| Вход | Регистрация | ||
|
Толковый словарь лезгинского языка ДАМАР туьрк, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра; ||ДАМ -уни, -уна бедендин паяриз иви тухузвай якIун гъал. АтIанвай пис ятурдин дам, иви физвай хирерай. М. Алпан. Алпаб. Адан дамаррал хъилен цуцрухар акьалтзавай. 3. Э. Куьгьне кавхаяр пIуртI. Сержан-Ханум Гьажимурадовади сагъар хъийизвай уьзуьрар гзаф ава: ... мез галкIун, япарал агъур хьун, агъургъан... РикIин ва дамаррин, гьакIни къенепатан вири органрин, ракдин, хамунин ва дишегьлийрин азарар... Гь. Гьамзатов. Гьаким Лукьман - Сержан-Ханум... Аким Селминатаз килигна, ахпа ада, мад Шалбузан ивидин дамарар ахтармишун патал, гъил кьуна. А. Сайд. «Алад, ваз югъур хьуй!». РикIин дам атIун. * дамарар кьун гл., ни нин 1) мекьивилелай начагъ хьун. 2) мекьи хьанвай инсандин дамарриз массаж авун, далудин дамарриз гъуд гун. Дидеди аялдин дамарар кьазва. Р. 3) кIани гафар лугьун, яб гузвайдаз хуш къведай ихтилатар авун. - Аквар гъаларай, Алмас, - жаваб гана руша, -вун рушарин дамарар кьадай, тарифардай устIар я. Якъин хьи, пакамахъ вуна Гуьлзададиз мадни ширин гафар лагьана. Н. А. Вагьанда къванер. * дамард(ин) пеш [хъач] сущ. хъчарин жинс. Дамардин кьурурай хъчарихъ кьве йис алатайла сагъарунин таъсирлувал амукьдач лугьудай фикир ава. ЛГ, 1999, 14. X. Дамард пеш гзаф йисарин набатат я, вичин кьакьанвални 40 см. жеда. Дамард пешери балгъан регьятдиз алудиз, хирер фад сагъар хъийиз, иви лахта авуниз, къен кIеви хьайила, ратара затIар кьери авуниз, таб алудуниз, ивидин давление тIимиларуниз куьмекда. ЛГ, 2002, 21. II. ДАМАХ 1 араб, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра 1) такабурлувал. Ажеб дамах гваз и дуьнья гьалда на... Е. Э. Яру, цIару гуьллуь чит. Вун яр хьана, вавди мецел рахайла, Вавни жеда еке дамах, наз гуьзел. Е. Э. Зав рахамир. Гьайиф я, вун бедназардик акатда, Къекъвемир вун акьван дамах гваз гуьзел. Е. Э. Гуьзел. Гатуз жеда квев дамахар, Ахьайиз межлисра махар... С. С. Фекьияр. Са кепекни гвачиз харжи, Вав гва хупI дамахар, гуьзел яр. С. С. Гуьзел яр. 2) кьадарсуз такабурлу хьун, кьама ялар хьун. Кесибриз лугьуз "пошёл", Абурув дамах хьана хьи. С. С. Девлетлуяр, чиновникар. 3) кьилин винизвал. Школада кIелдайла, зи рикIел алама, ам са шумуд классдин залай вилик галай, Сабир виридан дамах тир. 3. Гь. Лезгийрин риваят 4) гуьрчегвал. Зар-зиба вал алукIайла, Дамах ваз къаншар я, гуьзел. Е. Э. Ви къаматдиз. Алай йисуз Къуншиди Эхиримжи сефер яз Твазва чуру дамах яз.... Ж. РикI шуьше я. ☼ Гафунин тарихдикай, манадикай кил.: А. Гуьлмегьамедов. Дамах яни, дамагъ? || Лезги газет,1993,31. VIII. * дамах(ар) авун гл., ни низ 1) гуьрчег парталар алукIяа жув масадбуруз бегенмиш жедайвал авун. 2) жув масадбуралай вине кьун. * дамах къачун [хьун] гл., ни[нив] жув масадбуралай вине кьун. Жибинда кьве манат хьана лугьуз ада дамах къачунва. Р. Гатуз жеда квев дамахар, Ахьайиз межлисра махар. С. С. Фекьийриз. * дамах-чахмах сущ., рах. чIагай партал алаз гуьрчег гьал. ДАМАХ 2 сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра балкIандин азар. Куьрен балкIан дамахдик кьена. Р. ДАМАХАРУН аспект. || ДАМАХУН гл.; -да, -на; -из, -зава; -а, -ин, -рай, -мир; дамах авун ||дамахар авун, дамахар авун || дамах тавун, дамахар тахвун || дамах тахвун, дамахар хъийимир || дамах хъийимир 1) жуван винел патан акунар гуьрчегарун. Кьуьзуь кьиляй дамахунни гьарам я. Е. Э. Яру, цIару гуьллуь чит. Къушма вавай кьан за хабар: Вуна наз гуз, дамахзамани? Е. Э. Гуьзел, за ви тариф ийин. 2) жув амайбуралай вине кьун. Гьич чIал авач ви чIалариз Дамахзава на эллериз... С. С. Билбил. Къекъвемир вун куьчейра Кьама ял тваз дамахиз. Ж. За ви керет чир да ман... Хуьруьнбуру абуралди гьахълудаказ дамахзава. А. Р. Вертолёт Мегьамед. Дагъви лагьай тIварцIел даим дамахна, Алчахвал яз гьисабна ажузвал. Ш. Т. Хайи дагълар. Вучиз вуна наз маса гуз Дамахарда, лагь, зи вилик? Накь демина «ша» лагьайла, Куьз атанач зи къуьлуьник? Ш. Ю. Гадани руш. ДАМАХДАЛ(ДИ) нар. дамах гваз, гуьрчегдиз. Къекъведачни хупI дамахдал, Гъилихъ цамар, Я бахтавар. Е Э. Я бахтавар. Агь, къе заз зи яр акуна булахдал, Маса тегьер вич акъвазнавай дамахдал. Е. Э. Заз булахдал яр акуна. Синоним: дамахдив( ди). ДАМАХДИВ(ДИ) нар. дамах гваз. Садни жеч ваз чин тийидай, Дамахдив экъуьн тийидай. А. Гьажи. Ахцегьар. «Акван, са сеферда за вал зи дергес ихтибар ийида, лагьана ЦIаруди дамахдивди. Б. Гь. Заз эвера. Директорди эверна Буйругъ гана дамахдив. Ж. Буйругърал рикI алайди. - Чи дестедик квай вирибуру гьарда вичин къадардиз чIехи халкьдин чIехи алимрикай, шаиррикай, композиторрикай, игитрикай дамахдивди ихтилатна. А. Къ. Халкь. Султалиди къазмадиз дамахдивди кIвал лугьузва. Гь. Къ. Къилинж Къемер. Гьар юкъуз чуру тун, туьтуьна галстук тун, чиниз одеколон ягъун, дамахдивди алукIун, ички-затI сивиз тацана, куьчейра къекъуьн, дишегьлийрин хиял-фикир вичел желб авун, адаз дебхьанвай. Ш. Исаев. «Зи фонарар...» Синоним: дамахдалди. ДАМАХЧИ сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра 1) дамахар гвайди, дамахар ийидайди. Угърияр авайдакай хабар гайивалди, дамахчидин кьил элкъвена, фикир дегиш жезва, ада вичин къенпад, руьгьдин ажузвал, фикиррин фашалвал акъудзава... М. Ж. Сатирадин дергесдалди. 2) такабурлуди. Я Гьажи, -хабар кьазва чIехида, и бапIах хтIун тийизвайди вуч кас я? Аданди чун саймиш тавун яни? -Ваь, я чIехиди, ам ахьтин дамахчи туш, анжах адан кьил "кефсуз" я. И. Тагьиров. Кьил "кефсуз" я. ДАМАХЧИВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера дамахчи тир гьал. ДАНА туьрк, сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра 1) кали хайиди, калин бала. Гила куь къвазда данайрив... Е. Э. Нехирбан. Лейлиди кIусни геж тавуна цура авай дана гана... Б. С. Халкьдин Ашукь, руьгьдин шаир. Са бязи гьайванри хъуьтIуьз чпин балаяр хада, калери - данаяр, вакIари - цIуьрнуьгъар, хипери - кIелер. 3. К. ТIебиат чирун. - Нехирдай дана хтанвач, адан гуьгъуьниз атанвайди я, - вичин мецел гьа сифте атай гафар лагьана руша. Я. Я. Агалай сандух. 2) рах. надинж аялдиз лугьуда. * дана яруди я лугьуз гатун гл., рах. гуж гъалиб ийиз кIан хьайила, багьна жагъурун. Яруд я луз язух дана гатазва, Гьахълу терез квехъ мус жеда, Цилингар. Е. Э. Цилингар. * данайрив фин гл., вуж данарбан хьун. Данайрив тефиникай Абасаз чара авачир. Ф. Акьуллу данарбан. * дана къачудайла - кализ, руш гьидайла - дидедиз килиг мисал 'баладик дидедин амалар жеда' манадин мисал. Дана къачудайла кализ, руш гьидайла дидедиз килиг лугьуда. Пенкер гьихьтинди ятIа ваз чида хьи! Иншаллагь, Жейран дидедилай кьве кIвачин вине жен! Я. Я. Агалай сандух. ДАНАКЪИРАН туьрк, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра гатфариз фад экъечIдай хъипи цуьк. Гатфарин чими гарар акъатна, жив цIрай чкайрилай назик гъвергъверар, данакъиранар экъечIна. Гь. Къ. Четин бахт. ДАНАРБАН сущ.; -ди, -да; яр, -йри, -йра данаяр хуьзвайди, данайрив гвайди. Абас данайрив физ кьве йис хьанвай. Гьавиляй адал данарбан Абас лагьай лакIаб акьалтнавай. Ф. Акьуллу данарбан. Данарбан Ляметаз такуна амайбур я жеди? Хъша гьайванар, за куьн хутахин, лагьана ада данаяр вилик кутуна колхоздин фермаяр галай патахъ гьал хъийизвай. А. Сайд. Аслана кьин кьуна. ДАНАРБАНВАЛ сущ -или, -иле данарбан тир гьал. * данарбанвал авун гл., ни данаяр хуьдай къуллугъ авун. Данарбанвал ийиз жедани вавай? А. Ф. Риза. Буба кьейидалай гуьгъуьниз Уьздена Керим бубади гайи тарсар кьуна. Данарбанвални авуна, хуьрекIвале буюрмишай кIвалахарни тамамарна. Сажидин. Ярагъви ашукь Уьзден. ДАНГЪУЗ туьрк, т-б, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра вак. * дангъуздин хва [руш] кил. вакIан хва [руш]. ЧIур тавурай артух чи араяр Къабандилай хьайи ахмакь дангъуздин хци... А. Ф. КьатI-кьатI авур зунжурар. Зун вавди я, дангъуздин руш, це жаваб.... А. Ф. КьатI-кьатI авур зунжурар. ДАпIАР сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра акьалнавай затI (рак, вар) масадавай ахьайиз тахьун патал куьлегдалди агалун патал раснавай алат. Дустуниз дустун къапудал Мегер бес дапIар жедани? Е. Э. Гъазанфераз. Къапудал дапIар алай. А. А. Пад хьайи рагъ. * дапIар ягъун гл., ни низ-квез агалун. Шегьердин кьуд патахъ кьакьан ва мягькем цлар галай, ракIаризни дапIарар янавай. Ф. Гьуьлуьн шив. ДАР прил. 1) гуьтIуь. Кьежей къуз тим жеда ярхар, Рекьер, хуьлер дар чка я. С. С. Тухванва гьар чкадиз гуьтIуь, дар ракьун рекьер. А. Ф. Зарбачи Гьасан. Дагъдин дар гирведал атайла, Назлу вичин фикиррикай айих хьана. А. А. Пад хьайи рагъ. Шегьреярни дар жигъирар, кIвахьай гьекь... И дуьньяда авач, заз чиз, хъсан рехъ. Хайи кIвалихъ уьтмиш жезвай рекьелай. Ш. Къ. Рекьер. Дагъдин шартIара яшамиш жезвай, яргъал тир дар рекьерай векь, кIарасар, техилдин цуьлер хкизвай инсанриз и кIвалахар хъсандиз чир хьана кIанзавай... С. М.. ЦицIигъ-наме. Синонимар: гуьтIуь, дарискъал, шуькIуь. Антоним: генг, гьяркьуь, фирягь; 2) недайдахъ игьтияж авай. Гзаф дар, са гъапавай гъуьруьхъ муьгътеж хьанвай йисар тир. А. Эсетов. Мегьарамдхуьр - зи рикIин сир || ЛГ, 2001, 4.I. * дуьнья дар хьун, нефес дар хьун, рикI дар хьун. * дар авун гл., ни вуч дар гьалдиз гъун. УстIарди акваз-акваз кIвал дар авуна. Р. * дар хьун гл., низ вуч дар гьалдиз атун. Куьчеяр дар хьана. Р. Кьуд пад вири хьанваз дар, Уьмуьр физва гьа са жуьре. И. М. Перишан тир дагъни дере. * дарда гьатун гл., вуж яшайишдин четин шартIара гьатун. Кьилелай жегьилзамаз итим алатна лагьана, Умуят дарда гьатнач. С. Ярагъви ашукь Уьзден * дарда тун гл., вуж ни яшайишдин четин шартIара тун. дар суф. существительнияр арадиз гъидай суффикс: аян + -дар - аяндар, мани + -дар - манидар.. ДАРАДАР сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра лап четин гьал. ДАРАДАРДА нар. 1) лап четин шартIара, 2) са квел ятIани машгъул вахтунда. ДАРАЛМИШ: * даралмиш хьун гл. са нихъ-квехъ ятIани вил галаз гъамлу хьун. ДАРАМ: * дарам-дурум сущ: ; -ди, -да; -ар, -ри, -ра са гьихьтин ятIани кар ийидалди гьерекатрин ванер. ДАРАМАТ араб, сущ.; -ди, -да; -ар, -ра, -ра яшамиш хьун патал ва я маса гереквал аваз эцигнавай кIвал(ер). Алай вахтунда Ашарин хуьруьн юкьван школа патал 200 аял гьакьдай классрин дарамат эцигзава. ЛГ. Хуьруьн агъа кьил гьамиша лацу киреж янавай, гегьенш дакIарар авай мектебдин дараматдилай башламиш жезвай... Сурарин вини кьиле клубни сельсовет авай са дарамат эцигнавай. С. М.. ЦицIигъ-наме. ДАРБАДАГЪ: * дарбадагь авун ни вуж-вуч авачир, тахьай гьалдиз гъун, кукIварун. Дарбадагь авур фашистрин кьушун Игитвилелди машгьурбур я чун. Ш-Э. М. Терг хьурай дявекарар. 1721 - йисуз 8 агьзур лезгиди Генжедин ва Тифлисдин арадавай чIехи дуьзенда нагьдин 40 агьзур атлудикай ибарат гужлу кьушун дарбадагь авуна. М. М. Лезги тIвар алатIа ДАРБАДАГЪУН гл., ни вуж-вуч; -да, -на; -из, -зава; -а, -ин, -рай, мир; дарбадагь тавун, дарбадагь тахвун, дарбадагь хъийимир авачир, тахьай гьалдиз гъун. 626 - йисуз хазарри Дербент кьуна ва ам дарбадагъна. Р. Р. Лезги халкьдин игитвилин эпос. Синонимар: барбатIун, кукIварун. Антоним: арадал гъун. ДАРВАЗ фарс, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра варар. Шегьердин цIикьвед дарваздални яракьлу аскерри нубатдалди къаравулвал чIугвазвай. 3. Р. ЦIийи ханлух. Къучиди дарваз гатазва кьакьан. Иесидиз ша лугьузва къецел. А. Къ. Къучи Салман. Гьикьван кьакьан хьайитIани Вун авай дарваз, ЦIай галачиз кайитIани, Къач за рикI дар яз. А. Къ. Экспромт-зарафат. ДАРВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера 1) гуьтIуьвал. Куьчедин дарвал себеб яз мукьвал-мукьвал аварияр жезва. Р. 2) куьч. рикIин секинсузвал. Вун кешкин чир хьаначиртIа, Зун дарвиле жечир, гуьзел. Е. Э. Эй, зи гуьзел. Сифте дидедин вилер анихъ амукьрай, чинни такур Сулейманаз дуьнья мичIивиле, дарвиле ва пашманвиле аваз акуна. С. Пуд дидедин етим хва. 3) са квехъ ятIани игьтияжвал. Дяведин йисарини чаз дарвал акурди тушир. Р. Сулеймана ина кьве йисуз кIвалахна, эксплоатациядин азиятар, дарвилер къатламишиз тахьана, инай катна. М. М. Гь. ЧIехи шаир. Фукьафундиз вун тухди тир, Дарвал авай эрекьдикай. И. Гь. Шаирдин сурал. Дидед чрай пирашкадихъ Вил галамаз рекьида жал? Гьикьван дарвал хьайитIани, Мад нехирдив хъфида жал? С. Муслимов. ЦицIигъ-наме. Самур патаз дигидайдикай гьамиша дарвал ава. || ЛГ, 2000, 28. XII. Дарвилерни эхзава, рикIин тIаларни, амма халкь патал Бакуда лезги чIалал газет акъудун акъвазарзавач. М. М. Дуьнья кIвачел къарагъда. Руьгъдин азаб чIугун тавурдакай, яшайишдин дарвилер такурдакай халкьдин рикIел аламукьдай, гьуьрмет авай кас жедач 3. Р. Веси. Дарвили, къайда авачирвили чуькьвезва, чна чун ва хва-стхани хвена кIанзава. ЛГ, 1996, 21. VI. Чахъ авай дарвилериз, четинвилериз килиг тавуна, цIийи кьве школа ахъайна кардик кутунва. ЛГ, 1999, 1. IV. Антоним: фирягьвал. * дарвиле гьатун гл., вуж недай-хъвадайдахъ игьтияж авай гьалдиз атун. Буба кьейила, абур гзаф дарвиле гьатна. Р. * дарвал гун гл., ни низ игьтияж авай гьалдиз гъун. Хкаж, ашукь, ван тур Самур дереда, Къагьриманриз дарвал гумир чIаларкай. Ш. Къ. Амукьда. Гъилерал-тупIарал кьуна, са куьникайни дарвал тагуз харудаказ, хатур тахаз, адахъ вири гелкъвез хьана. А. Эсетов. Инсан хьанач. ДАРВИЛЕЛДИ нар. дарда аваз, яшайишдиз лазим затIар авачиз. Хьай Уьмуьрар дарвилелди фейила... Вуч лугьуда бес куьне Зулжалалдиз. Е. Э. Азиз дустар, килигдачни зи гьалдиз? Антоним: генгвилелди, девлетлувилелди. ДАРВИЛИКДИ нар. кесибвиликди. Дарвиликди акьул хьанва зи кьери. Гъуцар, ви сир вуч я зун халкь авунин?! Е. Э. Гъуцар, ви сир вуч я. Антоним: генгвилелди, девлетлувилелди. ДАРГИ 1 сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра Дагьустандин миллетрикай сад. # ~йрин адетар, ~йрин чилер, ~рин макьамар. Чи республикада, чпин кьадардал гьалтайла, даргийри кьвед лагьай чка кьазва. Р. ДАРГИ 2 прил. дарги миллетдин. # ~ чIал, ~ хуьр, ~ адетар. Далуйрихъ лацу сиргъаяр авадарнавай дарги кьуьлер... аквазвай инсанрин гуьгьуьлар гьасятда ачух жезвай. Н. Меликов. Яран суварар меркезда. ДАРГИВИ сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра дарги миллетдикай сад. Зи къунши даргиви я. ДАРДАКАЗ нар. 1) гуьтIуьдаказ. Синоним: дардиз. Антоним: фирягьдаказ; 2) кесибдаказ. Антоним: девлетлудаказ. ДАРДИЗ нар. 1) гуьтIуьз. Фекьир Эмин дерт авачиз рахачир, Ачух дуьнья икьван дардиз аквачир... Е. Э. Бахтсузвал. Синоним: дардаказ. Антоним: фирягьдаказ; 2) кесибдиз. Антоним: девлетлудаказ. ДАРИСКЪАЛ прил. гуьтIуь, гегьеншвал авачир. Автобусда кьазва нефес, Зегъемни я, дарискъални. Ш. Къ. Чарадакай фикирдайла. Исятда райондин гзаф хуьрера авай школаяр лугьузвай чкаяр 1938, 1939 лагьай йисара накьвадин керпичрикай эцигнавай дарискъал кIвалер я. Гележегдихъ къачузвай камар || ЛГ, 1999, II. IV: Милли чIаларин векилрин гьал лап писди хьана: са дарискъал аудиториядиз кIватI хьайибурувай ина фикириз, гъил юзуриз хьунухь мумкин тушир. Гь. Къазиев. Ихьтин олимпиада жедани? || ЛГ, 2002, 26. IV. ДАРИСКЪАЛВАЛ сущ.; -вили, -виле; -вилер, -вилери, -вилера дарвал. ТахьайтIа са шумуд цIуд йисалай, къенин яшайишдин дарискьалвилин нетижа яз, чи руьгьни усал жеда, чун ятабриз ( манкъуртриз) элкъуьн мумкин я. Ф. Н. Шаирдин яратмишунрин ирс ва текстологиядин уьлчмедай ана кIватI хьанвай месэлаяр. Антоним: генгвал. ДАРИСКЪАЛВИЛЕЛДИ нар. дарискъалвал аваз. Синоним: дарискъалдаказ. Антоним: генгвилелди. ДАРИСКЪАЛДАКАЗ нар. дарискъалвал хас яз. Синоним: дарискъалвилелди. Антоним: генгвилелди. Страницы: 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 |
| |||||||
|
