| Вход | Регистрация | ||
|
Толковый словарь лезгинского языка РЕХНЕ фарс, сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра. са гьихьтин ятIани еридик квай кутуг тавурвал. Роман-трилогия хьтин зурба эсер кIелайла. са кимивални, са рехнени акунач лагьайтIа, дуьз жезвач. С. Алиева. Сад лагьай роман-трилогия. Синоним: айиб, кимивал, нукьсан, синих, эксиквал. * рехне кваз хьун гл., ник-квек са гьихьтин ятIани кутуг тавурвал хас яз хьун. ТIварни Бике. вични бике, КIвалах кIандач гьич квай рехне. Ш. Ш. ГъвечIи Бике. Рахунрик рехне квай касди, гзаф зегьмет чIугуна, абур туьхкIуьрун гзаф важиблу я. Т. Набиева. Аялдин рахунар -|| ЛГ, 2003, 13. ХI. * рехне кутун гл., ни ник-квек Кутамир зи халкьдин рехне'. Рахшандайдан хура зи халкь Гапур хьана акIайди я... М. М. Саврухди хьиз къалзава за.... А вахтунда и ксариз «кIватIалар» лагьана, абурун тIвар ар чIурукIа акъудна, яни абуруз къуллугъар кIанзава, абуру халкьарин арада мидявал твазва, абур миллетчияр я лагьана, рехнеяр кутуна. М. М. Лацу лекеяр РЕХНЕСУЗ прил. рехне квачир. Дертлу яз лугьудай межлисра гурлу: «Рехнесуз затI акун Зи бахт я нурлу». А. Ал. Пуд хали. РЕХЪ фарс, сущ.; -къи, -къе; -кьер, -кьери, -кьера 1) са чкадай маса чкадиз фин патал адет хьанвай, хкянавай кIвачин, машиндин цIар, чилин гуьтIуь зул. # арабадин ~, гьуьлуьн ~, къван ттур ~, кьве рекьин хев. Цел фир рекье кьуд-вадра вун ацукьна... Е. Э. Тумакь яц. Чун Къубадай хуьр галайнихъ рекье гьатайла, нянин сятдин муьжуьд тир. Мекьи хъуьтIуьн юкъуз... Къубадай Дигагьдиз ругуд километр рехъ яхдиз хъфин акьван регьят тушир. А юкъуз чун пуд сят рекье хьана... А чIавуз рекьер асфалтдинди тушир. И рекье машинарни тIимил жедай. М. М. Чаз къагьриманар кIанда. 2) куьч. тегьер. Жагьич жал рехъ рикI кьве падна къалудай. Е. Э. КIандач рекьиз гафар амаз лугьудай. 3) куьгь. руш гъуьлуьз тухузвайдан патай рушан диде-бубадиз гудай гьакъи.... рушахъ акьван рехъ къачудачир. К., 1988, 25. XI.... виликдай, рушахъ къачузвай рехъ я лугьуз, 2025 агъзур манат пул гъиз тадай. ЛГ, 2003, 10. VII. 4) адет. - Гила вун агакьнава. Аллагьди вичи эцигнавай рехъ чавай дегишариз жедач. Заз вун санал секинариз кIанзава. З. Э. Муьгьуьббатдин цIелхем. Ада вичин шевривилин рехъ давамарзавай. З. Э. Рамзият. Яваш-яваш заз Гуля авай рехъ ширин хьана ва за ахпа, куьгъне калушар дегишардай хьиз, итимар дегишарна. А. М. Киф атIайди. 5) ийизвай кар-кIвалахдин къайда. Большевикри чпин рехъ дегишарна. З. Э. Муькъвел гелер. Рамзият гена хуьруьз рахкурдай са рехъ жагъурна кIанда... З. Э. Рамзият. Кьудрат Муьгьуьдиновича медицинада хкянавай рехъ регьятди туш. ЛГ, 2003, 13. XI. * вил рекьел хьун, пайгъамбардин суьруь фейи рехъ, ракьун рехъ, рикIяй рикIиз рехъ <аваз> хьун, хъсан рехъ хьуй! чIуру рекье гьатун, чIуру рекье тун, чIуру рекье хьун, эхиратдин рехъ. * рекье гун гл., ни вуж свас гъайи гададин вах сусван стхадиз гун. [Нежеф]. Квез хабар ава жеди, чна чи руш ФатIимат Жаватан гада Сефераз ганва ва Жаватан руш Зуьгъре чи гада Беделаз гъизва. Яни рушар рекье ганва. Ю. Р. Вахтсуз кьиникь. * рекье гьатун гл., вуж саниз физ башламишун. Учир къвез-къвез яргъи жезвай, амма зун... Зун гьатна рекье. А. Ал. Накьвар ва къара пулар. * рекье татун [тефин] гл., вуж; нихъ галаз меслят, развивал аваз "алакъалу тахьун. ИкI рекье фич гьамишанда датIана. Е. Э. Тумакь яц. - Абур чахъ галаз рекье къвезвайбур туш. Абуру чаз куьмек гудани? - жузуна умудсуз хьанвай беглерикай сада. З. Р. Гьажи Давуд. * рекье тун гл., ни вуж 1) са гьиниз ятIани физвайдаз лазим затIар вугана рехъ галай патаз акъудун. 2) са гьиниз ятIани ракъурун. Педучилище куьтягьай, ам иниз рекье туна. ЛГ, 2000, 20. VII. 3) са кар ийиз ракъурун, буюрмишун. - Гада булахдал рекье тур, къайибурукай сад хкурай, - гьарайна чардахдикай вичин векъи гьяркьуь ванцел чIехида. А. Исм. Алукьдай ахвар.... кIелунин йис башламишай арада зи чкадал, гуя еке шулугъ авай коллектив я лугьуз, къунши хуьряй масад рекье тунай. Т. А. Мехъер куьтягь тахьанмаз 4) гъуьлуьз гун. [Гегьвер]. -... Чавай ваз хабар ийиз хьанач. Гена, Аллагьдиз шукур хьуй, вун хтайди, гъазур, хъсан вахтунда, ви вах рекье твадайвал. Гь. Гь. Адетдин къармахра. * рекье фин гл., вуж нихъ галаз меслятвилин алакъаяр хьун. Итим папахъ галаз къал жедани? Чи строителрин адетдалди, жуван юлдашдихъ галаз хушдаказ рекье фин герек я. З. Э. Арифдиз ишара. ГъвечIи-чIехидахъ галаз лап гьуьрметлувилелди рекье физ чидай кас я. З. Э. Булахдал. * рекье хьун гл. вуж-вуч ятIани жагъуриз алахъун, къекъуьн. Папай рекье къекъвез хьана ирид йис. Е. Э. Герек туш. * рекье чан гун гл., ни вуж-вуч паталди ятIани гзаф зегьметар чIугун. Сада-садан рекье чпин чан гудай гьа Рабеъни Салман жен чун дуьньяда. Е. Э. Дуьнья гургьагур. * рекьелай алудун гл., ни-куь вуж дуьз фикирдилай, гьерекатривай къакъудун. ШейтIанвална, тушир рекье вун туна, Дугъри рекьелай вун икI алудайди. Е. Э. Гуьзел яр Абурун мурад Асан рекьелай алудун тир. З. Э. Муькъвел гелер. Ам за ядайди тушир, амма фитнеди зун рекьелай алудна, алдатмишна. Къ. Къ. КIири Буба. Ибур вири ви крар я, цару вилер, гъуьлягъдин мез авай фасикь. Къурбан рекьелай алудзавайди вун я. А. Р., Я. Я. Хендедадин мехъер. Дугъриданни, яракьлу бандитрин къаст чкадин колхоздин мал тарашун, халкь рекьелай алудун тир. Л"Г,' 2003, 25. XII. Синоним: рекьяй акъудун. * рекьер-хулар сущ. гьерекатар, фикарар санлай. Мензиларин мукьвал хьана, Рекьер-хулар дуьз хьайила. Е. Э. Вирт квахьайдаз. * рекьи ягъун гл., вуж рехъди финикди галатун. Яргъал рекьи яна галатнавай Къазиди хъел кваз жаваб гана... Гь. С. КIири Буба. Магьсудани машин кIевиз гьална. Рекьи яна, кефли авуна. Ахварни амач... Гила хъсанзава... М. В. Гьарасатдин майдандал. * рекьив атун гл., вуж теклифзавай меслятдал рази хьун. * рекьив гъун гл., ни вуж теклифдал, меслятдал рази тир гьалдиз гъун. Мукьва-кьилияр ам рекьив гъиз алахьна: З. Гь. Уьмуьрдин сирнав. Вири и кIвалахар хъсан я гьа. Амма диде гьикI рекьив гъидатIа, заз чидач. А. Р., Я. Я. Хендедадин мехъер. * рекьив татун гл., вуж теклифдал. меслятдал рази тахьун. * рекьиз гъун гл., ни вуж са тайин фикирдал алакьарун. Аялни ви вавай рекьиз гъиз жедач. Е. Э. Бахтсузвал. * рекьин мугьман сущ. саниз физ рекьевайди. Рекьин мугьман, атана агакьна, салам гана элячIайла, Далалубегьли идахъ агакьна, гъам хъфизвай патахъ фида. Ф. Далалубегьли. * рекьин хев сущ. рехъ башламиш жезвай ва я куьтягь жезвай чка. Куьчеда авай халкьар рекьин хиве кIватI хьана. З. Э. Муькъвел гелер. * рекьяй акъатун гл., вуж. 1) физвай рекьяй масанихъ алатун. Йифиз чун рекьяй акъатна, яргъалди маса патахъ фена. Р. 2) вирида кьабулнавай къайдаяр хуьн тавун. - Я стха, ша вун рекьяй акъатмир. И. В. Чирхчир. Я гьеле эвленмиш тахьанваз, гьеле лишан-затIни кутун тавунвай рушаз теменар гунуг вич гьи ктабда къалурнава? Им рекьяй акъатун тушни? Вични вуж? Райкомдин сад лагьай секретарь А. А. Лезгияр. * рекьяй акъудун гл., ни вуж са чкада кьабулнавай къайдаяр чIурдай гьалдиз гъун. Дердиник. кьий... Дугъри рекьяй, гуьзел, вун акъудайди. Е. Э. Гуьзел яр. Кесибар рекьяй акъудзавайди гзафни-гзаф гьа ЦIаматI я. Зун и къабандин хцин хъилина-хъилина рекьизва. Гь. Гь. Колхоз. - Дуьз яни, Жамал? лагьана Аслана. -Валлагь, дуьз я, гьа фекьидини папар рекьяй акъудзавалда. А. Ф. "Газет. Кьуьзуь устIар югъди чатук кваз папа кIвализ жегьилар гъизва абур рекьяй акъудзава лугьуз хуьре ван туна. А. И. Самур. Синоним: рекьелай алудун. * рехъ акъудун гл., ни вуж 1) фикирда авачир метлебсуз кар авуниз мажбурун. 2) сада авур манасуз кар гьахъарун. * рехъ алатун гл., нин-куьн рекьяй акъатна масанихъ фин. Гзаф вахтара рехъ алатна, дана тама амукьдай, начагъ жедай. А. Ф, Риза. - Анжах са суал ава захъ. Куьн шумуд кас жеда? - Са цIуд кьван, - гьасятда жаваб гана Сайда. -. Белки Сад-кьвед рехъ алатайбурни жен. Н. И. Сирлу межлис. Варз нурлу я! Ада тIебиатдин чиниз экв чукIурзава, ада рехъ алатнавайбуруз рехъ къалурзава... Я. Ш. Гьахъ квахьдач. * рехъ атIун гл. 1) ни-куь тайин кьадар рекьиз фин. - Анизни яхцIур йикъан рехъ я. Адавай и рехъ атIуз жедач, атIайтIани, асланри ам текьена къутармишдач. Ф. Ирид юкI алай пагьливан Магьамад. 2) ни~куь фидай рехъ тагун. Складдихъай юзай транспортёрди Мурадан рехъ атIана. ЛГ, 2004, 22.I. * рехъ гун гл., 1) ни низ фидай мумкинвал гун. Адаз рехъ гун патал Велимет гурарин кIарцIе са патахъ хьана, бейниванвилелди кьил куьрсна, хъуьрез чилиз килигзава. М. В. Гьарасатдин майдандал. 2) са гьихьтин ятIани кар, фикир кьилиз акъатдай, акъуддай мумкинвал гун. Къецепатан чIаларин институтдин доцент Элекбер Къубатова «Къудратлу такьат» («Диалог» журнал № 7, 23 ноябрь 1989-й) макъалада лезгийрикай, хинелугъвийрикай, къирицвийрикай ва маса халкьарикай рахадайла, гзаф татугайвилериз рехъ ганва. М. М. Чун гъвечIи халкь туш. Чуьнуьхдай кар авач, векъи гъалатIризни, къанунсузвилеризни рехъ гана. К, 1990, 29. VII. Акъатайла дережадин гурариз, Гьич рехъ гумир азгъунвилин крариз. Вил вегьена кьейибурун сурариз, И дуьньядал регьимлу хьухь, инсанар! Ш. Агьакеримов. Регьимлу хьухь, инсанар! Анжах жуван дидедин, жуван сусан, жуван рушан къадир авай касди дишегьлийри ихьтин залан пар ялуниз рехъ гана кIанзавач эхир. С. К. Квар. * рехъ (рекьер) къалурун гл., ни низ са вуч ятIани кьилиз акъуддай мумкинвилер къалурун. Шариатдал адаз рекьер къалайтIа... Е. Э. ТIварун стхадиз. [Къурбан] - Яъ., яъ, садра дангъуздин етимдин сивяй акъатзавай гафариз килиг тIун, сивел некIедин гел аламаз, гила заз рекьер къалурдайди хьанани? Гь. Гь. Адетдин къармахра. Са пуд юкъуз адаз мухак кутуна кьелер гуз тур. Яд тагурай. Ахпа экуьнахъ туьмерна къекъуьрдайла, вацI акурла, ада Кьилични винел алаз гьаниз гадарда ва кьведни рекьида. Ина мад ви са тахсирни жедач... -рехъ къалурна ада. А. И. Къиргъин. * рехъ кьуна фин гл., вуж 1) рекьяй экъечI тавуна, виликди гьерекат авун, 2) куьч. тайин принципар хвена, кIвалахун. * рехъ тагун гл., ни низ 1) рекьяй фидай мумкинвал тагун. 2) куьч. тайин са кар, пеше кьилиз акъуддай мумкинвал тагун. И макъала кIелайла, за Азербайжандин КП-дин ЦК-диз зенг авуна ва талукь юлдашривай ихьтин крариз рехъ тагун талабна. М. М. Чун гъвечIи халкь туш. * рехъ-раж сущ. вилик квай кар кьилиз акъудун патал лазим харжлух. [Къурбан]. -Башуьсте, гьич са вядедани Келбиханан хцелай элкъуьрдай руш жеч чахъ, Гзаф хъсан. [Буржали]. - Де гьакI ятIа, стха Къурбан, лагь ви рушан рекьер-рачар, чна са кIевивал ийин. Гь. Гь. Адетдин къармахра. * рехъ-раж авун гл., ни вилик квай кар кьилиз акъудун патал лазим харжлух авун. АкI хьайила, заз, жувал чан аламаз, лазим тир рехъ-раж ийиз кIанзавай. А. Ф. Бубадин веси. РЕЦеНЗИЯ урус, сущ.; -яди, -яда; -яр, -йри, -йра илимдин, литературадин, искусстводин эсердиз адан хъсан ва пис терсфар къалурна ганвай къимет. критикадин, библиографиядин макъалаяр, рецензияр сифтени сифте чи журналда чапзава, ахпа абуру ктабханайриз, маса халкьарин литературайриз лув гузва. Гь. Гь. Гашаров. Хайи халкьдин рекье чан эцигайди. РЕЦЕНЗЕНТ урус, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри. -ра илимдин, литературадин, искусстводин эсердиз адан хъсан ва пис терефар къалурна къимет гайиди, гудайди. РЕЦЕПТ урус, сущ.; -ди. -да; -ар, -ри. -ра духтурди азарлудан патахъай аптекда дарман гьазурун патахъай гудай чар. - Анжах хъсан тIуьн це. Им Назим духтурдин адетдин диагноз ва рецепт тир. М. В. Гьарасатдин майдандал. РЕЧЬ урус, сущ.; -ди. -да; -ар, -ри. -ра важиблу месэладай халкьдин вилик экъечIна рахун. 1934 лагьай йисан августдин 22-да Вирисоюздин Советрин писателрин съездда Сулеймана азербайжан чIалал рахай вичин речдин гуьгъуьнлай съезд гьа чIалал туькIуьрай шиирдалди тебрикнай. М. М. Гь. (СтIал Сулеймана азербайжан чIалал туькIуьрай шиирар. РЕШИ прил. Квез и патари са карч хайи реши кал акунани? Ж, 1993, 2). X. РЕШИВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер; -илери реши тир гьал. РИБ сущ.; -ипини, -ипина; -ипер, -ипер, -илери, -ипера хамунай ва маса хъуьтуьл затIунай хци кIвенкIвелди тIеквен акъуддай алат. Шалам чилел эцигна, капан юкьвалди ягъиз риб сухиз, тIеквен акъудиз, ахпа сивяй чIугур кIвенкI алай еб тваз ада пине шаламдик кукIурзавай. З. Э. Муькъвел гелер. РИВАЯТ араб, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри. -ра 1) хьайи кардикай туькIуьрнавай эсер. Гьадис, гьикаят, риваят Авазава тайин, дустар. Е. Э. Дустариз. Лезгийрихъ девлетлу фольклор ава. Ана... риваятарни махар, хкетарни къаравилияр гьалтзава. Гь. Гь. Гашаров. Сифте гаф. 2) куьч. хьайи кар. Кьилел атай дуьшуьш, къаза. - Дуьз риваят хъсан, наиб. Е. Э. Наиб Гьасаназ. РИГЕ фарс, сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра 1) хци шуькIуь цацар хьтин пеш(ер). Ам вацIун хайдай агъуз, яру ригедин юкьвай инсандин кIвачи гатана таптагъ хьанвай шуькIуь жигъирдайгъуз эвичIна. А. Къ. Нехирбанни лекь. Кьерен ханвай кьве падни яру риге тир. А. Фет. Кьерен къванер.2) тварар авачир шуькIуь хци кьил, (мухан, къуьлуьн) Синоним: кьилчих. РИЗА 1 араб., шиир, прил. 1) рази. Ви стхаяр хьайтIа риза, Са гьикая ахьайин за. Е. Э. Наиб Гьасаназ. 2) (чIехи гъарфуналди - Р) эркекдин хас тIвар: Риза. - Риза, я Риза, иниз ша кван! лагьана адаз эвер гудай. А. Ф. Риза. РИЗА 2 араб, т~б, сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра ракIиниз дапIар ядайла чефте вегьедай чка. Гьеле деминай хъфейдалай гуьгъуьниз мехъеррин кIвалел алчуд жезвай аялар аваз, абуру ашукь Сердер цуриз гьахьзамаз, рак акьална, ризадал чефте вегьена. С. Ярагъви ашукь Уьзден. РИЗКЬИ фарс, сущ 1) ем. И юкъуз сикIре са кIусни ризкьи тIуьнач, хъелна фена, ам ацукьна гьаятда. Ф. Кесибдин хва Къагьриман. Хазвай аялар хуьз четин жеда, абуруз недай фу гьинай гъида, абурун къайгъу чIугвадани, тахьайтIа жуван лугьуз пара дерин фикирар авун герек туш. Аллагь Таалади халкьзавайди вичин ризкьини галаз халкьзавайди я. О. Гьуьсейнов. Межид бубади лугьудай. 2) техил, техилдин тварар. - Заз кичIезвайди а мурдаррихъ [вакIарихъ. - А. Г.] галукьна, зи парталрик квай капI хкатун я. Абур къекъвей чилел хьайи ризкьи тIуьнни гьарам я... З. Э. Муькъвел гелер РИКI сущ.; -и, -е; -ер, -ери, -ера 1) беденда ивидин система кардик кутазвай орган. Вич амай кьван рикI жедайди саламат... Е. Э. Камаллу паб. КIваляй перни къедек квахьна, Ви рикI пад хьуй, кIвал ацахьна. Е. Э. Къедекни пер чуьнуьхайдаз. 2) гуьгьуьл. Шад рикI зи барбатI жезва... Е. Э. Фана дуьнья. Зи сефил рикI къариблухда Куьз жеда пашман, къарияр. Е. Э. Къарийриз. 3) гьиссер. Зи рикIикай ваз хьуй хабар. Е. Э. Ярдиз минет. ☼ Около середины III тыс. до н. э. основными органами мироздания объявляется сердце (по египетским представлениям – средоточие мысли) и язык, т. е. речь. Это положение подкрепляется ссылкой на то, что человеческие чувства (зрение, слух, обоняние) представляют материал для мысли, а уже речь выполняет замысленное («это язык повторяет задуманное сердцем») || История лингвистических учений. Древний мир. -Л.: «Наука, 1980, ч. 9). * рикI аватун гл., нин кичIе хьун, зегьле фин. Шарвилиди гьарайда - Душманрин рикI аватда, Ф. Шарвилидикай риваят. И арада Себзидин кIвачикай къиб хкатна. Факъир дуьз са юкI цавуз акъатна, рикI аватна. Кь. Ф. Тарифбаз. * рикI авач гьал., низ вуч ийидай са кIвалах ийидай хуш, алакьун авач. АтIа, са пата хилен, петлийрин чкадал акурнавай кIарас кьилер-кучIучIулар ханва. Абур туьхкIуьриз алахъдай рикI авач. Къ. М. Дагъларин деринрин булахар. * рикI авуна нар., вуч авун викIегьвал кваз, кичIе тахьана, регъуь тахьана. Ада заз бегьем куьмекна: зун Къагьриман бубадин варцихъ кьван гъана. Ингъе, вучиз ятIани завай рикI авуна гьаятдиз физ жезвач. К, ъ. М. Хтул руш. * рикI агатун гл., нин са низ ятIани майил хьун.ЧIуру кIвалах авурдав масан Эминан рикI агатдани? Е. Э. Дуьньядикай кеф тахай кас. Страницы: 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 |
| |||||||
|
