| Вход | Регистрация | ||
|
Толковый словарь лезгинского языка РЕЙ фарс, сущ.; -ди, -да са никай-квекай ятIани авай фикир.... рушан япал Риза-Къулиди кьуд-вад хуш келима лагьана, гьа келимайри руш хандин хцин рейдал рази хьуниз мажбурна. З. Р. Гьажи Давуд. * рей гун гл., ни низ женгина акси къуватдиз табий хьун. Гила хьиз, гьа чIаваризни инра хуьрер, кIвалер, багълар, бустанар авайди тир. Ахпа кьейибур кьена, амайбуру, дагъвийрихъ галаз сад хьана, женгер давамариа. Рей ганач. ЛукIвал авунач. Б. Гь. ТIварун стха. Далудихъай гьужумайла душманди, КичIе жемир, на адаз рей гуз тахьуй. А. С. Далудихъай гьужумайла. Чи чилив гва дегьзамандин рехивал, Рей тагузвай са беден я, са рикI я. Къецепатан душманриз рей тагун, халкьдин рекье чанни эцигиз гьазур хьун тарихдин манийрин кьилин фикир я. Гь. Гь. Гашаров. Сифте гаф. РЕЙГЬАН туьрк, сущ.; -ди. -да; -ар, -ри, -ра 1) беневш рангадинни, хъсан ни галай, вични тIуьна ишлемишдай хъач. Миски, энбер, рейгъан хупI ярашугъ я. Е. Э. Алкьвадар Гьасан эфеидидин цIийи кIвалериз. 2} куьч. кIаниди, кIани руш. Зун билбил я - рейгьандивай къакъатна. Минетзава за вун хьтин. рейгьандиз, гьаким. Е. Э. Гьаким. 3) (чIехи гьарфуналди - Р) дишегьлидин хас тIвар: Рейгьан. - Яда Уьзден. Вуна чIалар туьшуьрай Рейгьан вуч тир? Гьам са девлетлу касдин гадади вахчуна. С. Ярагъви ашукь Уьзден. РЕЙС урус, сущ.; -ини, -ина; -ер, -ери, -ера тайин маршрутдалди пассажирар ва я мал тухузвай автобус, гими ва я маса улакь физ-хкведай рехъ, гьа мензилдиз фена хтун. Мукьвал-мукьвал дежурный диспетчерди рекье гьапгзавай рейсерикай хабар гузва. И чIавуз пассажиррик, тIвал хуькуьрай цекверик хьиз, юзун-гьерекат акатзава. А. М. Киф атIайди. Кьвед лагьай рейсиниз, жуван вилер жувал хьуй лагьана, зун фадамаз ящикрин къайгъуда хьана. Т. А. Мехъер куьтягь тахьанмаз. Йикъар са-сад алатзавай. Зун гьуьлел рейсериз физ, хквезвай... 3. Гергерви. Бакъарей Бакъураякай нагъил. РЕЙСАДВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера. Зун колхоздин председателвиле хкягъай сифте йикъарикай са юкъуз гьарам шей дакIан, намуслу, хуьруьнвийрин патай пара гьуьрмет авай зи рагьметлу дидеди пулсуздаказ колхоздай са шейни тагъун патал кIевелай таькимарна. Абурухъ галаз рейсадвал къалуруналди, зани жуван патай я дидеди, я зи уьмуьрдин юлдашди садрани, са нин ятIани патахъай, зун инжиклу тавун ва зи кIвалахра къаришмиш тахьун тIалабна. А. Шагьмарданов. Майишатдиз регьбервал гуникай веревирдер. РЕЙСАДВИЛЕЛДИ нар. виридан разивал аваз. Пленумди рейсадвилелди Самур районда 2400 гектардихь агакьна багълар кутун патал мажбурнама хиве кьуна. А. А. Лезгияр. РЕЙТИНГ урус, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра къимет са гьихьтин ятIани категориядик, классдик, разряддик кутун; машгьурвилин дережа. РЕКЛАМА урус, сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра са затI маса къачудай муьштерияр гзафарун ва са кас машгьурун патал кьиле тухудай серенжем. [НацIамур]. Куь портрет яна хьуй, сад лагьайди, тIеквенар кIев жедай, кьвед лагьайди, ам квез реклама я, выборрилай вилик. Ф. Б. Филиал. РЕКОМЕНДАЦИЯ урус, сущ.; -яди, -яда; -яр, - йри, -йра кхьена ва я мецелди са вуж-вуч ятIани тайин са кардиз талукь тирди къалурдай къимет. Партиядиз гьахьун паталди кьвед-пуд коммунистдин рекомеидацияр герек тир. Р. * рекомендация гун гл., ни низ кхьена ва я мецелди са вуж-вуч ятIани тайин са кардиз талукь тирди къалурдай къимет гун. Ана партияда гьахьиз кIанибуруз рекомендацияр ни гуда? З. Э. КУТВ-диз фена. РЕКОРД урус, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра спортда ва я маса са кIвалахда виридалайни вини дережадин агалкьун. Идалай вилик иви гунай рекорд Йоханнесбургдин агьалиди эцигнай. Ада и кIвалах 323 сеферда авуна. ЛГ, 2004, 21.I. РЕКТОР урус, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра университетдин, институтдин кьиле авайди. Лезги ректор кьиле авай са институт мад артух хьанва! Им лагьайтIа, чи жегьилриз цIийи мумкинвилер мад артух хьанва лагьай чIал я. ЛГ, 2004, 15. VII. Урусатда ва СНГ-дин уьлквейра шумудни са институтдиз лезги ректорри регьбервал гузва. "Самур" газ., 2004, 21. Х. РЕКТОРАТ урус, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри. -ра университетдин, институтдин кьиле авайбур вири санлай. Ректоратдиз, институтдин илимлу муаллимриз Шекер вузда амукьна. гележегда адаз илимдикни пай кутадай майилар авайтIани, дяведин ветеран ва инвалид бубадиз, багъри веледдал багьа ядигардал хьиз рикI алай дидедиз ам хуьре чпин патав гумукьна кIанзавай. К. К. Диде хьайи югъ. РЕКТОРВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера ректордин пешекарвал. * ректорвал авун гл., ни ректордин везифаяр кьилиз акъудун гьал. РЕКЪЕМ туьрк. сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра гьисабдин, кьадардин гаф кхьиналди къалурзавай лишан.... эхиримжи переписди лезгийрин кьадар 467 агъзур къалурнава гьа и переписда гьатнавай рекъемрив гекъитайлани, лезгияр «гъвечIи халкь» яз аквазвач. М. М. Чун гъвечIи халкь туш. РЕКъЕР, РЕКъЕРИ регъ существительнидин гзафвилин кьадардин формаяр. Кил. РЕГЪ. РЕКЪиНИ, РЕКЪиНИЗ регъ существительнидин падежрин формаяр. Кил. РЕГЪ. РЕКЪУЬ, РЕКЪУЬН рекъв существительнидин падеждин формаяр. Кил. РЕКЬВ. рекьв сущ.; -уь, -е, -ер,-ери, -ера инсандин, гьайвандин сивин къваларин кIараб(ар). - Ягъа, Мага! - гьарай акъатна чи Мегьамедай. Рекъверихь гьуд галукьай къазахви мушук хьиз алабар хьана. Н. Насруллаев. Кьве Мегьамед. ☼ М. М. Гьажиеван фикирдалди (кил. Русско-лезгинский словарь, 1951, ч. 927) ганвай манадин гаф регъв, рекъвер дуьз я. Кхьинрани гьа икI гьалтзава. Б. Б. Талибова, Р. И. Гьайдарова рекьв, рекъвер гузва. Чун М. М. Гьажиеван ва кхьинра гьалтзавай варинтдин терфдар я. РЕКЬЕ 1 рехъ существительнидин чкадин I падеждин форма. Кил. РЕХЪ. РЕКЬЕ 2 посл, са вуж, вуч ятIани патал, паталди. Папан рекье къекъвез хьана ирид йис. Е. Э. Герек туш. Халкьдин рекье кьиникь, Дашдемир буба, хушбахтвал я. Н. А. Шагьмар. РЕКЬЕД: рекьед тар сущ. тутут таран жинсинин тар. Ам рекьед тарар гзаф авай Кайи-кIеледал куьч. хьана. К., 1991, 22.1 РЕКЬЕКЬУЛ сущ.; -ди. да; -ар, -ри, -ра чими чкайра экъечIдай аскIан ва шуькIуь тан авай туькьуьл набатат. ВиртIедив тIуьртIан рекьекьул, Сивяй туькьуьл дад кими жеч. С. С. Чизмач инсан... Синоним: явшан. РЕКЬЕР рехъ сущестивтельнидин гзафвилин кьадардин форма. Кил. РЕХЪ. РЕКЬЕРА 1 рехъ сущестивтельнидин гзафвилин кьадардин формаяр. Кил. РЕХЪ. РЕКЬЕРА 2 нар. сеферда. Са рекьера авур гъалатI мад тикрар хъийимир. Р. РЕКЬИДАЛДИ нар. чан аламай кьван. Рекьидалди и дерт чандай фидайд туш. Е. Э. Ярдин дерт. Забита ваз гуда чанни, кIела хъсан, хьухь алимлу, Ваз гайи гаф рекьидалди мад гьич кьулухъ къахчудач за. З. Р. За. [Анжелла]. Али Бабаевич, зун ваз рекьидалди буржлу яз амукьда. Н. И. Гьакимрин папар. РЕКЬиЗ 1 рехъ существительнидин гунугин падеждин форма. Кил. РЕХЪ. РЕКЬиЗ 2 рекьин глаголдин мурадвилин форма. Кил. РЕКЬИН. РЕКЬИМИР рекьин глаголдин буйругъдин форма. Кил. РЕКЬИН РЕКЬИН 1 рехъ существительнидин талукьвилин падеждин форма. Кил. РЕХЪ. РЕКЬИН 2 гл., вуж-вуч; -иди; -из, -изва; -икь, -ин, -ирай, -имир чан кумачир гьалдиз атун. Мелъуьнариз рекьин авач. Е. Э. Фитнекар къарийриз. Халкь авуна вири рекьиз. Е. Э. Эмина, вич рекьидайла, лагьай чIал. Зи бубадиз лагьана вичин бубади: - Чун вирибур гьа сакIа рекьизва, зи хва. А. С. Зи бубади... Сад рекьидай чкадал сад хкведа. И. Гь. Рубаияр. [НацIамур]. Ам рекьидайди яни? Адал кицIел хьиз ирид чан ала. Ф. Б. Филиал. * рекьимир, цIегь, хъуьтIуьн тум яргъа л ала мисал 'тади къачумир, гьеле вахт ама' манадин мисал. Л «Рекьимир, цIегь, къацу векьер экъечIда! -Лугьуз сагьиб кьилихъ гала гьайвандин. А. Ал. Рекьимир, цIегь... * рекьимир цIегь, - гатфар жеда [гатфар хьайила, къацу векьер экъечIда] мисал 'тади къачумир, хъсан вахтар алукьда' манадин мисал. Исятда за кIелзава. КIвалахал акъвазайла, вири мажиб вав вахкуда, диде, - лугьуз, зун ада секинариз алахънай. - Рекьимир цIегь, гатфар хьайила, къацу бегьер экъечIда... Зун алдатмитиз регъуьни туш гьа! К., 981.4. Х.. РЕКЬИН3 сущ.; -ди, -да свас тухуз рекье авайбурун рехъ кьуна акъвазарна къачудай жерме. Спелар хъуьрезмач, рекьин яз гайи багъламадик вуч кватIа, ахтармишзава. М. Б. Спелар РЕКЬУЬЧ сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра кIарасдин, тахтадин винелай кьелечI къат къачудай алат. Арабадин къвалал алай ящикда рекье герек жедай алатар аватIа, аку: рекьуьч, тварк, руцIугул, тарту, гъилин мешер, запундин кIус... К, 1988, 23. XI. ☼ "Лезги чIаланни урус чIалан словарда" рекьуьчI яз ганва. Чи фикирдалди, Орфографиядин словарда (2001 -й.) къалурнавайвал рекьуьч кхьин дуьз я. РЕКЬЯй 1 рехъ существительнидин къакъатунин I падеждин форма. Кил. РЕХЪ. РЕКЬЯЙ 2 посл. талукьвилин падежда аваз ишлемишнавай гафарин мана ачухарзавай куьмекчи уьлчме. ТуькIуьр хьунин рекьяй поэмадик са бязи нукьсанар кватIани, идеядин рекьяй чаз авторди (X. Тагьира. - А. Г.) неинки са лезгийрин, гьакI вири Дагъустандин литературадани, саки сифте яз,... халкьдин векилрин ва урус инженердин зегьмет къалурзава. А. Гьажимурадов. Зегьметдин ашукь. ГьакIни тIебиатди шаирвилин рекьяй пай ганвай гададик эдебиятдин агъсакъалдин тарсари ва гуьгьуьл кьадай гафари руьгь кутун тавуна тунач. Р. Исаев. Алирза Саидован яратмишунра хайи чилин къамат. Вун гьа вуна хкянавай илимдин рекьяй Лезгистанда сад лагьай алим яз, малум я. А. Фет. Алим, художник, педагог. РЕКIвРеКIВ: * рекIврекIв гун гл., куь цIарцIар гун. Айибдачни бес. Абас, рикI азабдик кваз, папIрусдин гумадихъ тамарзлу яз, вилери рекIврекIвар гуз, къарих яз гьакI амай. А. Къ. Нехирбанни лекь. Къаришмадай тушунна цIалцIам хьанвай адан беденди чирагъдин кьалу экуьнал рекIврекIв гузва. М. В. Гьарасатдин майдандал. Ф Орфографиядин словарда (2001 -й.) рекIв-рекIв гун кхьин кьабулнава. Чи фикирдалди, чапнавай эсерра гьатнавайвал кьабулун дуьз жеда. РЕКIВРЕКIУН гл.; -да, -на; -из, -зава; -а, -ин, -рай, -мир; рекIврекIв авун, рекIврекIв тавун, рекIврекIв тахвун, рекIврекIв хъийимир цIарцIар гун. Къармукь бармак са патаз чIугуна, кьелечI, лацу валчагъдин ценер галтадриз, рекIрекIвзавай хромрив жакьракьар ийиз таз, ам атана Велиметаз мукьва хьана. М. В. Гьарасатдин майдандал.... Варз. Туракь варз... ЭкъечIна. Гьуьлуь хъипи нураривди рекIврекIзава. М. В. Вацран ягъун. РЕЛЬС урус, сущ.; -ини, -та; -ер, -ери, -ера ракьун рекьин гьулдандикай раснавай гуьтIуь яргъи хел. анжах поездди рельсар гатадай ванер атайла, абур лал жезвай. 3. Гь. Ахварай авудай аваз.... ракьун рекьин болтар, гайкаяр, гьатта рельсерни алудиз тухузва. Чина ахьтин татугай крар авач. ЛГ, 2003, 13. ХI. РЕМОНТ урус, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра чIур хьанвай, куьгьне хьанвай затI, алат къайдадик кухтунин кIвалах. Школадин ремонт башламишнава. Р. * ремонт авун гл., ни вуч чIур хьанвай, куьгьне хьанвай затI, алат къайдадик кухтун.... рехи итимди тадиз ятахар ремонт хъувун, алаф ахгудун ва майвайринни емишрин бегьерар вахтунда кIватI хъувун патал вири желб хьуниз эвер гана. М. Гь. Гезентидин эхир.... устIарди... хуьрерин игьтияжар патал туьрезар, абурун макъар, дергесар, мукалар, кIашарни кIутаяр ва гьар жуьре маса алатар расдай, ремонт хъийидай. ЛГ, 2004, 22.I. Синоним: ремонтун. РЕМОНТУН гл., ни вуч; -да, -на; -из, -зава; -а || ая, -ин, -рай, -мир; ремонт авун, ремонт тавун, ремонт тахвун, ремонт хъийимир чIур хьанвай, куьгьне хьанвай затI, алат къайдадик кухтун. Дустари кIевиз рахадай радио ремонтна, тамай яргъи паяярни атIана гъана. А. Р. Чинебан савкьват.... гимияр ремонтдай база герек тадаракралди таъминардай кьурулушар терг жезвай... ЛГ, 2003, 27. ХI. Синоним: ремонт авун. РЕНТГЕН урус, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри. -ра электричестводин куьмекдалди инсандин къененатан уьзуьрар чирдай аппарат. РЕПЕРТУАР урус, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри. -ра театрда къалурдай пьесайрин сиягь. Алукьзавай йисуз репертуардик ватанпересвилин эсерар гзаф кутуналди, къвед лагьай конкурс-смотр мадни гегъеншдиз кьиле тухудайвал я. ЛГ, 2004, 23. ХII. РЕПИТИЦИЯ удус, сущ.; -яди, -яда: -яр, -йри, -йра театрдин тамаша къалурун патал виликамаз ролар къугъун. Секинат, акъваз! Хъсан хьана, вунни зи гъиле гьатна: няниз репетициядиз ша; килиг, геж ийимир. Тамаша гьазурна кIанда. А. А. Умуд.... акьван гагьди репитицияр хъувурла генани хъсан жеда. Анжах «лал хьухь, киса!» лугьузвай чкадилай садра тикрар хъийин. А. Р., Я. Я. Хендедадин мехъер. РЕСПУБЛИКА урус, сущ.; -ди, -да; -яр, -йри. -йра уьлкве идара авунин кар, ихтиярар халкьдин патай са тайин хкянавай са касдин (ксарин) ва я органрин гъиле жедай гьукуматдин къурулуш, идарадин къайда ва и къайда авай уьлкве. Чи республикадин кьуьзуь ва жегьил бажарагълу писателри рахунралди ва я печатдиз экъечIуналди чпин яратмишунин кIвалахдин тежрибаяр жегьил авторризни чирун гзаф гуьзел кар жеда. А. С. Жегьил шаиррин яратмишунин бязи месзлайрикай. Эхиримжи переписдин ( 2002 - йисан 9-октябрдин делилрал асаслу яз, чи республикада санлай къачурла 2576.5 агъзур агьали, гьа жергедай яз шегьерра 1102.6 агъзур кас, яшамиш жезва. ЛГ, 2004, 24. VI. Гьеле республикадин шегьерра, хуьрера Ричал яд лугьуз, адетдин яд бутылкайриз цазвай чинебан цехар кардик кума. Абур тади гьалда чирна, агалун лазим я. ЛГ, 2004, 21.II. РЕСПУБЛИКАДИН прил. республикадин дережада авай. «Художник-педагог» тIвар алаз, республикадин выставка тешкилна. А. Фет. Алим, педагог, художник. РЕССоР урус, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри. -ра улакь фидайла, къарсун тIимиларун патат адан чархаринни кузовдин арада жедай ракьунин пружина хьтин затI. РЕСТОРАН урус, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри. -ра шегьердин чкада къиметдихъ тIуьн-хъун ийидай чка. Ма цIуд манат - устIардиз - «Къачагъ Неби» ягъ!... Ресторанда гьатнава ван тафтунин... А. С. Жуваз душман жемир вун. Паркунай экъечIна, ресторандин патавай физвайла, абурал бирдан Фахрудин ва адан яр-дуст Салам Ахундов дуьшуьш хьана. М. Садикь. Дуст. За ресторандай кьве шуьше шампанскиярни къачуна шоколатарни. З. Къ. ШейтIандин веледар. РЕФЕРЕНДУМ урус, сущ.; -ди. -да; -ар, -ри, -ра важиблу са месэла сесериз вегьена гьялдай серенжем. Я итим, чна сад референдумдик кутунвач гьа! Бес вад-ругуд йис я кIвал хуьз Ругъваца, гьамни чи кIваляй тушни? Н. Шихнабиев. Референдум. РЕФОРМА урус, сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра уьлкведин, гьукуматдин дережадин са кар хъсанарун патал кьабулзавай дегишвилер. РЕФОРМАТОР урус, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри. -ра реформа(яр) теклиф ийидайди, реформа(яр) кьилиз акъуддайди. Театральный искусстводин реформатор, бажарагълу режиссёр К. Станиславскийди лагьанай: "ГъвечIи ролар авайди туш., гъвечIи актёрар авайди я". И кар субут авун патал ам, А. С. Грибоедован "Горе от ума" къемедада сегьнедиз анжах са сеферда атана, "Файтун гьазур я, жанабияр!" лагьана, хъфизвай къаравушдин ролда къугъвана: "Самурдин сес" газ.. 2005, 19. Ш РЕХ сущ.; -и, -е хъпивални расувал акахьнавай ранг. * рех ягъун гл., низ-квез хъпивални лацувал акахьнавай рангади кьун. Ам рех янавай яргъи чуру галай, кьилелни яргъи къалин чебни къуьнерал аватнавай чIарар алай яхун, гъвечIи буй авай кас я. А. И. Къиргъин. РЕХИ прил. хъпивални лацувал акахьнавай рангадин Адан пелен юкь гьасятда агаж хьана. Рехи рацIамар тик акъвазна, винеллай пIузни винелди хъфена, сивни ахъа хъхьайла, сиве амай кьве сас кьадарсуз экъис хьанай. М. В. Гьарасатдин майдандал. Рехи жаван хуш я лацу халайриз... А. Ал, Шалбуз дагъ. * рехи авун гл., ни-куь вуж 1) хъпивални расувал акахьнавай рангадин гьалдиз гъун. 2) куьч. кьуьзуь авун. * рехи хьун гл., вуж-вуч 1) хъипивални расувал акахьнавай рангадинди хьун. Диде чан, рехи тахьурай ви чIар. А. С. Хцихъ галаз ихтилат. 2) куьч. яшлу хьун, кьуьзуь хьун. Вуч фад рехи жезва лезги рухваяр?! Рехи жеда амачирди архаяр, ГъакIни инсан фенвай залан хиялриз. А. Ал. Шалбуз дагъ -Шумуд дагъви хьана рехи, Халидин дад такуна?! Шумуд аял. хьана чIехи, Къенси дадмиш тавуна?! Къ. Р. Самур, къе ви дереда. РЕХИВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера 1) рехи тир гьал. Ам Саруханан куьк кавалдиз, рехивал ктканвай чIулав чуру алай яру чиниз ва хци чIулав вилериз килигна. А. Ф. Риза. Я лацу дагъ. рехивал Им Акьул лагьай мисал я., И. Гь. Шарвили. 2) куьч. яшлувал. И цIаяри авурди я зун рехи, Зи рехивал са уьмуьр я... М. М. Чидач ваз. Страницы: 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 |
| |||||||
|
