| Вход | Регистрация | ||
|
Толковый словарь лезгинского языка * рикIе рикI авай прил.,; вуж лап мукьва, жуван вири фикирар ахъайзавай, кIани (дуст, инсан, кас). За ваз ачухдиз лугьун, къе заз са кар дерт хьанва. РикIе рикI авай зи дуст Няметан чин гзаф чIуру я. Ада зи суалризни жаваб ганач. З. Э. Йифен тIурфан. * рикIе тун гл., ни вуж-вуч фикирда тун. Дуьньяд гъамар рикIе туна, Бес гьикI кIан хьуй вун гъайидаз? Е. Э. Эмин гада. Вагьабаз гьар са гьиссни, гьар са дерт-гьамни, абуру рикIе твазвай тIални зигьин хьиз, рикIел хкунар хьиз я. М. В. Гьарасатдин майдандал. * рикIе хер хьун ш, гл., нин гьамиша секинсузвал арадал гъизвай фикир хьун. РикIе хьайи кас дерин хер Азардикай къакъатдани? Е. Э. Дуьньядикай кеф тахай кас. Зи рикIе хер куьгьне тахьанвайди адаз аян тир ва гьавиляй адан жаваб зак руьгь кутун патал, ада вичи захъ ийизвай майил къалурун патал ганвайди тир. М. В. Гьарасатдин майдандал. * рикIел акъалдарун гл. нин вуж-вуч нин ятIани фикирдиз са вуж-вуч ятIани гъун. И карди зи рикIел аял вахтар акьалдарна. Р. Синоним: рикIел гъун. * рикIел акьалтун гл. 1) нин вуч фикирдиз атун. И Кериман рикIел акьалт тийидай кар авач. Б. Гь. Заз эвера. Вири гьакIан багьнаяр я, багьнаяр, Париж рикIел акьалтнава таватдин. М. Б. Зун ва Наполеон. Ам хъфейтIа, заз чизвай, гьихьтин гуж зи рикIел акьалтдатIа. З. Къ. ШейтIандин веледар. Синоним: рикIел атун. 2) нин вуж, вуч. садлагьана фикирдиз хтун. Яр вун рикIел акьалтайла, Зи вилерлай нагъв атана. Ф. Мад квез чизва хьи, зи рикIел акьалтай кар за тарпна кьилизни акъуддайди. Къаридикни угь-цIугь квай. ЧIехи суса вичин аялдин пек-лек чуьхуьзвай. Н. Шихнебиев. КIвалин референдум. * рикIел <алаз> (рикIеллаз рах.) хьун гл., ним вуж-вуч фикирда аваз хьун. Пашман зун, бес ви рикIелламачни? Е. Э. Ваз зи гьалдикай хабар авачни. Ихьтин пар рикIел алаз яшамиш жедалди ада кьиникь хъсан яз гьисабна. А. Къ. Нехирбанни лекь. Аллагьдихъ галаз рахух. Анжах зи Аллагьдихъ галаз. Зи Аллагь Худа я. Худадиз дуьа ая, зунни гьамиша рикIел алаз хьухь. М. В. Гьарасатдин майдандал. * рикIел аламаз {рикIелламаз рах.) хьун гл., нин вуж-вуч фикирда амаз хьун, фикирдай акъуд тавун. За ви рикIел чун, лежберар, кесибар, аламач жед лугьузвай,. валлагь. Давай хъивегьин, ширтна... Б. Гъ. ТIварун стхаяр. Агь, вири чи рикIеллама Вагьшийри чаз авур кьванди. Ш-Э. М. ЖаллатIриз ажал. Ви рикIел аламани, чна аттестатар гахчурдалай гуьгъуьниз вуна чи вечердал вуч лагьанатIа? Б. Гь. Къизилдин медаль. Буба зи рикIел хъсандиз аламач. А. Р., Я. Я. Хендедадин мехъер. Зи дуст, белки ви рикIелни алама Гатуз дагъда чаз яд гайи булахар... А. С. Телер. Квар ацIанва, амма вуна ккIалар Гадарзава аялри хьиз ятариз, рикIеллама, гьа и саягъ бубайри Аллагьдивай марф тIалабдай къацариз. А. С, Сес. Ваз хъел къвемир. Захъ яб акала. Ви рикIел аламани; чи къуншидал алай къари Петровнадиз азарлу хьайи хтул, кIвале вичин дарманар гана, сагъар хъийиз кIан хьанай. А. Р., Я. Я. Хендедадин мехъер, - Я, ун, фейи крар я, аял тиртIани, вири рикIел алама. М. Б. Зун кьеивач. РикIеллама, физкультурадин тарсуна кьакьанвилиз адалай хъсан масада хкадарнай. М. Б. Зун кьенвач. Багърийризни ийиз хьанач багъривал, рикIелламач бязибурун тIварарни... М. Б. Дустариз. * рикIел аламукьун гл., вуж-вуч нин фикирда амукьун.; Баркалла, Халил муаллим, икьван тIварар анжах музыкадал ашукь касдин рикIел аламукьда. "Кард" журн., 2004, №5. * рикIел атун гл., нин вуж-вуч фикирдиз атун. РикIел татайди мецел къведач. Ф. Султанбеги - зи ярдин тIвар. Акур бере гъейрид рикIел къвез жедач. Е. Э. Жедач. РикIел тай кьван жеда рикI дар... Е. Э. Дилбераз. Даим хъваз на къарасу, Гьич ви рикIел къведач хьи зу. С. С. Самовар. БицIек вун зи рикIел тек-бир атана, - Лагьана за хтай чIавуз яргъарай. А. С. БицIек, вун... Я кар рикIел атай за Хелеф халудивай хабар кьуна: М. В. Гьарасатдин майдандал. Къе виридаз, рикIел атай къиметдив, Регьят хьанва алдатмишиз чилинви. З. Къ. Вуна пара тарифзава женнетдин. Синоним: рикIел акьалтун. * рикIел гъил эцигна нар., вуч авун таб квачиз, рикIин сидкьидай. Ада райондин гьалдин пис-хъсан терефар дилаварвилелди ачухарнавай. Делегатарни, рикIел гъил эцигна, уьзягъдиз рахазвай. А. А. Лезгияр. Синонимар: рикIин сидкьидай, рикIин къеняй. * рикIел гъун гл., ни, куь нин вуж-вуч. фикирдиз гъун. Кесиб касдин кIвалин хизан рикIел гъваш. Е. Э. РикIел гъваш. Фекьиди ийизва мурмур: «Гъуцар рикIел гъваш». Амма лукI жедай туш Марин Муьгьуьббатдин сим. А. С. Саяда лугьузва мани. Жанлубуруз «Пакам хийир!» - лугьурла, Сифте рикIел гъваш дяведа кьейибур. А. С. Пакам хийир. КапI шиз къвгдай, закатарни за гузва гьамиша Аллагъ рикIел гъиз, Гъат тийидайвал жегъеннемдин цIа, СиратIалдилай элячIна михьиз. Б. С. Экуьн кьилелай. Къуй яйлухди ви рикIел зун гъурай, къуй. хайи накьвари ви рикIе душман терг авунин кIеви къаст турай, зи играмиди. А. М. Къавахар. Синоним: рикIел акьалдарун. * рикIел хкун 1 гл., ни-куь вуж-вуч фикирдиз хкун. А чIавуз на Эмин рикIел хкидач... Е. Э. Ватандай катзавайбуруз. Эмин кьейидалай кьулухъ 50 йис Тамам хьуниз килигна, Москвада авай лезги студентрин кIеретIди еке тир лезги шаир Етим Эмин тамамвилелди рикIел хкана, адан чIаларикай хкяна са кьадар шиирар басмадиз яна. Ш. Мейланан. Эминни Эминан шиирар. Суфрадал къведа тямлу хуьрек, Ярар-дустарни хкида рикIел. Д. А. Эй, азиз мугьман. РикIел хкваш, вун азарлу хьана меселай къарагъзамачир. Р. Гь. Зи ирид стха. За гьа чIавуз тIвар-ван авай алим арабист Абдулнетиф эфендидивай кIелзавайди тир, - лугьуз рикIел хкизва ахцегъви Эфендиев Гьасана. Къ. Къ. КIири Буба. РикIел хкин хьи, алатай йисуз 389 миллион манат чIуру пулар цIийибурув эвезна. "Самур" газ., 2003, 31. V. Антоним: рикIелай алудун. * рикIел хкун 2 сущ., вуж-вуч никай ва квекай ятIани рикIел аламукьай малуматар ихтилатдалди ва я кхьена масадаз ахъаюн. Гьакъикъатда Мерзиятан вилик ахьтин залан рикIел хкунар квадарун патал ада хабар кьуна: «Куь юлдаш вуч къуллугъдал ала? Ам аквазвач хьи?» Гь. М. Чи бахт чи гъиле ава. Ваъ, им са гьихьтин ятIани рикIел хкун тушир. М. В. Гьарасатдин майдандал. За ваз туьгьметарзавайди хьиз жемир, стхадин, гьакI зи рикIел чи аял йисар хквезва, жувани хкваш, рикIел хкунри инсанар гьамиша акьуллу ийида, лугьуда. Р. Гь. Зи ирид стха. * рикIел хтун гл., нин вуж-вуч фикирда амачир кас, шей фикирдиз хтун. [Мерден]. -Валлагь, стха Къурбан, гила, гьар смавар вилик гъайила, виликан, фейи къар зи рикIел хкведа. Ви рикIел алама хьи, а къара чай зураривни кьурай пIинийрив са иер хъвадай. Аллагьдиз шукур хьуй, гила дуьньядиз шекерар-затIар акъат хъувурди. Гь. Гь. Адетдин къармахра. Шахмарданован рикIел къуншийрал тапшурмишнавай вичин аялар хтана. А. А. Лезгияр. Гуьлдестедин рикIел мад институт, Мичуринан илимдикай профессорри гайи тарсар, Крымда вичи тухвай тежрибаяр, Козлов шегьерда Мичурина вичин гъилералди туькIуьрай багъ хтана. Н. А. Гуьлдесте. [Гуьлселем] - Инал ша, чан бала. -Кхьихь, чан бала, са мани мадни зи рикIел хтанва. А. Р., Я. Я. Хендедадин мехъер. Антоним: рикIелай алатун. * рикIел хуьн ни, вуж-вуч фикирдай акъуд тавун, фикирда хуьн. Кьве затI рикIел хуьмир: сад на чарадаз авур хъсанвал, садни чарада ваз авур писвач. Къазанфарбег. Куьредин жуз. РикIел хуьх: куьне куь чан Ватандиз къурбандзава. А. Ф. Дяве. Амма абур рикIел техуьн айиб я, ГанвачтIани весиярни игъсанар.. А. С. Рекьевай дуст..; За некягь ийиз башламишдалди вилик са кар мадни рикIел хуьх. чан руш. ЗАГС гьикI хьайитIани авуна кIандайди я. Гьукуматдин законриз акси экъечIун гунагь я. А. Р., Я. Я. Хендедадин мехъер. Гуя эмирзава: «Акъваз, инсан! Дуьньяда Писвални Хъсанвал, Гьахъвални Гьахъсузвал, Адалатни Адалатсузвал авайди рикIел хуьх! М. В. Гьарасатдин майдандал. * рикIелай алатун (алат хьун нугъ.) (фин) гл., нин вуж-вуч фикирдай акъатун. Икьван гагьди хьайи дердер рикIелай алат хьана хьи. Е. Э. Алагуьзли севдуьгуьм яр. Гуьзел, вун зи рикIелай фич... Е. Э. Бахтавар. Жуван хуьрни метлеб, колхоз алатдачир рикIелай. А. Ф. Зарбачи Гьасан. Гьелбетда, 10-15 йисуз авур кIвалахни, жувахъ галаз хьайи къуллугъчиярни садрани рикIелай алатич. А. А. Лезгияр. Урус чIала гайи тарсар, зи хва, ви бубадин рикIелай гьич садрани алатдач. А. С. Хцихъ галаз ихтилат. Анжах гуьрчег уьмуьрдин бахт акурла, рикIелай физ тахьуй Ватан хвейибур... А. С. Пакам хийир. Йоъ, чпиз гьич хабарни авачирдай кьазва гьа! махачкъаладай, телевизоррай къалуриз, корреспондетар атанвайди куь рикIелай алатнавани? А. Р., Я. Я. Хендедадин мехъер. Рушар гила ахьтинбур ава: сад акурла, масад рикIелай фида. А. Р., Я. Я. Хендедадин мехъер. Гьа и йифиз Къурбан, седривални, гьакъи таганвай чепивини рикIелай фена, кьве эркек веледдин гъилни кьуна, хайи хуьряй катда. К. К. Яд атIай регъв. Синонимар: рикIикай хкатун, рикIяй акъатун.. Антоним: рикIел хтун. * рикIелай алудун [ракъурун] гл., 1) ни-куь вуж-вуч фикирдай акъудун, фикирда хуьн тавун. Амма Эмин чна рикIелай ракъурун виже къведач. М. М. Гь. Сифте гафунин чкадал, 1948. Анжах са кар рикIелай ракъурна виже къведач, уьмуьр ширин ва гьамиша жегьилди я. А. И. Самур. Къуркьандал кьунвай кьин рикIелай алудмир. Кьабулна, аферин. Гила квевай ЗАГС-диз фейитIа, жеда. А. Р., Я. Я. Хендедадин мехъер. Ватанди ва адан халкьди куь хийирлу кIвалахар гьич са вахтундани рикIелай ракъурдачI Къ. М. Кьуьзуь къекъвераг. Баку, Баку, рикIелай гьич алуддач Зун паталди авур хъсанвилер на? З. Р. Диде шегьер. Хкаж хьана цавуз лекь, Къуват агудна. Кьуьзуьвилин дердияр Фад рикIелай алудна. Д. А. Гьич садрани акур кар туш... [ЦIарцIар баде]. Вуна, рикIелай алудмир. ЦIарцIар яхцур йисуз хпехъандин паб хьанвайди я. Ф. Б. Филиал. Антоним: рикIел хкун. 2) ни-куь нин-куьн вуж-вуч фикирдай акъудиз тун. ТIебиатдин гуьзелвили адан рикIелай вич мукъаят хьунухь лазим тирди алуднавай. Ф. * рикIелай фин кил. рикIелай алатун. * рикIи къачун гл., нин вуж-вуч бегенмиш хьун. Зи рикIи вун хупI къачуна, Аллагьди ширин авуна, И йикъара вун такуна, Зи рикI чIулав хьана, Зуьгьре. Е. Э. Суна, за ваз лугьун са чIал. * рикIи (рикIиз нугъ.) кьун гл., вуж нин 1) кIан хьун. Гила завай, вун тебрик авуртIа, жеда: накь зи рикIи са гуьзел кьуна. Зун гьеле раханвач. Гь. М. Муьгьуьббат гьинва бес? Тариф за ви ийидачир, Вун зи рикIи кьуначиртIа. З. Р. ХаначиртIа. 2) вуж-вуч нин кIан хьун, гьамишанда акунин гьисс авунин терефдар хьун. Бубадиз ажалдихъай кичIе тушир, ада яргъи уьмуьр кечирмишна, адаз эхиримжи сеферда икьван йисара рикIи кьунвай багьа Ватандиз садра кьванни килигиз таххьун гьайиф хьанвай. Гь. М. Гъалиб хьайи кфил. * рикIи рикI тIуьн гл., нин 1) къурхулу хьун. секинсузвал акатун. РикIи рикI незвай командирда фикирзавай: «Гила за вуч ийида, вучиз за пабни аял Грузиядай иниз гъайиди я». А. И. Самур. Абур дуьз хабарар ятIа, бес чна вуч ийида? - рикIи рикI незвай туьквенчиди хабар кьуна. А. И. Самур. "Зун виридахъ галаз вучиз хъфеначир?" - езнедин рикIи рикI незвай. М. Б. «Жигули». 2) дерт хьун, гъамлу хьун. «Зи вах Мерзият, - лагьана, ам, еке уф аладарна, вичин дустунин гъил кьуна, ацукьна. - Зун исятда иниз куьч хьана кIандачир. Зи рикIи рикI незва». Гь. М. Чи бахт чи гъиле ава. - Жув хъвач. Вуч хабар ятIа, за чирда. Адахъ галазни рахада. РикIив рикI нез тамир. А. А. Лезгияр. * рикIи тухун [чIугун] гл. 1) нин вуч недай иштагь хьун. Няниз хуьрек гъана. Амма Сардаран рикIи хуьрек тухузвач. А. М. Са истикан чай. Ваъ. ваъ, и чими юкъуз хуьрекар рикIи тухузвани? Заз затIни кIанзавач. З. Къ. ШейтIандин веледар. 2) нин вуж-вуч;. бегенмиш хьун (винел патан акунралди). Анихъди физвай Алипулатан гуьгъуьнлай килигай Лейлидин рикIини ам чIугунвай. З. Э. Трактористдин мехъер. Уьмуьрдин юлдаш лагьайтIа, жуван вилиз акур, рикIи чIугур кас хьана кIанда. З. Э. Йифен тIурфан. Гуьрчег жейрандин баладиз ухшар авай Ширин адан рикIи чIугуна, бегенмиш хьана. А. И, Къиргъин. Белки садни гьеле рикIи чIугунвач жеди. Ашукь хьайила, ада вун секин тадач. А. Р., Я. Я. Хендедадин мехъер. Синоним: рикIиз чими хьун. * рикIив [рикIик] кьун гл., ни вуч фикир гун, эхир фагьумун. Сифте за и алчахди чарче кхьенвай гафар зеррени рикIик кьунач. Къ. М. Птул руш. -Хийирдиз хьурай, хва. ШейтIанар я абур. РикIив кьамир. Ахлад, жуван кеспи ая. Ана авай са затIни авайди туш. С. Ярагъви ашукь Уьзден. * рикIиз кьайи [савух] прил. Гьеле зулун куьруь югъ кумайтIани контурда, куьчейра инсанар авачир. Хуьре са гьихьтин ятIани кьайи, рикIиз савух гьава авай. А. А. Лезгияр. Антоним: рикIиз чими. * рикIиз къун гл., вуж , вуч нин такIан хьун, кIанивал квахьун. - Я вунани аялар дидедивай магьрум ийимир. АвуртIа, вун зи рикIиз рекъида, -лагьанай садра Катяди. А. М. Ракъур тавур кагъаз. Хуьр, тахай пис диде кьван, Идрисан рикIиз къана. А. М. Постунал. Антоним: рикIиз чими хьун. * рикIиз такунамаз <такурди> вилиз (втилериз) аквадач мисал 'фагьум тавурди вилериз акуртIани, кьатIуниз жедач' манадин мисал. Рушар чпин къайгъудал машгъул тир; абуруз Зелфи акунвачир ( рикIиз такурди вилериз аквадач лугьуда) А. А. Умуд. Гила заз ам халкьдин шаир Хуьруьг Тагъир тирди чир хьана. Гьакъикъатдани, рикIи кьатIун тавурди вилериз аквадач лугьуда. А. Э. Шаирдин тарсар. * рикIиз чими прил. бегенмиш жедай. Вун бахтлу хьурай, ТIавус къуш хьтин рикIиз чими руш. я. Вун нин лиф я, чан жейран? А. Р., Я. Я. Хендедадин мехъер. УстIардин аялар лацу якIарин рикIиз чимибур я. А. И. Самур. Тамашадин кьилин образрикай сад Фатиматанди я. Ам гуьрчег, рикIиз чими, хуш къилихрин, гьахъ гвай, маса ксарин рикIикай хабар кьадай инсан я. Гь. Гь. Гашаров. Хайи халкьдин рекье чан эцигайди. Антоним: рикIиз чими. * рикIиз чими хьун гл., вуж-вуч нин бегенмиш хьун (винел патан акунралди). И дуьнья зи рикIиз чими жедачир Зи куьче, вун авачиртIа чилерал. А. С. Лезги куьче. Садрани такур и гада рушан рикIиз чими хьана. З. Э. Луьткведа. Дагълар рикIиз чими я зи, Зун дагълари хайиди я. Багълар рикIиэ чими я зи, Зун багълари хайиди я. З. Р. Чил. Синоним: рикIи тухун [чIугун]. Антоним: рикIиз къун. * рикIиз чка авач гьал., нин секинсуз я, секин туш. Эхиримжи йифиз зи рикIиз гьич чка авачир. Зи зенгериз духтурди, адан гьал хъсан я лугьуз, жаваб гузвай. Амма рикIик къалабулух квай. Гь. Къ. Къацу цуьквер. Синоним: кьарай атIун. * рикIик авун кил. РикIив (рикIик) кьун. * рикIик кваз хьун гл., нин вуч, вуч авун фикирда хьун, са кIвалах ийиз кIан хьун. Лацу кагъаз вилик ква зи, Шиир кхьин рикIик ква зи, Вилеллай цуьк хьиз. И. Гь. Гуьзел йикъан пакамахъ. Хуьре клубдин вилик кIватI хьанвай гзаф эл, ЦIийи крар кваз рикIик. Кь. Ф. Меликан критика. * рикIик къалабулух <кваз> хьун гл., нин секинсуз гьиссери кьунвай гьалда хьун. * рикIик къалабулух кутун гл., ни-куь нин секинсуз гьиссерив кьаз тун. Вагьаб, явашдиз чIиш чIугваз, гьаятра къекъвезва, мал-къара ахтармишзава. РикIик къалабулух кутадай хьтин кар авачир. М. В. Гьарасатдин майдандал. * рикIик къалабулух [къалабулухвал] акатун гл., нин-куьн нин секиннсуз хьун. И чар кIелай Надирай рикIик къалабулух акатна. З. Р. Гьажи Давуд. Умуят халадин рикIик къалабулух акатна акур Шагьумагъади ам секинариз хьана. С. Ярагъви ашукь Уьзден. * рикIик кьун кил. РикIив кьун. * рикIикай гар кIвахьайди хьиз хьун гл., низ регьят хьун, кьезил гьиссери кьун. - Шад. я хуьруьнви, за вучин. Гьикьван четинвал акьалтайтIани ви шейэрни гун патал зун алахъда, -заланвилелди жаваб гана ада. Шкьакьдиз гзаф шад хьана, рикIикай гар кIвахьна. А. И. Самур. * рикIикай гар кIвахьун [фин нугъ.] (кIвадарун) гл., нин ни регьят хьун, хуш хьун (регьятарун, хушарун). КIвачел акъвазнавайбур инихъ-анихъ хьана, абурун арадай са жизви Люсядин къуьнер акурла, адан рикIикай гар кIвахьзавай, адаз ам лап патавай вичиз акур хьиз, вичихъ галаз рахай хьиз жезвай. Б. Гь. Вили вилер. И ван галукьай Хардалаз, далу чухвайди хьиз, рикIикай гар кIвахьайди хьиз, регьят хьана. Къ. Къ. ЧIурун паб. Нурията кьвал элкъуьрна ва бирдан адан кьуьнт Мусабеган къвалак хукIуна. И карди гададин рикIикай гар кIвадарна. Б. Гь. Къарид руш. И гафари, гъавурда акьуначтIани, зи рикIикай гар кIвадарнай... А. М. Киф атIайди.; Шихкерим архайиндиз рахай гафари, ваз кIандатIа, Салам са тIимил секинарнай, я туш, белки, капашдин мана чир хьайила, адан рикIикай гар кIвахьнай жеди. М. Садикь. Дуст. Страницы: 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 |
| |||||||
|
