Вход | Регистрация
Лезгинский язык: Грамматика · Словари · Разговорники · Библиотека · Форумы

Толковый словарь лезгинского языка

· А · Б · В · Г · Гъ · Гь · Д · Е · Ж · З · И · Й · К · Кh · КI · Къ · Кь · Л · М · Н · О · П · Пh · ПI ·
· Р · С · Т · Тh · ТI · У · Уь · Ф · Х · Хъ · Хь · Ц · Цh · ЦI · Ч · Чh · ЧI · Ш · Ы · Ъ · э · ю · я ·


ДУВАНАРУН || ДУВАНУН гл., ни нин; -да, -на; -из, -зава; -а || ая, -ин, -рай, -мир; дуванар авун || дуван авун, дуванар тавун || дуван тавун, дуванар тахвун || дуван тахвун, дуванар хъийимир || дуван хъийимир дуван(ар) авун. КIанзава ваз... Амай ничхиррин кз дуван. Е. Э. Билбил. Садбур ала дуванариз тахтарал... Е. Э. Девран, гьей. Са бендедин дувандайла, гьакимар, адалат рикIел гъваш. Е. Э. РикIел гъваш.

ДУВАНБЕГ фарс, сущ.; -ди, -да; -ер, -ри, -ра дуван, суд ийидай кас. Дуванбег, зи фугъаравилиз килиг... Е. Э. Дуванбегдиз. Бег, хан яни ви дуванбегни векилар... Е. Э. Девран, гьей! Куьре округдин Векьелрин хуьруьн обществодин дуван­бег яз кIвалахнай. Н. Ибрагьимов. Баркаллу бубайрин веледар. Чун дуванханада авани? ТахьайтIа вун дуванбег яни? Н. Мирзоев. Къизил хтар.

ДУВАНХАНА куьгь., сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра 1) дуван ийизвай идарадин дарамат. - Ам заз чида. Ина дуванханаяр авай. - Бубадиз рагьмет. А. А. Пад хьайи рагъ. Кьасумхуьруьн дуванханайрин вилик квай рехъ кьуна къвезвай зун, иниз атун патахъай са улакь жедатIа акваз акъвазнавай. С. Ярагъви ашукь Уьзден. 2) куьч. гуьрчег дарамат. - Чан хва, цIийи свас авай кIвал дуванханаяр хьана кIанзавайди я. Сажидин Ярагъви ашукь Уьзден.

ДУВУЛ сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра 1) набататдин чилик жедай цIирер, паяр. Дуьзгуьн тфенг - Гуьлледилай чир жеда, Зурба дувул - тарцихъ галай тандилай. А. С. За адав мерейрин дувулар вигьенвай цIвегьеда рганвай хипен ниси нез ту­на. Б. Гь. Заз эвера. Тарцин уьмуьр яргъал фидач, мягькем дувул, пун галачиз. Ас. М. Гъезелар. 2) куьч. са нин куьн ятIани кьил, чешме, бине. Ибуру хуьре авай гьал лап дувулрай дуьздал акъудна. Райондин прокурордиз хабар гана ва тадидаказ серенжемар акун тIалабна. А. Ф. Газет. И дувулар лагьайтIа, тарцин дувулар чиле жедайвал, халкьдин сивин ва кхьинин яратмишунриз фенва. А. А. Лезги литература. Садавайни къаз жедач вацIар ви, Рагарни жеч акъудиз дувул­рай! А. С. Урусат ви вили ранг умуд я Тайин тир са азардин дувулар гьар'са инсандин алатай девирдиз фенва. Гь. Гьамзатов. Гьаким Лукьман – Сержан-Ханум... 3) граммат. гафунин префикс, суффикс, эхир гадарайла, амукьдай пай. Мумкин я, витI ва пIивитI са дувулдин гафар хьун. Р. И. Гь. Гафарин ери-бинейрикай. Гьар са гафунин дибдик дувул ква, месела: абурлувал гафуна абур дувул я; такIан гафуна кIан дувул я. Чпиз уртах дувул авай, яни са дувулдикай хьайи гафариз мукьва ва я са дувулдин гафар лугьуда, месела: 1) кIанивал, такIанвал, кIанда, такIанда, кIаниди, кIандайди; 2) абурлуди, абурсузвал, беябурчивал (бейабурчивал) М. М. Гь. Лезги чIалан грамматика. Сад лагьай пай. Фонетика ва мор­фология. 5 ва 6 -классриз учебник.

ДУГУН 1 гл., ни вуч; -игида, -игана; -игиз, -игизва; -угуг, -игин, -угурай, -игимир; дугун тавун, дугун тахвун, дугун хъийимир 1) яд гун (никIиз, салаз, Багъдиз). Алай вахтунда майишатдин магьсулдарри никIераз ятар гузва. Икьван чIавалди виш гектар чил диганва. - К., 1991, 15. I. Самур пад дигидай целди таъмин жеда. Самур патаз дигидайдакай гьамиша дарвал ава. || ЛГ, 2000, 28. XII. 2) куьч. хъсан гьалда хьун. Дуьнья пара диганва, кьуд пад гуьлуьшан я. Ф. Лайихлу паб. 3) куьч. гьерекатна фин.... ам, хеб гваз катзавай жанавур хьиз, кIамун кьилихъ галай кIапIалдик дигана. Б. Гь. Заз эвера. Са кал, виридакай хкечIна, кьил туькIвейвал дигана. Б. Гь. Заз эвера.

ДУГУН 2 сущ.; -и, -а; -ар, -ри, -ра дуьзенлух чил. Абур рехъ атIуз, мензил атIуз, дере атIуз, тепе атIуз, фена, агакьна са чIехи дугуниз. Ф. Лайихлу паб. Ам Алкьвадрин дугунра, я канаб сала цадайди туш, Урусатдай гъидайди я гъапалди пул гана, Черкес. Е. Э. Черкес. Я жегьилвал, я агьилвал такуна, кьил агъузна кавхадизни наибдиз, Чарабуруз гвенар гуьз физ дугуна, Серкердин руш зун ви кIализ аватна. И. Гь. Саяд. Забит тIвар алай зи ими, агакьнавай жегьил яз, ЦIийихуьруьн дугуна гъуьр регъвена хуькведайла, яцаривай хуьз тахьана, гуьнедай агъуз авахьай ва ярх хьайи арабадин кI аник акатна кьенай. 3. Р. Зи уьмуьрдин шикилар.

ДУГУРУН гл., ни вуж-вуч; -да, -на; -ин, -а, -рай, -мир; дугур авун, дугур тавун, дугур тахвун, дугур хъийимир са чкада авайди маса чкада хьурун. - Зазни са кеспи жагъида ман, Салман халу. Райкомпартидиз зун райземотделдиз дугуриз кIанзава. А. Ф. Риза. «Къари за дугур гьа авуна, -фикирна Дадаша, - абур къведа, за веси бес гьихьтинди лугьун. Бес къудвад кас хизандиз, весини гайила, вуч амукьрай?» А. Ф. Бубадин веси. Я хва, эрекь вуч затI я хьи, гьам паталди чпи чеб рекьизва, учирар жезва, сада садаз кIур гузва. А зегьримар акъудна дугур авурай ман. Н. М. Жандар Магьамай. Синоним: ракъурун.

ДУГЪРАМАЖ туьрк, сущ.; -ди, -да; цуру некIедиз куьлуь авуна недай хъчар, афнияр, серг вегьена гьазурдай хуьрек. Синоним: камбар.

ДУГЪРИ туьрк. || ДУГЪРУ нугъ., прил 1) дуьз. Вуна заз дугъри хабар це. Е. Э. Зи азиз. За вавай гил( а) дугъри хабар кьазава: Е. Э. Эминни адан яр Зи цIийи кеспи гзаф четинди ва дугъри инсандиз секинсузвал гудайди хьана. С. С. Жувакай ихтилат. Вичихъ дугъри гаф авайд туш. С. С. Гьахъсуз атай бала. Кесибарин рикIиз мукьвал, Эхцигай чун дугъри рекьял, Россиядин юкьни юкьвал Хьуниз лайих, экуьнин гъед. С. С. Экуьнин гъед. 2) куьч. дуьзвал гвай, гьахълу. Дугъри касдин хатур жува тахайла... Е. Э. КIандач рекьиз гафар амаз лугьудай. РикIни яз пехил, Дугъри мез ава. Е. Э. Пагь, чи уьмуьрар. 3) къени. Течирдаз хурма, я къайси, Дугъри, игри, дуьзни акси. Е. Э.' Дуьньядикай бейхабардаз. Зун ам (аял. -А. Г.) мергьяматлу, къени, дугъри, михьи рикI авай инсан яз тербияламиш ийиз чалишмиш хьана. ЛГ, 1992, 19. XI. Етим Эминан яшайишдин гьаларикай туькIуьрнавай чIалара дугъри ксарин гуьгъуьлар дуьньядикай ханвайди, дуьньяда гъарайдин ван гьатнавайди, ягъун-тарашуни агъавал ийизвайди, кесибар кузвайди лугьузва. ЛХ, VI, 88. Антоним: игри

* дугъри я арал. лагьайвал ва я лугьузвайвал гьахълу я. Дугъри я, ви амаларни пара я. Е. Э. Дуьнья, гьей! Дугъри я, на, вирида хьиз, Таза вергер атIузва къе... Ш. Ю. Синоним: дугъриданни.

ДУГЪРИБУР 1 дугъри прилагательнидин гзафвилин кьадардин форма. Сулеймана лугьуз бейтер, Дугърибур я веревирдер. За фагьумна и ви дердер Жезамач эхиз, Дагъустан. С. С. Жезамач эхиз, Дагъустан. ГьикI авуртIани, вичин кIвалах туькIуьриз алахъдай бубадилай тафаватлу яз, веледар, Къурушдал аламай Садикь квачиз, дугърибур, регъуьбур тир. ЛГ, 2002, 15. V.

ДУГЪРИБУР 2 сущ.; -у, -а; дугърибур прилагательнидикай арадиз атанвай существительное; дугъри тирбур. Дугърибуруз рехъ амач, абурувай кьил хуьз жезмач. Р. Антоним: игрибур..

ДУГЪРИВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера дугъри тир гьал, къенивал. Антоним: игривал.

ДУГЪРИВИЛЕЛДИ нар. къенивилелди, дугъривал хас яз. Алимегьамеда жезмай кьван дугъривилелди икI лагьана. А. Ф. Лянет. Антоним: игривилелди.

ДУГЪРИДАННИ арал., гьакъикъатда, гьахълу я. Дугъри­данни, Сефербег, вичин виликан гьалдиз килигайла, гила гъариба са шикилда авай. А. Ф. Газет. - Дугъриданни, гзаф Гуьрчег хьанва. 3. Э. Пата вил авайди. ВацIув, дугъриданни, гзаф гьайбат гвай. 3. Э. ВацIал кьеб. "Сиве тур тIуб кIас тийидай" Билкьасумакай гила, дугъриданни, пияниска жезвай. Я. Я. Агалай сандух. Дугъриданни, адакай гзафбуруз дава-дарман хьанвайди лап гзаф мисалралди къалуриз жеда. Гь. Гьамзатов. Гьаким Лукьман - Сержан-Ханум... Дугъри­данни, им Ирандин шагьди чкадин халкьар, иллаки суьнуьяр, акьалтIай зулумдик кутунвай ва залан харжар вегьенвай вахтар тир. А. Бутаев. Гьажи Давуд ва лезгийрин азад женгер. Синоним: дугъри я.

ДУГЪРИДИ 1 прил.; дугъри прилагательнидин теквилин кьадардин форма. Зи къунши гзаф дугъриди я. Р.

ДУГЪРИДИ 2 сущ.; -да, -да; -бур, -буру, -бура дугъри кас. Гьар са угъриди, игриди тунач сефилди, дугъриди. Е. Э. Наиб Гьасаниз Дугъридаз уьмуьр, Къанлудиз Сибир, Хъвардиз нафтIад вир ХупI ярашугъ я. А. Гь. ХупI ярашугь я. Шалбузаз хъел атана, адавай мад вич дугъриди яз къалуриз хъхьанач. Гь. Къ. Четин бахт. Антоним: игриди.

ДУГЪРИСИ □, туьрк, арал.; дуьз лагьайтIа. Зи севдуьгуьмдин гьар са чIар хупI фитнекар я, дугъриси. Е. Э. Дугъриси.

ДУДУ рах. ( аялрин), сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра кIвалин къуш (верч, кIек). Див-див ийиз демекда, Дарих хьанвай дудуйри. X. X. Шииррин азбука.

ДУДУРКЪУЛИ рах., векъи, сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра ахмакьди. -Гьелбетда, силисчийривни тапанчияр вугун ла­зим я, амма абур дудудуркьулийрин гъиле гьатайла, абурай акъатзавай гуьллеярни тахсир квачир бейниванрин кьиле акьадай дуьшуьшар тми туш. Я. Къ. "Машаллагь, машаллагь!" Кьасумхуьрел жунгав ктIай памадуррихъ маса гайи дудуркъуьлуьдини Степашин къуллугъдилай алудунин месэла гьялда. Н. Шихнабиев. Хъсан хабарар.

ДУЗЛАХ туьрк, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра 1) кьел авай (хкуддай) чка. Кьел гъидайдини тир дузлах, Сиве турла вич уькIуь цагъ. С. С. Ахмакьвал пис четин тIал я. Атай низ хьайитIани кьел гуз им ваз дузлах яни? А. М. Талон гвани? -Дузлах яз вуч я кьван! Яд авай вир я, цикайни кьел хкудзава. И. В. Зарафатни керчек. 2) (чIехи гьарфунилай Д) Дербент райондик квай хуьрерикай садан тIвар: Дузлах.

ДУЛ сущ.; -ди, -да кIелер, данаяр хун. Дуьнья мублагъ, шадвал гьевес хьурай чак, ЦIийи йисуз къведра къведай дул хьурай. А. Сайд. ЦIийи асир.

* дул къачун гл. ни кIелер, данаяр хун идара авун. Ам, Аслан, гьар йисуз артухни алаз дул къачузвай, виридан гъилетупIа авай чубан я. 3. Э. Булахдал.

ДУЛАНАЖАГЪ сущ.; -ди, -да яшайиш. ЦIи гьикI тир ви дуланажагъ, Тух яни ваз, гишин, билбил? С. С. Билбил. Агьваллу, шад дуланажагъ туькIуьр жедай шартIар ава. X. Т. Ахцегьар. Большевикрин партияди ва совет властди Дагъустандин зегьметчийриз... дуланажагъ хъсанарун патал еке куьмекар гуз башламишна. М. М. Гь. ЧIехи шаир. ЯтIани, дуланажагъдиз ва герек тир дерди-баладиз кIани шегьибистIи кIватI тежез вахтар физвай. 3. Э. Уртах цаз тадани. Хъсан дуланажагъ авачир ЦицIигърин хуьряй гзаф итимар Къазахстандиз вахтуналди кIвалахар ийиз финиз мажбур жезвай. С. Муслимов. ЦицIигъ-наме.

ДУЛАНМИШ * дуланмиш хьун гл., вуж яшамиш хьун. Ам хуьруьз хтана, хуьряй... са етимруш къачуна эвленмиш хьа­на, папани гъуьлуьни кIвалахиз салар цаз, чарабуруз гвенар гуьз дуланмиш хьана. М. М. Гь. ЧIехи шаир.

ДУЛАНМИШАРУН гл., ни вуж; -да, -на; -из, -зава; -а, -ин, -рай, -мир; дуланмишар авун, дуланмишар тавун, дуланмишар тахвун, дуланмиш хъийимир яшамиш жедай шартIар гьасилун.

ДУЛАНМИШВАЛ сущ.; -или, -иле яшамиш хьунин гьал.

ДУЛАХ □, нугъ., сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра. дабандилай кIвачин метIел кьван кIевдай гъили хранвай парчадин шал. Ажугъдин хъел къугъваз еже, За ягъизва кIвачIиз дулах. А. А. Хер хьайи гатфар. Сайда Дилберан куьмекдалди аязди хъукъурнавай шаламар, дулахар ва сун гуьлуьтар хутIунна. Къ. Гьаким. Гьай тахьай гьарай.

ДУЛДУЛ араб, куьгь., рах., сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра хъсанди, рикI алайди. За абур [лапагар. - А. Г.] дулдулар хьиз хуьда. Къ. Къ. Колхоздин председатель. ☼ Лезги чIала и гаф бязи инсанри ишлемишда... Амма абурувай адан мана жузуртIа, ам вуч затI ятIа, бажагьат лугьуз жеда. "Дулдул" куьгьне негъилрик квай гаф тир, ам пайгъамбардин балкIандин тIвар я лугьудай. Лезги чIала ам хъсан гьайван, балкIан тешпигьун патал ишлемишиз хьана || М. М. Гьажиев. ЧIалан илимдин гьакъиндай... са бязи месэлаяр.

ДУЛДУРМА туьрк, сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра тIуьн па­тал кьелечI перде хьтин хамуна туна куьлуьз регъвена рганвай як. Пачагьрихъни ава сенят зурба тир: Дулдурма хьиз, дулу ийиз жибинар.. А. Ал. Дурнаяр. Ништа гьикьван яшинда Дулдурмаяр гьазурна, И кардини якъинда Адан илгьам юзурна. Ш. Ю. Мурсал Алпаназ. Синоним: колбаса.

ДУЛЛУХ туьрк, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра кIвалахдилай, къуллугъдилай къведай пул. Ви дуллух зи дуллухдилай пуд сефер гъвечIиди я... Къ. М. РикIелай фидач, инсанар. Ви дуллухни тIимил туш, Папандини галачиз. Ж. Анжах паб мад рази туш. Хуьре гьакъикъатдани председателвилин дуллухдихъ вил галайбурни ава. А. А. Лезгияр. Са сеферда тIварар кьур ксари чпиз хьайи дуллух тун патал вирида сад хьтин, цIинкьна агализ жедай тумаждин кисеяр къачуда. С. Муслимов. ЦицIигъ-наме. Бахтсуз кас я, алим лугьуз, кесиб халкь такваз, адан михьи чIалакай нагъд дуллугъ авур кас. А. Къ. «Кесибвилин падеж». Синонимар: зарплата, мажиб, палучка

ДУЛМА туьрк, сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра келемдин ва я ципицIдин пешера дуьгуьни куьлуь авунвай як тунвай гъвечIи кIватIар ргана гьазурдай хуьрек. Папа дуьгуьдин твар гзаф кутур дулмаяр авунвай. Ф. Пуд фекьи. Марияди са бушкьаб дулмайрив ацIурна... А. А. Ирид цаварик Самурдин ван. Дулма, шурва, аш дадмишна Зи руфун мад дулу хьуй. Ж. Къариб къаних хьайила.

ДУЛУ туьрк, прил. ацIай. Ашдикни жен пара ягълу, Гьавайда руфунар дулу. С. С. Фекьияр. Ахьтинбурал жибин дулу, Жедайд туш девлет, судуяр. С. С. Судуяр. Акъудна гана са кьундах пул нагъд Бакьади вичин жибиндай дулу. А. Къ. Къучи Салман. Антоним: ичIи.

* дулу (дуллу) авун гл., ни вуч ацIурун.... кал ацана чуьлдиз акъуддайла, нехирбандиз дуллу авунвай чантани вугудай. А. Эсетов. Сад хьурай, анжах аваранди. ЛГ, 2001, 20. IХ. Антоним: ичIи авун.

* дулу (дуллу) хьун гл. ацIун. Гьамбарханаяр хьхьана дулу, Рех яна дагъдин хъипи къаматдиз. И. Гь. Гъетрен чиг. Дулма, шурва, аш дадмишна Зи руфун мад дулу хьуй. Ж. Къариб къаних хьайила. Антоним: ичIи хьун.

ДУМА урус || ДУМ куьгь., сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра гьукуматдин къанунар гьазурдай ва кьабулдай орган. Амач лугьуз и падишагь, Заз са хабарван хьана хьи, Гьелбет, кечмиш хьунухь я агь, Гила думд дуван хьана хьи. С. С. Февралдин Инкъилабдиз. Думада чи хуьзва тагьсиб - Чи кьил кьакьан хьанва кьве чIиб... ЛГ, 2001, 28. VI.

ДУМБУЛ сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра ири хват. Рехи чIарар, макъац сарар, Думбулар я вилерни, Лашар хьтин пакун тIвалар, Кьусуяр я гъилерни. Ш. Ю. «Хъсан шаир».

ДУМДУМ сущ.; -ди; -ар, -ри чилел са вуч ятIани гьалч хьа­на акъатдай сесер.

ДУН 1 сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра винелай алукIдай партал. И пачагьди гьар юкъуз, дервишдин дунар алукIна къекъвез, шегьерда вуч хабар аватIа чириз хьана. Ф. Кесиб кас. Абурал алай дунар жандармдинбур тир... А. А. Ирид цаварик Самурдин ван.

ДУН 2 нугь., сущ.; -ди, -да; низ ва квез ятIани ухшар гъизвай лишан. Ава ваз эфсердин дунар, Къудратди ваз гана къуьнар. А. Гь. Гуьлемет. Ни лугьуда ахьтин ксар пехъи туш - Чеб инсанрин дунда аваз аквазвай. И. Асл. Чи эсил-бине. Адетар дегь замандин Ихлифзава ватандиз Дун алаз къенин. А. Къ. Пешапай.

ДУМБУКЬУЛ сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра инсандин бедендин юкьван тарцин агъа кьил, гьайвандин, къушран тум галай пад.

ДУНГЪУЗ туьрк, сущ.; ди, -да; -ар, -ри, -ра 1) вак. Ихтилатдай цIируз-цIируз, Къилихриз вич халис дунгъуз, Аватайла дерин фуруз, Гьарайдай къабан акуна. Ж. Инжиклу жемир лугьуз. 2) куьч. пис хесетрин, кьацIай кас. Жеч вавай мурдар фикир кьилиз тухуз, Гьая намус, эдеб авачир дунгъуз. X. Т. Лянет. Синонимар: къабан, вак.

* дунгьуздин [вакIан, къабандин] хва сущ. экъуьгъунин, къаргъишдин ибара. - Дунгьуздин рухваяр кис хьанва,; лугьузва Серегина, вуч гуьзлемишзаватIа? 3. Гь. Залан кам.

ДУРБУЯР сущ.: -йри, -йра чеб вилерал акьалдайла, яргъа авайбур мукьув гвайбур хьиз къалурдай алат. И арада ханни адан ханум чпин бахтунин балхундик экъечIна дурбуйрай килигзавай. Ф. Акьуллу данарбан. Зун дуьньядиз килигзава дурбуйрай, Фикир гузва аквазвай кьван крариз. Ж.

Страницы: 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13
© 2013-2024 · Alpania-Mez Контакты Хостинг от uCoz