| Вход | Регистрация | ||
|
Толковый словарь лезгинского языка * рикIикай хабар кьун гл., ни нин 1) авай гьал хабар кьун, чирун. Са тадивал, са сабурсузвални квач. Вучиз жеда кьван? Вич эцигзавач, вич алудзавач. Жуван рикIикай хабар кьадай са касни жечни бес? А. А. Лезгияр. Синоним: рикIикай яд хьун. 2) авай гьалдикай хабар кьун, авай четин гьалдай акъатдай амал жагъуриз алахъун; Баркалла квез, большевикар! Халкьдин рикIерикай хабар кьур: Ф. Разивилин лепеяр гваз Къвез фимир зи виликай, Чиг алай тан юзаз, къугъваз Хабар такьаз рикIикай. И. Гь. Сибирдин цуьквер. Адаз за вичикай шиир кхьенвайди чизвачир, амма адан гьар са кам зи рикIикай хабар кьунин лишан тир. А. Къ. Нехирбанни лекь. * рикIикай хабар хьун гл., низ нин авай гьалдикай хабар хьун, чир хьун. Гуьзелрин гуьзел Суриядиз вичин жерягьдин рикIикай хабар авач. М. В. Гьарасатдин майдандал. Суламидиз Суриядин рикIикай хабар тир, адани гъуьлягъдин хамунай экъетI жезвай рушан гуьзелвилер кьатузвай. М. В. Гьарасатдин майдандал. Адазни ЯбатIаян рикIикай хабар авай хьиз я. А. Исм. Эхиримжи къув. * рикIикай хкат тавун гл., вуж, вуч нин са кьадар вахтунда фикирдай акъат тавун. Абур сагъ-саламат ятIани, зи рикIикай хкатзавач. И. Къ. Смоленский чилел. Хкатдач, дуст, вун чи халкьдин рикIикай, Ви фикирар ргаз ава багълара. Х. Т. Багълара. Синоним: рикIелай алат тавун. * рикIикай яд хьун (хун нугъ.) шиир, гл., ни нин масад хьайи, авай четин гьал гьисс авун, адаз майилвал авун. Париждин коммуна рикIеллани? Яд хунух герек я абурун рикIикай, Карл Марксам гафар рикIелламани? Я. Расулов. Париж Коммуна. Синоним: рикIикай хабар кьун. * рикIин ачухвал сущ. чинебан фикирар, къастар авачир гьал. Абур ягьдинни намусдин, инсанвилинни вижданвилин, итимвилинни викIегьвилин, рикIин ачухвилинни гъилин жумартвилин тарсар тир. А. Къ. Нехирбанни лекь. * рикIин ачухвилелди нар. чинебан фикирар, къастар авачиз. * рикIин гьарай сущ. гьамишан фикир. - Заз чизва ЧIехи вацI гьинал алатIа! - саки гьарайна за. Ам зи рикIин гьарай тир. А. Къ. Нехирбанни лекь. * рикIин дуст сущ. вири патарихъай ихтибарлу кас. * рикIин ишигъ сущ., нин виридалайни масан тир кас. Гьафизатахъ, и хендеда дишегьлидихъ, вилерин нур, рикIин ишигъ тир тек са хва амукьнай. А. Р. Салам, эллер! * рикIин къеняй нар., вуч авун 1) виридаз малум тежервал, жува-жувакди. За и арада ачухдиз тахьайтIа, рикIин къеняй заз килигзавайди, вирида зи жаваб гуьзлемишзавайди гьисс авуна. Б. Гь. Къизилдин медаль. Башламишай рахунар мад кьатI хъхьана. КIвалени дерин тир секинвал гьатна. Къвердавай яргъал физвай и кисуни Магьсудан рикIиз азаб гузва. Ам вичин рикIин къеняй къвез-къвез туьнт жезва. М. В. Гьарасатдин майдандал. «За масакIа ийида, буба, - лагьанай ада рикIин къеняй, чан вугузвай бубадин кьилихъ къагьарар къвез, вилин накъвар михьиз. Ж. Байрамалиев. КIарасдин тIурар. 2) чIуру ният авачиз. ЧIехи урус халкьди куьмек гана, дагълар азадна, рикIин къеняй кIанивална, стхавилел абадна. Къ. М. Масан. Синонимар: рикIин сидкьидай, рикIел гъил эцигна. * рикIин мурад шиир, сущ. кьилиз акъатна кIанзавай фикир, гьисс. Вахт - рикIин мурад патал женгера гъалиб хьунухь я. Пака жув бахт авай кас яз акваз кIанзаватIа, ам къе жагъура. А. Р. Чинебан савкьват. * рикIин раб сущ. рикIив дуьз кIвалах ийиз тадай дарман квай раб. Герек шеиэр жибиндай акъудна, рикIин раб яна. нефес къачуз куьмек гана. "Самурдин сес" газ., 2005, 9. VII. * рикIин тIарвал сущ. рикIиз тIар жедай пис гьал, гьисс. Адаз хъел авай ва гьа са вахтунда, са мус ятIани хьанвай рикIин тIарвал винел акьалт хъувунвай А. Къ. Нехирбанни лекь. * рикIин секинвал сущ.; къалабулух квачирвал, секинвал. Суламидихъ са вуч ятIани хьана, беденди, къайи яд галукьайла хьиз, цак акъудна, рикIин секинвал квахьна. М. В. Гьарасатдин майдандал. Кчан ахвар хазвай, адан рикIин секинвал, руьгьдин архайинвал, бедендин ферикъатвал чIурзавай са кар авай - амни тайин тир декьикьаяр ва сятер фейи чIавуз гишинвал гьисс авун тир. А. Исм. Эхиримжи къув. * рикIин сидкьидай нар., вуч авун таб квачиз, халисдиз. Эгер квекай ина куьмек гуз акъваздай кас хьанайтIа, чна а кардал лап рикIин сидкьидай шадвал ва дамах ийидай. Б. Гъ. Къизилдин медаль. Чи халкьдин арада тIвар-ван авай алимри ва шаирри, медениятдин ва майишатдин пешекарри рикIин сидкьидай зи тереф хвенай. ЛГ, 2003, 4. XII. Синонимар: рикIин къеняй, рикIел гъил эцигна. * рикIин сир сущ. масадбурухъай чуьнуьхзавай фикир. На рикIин сир лугьудай хьи заз, гуьзел. Е. Э. Гуьзел. ГьикI чирин за, инсанар, куь рикIин сир, Алачирла йифен лишан пелерал. Ш. Э. М. * рикIин тIал сущ. 1) рикI сагъ тушир гьал. Кесибдин бедендин тIални, рикIин тIални сад садак акахьнавай. М. В. Гьарасатдин майдандал. 2) куьч. муьгьуьббатдин гьиссери кьунвай гьал. Агь, вун такваз, рикIин тIалдик, Адан рикIни акъваз хьана. З. Ш. * рикIин хиял сущ. никай-квекай ятIани ийизвай фикир. Тикрарзава агъзур чIалал Ви ярди ви рикIин хиял. Е. Э. Къарагуьз. Гила абурни агъсакъалдин гьиссериз, рикIин хиялриз са артух муьтIуьгъ жезмачир. М. В. Гьарасатдин майдандал. * рикIин цIай [пас) кьин гл., нин секин хьун. Надир хандин рикIин цIай рекьизвачир. Икьван гагьда са кьушундивайни ам икI беябурчивилелди алцурриз хьайиди тушир. З. Р. Гьажи Давуд. * рикIин цIай рекьидалди нар., вуч авун квай хъел хкатдалди. И дяведа чна лап рикIин цIай рекьидалди немсер къирмишна. И. Къ. Смоленский чилел. * рикIни рикI сущ., нин виридалайни масан. За кхьена цуькверикай... Терешковадин къужахдавай Ва эхирни И дуьньядин рикIни рикI тир Чи Ленинан Мавзолейдин Цлахъ галай. А. Ал. Цуькверин баллада. * рикIяй акъатун гл., вуж-вуч чин. 1) фикирдай акъатун. Им зи рикIий акъат тийир Къиямат къан тIал тир ама. Е. Э. Мугьман тун тавур папаз. Синонимар: рикIелай алатун, рикIелай фин. 2) фикирдай акъатун, кIамаз амукь тавун. Эсли адан рикIий акъатзавачир. З. Э. Муькъвел гелер. Хьанач легьзе вун зи рикIий акъатай. А. Ал. Шалбуз дагъ. * рикIяй акъудун гл., ни вуж кIанивиляй атIун, кIанзамайди яз тун тавун. Гьикьван Али руш рикIяй акъудиз алахъзавайтIани, жезвачир. А. М. Къавахар. * рикIяй рикIиз рехъ аваз хьун рах., гл., нинни нин 1) сад садан гъавурда аваз хьун, са икьрардал алаз хьун. Стха вуча, рикIяй рикIиз рехъ авай дуст, са чIалар я. З. Э. Рекьер сад туш. Инсандихъ паб хьана кIанда. РикIий рикIиз рехъ авай, дарвилени четинвиле жувахъ галаз рекье фидай, жуван шадвиликайни пашманвиликай пай къачудай. Паб-юлдаш кIанда. З. Э. Луьткведа. Чи жемятдикай рикIяй-рикIиз рехъ авай са хизан хьанва. З. Э. Муькъвел гелер. 2) ихтибарлу хьун. Стха вуча, рикIий рикIиз рехъ авай дуст, са чIалар я. З. Э. Рекьер сад туш. 3) кIан хьун, муьгьуьббатлу хьун. РикIяй рикIиз хьана чи рехъ, муьгьуьббатдин эцигна муьгъ. Чи кьведан сир сад хьайила, Гурлу Самур жеда муьтIуьгъ. Н. Шабанов. Муьгьуьббатдин теклифар. РикIяй-рикIиз рехъ жедач гваз кьвалав, Эгер чIулав рикI аватIа пехил. Х. Х. Бубадин рекьер. * рикIяй яд хьун гл., ни масадан четин гьалдиз куьмек гуз гьазур хьун.... куьмек кIанзавай касдин дердиникай хабар кьунин, масадан рикIяй яд хьунин чешне къалурай кас чи арадай акъатнава. ЛГ. 2005. 26. V. РИКIеВА, РИКIиВАЙ рикIе аваз хьун мягькем ибарадин рахунрин форма. Кил. рикIе аваз хьун. РИКIеЛЛАЧНИ > РИКIЕЛ АЛАЧНИ кил. РИКI (рикIел алаз хьун) РИКIеМА рикIе аваз (амаз) хьун' мягькем ибарадин рахунрин форма. Кил. рикIе аваз (амаз) хьун. РИКIиВАЙ рикI существительнидин къакъатунин II падеждин форма. Кил. РИКI. РИКIИВАЙ нар. са кIусни таб квачиз. Ваз рикIивай зун кIан ятIа, Чи кьведан сир сад хьуй гуьзел. Ф. Заз чир авун ви метлебар рикIивай гьар са чIавуз вал ферз ви хиве ( а)вай. Е. Э. Ярдиз. [Мирим]. - Эфенди! И гьукумат, и калхузар тешкил авунихъ лап рикIивай эгечIнава. Чна чи карни рикIивай кьуна кIанда. Гь. Гь. Колхоз. Гила зун квез кьведазни рикIивай килигда... А. А. Пад хьайи рагъ. РИКIиН 1 рак существительнидин вариант. Кил. РАК. РИКIиН 2 рикI существительнидин талукьвилин падеждин форма. Кил. РИКI. РИКIнА нар. рикIин сидкьидай. Абулавай гила рикIна диде жузаз жезвачир. Я. Ш. Гьахъ квахьдач. Иса гьелени цура амай, адавай гила рикIна цурин ракIар ахьайиз жезвачир, амма тукъазрилай уьгьуь ягъай малла Къадир чир хьайила, ам тадиз «Ша, малла Къадир!» - лагъана, адан вилик фена. Я. Ш. Гьахъ квахьдач. РИКIЯЙ нар. жува-жувакди. А чIавуз Гьамида спелриз звар гана милидаказ хъверна рикIяй... А. И. Самур. РикIяй адал зун пехил яз амукьна, Паб кIани тир жегьилвилин гьевесдив. Ж. Амма... РИПе сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра техил алцумдай уьлчме (тахминан 2832 кг.). ЦIуд рипе къуьл гатIа туна, бес вун гьикI гъафил хьана. Е. Э. Дуст Ягьиядиз. [Элдер]. – Техилар-затIар гьикI я цIи? -гьа са виш рипе кьван хьана лугьуда, чан хва. Гь. Гь. Адетдин къармахра. - Гьам жуваз фу неда на, гьам са вацIуд рипе техилни къачуда. Ваз юлдашвиле вун хьтин сад чна мад аквада... А. Ф. Риза. Ахьтин затI жеч и дуьньяда: Рипе мухни санал неда. С. С. Кьве кIвачел къекъведай лам. * рипе къуьл сущ. къуьлуьнин тIвар. "Лезгинка", "Кавха", "Рипе къуьл", "Айишатар" ва масса кьуьлерни эцигдай, абур гваз сегьнедиз экъечIдай солистриз мажиб гузвай ансамбль тешкилун герек я. Н. И. "Лезгинка" кьуьл нинди я? РИТМ урус, сущ.; -ади, -ада; -яр, -айри, -аира 1) вахтунин тайин тир кьадардин ара атIуз-атIуз сад хьиз тикрар хьунухь. РикIин кIвалах ритмдалди жезва; кьуьл ийидайла, рабочийди станокдихъ акъвазна кIвалахдайла, тайин вахт алатайла, сад хьтин юзунар тикрар жезва, абур ( кьуьл, кIвалах) ритмдалди жезва. Н. А. Литературадин хрестоматия, 1966. 2) лит. шиирда са кьадардин слогар тикрар хьунухь. Шиирда ритмайрихъ чIехи метлеб ава. Н. А. Литературадин хрестоматия, 1966. Шииратдин эсерар гьикаятдин эсеррилай тафаватлу ийизвайди ритм ва рифма я. "Самур" газ., 2004, 28. VIII. РИТIиЗ рутун глаголдин мурадвилин форма. Кил. РУТIУН. РИФМА урус, лит., сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра гафарин эхиримжи ударение алай слогар чеб-чпив кьурбур хьунухь. Гьар бендинин сифте пуд цIарцIиз са рифма ава. М. М. Гь. СтIал Сулеймана азербайжан чIалал туькIуьрай шиирар. Лезгийрин поэзияда рифмаяр сад хьтин ван авай слогрикай ибарат тир гафарикай арадал къвезва. А. С. Жегьил щаиррин яратмишунин бязи месэлайрикай. Гзаф хуьрерин тIварар рифмадалди арадиз атанва: Ялцугь, Бахцугъ, КIахцугь, Цуругь, Муругь, Мучугь, Ялчугь ва мсб. ТIварарин аламат || 'Самур газ.. 2002. 21. VI. РИФЛАМИШУН гл., ни вуч; -да, -на; -из, -зава; -а || ая, -ин, -рай, -мир; рифламиш авун, рифламиш тавун, рифламиш хъувун, рифламиш хъийимир рифмада тун.... вири бендерин кьуд лагьай цIарцIин эхирда редиф ( тикрар жезвай са гаф) ава, адан вилик квай гаф вири кьуд лагьай цIарара рифмаламишнава. М. М. Гь. СтIал Сулеймана азербайжан чIалал туькIуьрай шиирар. Бязи шиирра сифте цIарни пуд лагьай цIар, кьвед лагьай цIарни кьуд лагьай цIар рифмаламишда. Н. А. Литературадин хрестоматия, 1966. РИФТ фарси, сущ.; -ини, -ина; -ер, -ери, -ера кIвалин цлал, гурмагъдин цлал лампа эцигдай чка. Яшамиш жезвай кIвалера чилик канабдин рух, рифтинал бешлиг лампа - ингъе хуьрерин зегьмгтчийрин яшайиш. К., 1991,22.I. РИЦI сущ.; -ини, -ина; -ер, -ери, -ера сарикай гъалар ийидай чхрадин чархунал алай шуькIуь цIил. Чхрадин рицI атIанва. Р. РИЧАЛ: * ричал яд сущ. Сулейман-Стальский райондин кьилихъ галай Ричал тIвар алай чкадай акъатзавай хъуниз менфятлу. яд. Шаз коллективди муьштерийрив 6 миллион бутылкада авай ричал яд агакьарна. ЛГ, 2004, 21.II. РИЧИН гл., вуч; - еда, - ена: - из, - изва; - ирай; ричин тавун, ричин тахвун, ричин хъийимир жими затI чукIур хьун, хъичин. Хурани ивиди риченвай дерин гел авай. М. В. Гьарасатдин майдандал. РИЧIИНАР сущ., анжах гзафв. кь.; - ри, - ра 1) сифте юг вегеьейла, амукьай кьилер. 2) техил (къуьл, мух) сафунай ягъайла, амукьдай чиркер. РИШВЕТ || РУШВАТ араб, сущ.; - ди, - да; - ар, - ри, - ра гьукуматдин идарада авайда арзачидин къанунлу тIалабун кьилиз акъудун патал арзачидивай къанунсуздаказ къачузвай затI (пул, бахшиш ва мсб). Дуьнья элем-къелем я, рушват, алем… Е. Э. Квез вуч ярашугь я. Стха куьне маса гуда, ТагайтIа ришвет, судуяр. С. С. Эгер за ваз вун угъри я лагьайтIа, Угъри ятIан хьел къведа ваз, кьабулдач. Ви тIвар кьуна, рушватдикай рахайтIа, Дугъри ятIан, хьел къведа ваз. кьабулдач. Л. Н. Хер алай мани. Къачун тийин селем, ришвет, Инкар ийин гьарам, девлет, Саилбуруз закат, гьуьрмет, Инсанвилин тIвар вине кьан. М. Алпан. 12-мартдиз телевизордай Краснодардин са институтда ришветбазвилел машгъул хьанвай муаллимар ихтиярар, къайдаяр хуьдай органри жавабдарвилиз чугунва лугьуз, хабар гайи передачадиз килигна. ЛГ, 2005, 19. V. РИШВЕТБАЗ сущ.; - ди, - да; - ар, - ри, - ра ришвет къачунал рикI алайди. Синоним: ришветчи. РИШВЕТБАЗВАЛ сущ.; - или. - иле; - илер, - илери, - илера ришветдал рикI алай гьал. 12-мартдиз телевизордай Краснодардин са институтда ришветбазвилел машгъул хьанвай муаллимар ихтцярар, къайдаяр хуьдай органри жавабдарвилиз чIугунва лугьуз, хабар гайи передачадиз килигна. ЛГ, 2005, 19. V. РИШВЕТЧИ сущ.; - ди. - да; - яр. - йри, - йра ришвет къачудайди. Синоним: ришветбаз. РИШВЕТЧИВАЛ сущ.; - или, - иле; - илер, - илери, - илера ришветчи тир гьал. Синоним: ришветбазвал. РОЛЬ урус, сущ.; - ди, - да; - ар, - ри, - ра 1) театрда вичин къугъуналди къалурзавай шикил, артистдин къугъун, адан гафар. - Гуьлжегьредин роль нив жеда? - Жузуна Секината. А. А. Умуд. Жамирзе Эфендиевахъ гзаф рекьерай бажарагъ авай. Ада шикилар чIугвадай, чIалар туькIуьрдай, тамашаяр кхьидай, лезги театрда жуьреба-жуьре ролар тамамардай. А. Шагьмарданов. Жамирзе Эфендиев. 2) метлеблувал. Гафар - ахпа, маса гъилера… Бейкеф жемир, Мирзали, - парторгдин чинай циф акуна чIехидаз, партиядин роль чна кIвачерик вегьедач! А. Фет. Кьерен къванер. * роль къугъун гл., ни 1) театрдин са нин ятIани рол кьиле тухун. 2) метлеблувал кьиле тухун. Лезгийрин халкь жегьил авторрин яратмишунрихъ галаз танишарунин карда «Дуствал» тIвар алай альманахди еке роль къугъвана. А. С. Жегьил шаиррин яратмишунин бязи месэлайрикай. РОМАН урус, лит., сущ.; - ди, - да; - ар, - ри, - ра уьмуьрдин гегьенш шикил гудай ва еке са девир кьадай эпосдин чIехи эсер. Лезги писателрикай виридалайни гзаф романар Акимов Къурбана ( Гьаким Къурбана) кхьенва, мадни кхьизва. Р. РОМБ урус, математ., сущ.; - ди, - да; - ар, - ри, - ра математикада ишлемишдай вири пипIер сад тир шикил. РОТА урус, сущ.; ди, - да; - яр, - йри, - йра батальондин дестейрикай сад. Али Мамедова рота гьикI акахьай дяведиз тухванайтIа, гьадан патахъай суьгьбетзавай макъала фронтдин газетдизни акъатна. ЛГ, 2003, 22. II. РОЯЛЬ урус, сущ.; - ди, - да; - ар, - ри, - ра музыкаяр ядай пианинадиз ухшар еке алат. РТIАЗ, РТIАНА рутIун глаголдин формаяр. Кил. РУТIУН РУБ араб, сущ.; - пади, - пада емишрикай (чумалрикай, къвакъварикай) авунвай цуру тIямдин меже хьтин затI. Синоним: цуру. РУВА, РУВАЛ рув существительнидин падежрин формаяр. Кил. РАВ. РУВУН гл.; - ада, - ана; - аз, - зава цуру затI тIуьрла, сарариз тIал ягъун. * бубади хват неда - хцин свах рувада. Страницы: 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 |
| |||||||
|
