| Вход | Регистрация | ||
|
Толковый словарь лезгинского языка ДЕЛО урус, сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра 1) са никай-квекай ятIани малуматар кхьенвай журнал, чарар. # ученикдин ~, студентдин ~; ~ туькIуьрун; делодик мад чарар кухтун. 1886 - йисуз Дагъустанда пачагьдин гъукуматди перепись тухвана. Гьа переписдай ( Дагъустандин Республикадин гьукуматдин архивдин 21 -фонд, 77 дело) аквазвайвал, и йисуз ЦицIигъа 66 кIвал ( хизан) авай. С. Муслимов. ЦицIигъ-наме.. 2) суддин ихтиярда авай малуматар кхьенвай журнал, чарар. Делодай малум жезвайвал, Адилаз ганвай тахсиркарвилин статьяйра бегьем субут ийидай хьтин делилар авач. Къ. М. Дагъларин деринрин булахар. - Наташа, - лагьана судья Къазиди, - вун, чун килигзавай делодай, шагьид яз къвезва. Я. Къ. Юристдин дафтардай. * дело къарагъарун гл., ни са вуж ятIани къанундин вилик тахсиркар тирди тайинардай кIвалах башламишун.... райондин прокуратуради и кардай делони къарагъарна. И. Тагьиров. КIуфухъ галукьайди. Тахсиркардилай дело къарагъарна. Я. Къ. Юристдин дафтардай. ДЕЛОПРОИЗВОДИТЕЛЬ рус, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра са идарада масадбурухъ галаз алакъаяр хьайи чарар къайдадик кутазвай къуллугъчи. Са юкъуз школадин делопроизводитель Агъмадан Рамазана педсоветдиз атун патал диде-бубайриз теклифнавай извещение Маяханум халадив вугайла, ада хъуьрез-хъуьрез жегьил муаллимдивай жузуна... Ш. Исаев. «Ваз кеф!» ДЕМ 1 фарс, сущ.; -ини, -ина; -ер, -ери, -ера мехъериз кьуьлер ийидай нянин мярекат. Ша, мугьманар, гьаятдиз, Ацукьа чи демина. Шукур хьурай гъуцариз, Авазва чун кефина. 3. Р., Б. С. Шарвили Низ ятIани хва хьана. Жумарт демдин абур я. А. С. РикI ва жибин. Дем аватIа, кутар гъиле яхъ вуна, Килигмир вун рикIиз гудай А. С. Дишегьли. Вучиз вуна наз маса гуз Дамахарда, лагь, зи вилик? Накь демина «ша» лагьайла, Куьз атанач зи къуьлуьник? Ш. Ю. Гадани руш. * дем кутун [къурмишун] гл., ни 1) мехъерик кьуьлер ийидай мярекат арадиз гъун, кьиле тхун. Пачагьди гьасятда дем къурмишна, рушанни етим гададин мехъер авуна. Ф. Акьуллу паб. 2) куьч. шадвиляй кьуьлер авун. Шадвилин межлис Гьажимурадан дараматдиз мукьва хьана. Инални еке дем кутуна. Сажидин Ярагъви ашукь Уьзден. ДЕМ 2 сущ.; -ди, -да кьери цIал эцигна къайдадиз гъун (аш, чай). Чай демда ава. Р. ДЕМАГЪАЖ туьрк, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра арабадикай малар хкудайла, адак кутадай кIарас. ДЕМЕК сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра 1) верчер, цицIибар, кицI хъиядай чка. Демек жеда вечрехъни... А. С. Пуд лагьайди, итимрин тIиш гьатайла эрекьда, Къуншид кьилив катдай паб Хуьх кицI авай демекда... А. С. Хандин буйругъ. Аслана варар агална, ахпа къуьрер авай демекдин сив ахъайна... А. Сайд. «Аслана кьин кьуна». 2) цур. - Агь, вун хейратдиз фий, садакьадиз гайиди! Ада данадин далудиз са кьве капаш вегьена, яб кьуна ам демекдиз хъияна А. Сайд. Вили яна. ДЕМИРЧИ туьрк, сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра ракьун устIар. ЧукIулдалди вичин лашунал яхцIур кьацI авуна, нехир вичин юлдашдал тапшурмишна, вич кIвализ хтана. Ида фена са демирчи устIардиз минетна, вичиз са гуьрз, са къалхан ва са тур расиз туна. Ф. Али Незер. ДЕМОКРАТ урус, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра 1) халкьдин терефдар. 2) зараф. халкьдин къуллугъда акъвазнавайди. Демократ я зун, ви бахт я Вун уяхриз атанвай. Ш. Ю. Инсан жеда закайни. ДЕМОКРАТВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера халкьдин терефдарвал. ДЕМОКРАТИЗМ урус, сущ.; -ди, -да халкьдин терефар хуьздай принципар вири санлай. ДЕМОКРАТИЯ урус, сущ.; -яди, -яда; -яр, -йри, -йра халкьдиз чарасуз ихтиярар, азадвал авай, жедай гьукуматдин къурулуш. ДЕМОНСТРАЦИЯ. урус, сущ.; -яди, -яда; -яр, -йри, -йра чпин мурадар, истемишунар къалурун патал гзаф инсанар куьчейра къекъуьн. ДЕНБЕЛ сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра чIар акьалт тавунвай шараг. Денбелдиз чим квай кака хьиз герек я Хъире хазвай экъечIиз кIанз алахъна. И. Гь. Накьан югъ. Дуьнядикай кичIе хьана денбелдиз Вич экъечIай какадихъ ам элкъвена. И. Шерифов. Кьудар. ДЕНБЕДЕН фарс, нар. лап тадиз. Леонардо да Винчиди кьефесда Авай билбил денбеден, са нефесда Къимет гана къачуна ва азадна: «Зун хьиз жемир: лув це гьатна гьевесда!» И. Гь. Куьчедал экъечIай Багандован руфуниз Арифа денбеден гъиле авай чукIул сухна. Я. Къафланов. Юристдин дафтардай. Стхайрин патав агакьай Эсли денбеден начагъ хьана. Н. Алирзаев. Ракьужат. Синоним: садлагьана. ДЕНГ фарс, икрагь.* яб (япар) денгун. ДЕНДЕ нугъ., сущ. акьван. ДЕПО урус, сущ.; ди, -да; -яр, -йри, -йра ракьун рекьин улакь акъвазардай ва ремонтдай кархана. - Са шумуд йисуз ракьун рекьин депода чернорабочивиле кIвалахайдалай кьулухъ Сыр-Дарья лугьудай вацIалай эцигзавай муькъвел кIвалахиз фена. М. М. Гь. ЧIехи шаир. Са шумуд йис ада Самаркандин ракьун рекьин депода къара фялевал авуна, ахпа Сыр-Дарья вацIал эцигзавай муькъвел кIвалахна. А. А. СтIал Сулейман. ДЕПУТАТ урус, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра гьукуматдин идарадай са месэла гьялдай чкадиз хкянавайди. ДЕПУТАТВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера депутат тир гьал. Райондин зегьметчийри РСФСР-дин Верховный Советдин депутатвиле Ферзалиева Саимат хкяна. С. М. Маяк Саимат. ДЕРВИШ кил. ДЕВРИШ. ДЕРГЕС туьрк, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра малариз алаф яз векь ядай алат. Техилар гида бичинчийри мукалдалди, я яда дергесдалди. Куьре чIалан элифарни ахпа кIелдай жуз. Гьар са дявединни силагь Дергесни мукал гзаф я. С. С. Куьре эгьлийриз. Гзафбуруз мукалдалди гуьдай затI авачир, абуру дергесдалди ягьизвай. А. Ф. Бубадин веси. Халидов Мусади, Фетягьов Имриллагьди нажахар, мукалар, дергесар, керкияр, туьрезар, леэнар, болтар ва маса шейэр гьазурзавай ва рас хъийизвай. С. Муслимов. ЦипIигъ-наме. ДЕРДЕР кил. ДЕРТ. ДЕРДИ фарс, сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра къайгъу, садан гьал хъсанарун патал ийизвай фикир, кIвалах, гьерекат. Етим Эмин, ви дердияр пара я. Е. Э. Пис папаз. Душманриз дерди кIелиз, Дустарикай вуна хъелиз, Сан кьиле финиф са гъуьлуьз Бес им вуч саягъ я, Къафкъаз? С. С. Къафкъаз. * дерди(яр) авун гл., ни 1) жуваз авачир шейинин къайгъу авун.... хъуьтIуьз рагъ атайла, инсанар къаварал ацукьда, гьарда вичин са дерди ийида: итимри шаламар илигда, хевелагар цвада, кукIвалар хъияда, дишегьлийри сар эвяда, гъалар ийида, гуьлуьтар храда... З. Ф. Маргьузаран тупIар. 2) куьч. дердер ахъаюн. * дерди кIелун гл., ни низ рикIе авай гафар, фикир лугьун.... Советдин председательзи къаршидиз атака. Чна, куьгьне танишри, хвеш-беш авуна, за куьрелди жуван дерди кIелна. Т. А. Мехъер куьтягь тахьанмаз * дерди-бала сущ. къайгъу, фикир, герек затI. Ви дерди-бала, Шагьмар халу? - жузуна Мурсала... Н. А. Шагьмар. * дерди-бала(яр) авун гл., ни 1) герек затI жагъурун. 2) жуван гьаларикай мукьва-кьилидиз ихтилатар авун. * дерди-гьал сущ. фикир, хиял. ХъуьтIуьз гьамам, гатуз багъда Жеди куь дерди-гьал, фекьияр. С. С. Фекьияр. * дерди-гьал авун гл., ни жуван гьаларикай мукьва-кьилидиз ихтилатар авун. * дердиниз дава тахьуй! межд. къаргъишдин са жуьре. Чан гъаргъарда, втер къава, Куь дердиниз тахьуй дава. Заз и кагъаз кхьей ксар, Куьн кIвализ хквезамаз кьий! С. С. Тапан кагъаздиз жаваб * дердиниз дава [чара, дарман] хьун шиир, гл., никай ва квекай дерт, гъам ийизвайа, гьадав куьмек агакьун. Жедач жал дердиниз чара себеб дарман алагуьзли. Е. Э. Алагуьзли. Зи дердиниз вун дава я, Валай гъейри авач дарман. Е. Э. Эй, зи гуьзел. Зи дердиниз хьанач дарман. Е. Э. Дилбераз. * дердиникай хабар кьун шиир., гл., ни нин авай четин гьалдай акъудиз алахъун. Дердерикай хабар кьадач чарада, Дуьньядин гъам гьижран я лагь дустариз. Е. Э. Дустариз. Бенде авач, гьал ГьикI ятIа аквадай, Дердиникай хабар кьуна рахадай. Е. Э. Дустариз. * дердинин дарман шиир, сущ., гъам, хажалат квадардай затI. Заз лагь вуна нин дердинин дарман, алагуьзли! Е. Э. Алагуьзлидиз. Фимир, назлу, зун къвезава, Дердинин дарман Назани. Е. Э. Назани. Хаинри чав ийиз тунач Чи дердиниз дарман, клуб. X. Т. ЦIийи клубдиз. Ви патарив атана зун, Зи дердиниз дарман я вун... А. Гь. Ярдиз. чанда дердер хьун. ДЕРДИСЕР фарс гъам, рикIин туькьуьлвал. * дердисер авун гл., ни вуж гъамлу гьалдиз гъун, гъамлу авун. * дердисер хьун гл., вуж гъамлу хьун. Хьанва буба перт, дердисер. Ф. Н. Яру ичерин 6агъ.... дердисер хьанвай касдиз башсагълугъвал гузва. А. Гьажимурадов. ГъалатI || ЛГ, 2001, 15. II. ДЕРДИСЕРВАЛ сущ.; -или, -иле гъамлувал, рикIин туькьуьлвал ДЕРЕ 1 фарс, сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра дуьзенлух чка. -Ажеб авам я чи Куьре, Чизмач я тепе, дере. С. С. Адалай а пад я ЦIарахар, Са пад дере, са пад чархар. С. С. Куьредин цIерид хуьруьз. Гьерекат авуникай вучдай кьван - вилик мквай дередай виниз къалин чIулав циф хкаж хьана, са тIимил вахтундилай ада чун элкъуьрна кьуна ва мичIи авуна. А. Ф. Лянет. СтIурарни зи ЭчIехуьр са дере, са макан я, гьа чкаяр гуьзелардай цIиргьинавай хтар я. Ас. М. Гъезелар. Терг авуна тамни гьайван Ягъийрини гьакимри, Рукар, дере элкъуьр хьана Къванцин бушлух къерериз. Н. С. Самур. Антоним: тепе. ДЕРЕ 2 фарс, сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра ипекдин парчадин са жуьре. Яру къазаб перемдиз я ярашугъ, Дере, мад гъваш Гъират келегъа, ягълух. Е. Э. Къавумдиз. ДЕРЕЖА араб, сущ.; -ди, -да,. яр, -йри, -йра 1) къайда. Суддин къарардал алава яз ва гьахъ вичин тамамвилин вини дережадив агакьун патал за... уборщицани корректор кIвалахдилай алудунин приказ гана... А. Къ. Гилигзава. Абурун аяларни бадейринни чIехи бубайрин дережадив агакьнавай. Я. Къафаров. Вафасузвал. 2) акьуллувилин, варлувилин ери къалурзавай лишан. Етим Эмин яни садикь, Дережадиз тир ви лайикь, ТIварни асулдиз мутIабикь, Вични са абукевсер я. Е. Э. Дуст Абумуслимаз. Гьар намерддиз гуналди пул Дережа гьуьндуьр жедайд туш. С. С. Къара пулуниз. Эминан дережадикай гьар са дагъвидиз, иллаки гьар са лезгидиз, хабар хьун лазим я. М. Жалилов. Юбилейдиз савкьватар || ЛГ, 1999, 29. IV. ДЕРЗИ 1 фарс, куьгь., сущ; -ди, -да; -яр, -йри, -йра парталар цвадай устIар. Са бег атана дерзидин кьилиг вичиз сертук буюрмишиз. Куьре чХалан элифарни кХелдай жуз. ДЕРЗИ 2 прил. парталар цвадай. Дерзи папа цвада: папарин парталар, перемар, хуруяр, хилер, хъуьцуьганрин чинар. Куьре чIалан элифарни кIелдай жуз. Дерзи итимди цвада: палтарар, палтуяр, шинелар, сертукар, валчагъар, чухваяр, шалварар ва маса затIар. Куьре чIалан элифарни кIелдай жуз. ДЕРЗИЧИ сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра парталар цвадай устIар. Ацукьнава дерзичи Командирдиз партал цваз. И. Гь. Ксения. ДЕРЗИЧИВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера дерзичи пешекарвал. дерзичивал авун гл., ни дерзичидин пеше кьилиз акъудун. ДЕРИН 1 фарс, прил. 1) куьн ятIани къене патаз физвай яргъивал. Стхайриз и гафар ван хьайила, абуру чпин и ракIарив яхцIур аршиндин дерин са фур эгъуьнна. Ф. Ирид стха. РикIе хьайи кас дерин хер Азардикай къакъатдани? Е. Э. Дуьньядикай кеф тахай кас. 2) куьч. еке ва гужлу. Хажалатар, хифетар зи дерин я. Е. Э. Дустариз. Муькуьди на, са шемпIи хьиз, кьам кьуна, Вегъ дагьардиз дерин тир. И. Гь. На лугьузва. 3) куьч. вири патарихъай дуьзвал, гьахъ чирдай. Чпиз чпин акьул дерин, Чанарик квай ял гзаф я. С. С. Куьре эгьлийриз. Пис туш, дерин я хиялар... С. С. Куь акьул кьаз куьне дерин, Лежберрал ийиз хъуьруьн... С. С. Фекьияр. Сулеймана и кар халкь гъавурда гьатдай, регьят, ачух, амма дерин мана авай, хци, сад-садав кьадайвал гуьзелдиз туькIуьрнавай чIаларалди ийиз хьана. М. М. Гь. ЧIехи шаир. ДЕРИН 2 сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра 1) чилин винелай кIан тир патахъ яргъивал авай чка. 2) бедендин къене пад. Къужадай дериндай агь акъатна, чин захъ элкъуьрна... А. Ф. Лянет. ДЕРИНАРУН гл., ни вуч -да, -на; из, -зава; -а, -ин, -рай, -мир; деринар авун, деринар тавун, деринар тахвун, деринар хъийимир дерин гьалдиз гъун. Жагъунин хандакIар деринарна. Р. Зи дердер деринарна. Р. ДЕРИНВАЛ сущ.; -или, -иле; -илиер, -илери, -илера. дерин гьал. Дуьз са вере я и дередин деринвал. А. С. Белки шаир тир жеди. ДЕРИНДАЙ 1 дерин существительнидин къакъатунин I падеждин форма. Кил. ДЕРИН. ДЕРИНДАЙ 2 нар. 1) фикир-фагьум вири желбна. И кар дериндай аннамишна... Г. Ханов. Абадвални агьваллувал патал. 2) гзаф таъсирдайвал. «Зун Афгъанистанда рекьидайди я» - гафари заз дериндай таъсирна. За адаз теселли гана. А. Къ. Жуьгьенар. Са бязи чешмейрай аквазвайвал, вичин хайи халкь авай акьалтIай четин гьал лап дериндай гьиссзавай Гьажи-Давуда. А. Бутаев. Гьажи Давуд ва лезгийрин азад женгер. 3) вири патарихъай. Жув хайиди тир Мегьарамдхуьруьн райондин месэлаяр заз генани дериндай чизва. ЛГ, 2003,27. II. ДЕРИНДАКАЗ нар. деринвал кваз, аваз. 1) къене патаз яргъивал аваз. КIвалин хандакIар дериндаказ эгъуьнун хъсан я. Р. 2) куьч. гужлудаказ, вири терефар фагьумна. Гьа икI, А. Магьмудова таниш тир тема художественный еке кьетIенвилералди цIийи патарихъай дериндаказ ачухзава. Гь. Гьемзетов. Абдулбари Магьмудовакай гаф. ДЕРЛЕК 1 туьрк, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри кьилин чIарар, чуруяр твадай, къайдадик кутадай пешекар. ДЕРЛЕК 2 прил. кьилин чIарар твадай, лап хци. Тарцин хилер, дерлек чукIулар хьиз, зи хурудивай гуьцI жезва. Ж. Гь. Кьвед дагьай шикил. Синоним: парикмахер, деллек. ДЕРЛЕКВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илери дерлек пешекар тир гьал. Адаз дерлеквал кIан хьанач. Р. Синоним: парикмахервал. ДЕРЛЕКХАНА □, сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра кьилин чIарар, чуруяр твадай, къайдадик кутадай чка. Малум хьайивал, ада и ракьун рекьин станциядал дерлекханада кIвалахзавай. ЛГ, 2001, 21. IX. Синоним: парикмахерский. ДЕРЛЕКЧИ сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра кьил, чуруяр твадай устIар. Зи рекьин юлдаш дерлекчиди, вилик сефер Сумгаитдиз хтанвайла, зи хванахва духтурдив вичин сарарин кIалубар къачуз тунвай. А. Эсетов. Туфлидин сиягьат. ДЕРТ фарс, сущ.; -дики, -дина; -дер, -дери, -дера 1) гъам, хажалат. Фекьир Эмин дерт авачиз рахачир, Ачух дуьнья икьван дардиз аквачир. Е. Э. Бахтсузвал. Дуьньяд дердер, севдуьгуьм, дар рикIяй акъат тир кар хьана хьин. Е. Э. Дилбераз. Зи дердер на мийир таза, Низ гун за валай арза? С. С. Хас хьанач заз рикIин къалпвал, пичIивал, Дерт авайдан дердинив зун агакьна. Ш. Къ. Ажалдин шив бейхабардиз... 2) муьгьуьббатдилай хьанвай гъам, хажалат. Ярдин дерт такурай гьич са бендедиз. Е. Э. Ярдин дерт. 3) къайгъу. Эминав гвайди ви дерт я, Туькезбан. Е. Э. Туькезбан. 4) ажугъ, хъел. Квез хупI икьван дердер ава, Фитне ийиз дердер ава. Е. Э. Фитнекар къарийриз. Икьван гагьда хьайи дердер рикIелай алат хьана хьи. Е. Э. Алагуьзли севдуьгуьм яр. 5) азар. - Къарпуз зи хцин дердиниз дарман тир. Ф. Лукьманал Гьаким. * дерт ахъаюн [ачухун] шиир, гл., ни низ гъамуникай, хажалатдикай масадаз ихтилат авун. Эмин гада, вучиз вуна Дерт ачухдач вун кIанидаз? Е. Э. Эмин гада. * дерт галукьун шиир, гл гъамуни, хажалатди кьун. Гъамлу я зун, дерт галукьна авачир... Е. Э. Эй, гуьзел. * дерт гун шиир, гл., ни низ гъам, хажалат арадиз гъун. Вич мурдарда булахдин яд рагъулна, Заз дерт гайи дустар галаз шеда зун. Е. Э. Шеда зун. * дерт-гъам авун гл., ни низ рикIе авай туькьуьл фикирар масадаз ахъаюн. Шад хьайи Зуьгьреди Суварахъ галаз дерт гъам ийиз вичин чIехи дерт кьезиларзавай. А. И. Самур, * дерт-дуьгуьм сущ. Гьам. Заз гила абурун дерт-дуьгуьм чир хьанва. Гьаса вахтунда за аялрал кIевелай гуьзчивални шиз хьана. А. Р. Вертолёт Мегьамед. ДЕРТЛАМИШУН гл., ни-куь вуж-вуч; -да, -на; -из, -зава; -а, -ин, -рай, -мир; дертламиш авун, дертламиш тавун, дертламиш тахвун, дертламиш хъийимир дерт авай гьалдиз гъун. Адан амалри зун лап дертламишна. Р, ДЕРТЛУ туьрк, прил. дердер авай. Дертлу я кафтIар, квез течиз... Е. Э. КафтIар къарийриз. За ваз лугьур дертлу гъамар мад ава... Е. Э. БалкIан квахьайла. Эхирни са юкъуз дертлу гадади КIвализ машгьур агъсакъалдиз теклифна. Ш. Къ. Бурж. Синоним: гъамлу. Антоним: гьевеслу, дертсуз, шад. * дертлу авун гл.. ни-куь вуж дерт авай гьалдиз гъун. Синоним: гъамлу авун. Антоним: гьевеслу авун, дертсуз авун, шад авун, шадарун. * дертлу хьун гл., вуж нелай-квелай дерт авай гьалдиз атун. Синоним: гъамлу хьун. Антоним: гьевеслу хьун, дертсуз хьун, шад хьун. Страницы: 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 |
| |||||||
|
