| Вход | Регистрация | ||
|
Толковый словарь лезгинского языка РАДИОСТАНЦИЯ урус, сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра инсанриз эфирдай гузвай рахунар, хабарар ва я маса сигналар гудай ва кьабулдай аппарат ва аппарат(ар) авай чка. РАДИСТ урус, сущ.; -ди. -да; -ар, -ри, -ра радиодин рекьяй пешекар. Армияда авайла, зун радист тир. Р. * радист хьун гл., вуж радиодин рекьяй пешекар хьун. Ругуд вацра кIелайла, вакай радист жеда. Р. РАДИСТВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера радистдин пешекарвал. Хциз радиствал гзаф бегенмиш хьана. Р. * радиствал авун гл., ни радист тир пешекарвал авун. Армияда за радиствал авунай. Р. РАЖ сущ.; -чуни, -чуна; -чар, -чари, -чара 1) хъуьтIуьз тIуьн патал гьазурнавай техил. Раж регъвена, цIай-кIарас гьазурна, жемят архайин я. З. Э. Муькъвел гелер. Ада рачунин техил къачуна. гъуьр регъвена. Тамай кIулалди кIарасар гъана. З. Э. Рамзият. 2) хъуьтIуьз тIуьн патал регъвенвай гъуьр. Куьч хьанай жемят хъинедалди раж, Гьардан рикIевай са умудлу зенд. П. Ф. Зи хуьр. Рачар, зулуз регъвена, куьтягь жезва. Гь. Къ. Четин бахт. РАЧУНАЙ нар. нубатдай, нубат яз. Рачунай нехирдив финиз мажбур хьана. Р. РАЗВАР кил. РЕЗЕРВУАР. РАЗВЕДЧИК. урус, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра душмандин ниятар, къастар, кьушунар, яракьар ва абур алай чкаяр чинеба ахтармишна чирдай кас, аскер. РАЗВЕДЧИКВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -и1 ери. - илера разведчикдин пешекарвал. Вичин бедендик кIусни кичIевал квачир Алиметова вич разведчиквилиз ракъурун тIалабна. З. Э. КУТВ-диз фена. РАЗИ араб, прил. са нин-куьн ятIани терефдар тир. Секиндаказ яшамиш жезвайди - атIанвай тар я, вичин уьмуьрдилай рази кас - китIизвай кIанчI я. З. Р. Веси. * рази авун гл., ни вуж нелай-квелай авай, жедай, гуьзлемишзавай гьал гьикI ятIа, гьакI кьабулун. И чIал лагьай Етим Къази, Гуьгъуьл хамир, аярази. Е. Э. Гуьлселем. * рази хьун гл., вуж 1) нелай са ни ятIани авур кар, лагьай гаф бегенмиш хьун, хъсан акун. И чIал лагьай Етим Къази Айиб мийир, хьухь вун рази. Е. Э. Ви рутба гьуьндуьр хьуй. Бадени Саруханалай рази хьана. А. Ф. Риза. Яран дидед зал ийизва дамах, къуншияр вири рази я залай. Б. С. Агат тавуртIа. 2) квел авай, жедай гьал гьикI ятIа, гьакI кьабул хьун. [Гегьвер]. - КIел авун хъсан кар я лугьуда, чан руш, ви стхадини кIел ийизва. Чидач ман, вун кIелиз ракъурунал ви буба рази жедатIа. Гь. Гь. Адетдин къармахра. [ФатIимат]. - Диде, чан диде, буба рази тахьана тач, эгер на адаз минет авуртIа. Гь. Гь. Адетдин къармахра. Къембер кIеве гьатна. Рази жез кIанзавачир. Рази тахьуникайни чара авачир. А. А. Лезгияр. Куь руш Гуьлназ заз бегенмиш хьанва. Эгер рази хьайитIа, ам уьмуьрдин юлдаш хьана кIанзава заз. И. А. Гуьлназ. 3) нихъ галаз авай, жедай гьал гьикI ятIа, гьакI кьабулун. Гафарни крар дуьз текьвезвайди акурла, Горбачевой девирда ам партиядин жергейрай экъечIнай ва и кар ада делилламишни авунай, талукь ксар адан делилрихъ галаз разини хьанай. ЛГ, 2003, 13. ХI. РАЗИВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера рази тир гьал. Ахпа, жемятдин разивал аваз, тахсиркарриз ихьтин жазаяр гана... Ф. Гьуьлуьн руш. Чун вири Сартан тайинарунал рази я, -лагьана чпин разивал малумарна... А. И. Къиргъин. Абур къведни, кьилер хкажна, спелрик хъвер кваз, разивални такабурлувал чинра аваз, акъвазнавай. А. Къ. Нехирбанни. лекь. * разивал (развивилер) авун гл., ни квел рази тир гьал къалурун. Шкьакьди пулар кIевна, разивилер авуна. А. И. Самур. Синоним: разивалун. * разивал гун гл., ни низ-квез вуч ийиз, авуниз са кар кьилиз акъудиз рази тирди лугьун. - Хьурай, чан диде, хьурай, - тадиз разивал гана Играмудина. - Ам са акьван четин месэла туш. Я. Я. Са фурун вакIар. Гила малум жезва хьи, халкьдин ихтияр авачиз и кардиз разивал гайиди райкомдин виликан сад лагьай секретарь Рамазан Бедиров тир. М. М. За нин бахт чуьнуьхна? Жемятдин кефи хаз тахьай, вич рикIин къеняй Аллагьдихъ инанмиш зи бубадини разивал гуда. Ж. Гь. Руьгьдин, рикI. * разивал къачун гл., ни нивай рази тирди малумариз тун. Инжиклу жедайди туш, ашукь ятIа, адан хурудал чуьнгуьр къугъук лазим я. Дуьз лугьузвани за, дустар? - разивал къачудай саягъда инал, рахай кас емекханада авай инсанриз тамашна. С. Ярагъви ашукь Уьзден. РАЗИВАЛУН гл., ни; -да, -на; -из, -зава; -а, -ин, -рай, -мир; разивал авун, разивал тавун, разивал тахвун, разивал хъийимир рази тирди малумарун. Синоним: разивал авун. РАЗИВИЛЕЛДИ нар. разивал хас яз. Назима разивилелди кьил эляна. А. А. Умуд. Эхирни, судьяйринни тренеррин разивилелди кьве Мегьамедан акъажун акъвазарна. Н. Насруллаев. Кьве Мегьамед. Завай пара разивилелди лугьуз жеда хьи, чи инсанрин алахъунар, гьакъисагъ зегьмет себеб яз, эхиримжи йисара чи рекье хаталу са дуьшуьшни арадал атанач. ЛГ, 2003, 13. ХI. И йикъара РФ-дин Госдумади терроризмдай гудай жаза кIевиди авунин рекьяй теклифар разивилелди кьабулна. ЛГ, 2004, 21.II. Антоним: разисузвилелди. РАЗИКЬ араб, сущ. даях. Жумла махлукьатдин разикь Вун я хьи. Е. Э. Вун я хьи. РАЗИСУ3ВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера. рази тушир гьал. Синоним: наразивал. Антоним: разивал. * разисузвал авун гл., ни нелай-квелай рази тушир гьал малумарун. Колхозди багълар кутаз башламишайла жемятди разисузвилер гзаф авунай. З. Э. Муькъвел гелер. Синонимар: наразивал авун, разисузвалун. Антоним: разивал авун. РАЗИСУЗВАЛУН гл., ни нелай-квелай; -да, -на; -из, -зава; -а, -ин, -рай, -мир; разисузвал авун, разисузвал тавун, разисузвал тахвун, разисузвал хъийимир рази туширди къалурун. Аялриз фу, тербия, образование гуз, кIвалахдалди таъминариз тахьайла, властрилай, гьакимрилай наразивалзава инсанри... ЛГ, 2003, 8. V. Элеоноради и кардан разисузвалзавай. X. Шайдабегова. Элеонора Рузвельт. Синоним: разисузвал авун. Антоним: разивалун. РАЗМА сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра чай патал ргай циз ягъун патал кьурурнавай махсус набататрикай гьазурнавайди. Бугъ акъатзавай самовардин кьилелай чайник къачуна, кьве истикандиз разма цана. А. А. Ирид цаварик Самурдин ван, РАЗМЕР урус, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра парталдин, кIвачин къапарин ва мсб. екевал, гъвечIивал. Инсанри алукIзавай кIвачин къапаринни парталдин размер сад жедач. Зи туфлийрин размер 40 я, перемдин - 41, костюмдин - 54, шляпадин -56. Р. Синоним: кьадар 2). РАЗРЯД урус, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра 1) затIарин, инсанрин са жуьре. 2) са карда алакьурин дережа. РАИЖ * раиж авун гл., ни вуж малум жедайвал авун.... дишегьлидин эдебсузвиликай вири тамуз-тараз раиж ийизвай. А. Исм. Вацран мичIер, Милли литература халкьдиз раиж авун патал "Самурди" тухвай ва къени тухузвай таблигъат пара кьетIенди я. «Самур» жури., 2003 № 23. Синонимар: малум авун, малумарун, чир авун, чирун. * раиж хьун гл., вуч малум жедайвал гьалдиз атун. Гьа икI, 23 мартдиз чуьнуьхунар авур кьве жегьил, ракьун клеткада туна, шегьердин куьчейрай тIуз виридаз раиж жедайвал тухвана. ЛГ, 1993, 1. IV. Мегер гъвечIи хуьре чIуру кар сир яз яргъалди амукьдани? Вири жемятдиз зи писликвиликай раиж хьана. А. М. Киф атIайди. Синонимар: чир хьун, малум хьун. РАЙИСПОЛКОМ урус, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра 1) советрин девирда районда дуланажагъ идара авун патал кьабулнавай къарар кьилиз акъуддай тешкилатдин кьиле авайди. Гьа са вахтунда партиядин райкомда ва райисполкомда колхоздин правленидин председатель «кар алакьдай председатель» я лугьуз къуллугъдал хуьзвай. А. Шагьмарданов. Майишатдиз регьбервал гуникай веревирдер. 2) советрин девирда районда дуланажагъ идара авун патал кьабулнавай къарар кьилиз акъуддай тешкилат, тешкилатдин идара. Ахтармишар-затIар ийиз райисполкомдай инсан атана. А. А. Лезгияр. Зарафатдин кар тушир, кас райисполкомдин отделдин зеведиш хьанвай. З. Э. Рамзият. РАЙКОМ урус, сущ.; -ди, -да; -ар, ~ри, -ра 1) советрин девирда районда партийнийрин тешкилатдин кьиле авайди, Нянихъ... Шахмарданов райкомдин машинда акьахна, текдиз гъамамдиз фена. А. А. Лезгияр. Райкомдини, вичиз шикаят авурла, куьн, иниз хкайбурув рахух лугьуз, вичелай алудна. Т. А. Мехъер куьтягь тахьанмаз. 2) советрин девирда райондин партийнийрин тешкилат. - Вири райкомра вун лап гьа обкомдин работникрихъ галаз барабардаказ кьабулда. Я. Я. Са фурун вакIар. -Колхозда авай гьаларин гьакъиндай партиядин райкомда ва производстводин управленида датIана гъуьжетар физ хьана. А. Шагьмарданов. Майишатдиз регьбервал гуникай веревирдер. РАЙОН урус, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра 1) уьлкведин ва я шегьердин къене политикадинни дуланажагъдин уьмуьр идара авун патал тайин сергьатра чара авунвай пай. РФ-дин виридалайни кьиблепатан сергьятдал алай дагълух Ахцегь район 1929 - йисуз арадал атана. ЛГ. 2004, 15. VII. Лезги районрикай сифте чкадал Мегьарамдхуьруьн район ( 58,7 агъзур), гуьгъуьнал Сулейман-Стальский ( 54,0 агъзур), Ахцегь ( 31,6 агъзур), Хив ( 20,7 агъзур), Кьурагь ( 15,2 агъзур) районар ала. ЛГ', 2004, 24. VI. Вичи лугьузвайвал, адан [М. Жалилова». - А. Г.] сифте шиир Октябрдин революциядикай тир. Ам 1957 - йисуз Докъузпара райондин «Социализмдин рехъ» газетда чап хьанай. З. Къ. Мердали Жалилован 60 йис... 2) райондин идараяр авай хуьр. - ЧIехи хва зи, къунши, мад ваз чизва, районда ПМК-дин чIехиди я. М. В. Гьарасатдин майдандал. ГьикI ятIани зун райондиз фейила, куьчедал гьалтна, зун акурвалди вич зи патав атана... А. Муграгъви. Ажалдин хура. КIанз-дакIанз са уькIуь афни удмишна, Сариядиз «гуьзлемиша» лагьана, хамни гваз ам райондиз рекье гьатна. У. Къемберов. Спелар куьрсарай хам. РАЙОНЛАМИШУН гл, ни-куь; -да. -на; -из, -зава; -а || ая, -ин, -рай, -мир; районламиш авун, районламиш тавун, районламиш тахвун, районламиш хъийимир тайин са чкада районар тешкилун. РАйОНЭГЬЛИ цI., сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра районда яшамиш жезвайди. ИкI, гьар са районэгьлидал гъалтзавай инвестицийрин къадарди 3029,5 манат тешкилна. ЛГ, 2004, 15. VII. РАЙПО урус, сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра советрин девирда районда тIуьн-хъунин продуктар, кIвалахар тешкил ийизвай идара. Давуд лагьайтIа, райподиз физвай. А. Р. Кьве чин. РАК 1 || РАКIАР || РИКIИН сущ.; -икIини || -и || -и, -икIина -а || -а; -акIар || -ар || -ар, -акIари ||' -и || -ри, акIара || -ра || -ра дараматдин къенез гьахьун ва анай экъечIун патал цла туькIуьрнавай чкадик тахтадикай расна кутунвай имарат. # ~ кутун, ~ хкудун, ~ ахъаюн, ~ акьалун. Вун акурла, зарзазавай гъилериз РакIар ачух... Е. Э. Зун атана. Папа фекьи кIвализ гъана, ракIарар кIеви авуна. Са тIимил вахт хьана, рак гатана, гъуьлуь, - ахъай ракIар, вич хтана, - лугьуда. Ф. КьепIина тур фекьи. Амма бирдан ван авурди гьи дагъвидин рикIин я? А. С. Дагъларин адетар. Иер хьурай рахун-луькIуьн, Дустариз ахъаз тур рикIин. Н. Сам. Гаф атайла, рахун герек. Гуьгъуьнлай гьа и ракIар са гьилле кухтуна за дапIарар яна. К, 1988, 26. X. * кьве хилен рак, хунча рак, сая рак. * рак гатун гл., ни нин кIвализ илифдай ихтияр тIалабун. Дуьнья са пад хьайитIани, Цавай цIаяр къвайитIани, Чил кьве патахъ хьайитIани, Зун жеда вахъ галаз, яр. А. С. Вучиз атанач, яр. * рак-дакIар сущ. кIвализ, дараматдиз гьахьиз-экъечIдай чкаяр. И карда, муаллим Нурдинов Зиявудина план чIугуна, прораб Османов Тарикъулидин гуьзчивилик кваз, цлан устIар кьуланстIалви Къазагьмеда кIвалер эцигна, харат устIарар Гьажимурада рак-дакIар, Эмирбеге шуьшебенд илигна, ана шуьшеяр Саид. жамала туна. С. Зи Сулейман. * рак квачир сив сущ. фагьум, фикир тавуна, гзаф рахадайди, сивел атай вуч хьайитIани лугьудайди. Л Алатнава сивин къалпагъ Са затIни туш ачух чанах. Бес хьурай тIун а ви лагълагъ... С. А. Лагълагъчидиз. * рак ракIа(ра) (рикIина) авай къунши сущ. лап мукьва къунши. Ибур чилерайчилиз вучиз физвач, ракракIара авай къунши, кIул алгъана, хур къенез фенвай, гиланй вилера каш амай хътин какур Агьмед акурла? П. Ф. Жуван руг. Са кьадар вахтар алатайла, Сеферан кIвале суфрадихъ адан рак ракIара авай къунши Байрам ацукьнавай. ЛГ, 2004, 18. ХI. РАК 2 урус, сущ.; -ди. -да азардин тIвар. Зун ашукь тир алимрал Рак терг ийиз кIанзавай. А. Ал. Лифрекай баллада. РАКЕТА урус, сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра 1) са тайин макьсаддалди цавуз ядай цIай кьадай затI авай ва вичин ишигъ чукIуриз-чукIуриз фидай гуьлле. Атана йис, атана Свараг галаз гъетерик. Цав цуькверай ацIана Ракетайрин экверин. А. Ал. ЦIийи йис. 2) алемдин бушлухриз ракъурдай гуьлле-самолёт. Самолётни ваз кани, Ракетани къудратлу - Гъич са затIни ракъинин Патав къадач гьайбатлу. А. Ал. Акъвазра рагъ хъфизвай. РАКЪАР, РАКЪАРИ рагъ существительнидин падежрин формаяр. Кил. РАГЪ. РАКЪИБ араб, куьгь., сущ.; -ди, -да; -ар, -ри. -ра рабетлу инсан. ХупI четин я, кIан хьайиди тагайтIа, ракъибарни амалдивди рахайтIа. Е. Э. Аман, яр. Нече шумуд ракъибарин гуьгьуьлар хана, Зулжалал... Е. Э. Чуьхвер. РАКъУН нугъ, гл., ни ву. ж; -ада, -ана; 1) садан патай масадаз са вуч ятIани агакьарун. Дустуни ваз са ажайиб савкьват ракьайна. Е. Э. Чуьхвер. За зи арза шикаятна лагьана, Дустар патав рисалатна, ракъана. Е. Э. Азиз дустар, килигдачни зи гьалдиз? 2) са кар кьилиз акъудун патал вуж ва вуч ятIани рекье тун. Ви патав уьлчуь ракъайтIа Яраб вун бизар жедани? Е. Э. Гъазанфераз. Гатфарин югъ мукьвал ала, Салам-дуьа ракъуд за ваз. Ф. РАКЪУРУН || (ДАКЪУРУН нугъ.) гл., каузатив, ни вуж; -да, -на; -из, -зава; -а. -ин, -рай, -мир; ракъур тавун, ракъур тахвун, ракъур хъийимир 1) са чкадай маса чкадиз фидайвал, агакьдайвал авун. ЦIикьвед агьзур девед пар Яд дередиз ракъуррай... Ф. Къванцин гада. Марф ракъуриз кIан хьанва жед Худадиз... Е. Э. КIандач рекьиз гафар амаз лугьудай. [Загьидат]. - На, диде хтайла, лагь адаз, ада вун ракъур тавуна тач. Лагь хьи, чнани кIелзава гьа ликпунктда. Гь. Гь. Адетдин къармахра. - КIел авун хъсан кар я лугьуда, чан руш, ви стхадини кIел ийизва. Чидач ман, вун кIелиз ракъурунал ви буба рази жедатIа. Гь. Гь. Адетдин къармахра. Мажбуридаказ чи хуьряй пуд кас алкоголдикай сагъар хъийидай больницадиз ракъурнава. К, 1985, 14. VII.... зи патав лезги чIал тийижир, кIелдай кьван лаш хътинди авунвай цIикъвед-ципуд савай са шуьрлуьнкI дакьурзава . Ж. Гь. Юргъалай гуьгъуьниз. 2) са вуч ятIани кве ятIани гьатдайвал авун. Цаз гъилиз ракъурнатIани, рикI тIар хьана. Р. Синонимар: сухун, чуькьуьн, ягъун. РАКЬ сущ.; -у, -а; -ар, -ари, -ара гимишдинни лацувилин акахьай рангунин металл. Са сеферда, пакамахъ фад хьиз, Гьуьлуьн шагьдин рушаз кьенеррин ракьар жакьваз элкъвезвай ва вичиз патахъпатахъ килигзавай гьуьлуьн шив акуна. Ф. Гьуьлуьн шив.... гадади адал элкъвена тахтайрикайни ракьарикай кьакьан пару чIугунвай. А; Исм. Эхиримжи къув, Къавариз шифер, сахси, ракь янавай, багъбустан, шуьшебенд айванар галай кьве мертебедин кIвалер саки виридахъ ава. ЛГ, 2004. 28.II. * ракь акур чинер(ар) хьиз нар. гзаф къурхувал акатна. Йифен гуьзелвал акурла, хуьре авай къазахризни, куьчедиз экъечIна, сейр ийиз кIанзавай, амма Бубадин анжах са тIвар-ван хьайила, ракь акур чинерар хьиз, квахьзавай абур гьар сад са кIвале чуьнуьх хьанвай. Къ. Къ. КIири Буба. * ракь ягъун [чIугун] гл., ни-куь квез са куьн ятIани винел пад ракьуналди кIевун. И мукьвара чи кIвалин къавуз ракь чIугвадайвал я, вучиз лагьайтIа, колхоздиз адакай -менфят къачуз кIанзава. Р. Гь. Зи ирид стха. РАКЬАР сущ.; -и, -а вагьши гьайванар кьун патал раснавай алат. Ракьаравай пеленгар, машахар, Жанавурар аквазва кьери жез. А. С. ВетIер. Синонимар: желе, кьентераг, кам, чартма. * ракьар къягъун гл., ни низ-квез вагьши ничхир, гьайван кьун патал раснавай ракьун яракь. Фекьир Эмин, - ваз авур кар! Къяна адаз, яхъ са ракьар. Е. Э. Къах тIуьр кац * ракьара гьатун гл., вуж-вуч 1) вуч вагьши гьайван къянавай ракьара гьатун. 2) куьч. четин гьалда гьатун. Страницы: 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 |
| |||||||
|
