьана дириди... Е. Э. Наиб Гьасаназ. Руьгь авачиз, гьам дириди Вун я хьи. Е. Э. Иллагьи. Антоним: начагъди. ДИССЕРТАЦИЯ урус, сущ.; -яди, -яда; -яр, -йра, -йра илимдин къуллуугьчивилин тIвар къачун патал кхьидай ахтармишун. Гьа гила мад докторвилин диссертация хуьн лазим тир. М. Ж. Цава кьуна кIаниди. * диссертация хуьн ни алимвилин тIвар къачун патал кхьенвай ахтармишун (диссертация) илимдин жигьетдай маналуди ва къиметлуди тирди алимрин вилик тестикьарун, къалурун, субутун. ДИСЦИПЛИНА урус, сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра са коллективда вирибуруз мажбури тир тайин къайда. Са бязи аялри гьамиша школада дисциплина чIурзава. Р. ДИШЕГЬЛИ сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра диши инсан, аялар хадай ва абур хурун нек гана чIехи ийидайди. Дишегьли дяведиз я ахьтин кьегъал, Я тур, тфенг, яракь адаз герек туш. Е. Э. Герек туш Дишегьлияр даяхар я дуьньядин. Ш-Э. М. Шехьда. Патав гвай салаз тек дишегьли атана. Ада вичин дабан гатазвай яргъи кифер къамал кIватIна, косынкадиз тIвал гана. 3. Э. Пата вил авайди. Сагърай, жаваб гана, элкъвена дишегьлидиз килигай бустанчиди. 3. Э. Я пуд манат. Гагь макъамда дишегьлидин къиметар Вуч кIантIан хьуй, манатар вад виш жеди. С. С. Пис папаз. Чатухъанди ихтилатна фикириз: - Арифар, Куьн акьада зи гъавурда, Дишегьли - им ракь я, эгер ифириз ХьайитIа, ам кIанивал на какурда. А. С. Чатухъанди ихтилатна фикириз... И алахьай югъ хьтин, чина экв, вилера сакитвал авай дишегьли министрдин паб тир. А. А. Пад хьайи рагъ. Чпин виликай фейи дишегьли акурла, Велиханан рикIел вичин жегьил вахтар хкведа. А. Ляметов. Гуьгъуьниз килигиз... хъуьтIуьз рагъ атайла, инсанар къаварал ацукьда, гьарда вичин са дерди ийида: итимри шаламар илигда, хевелагар цвада, кукIвалар хъияда, дишегьлийри сар эвягъда, гъалар ийида, гуьлуьтар храда... 3. Ф. Маргьузаран тупIар. Ню чидай, хъсан кIвал-югъ, гьаким хьтин гъуьл, цуьквер хьтин гадани руш авай дишегьли чалкечир жедатIа, низ чидай ада зун шегьердиз вичин юлдаш хьун патал желбнавайди. А. М. Киф атIайди. Синоним: паб. Антоним: итим. ДИШЕГЬЛИВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера дишегьли тир гьал. [Гуьлханум]. Дишегьлийри ядохимикатар янавай багълара, салара кIвалахиз чанни хкудзава, чпин гуьзелвал, дишегьливални гарарив, къаярив вугузва, сагъсуз аяларни хазва. Н. И. Гьакимрин папар. ДИШИ прил. аялар, шарагар хадай. Диши лам акуртIа, кьилел ЧIугвад, ихтибар авайд туш. С. С. Гьар са юлдаш -диши, эркек, Асланар хьиз хьана зирек. С. С. Азадвал.. Ахьтин гафар рахаз наши, Хъуьруьрмир чал эркек, диши. С. С. Гуьзел яр. Антоним: эркек ДИШИБУР диши прилагательнидикай хьанвай существительнидин гзафвилин кьадардин форма. Кил. ДИШИДИ. ДИШИДИ сущ.; -да, -да; -бур, буру, -бура диши инсан. Агъзур лянет хьуй ахьтин са дишидал. Е. Э. Пис папаз. Я канаб течиз, я ипек, Я дишид чидач, я эркек. С. С. Гьарда вичикай хан ийида. И крар адаз чIехидани, гъвечIидани, эркекдани, дишидани, - хурук акатай ни хьайитIани буюрмишдай. А. Ф. Риза. ДИШЛЕ урус, сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра фургъундин пар эцигдай пай гигинихъ акалдай ва ам ялдай балкIанар кутIундай яргъи кIарас. ДИШЛЕМА туьрк, нар. ширинар тавуна, шекердин кIусунив. Бубади чай гьамиша дишлема хъвада. Р.... кьве итимди, кьил шекердин йри кIусар сивиз чуькьвез, дишлема чай хъвазвай. А А. Пад хьайи рагъ. ДНЕВНИК урус, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра. 1) школада кIелзавай аялдиз гьар юкъуз гузвай тарсар, ада тарсарай къачузвай къиметар ва аялдин ахлакь къейд ийизвай ктаб. -Диде чан, къе за урус чIалай вад вад къачуна! Ингье дневникни. А. Р. Кьве чин. Вуна ктабдин чарар вучиз акъудзава? -Ам ктаб туш, дневник я. ЛГ, 1994, 1.1 V. 2) гьар йикъан фикирар, дуьшуьшар кхьидай тетрадь, блокнот. Рагьметдиз фидалди кьве йисан вилик Сейфуллагь Керимова вичин дневникда кхьенай... ЛГ, 2001, 15. XI. ДОГОВОР урус, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра са икьрар тайинардай къарар. Ислягьвилин договордал халкьари Къул чIугвада ашкъидалди вирида. X. Т. Ислягьвал чи дамах я. Синоним: икьрар. ДОКЛАД урус, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра санал кIватI хьанвайбуруз тайин са рекьяй гьукуматдин, къуллугъдин патай ийидай ихтилат, гудай хабар. # ~ кхьин, ~ кIелун, ~ туькIуьрун, ~диз яб гун, ~ капаралди къаршиламишун. Директордин доклад виридаз бегенмиш хьана. Р. * доклад авун гл. ни низ санал кIватI хьанвайбуруз гьукуматдин, къуллугъдин патай тайин са рекьяй ихтилат авун, хабар гун. [Мирим]. Вуч паталди жедайди я. Калхуз паталди я. А Нихет вуч я. Гьа Нихета калхуздикай доклад авуна. Гь. Гь. Колхоз. Къе доклад ийидайвал тир Магьамада. А. Ф. КьатI-кьатI авур зунжурар. ДОКЛАДЧИ урус, сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра доклад ийидайди. [ЦIарухва]. Юлдашар! Зун докладчи я къе. Гь. Гь. Колхоз. Докладчиди республикадин агьалийрин яшайиш пис хьунин гьаларал нарази яз кьиле тухвай серенжемрикай..., зегьметчийрин гьакъикъи ихтиярар хуьн патал тешкилай крарикай... лагъана. ЛГ, 2000, 21. XII. Гьа са вахтунда докладчиди кьейд авурвал, чкадин самоуправленидин гьакъиндай законодательство уьмуьрдиз кечирмишунин барадай Дахадаев, Къизилюрт ва Мегьарамдхуьруьн районрин администрацийрин кIвалахда гьелелиг хейлин кимивилерни ама. ЛГ, 2001, 29. XII. ДОКТОР урус, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра илимдин са рекьяй вини дережадин чирвилер авайвилин тIвар. # филологиядин илимрин ~, экономикадин илимрин ~. ДОКТОРВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера доктор дережадин гьал, пешекар. Гьа гила мад докторвилин диссертация хуьн лазим тир М. Ж. Цава кьуна кIаниди. ДОКУМЕНТ урус, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра са кар, вакъиа, ихтияр тестикьардай чар. Ассимиляциядин рекьер гзаф авай: лезгияр жавабдар къуллгърал тан тийин, мектебра дидед чIалал тарсар тагун, радио, газет Къадагъа авун, лезги аялар дидедиз хьайила, документра чара миллет кхьин ва мсб. М. М. Хайи чилиз икрамда. Вичин патай Салегьа музейдиз Гъалибан гьакъикъи шикил, вичи гьадакай кхьей ктаб, архиврай жагъанвай документрин чешнеяр ганай. А. А. Пад хьайи рагъ. Элкъвей печатар алай документар аваз-аваз, чIур хьайи нисияр зи кIвачихъ ягъизва. 3. Э. Мехъер кьуьл туш. Куьредин ханлухдикай илимдин рекьелди, архиврин документрал бинеламиш хьана кхьенвай са макъала кьванни авач. С. Муслимов. ЦицIигъ-наме.. Ада райондин мал-къарадин гьакъиндай гьазурнавай документрал министр Ханбубади къулар чIугун герек тир. Ада, суд ийидайла иштарак авунилай гъейри, документар туькIуьрунин кIвалахарни кьиле тухузвай. Я. Къ. Юристдин дафтардай. Синоним: бирбицI ДОЛЛАР □, урус, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра Америкадин пулунин уьлчме. Долларрихъ намусни маса гуз гьазур А тапан алимри ийизва мурмур; Ш-Э. М. Инсансузриз лянет.... дехьне туьквендай экъечIай касдин къуьнелай кьуна: "Вуна вучиз и доллар гадарзава? " - лагьана, пул иесидив вахкайла, а кас бегьем гьейран хьанай. ЛГ, 1996, 16. II. Низ герекзава ви манатар, долларар гъваш, долларар. М. Алимурадов. Девирдин шикилар. Рынок, бизнес, доллар луг ьуз Туна тадиз сиве къе... Ш. Ю. Демократ. ДОМИНО урус, сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра кIарабдикай ва я кIарасдикай раснавай чин патал рекъемрин кхьинар алай кьуд пипIен къугъвадай затI. Нянихъ бухгалтер Сердер халудин кIеретI доминайрив къугъвадай, кьуьзек абуруз яргъалай килигдай. 3. Гь. Чкадив агакьай цуьквер. Кимел домино къугъвадай адет хьанва. Р. ДОМКРАТ урус, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра залан затIар, машиндин чарх хкаждай махсус алат. ДОПОЛНЕНИЕ урус, граммам., сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра предложенидин кьвед лагьай дережадин член. «Стхади ктаб кIелзава» предложенида ктаб дополнение я. Р. Дополнение са гафуникай ва я са шумуд гафуникай ибарат хьунухь мумкин я. Р. И. Гьайдаров, М. А. Алипулатов. Лезги чIал. Педучилище патал. Сказуемидиз ва я глаголдикай хьанвай маса гафуниз табий, гъадахъ галаз грамматикадин жигьетдай алакъада авай, падеждин суалдиз жаваб гудай члендиз дополнение лугьуда. А. Г. Гуьлмегьамедов, Г. И. Мегьамедов. Лезги чIал. VIII- Х классар патал. * дуьз ~, кирс ~. ДОСКА урус, сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра классда мелдалди кхьинардай цлакай куьрсарнавай кьул. * доскадал эверун гл тарсуна тарс лугьуз акъудун. Амадин муаллимди Жалалаз доскадал эвер гана... Ш. Шагьбалаев. "Акьахна са кьакьан тарциз". ДОХОД урус, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра са гьихьтин ятIани кIвалахдай, кардай, рекьяй жедай хийир, хийирдин пул. Бубади чарадаз кIвалахиз, патаз-къерехдиз фена хизан хуьдай. Вичиз малмулк, доход къведай са чка авайди тушир. А. Ф. Риза. Ихьтин гужлу кIвалахди виликдай дарвиле авай лежберар хъсан доходрин иеси авуна, хъсан агъваллу Уьмуьр яратмишунин женгиник кутуна. А. Ф. Риза. Виш гадин чIурухьан чиле цайи салари гайи бул бегьерди, дугъриданни, колхоздин доход кьве къат артухарнавай. Н. А. Вагьанда къванер, Синонимар: гелир, гьакъи, доход, къазанжи, хийир. Антоним: расход. ДОЦЕНТ урус, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра вузда кIвалахзавайдан илимдин тIвар. Зун доцент яз цIуд йис я. Р. ДОЦЕНТВАЛ сущ.: или, -иле доцент тир гьал. Ваз доцентвал мус гана? Р. ДОЯР урус, сущ.; -ди, -да; -ар, ри, -ра малар ацадай итим. ДОЯРВАЛ сущ; -или, -иле; -илер, -илери, -илера дояр тир гьал.... хуьряй маса кIвалах жагъун тавур ам фермадал доярвилиз фенай. А. Къ. ЧIарав. ДОЯРКА урус, сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра маларин фермада калер ацадай къуллугъчи дишегьли. Чи колхоздин доярка руш Нигер ава чи дагълара. X. Т. Дагълара. Сиражутдина чи патав атайбурукай са дишегьлидин далудиз кап яна «Им кIвенкIвечи доярка Къизилгуьл баде я» лагъана... 3. Э. Къизилгуьл баде. [Гуьлселем] - Абурар хьиз намусарни квай руш я. Чи фермада доярка я. А. Р., Я. Я. Хендедадин мехъер. Вун хъсан кIвенкIвечи доярка я... Гь. Къ. Танкистдин свас. ДОЯРКАВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера доярка тир гьал. Къизилгуьл бадеди дояркавиле кIвалах ийиз саки къад йис я. 3. Э. Къизилгуьл баде. ДРАМА урус, ктаб, сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра театрда къугъун патал кхьенвай литературадин эсер. Драмада шаир рушанни ва адаз кIан хьайи Гъарун лугьудай жегьилдин пак тир, амма кьилиз такьатай муьгьуьббатдикай ихтилат физва...: ЛГ,2000,28. XII. ДРАМАТУРГ урус, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра драмадин эсерар кхьидайди. Лезгийрин СтIал Сулейманан тIварунихъ галай госмуздрамтеатрдин коллективди эхиримжи йисара лезги драматургрин тамашаяр сегънеламишуниз кьетIен фикир гузва. ЛГ; 2000, 28. XII. ДРАМАТУРГИЯ ктаб, урус, сущ.; -ди, -да 1) драмадин эсерар санлай. 2) драмаяр туькIуьрунин теория, устIарвал. Драмада дагъви дишегьлидин кьадаркъисмет гьихьтинди тиртIа, драматургиядин гафуналди къалурзава. Н. Къарибов. Дербентдай хабарар. ДРАМАТУРГВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера драматург тир гьал. ДРАМКРУЖОК урус, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра художественный эсерар сегьнеламишиз чирдай кружок. ДРАМТЕАТР урус, сущ.; -ди, -да; -ар, ри,-ра художественный эсерер артистри сегьнеламишдай идара. И йикъара Лезгийрин драмтеатрди тамашачийрин вилик Ж. Жабарлыдин «Айдын» пъесадин бинедаллаз эцигнавай тамаша гъанава. ЛГ,2001,12. ХII ДУВАН фарс, куьгь., сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра 1) гьахълувал, къанунвал хуьзвай идара, суд.. Чил я кIеви, къакъан я цав, Чи къуватар гумач хьи чав. Адалатлу гьаким патав, Авур и дуван акутIун. М. А. Мегер гужар хьанан тIимил... Кавхайри Худат вилаятдин ханлухдин дувандиз ( лап кьилин суд) арза гваз чпин векилар ракъурна. Т. А. Мехъер куьтягь тахьанмаз. 2) къарар. Гужуналди зун бубади гайитIа, Ахпа ам я эхир дуван, невжеван. Е. Э. Серминазахъ галаз суьгьбет. Килигиз кьвазда куьн чиниз: Са затI гьат тавуртIа гъилиз, Акъудич а дуван кьилиз, Кхьиз гуз суьрет, судуяр. С. С. Судуяр. Заз акурд туш вун хьтин ламатI, Чи дуван бес гьикI жеда кьатI... С. С. Кпул. Векьелар малла Рамазан, Им батIул дуван хьана хьи. С. С. ГьажикIа. 3) гаф-чIал, ихтилат. Тамам Дагъустанда ЯркIа Мад адан дуван хьана хьи. С. С. ГьажикIа. * дуван авун гл., ни нин гьахълу къарар кьабулун. Жува ая жуван дуван. С. С. Кьулан вацI. Акьуллудаз тагуз мажал, Кьилди са дуван ийида. С. С. Гьарда вичикай хан ийида. * дуван акун ни нин «жаза гуда» манадин гьелегь кьун. За адан алчах гъуьлуьн дуван къе-пака ийида. Къ. М. Дагъларин деринрин булахар. Адан дуван за аквада. А. А. Умуд. Яваш, куь дуван за аквада. Квехъ галаз зун хъсан рахада. Гь. Къ. Четин бахт. Абурун дуван Сам-Самрин Тартади аквада. Гь. Къ. Къилинж Къемер.... абур вири кIватIна исятда округдиз цIийи неченикдин патав ракъуриз тада. Ада абурун дуван аквада. Ж. Эфендиев. Азадвилин рекье. * дуван Аллагьди авурай! межд. 'са ни ятIани авур писвилерай адаз жаза Аллагьди гурай' манадин ибара. - Эхна кIанда, маса чара авач. Сад туш, кьвед. За вуж къада? Вичин дуван Аллагьди авурай, лагьана... 3. Э. Уртах цаз тадани. Страницы: 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 |
| |||||||
|
