| Вход | Регистрация | ||
|
Толковый словарь лезгинского языка * рикI акъатун 1 гл. 1) нин. гъарикI хьун. Адет я хьи, дустар ара агатда; Вун такуртIа нагагь, зи рикI акъатда. Е. Э. Гуьзел. 2) нин нихъ-квехъ са кас, шей акунихъ вил хьун, а шей вичинди хьана кIан хьун, адахъ тамарзлу хьун. Сибирь, вун Ватан яни? Ватан тирла, Кавказдиз куьз хъфизва гьиссер зи, Лезги чилин аваздиз МуьтIуьгъ жезва кIвачер зи? Ватан зид тирла, Вучиз рикI акъатзава, Чизва низ? И. Гь. Гъурбат ва Ватан. 3) нин. ажугълу хьун, хъел атун. Диде хтанач лугьуз аялдин рикI акъатзава. Р. 4) нин. кичIе хьун. Дагъдин дере. Сим хьиз дуьм-дуьз дар дере. 'Са дерин я, рикI акъатда акурла. А. Ал. Чарчар. * рикI акъатун 2 гл. нин са нихъ ва я квехъ ятIани гьарарат хьун. Вун такурта нагагь, зи рикI акъатда. Е. Э. Гуьзел. * рикI акъудун гл., нин рикIиз тади гун, инжиклу авун. Акъудна рикI и азарди... Е. Э. Алагуьзли. * рикI аладарун гл., 1) ни жуваз авай гъам-хажалат квадарун, машгъул хьун. Куь патав зун рикI аладарун патал мугьмапвиле атанвайди я, дустар. И. Къ. Смоленский чилел. МичIи вахтунда куькIвей шемини гъикьван рикI аладарайтIани, чирагъ куькIуьрайла, шеминин экв ваъ, гум малум жеда. А. А. Лезгияр. 2) ни куь нин машгъуларун. Рушаризни вуч ава кьван; рикI аладарун патал девлетлудин рушан мецелай абуру Асланаз хуш гафар лугьуда... А. А. Етим Эмин. * рикI алаз нар., вуч авун гзаф кIанивал аваз. «Вуна рикI алаз хуьзвай хва нел тапшурмишда?» -лугьудайбур хьанай. З. Э. Вафалу веледрин буба. * рикI алаз хьун гл., нин вуж-вуч фикирда аваз хьун, фикирдай акъуд тавун. Етим Эмин шикаятар лагьайд туш. ТалгьайтIани садан рикIел алай туш... Е. Э.. Азиз дустар. Рабочидикай шиир кхьин лап фадлай, дуьз лагьайтIа, зи рикIелни алазвай. А. С. Рабочидикай шиир. Гьар са чIавуз вун рикIеллаз Гьал перишан я, бахтавар. Е. Э. Бахтавар. * рикI алай прил.,; вуж, вуч. 1) кIани, муьгьуьббатлу. Амма эвленмиш хьана са ругуд вацралай каша Бакудиз акъуднавай Алидиз вичин рикI алай уьмуьрдин юлдашдин гьал-агьвалдикай гьич са хабарни авачир. З. Э. Геж хьайи кагъаз. «Кард» журналдин редакциядиз лезгийрин рикI алай композиторрикай сад тир Халил Халилов мугьман хьана. "Кард" журн., 2004, №5. 2) кIанивал авай, масадбурулай кIани. РикI алай хцин свас адаз дидедиз адан чIулав гьакъикьри хьиз нур гузвай вилер хушдаказ ва назикдаказ вичин рикI алай гададиз килигзавай. Н. А. Кьве рикIин хиялар. 3) нин жуван къилихрив кьадай, жуваз хуш. Тади квачиз. камар къачузвай духтурди къе мад са сеферда вичин рикI алай пешедикай, вичин гъилералди авур операциядикай фикирзавай. Б. Гь. Алванрин кIунчI. Агьан! Лап хъсан хьана... Эхь, ам кар чидай, кардал рикI алай, аялриз багъа учитель тир. Къ. М. Рушан аманат. * рикI алахьун гл., нин гьиссерин туькьуьлвал квахьун, амукь тавун. * рикI атIун гл., ни-куь. нин 1) бедендиз тIарвал гун. Къизил аскер, ви гуьлледи Душмандин рикI атIузва. Ф. Къаюни адан [Яргъи Мегьамедан] рикI атIузвай. З. Э. Я пуд манат. 2) муьгьуьббатдин гьиссералди рикIиз тIарвал гун. Гьижран чIугваз назик рикI зи атIана. Е. Э. Ваз зи гьалдикай хабар авачни? Агь, къакъатун, къакъатун, атIуда хьи на зи рикI. Ш-Э. М. Къакъатун. 3) туькьуьлвал гун, гъарикI хьун. Киров юлдаш кьена лугьуз, Чи къеневай рикI атIана. Ф. Диде, вуна зи рикI атIудай гафар лугьудайди за кьатIузва... Къ. М. Дагъларин деринрин булахар. * рикI ахъаюн [ачухун] гл., ни низ 1) жуван фикирар ачухдиз масадаз лугьун. Кьуьзуь итимдини адаз вичин рикI ахъайна. А. А. Сифте камар. Шаир я зун, зи буржи дуьз рахун я. Дуьз гафарихъ къизилдин къимет жеда. РикI ачухна жуван фикир лугьун я. Гьахълу касдиз гьамиша гьуьрмет жеда. И. Имиралиев. Шаир я зун. 2) муьгьуьббат малумарун. Дугъриданни, руша Гьасретаз чин ачухзаватIани, рикI ачухзавачир. Белки, регъуьвал квай Гьасретан патай са келима гуьзлемишзавайтIа. Гь. М. Гьасрет етим яни? * рикI ацукьун гл., нел, квел нин. 1) винел патан акунрай бегенмиш хьун. АлукIна гимишдин партал рикI ацукьдай шикил яз, Акъвазнава эй шумуд дагъ Хиве такьаз кьуьзуьвал. И. Гь. ХъуьтIуьн и патай. Сирень, зи рикI ацукьай цуьк, Хквезва рикIел. Х. Х. Сирень. 2) кIан хьун, муьгьуьббатдин гьиссер хьун. И мегьтердал рикI ацукьпа пачагьдин рушан. Ф. Пачагьдин мегьтер Лукьман. Зегьметдал ви рикI алай хьиз, Зи рикIни вал ацукьнава. Ш-Э. М. Сабагь хийир. * рикI ачухун кил. рикI ахъаюн. * рикI гваз нар., вуч авун ашкъидалди, хуш аваз, фикир гана. Ийидай кIвалах рикI гваз ая, Р. Антоним; рикI гвачиз. * рикI гвачиз нар., вуч авун. ашкъи авачиз, хуш тушиз, фикир тагана. РикI гвачиз жедай кардикай метлеб тежедайди Билалаз чизвай. З. Э. Ишигълаван дере. Антоним: рикI гваз. * рикI дар прил. шкьакь, мугьман дакIан. * рикI дар |сал шиир, даралмиш, дарихмиш нугь.] хьун гл., нин перишан хьун, туькьуьл хьун, гъарикI хьун. Куьн къакъатна, хьана ракI сал, Дердинин дарман кьарияр. Е. Э. Къарийриз. Хабар кьуртIа зи гьалдикай, Зи рикI пара дар я хьи, дуст. А. Гь. Рабочидин чар. АтайтIани кьуьд, элкъвейтIан саврух, Жедач зи рикI сал ва руьгъни савух. Х. Х. * рикI-дуркIун авун [гун.| гл., ни низ секинарун, кинар авун, мегьрибанвал къалурун. -Шехьмир, чан баде, - рикI-дуркIун ийиз патав ацукьзава руш, - амма са кьве гаф лагьанмазди, адакни кьагъур акатзава ва ахпа, сад-садан къужахда гьахьна, абуру са кул шел ийизва. Б. Гь. Къарид руш. Иналлай вирибуру рушаз тавазивилер авуна, рикI-дуркIун ганай. И. Къ. Смоленский чилел. * рикI кун гл. 1) нин жуван тебятдив кьан тийидай хуьрек тIуьрла, яру рад тIа хьун. Къалаж тIуьрла, зи рикI куда. Р. 2) нин нихъ-квехъ къайгъударвал авун, килигун, куьмек гун. Ви бубадиз рагьмет, чан бала, Гьамни вун хьиз, хуьруьхъ рикI кудайди тир. А. А. Умуд. Хайи халкьдихъ кун тийир Къван хьтин рикI жедалди, Зун рикI авай къван хьурай! А. Ал. Хъен галачир рикI. 3) кIан хьун. ХьайитIани дуьньяд азият, зун вахъ кур рикI я, Пакисат. Е. Э. Пакисат. 3) нин гуьгьуьл лап пис гьалда хьун, пис гьалдиз гъун; пашманарун, гъарикIарун. Кая хьи зи рикI вал ашукь, Ви буй, бухах акурла юкь... Е. Э. КIан я. Кай зи рикIел яд иличиз... Е. Э. Ярдиз. Лугьуда хьи, анжах шадвал, Анжах шадвал гъана вуна. Вирибуруз экв ракъурна, Зи рикI вучиз капа вуна? А. Ал. ЦIайлапан. Синонимар: рикI акъудун, рикI тIарун. * рикI кутуна нар., вуч авун ашкъидалди, гзаф хушдиз. Къурбана Гуьлдестедиз вичин кIанивиликай ам лап сифте атай йикъарани лугьудай, адаз анжах са кардикай, «ваь» лугьуникай, кичIезвай. «Ахпа за вуч авун лазим я, ахпа зун гьикI адан чиниз килиг хъийида. Мегер завай рикI кутуна тарс гуз хъженни?» - лугьузвай ада вичи-вичикди. Н. А. Гуьлдесте. Синонимар: рикI алаз, рикI гваз. Антоним: рикI гвачиз. * рикI куьцIуьн гл., никай нин кьадарсуз икрагь хьун. Хъсан абурлу суфат авай жегьилдал. зун сифте ашукь хьанай. Амма гила рикI адакай куьцIуьн хъувунвай. А. М. Жуьжеяр. * рикI кьун гл., куь 1) яргъалди гишинар тавун. ЯкIу рикI кьада. Р. 2) иштагь квадарун. КIерецри рикI кьада. Р. * рикI кIвачерик аватун гл., нин гзаф кичIе хьун. Вичиз чидай Алидин дидединни вахан гуьгъуьнал алаз атай гуьзел шикилрин, шумалдин буй авай Бани акурла, Марваран «рикI кIвачерик аватна»... Рушан рикIяй агъзур хиял фена. «Зун вичел бенд авуна, вичи шегьерда тунвай паб хкана...», - лагьана. Къ. М. Дагъларин деринрин булахар. * рикI кIевиз кьун гл., ни кичIе тахьун, сабурлу хьун. Дарих жемир, кьинтур вал. Садра арадал алай затIни авач. РикI кIевиз яхъ. А. Р., Я. Я. Хендедадин мехъер. Синонимар: викIегь хьун, викIегьвал авун. * рикI михьи гл. михьи. къени фикирар гвай, дугъри. Етим Эмин рикI михьи яз ишезава. Е. Э. БалкIан квахьайла. * рикI пад хьун гл., нин гуьгьуьл кьадарсуз пис гьалда хьун. Етим Эминан рикI пад я, Тежез вахъ тупIал гилигиз. Е. Э. Ярдиз. * рикI рикIел элуькьун гл., нин 1) туькьуьл хьун, гъарикI хьун. - Чидач ман, къадир дах, ана гьикI. жедатIа, - лагьана рикI рикIел элуькьнавай жегьилди тIимил шадни хьанвай саягъда. ЗЭ. Муькъвел гелер. 2) ийир-тийир хьун, гъалатI хьун, икрагь хьун. Синоним: рикIи рикI тIуьн. * рикIи рикI тIуьн гл., нин жуваз тийижир суалдиз тайин жаваб жагъуриз тежез гъарикI гьалда гьатун. - Яраб маса къачуна жал? Яраб дуьз гафар я жал? - Гьажикъулидин рикIи рикI незвай. Ж. Гь. Юргьадилай гуьгъуьниз. Синоним: рикI рикIел элуькьун. * рикI секин <я>, яб архайин <я> гьал, нин са къайгъуни, дердини авач, амач. Чаз экуь дуьне гила акунва. РикI секин я, яб архайин я. З. Э. Директивар кардик. * рикI сефил хьун гл., нин гуьгьуьл пис хьун. Эмина ви ийиз тариф рикI сефилдиз хьана зайиф. Е. Э. Хьана хьи. Гежегуьндуьз зи рикI сефил язава... Е. Э. Я, стхаяр, зун хьанва лап ажиз. * рикI тIар хьун гл., нин жува-жув пис гьиссун. Ахпа зи рикI мадни жеда тар, гуьзел. Е. Э. Яр гуьзел. РикIер тIар яз вилер югъ-йиф ишена... Е. Э. Тушни яр. Лагь куьне, - рикI тIар хьайи кас шедачни? Е. Э. Заз сабур гуз. * рикI (рикIиз) тIарун (тIар авун) гл., ни, куь нин рикIиз тIарвал гун, хатурда эцягъун. Пара чи рикI авунва тIар, ЭхкъечI гьикIда яцIай, шаир? Х. Х. 2003 - йисан 12-сентябрь. Кеф-кефият, шадвилер Алатда, тадиз Кьуьзуьвал мугьман жеда Ви рикI тар ийиз. Д. А. Лугьуда хьи, кихкIидач. Буба Меликахъ галаз рахуни Гуьлназан рикI тIарнавай. Гь. Къ. Свас. - Чан хва Сафар, На кIелнава илимар, халудиз ви гьар гафуна камаллувал аквазва. Амма къе на зи рикI тIарна, тIарна рикI. М. Б. Муьгъ. - Къарагъ, къарагъ, зи рикI тармир гьавайда, Такурай вун метIераллаз, чилеллаз, Рак ачухна, са чара кас атайтIа.... М. Б. Зун ва Наполеон. Синонимар: рикI тIуьн, рикI кун, рикI акъудун. * рикI тIуьн гл., ни-куь нин туькьуьлвал гун. Сифте сефер за адаз яр лагьанай. Амма гила и гафуни неда рикI. Ш-Э. М. Къавахар. Синонимар: рикI (рикIиз) тIарун, рикI кун, рикI акъудун. * рикI хукIун гл., никай, квекай нин икрагь хьун. Етим Эминаз вун акуна, Акурвалди рикI хукIуна. Кьуд касди вун, къуьнел кьуна, МичIи суруз ял авурай. Е. Э. КафтIар къаридиз. Синонимар: бизар хьун, зегьле фин, икрагь хьун, рикI хукIун. Антоним: вил хьун. * рикI хун гл. 1) никай, квекай нин гъарикI хьун, гьайиф хьун. Са югъ такваз физва йикъар къвез са-сад, Дуьньядикай рикI хайила, шехьдачни? С. А, Шехьдачни. Амма ви рикI хана кIандач багьа заз. Са жизвидин тахсир патал - дуван хьиз. Б. С. Муьгьуьббат. 2) ни-куь нин гьевес хун, умудсуз авун. Садбурун рикI дуьньядикай хана на. Е. Э. Девран, гьей. РикIер хадай вич са чар Зи чантадиз татурай! рикIер хадай инсанар Дуьньяда заз такурай. Гь. Къ. Почтальондин мани. Гатфар чIавуз меген ви кар Агьузар яни йифер-йикъар? Авадариз вилин накъвар Ви рикI гьида хана, билбил? Н. Ш. Билбил. 3) хатур хун. И гафари рикI, шуьше хьиз, хана зи. Л. Н. Ибур вужар я? Къаргъиш за ваз ийидачир, Ашкъидиз кьуьл ганачирта, Хъел акатна са гафунал, Шуьше хьиз, рикI ханачирта. З. Р. ХаначиртIа. * рикI хци прил.,; вуж викIегь. Садра немсерин далу пата авай ракьун рекьин Муьгъ кукIварун лазим атана. За са десте зирек, рикIер хци аскерар хкудна. А. А. Лезгияр. * рикI хъиткьинун гл., нин гзаф азаб гун. Цаварни кваз зи бедендал уьцIезвай рикI хъиткьиндай къведалди югъ, пакама. М. Салманов. КварквацI-Хан.. * рикI хъуьтуьл прил.,; вуж. 1) фад чIалахъ жедай, чIалав гъиз жедай. масадбурухъ агъадай. Райондин газетдин редактор рикI хъуьтуьл кас хьана. Мегьамедсалегьа колхоздин ва жемятдин мулкар ва багълар барбатI хьуникай хвейи игитвиликай хабар хьанмазди, ада колхоздиз мухбир ракъурна. А. А. Лезгияр. 2) масадбурухъ ялдай, куьмекдай, масадбур гьайиф къведай. Ада абуруз дидевал хъийида: ам гзаф хъуьтуьл рикI авай баркаллу руш я. И. Къ. Смоленский чилел. * рикI хъуьтуьл хьун гл., нин. экъуьчун атун, зайиф хьун. Яр-емиш тIуьна рикI хъуьтуьл хьанвай. Гь. М. Ирид къаш. Синоним: рикI элкъуьн. * рикI хьун гл., нин нел-квел кIан хьун. Гьар са касдин адахлидал рикI жеда. Е. Э. Гуьзел. * рикI цацарал <алаз> хьун гл., нин са кар кьилел атуникай къурхувилин гьисс хьун. Ахпа Камината, вичин гъилел алай къизилдин сятдиз килигна, лагьана: И рюмка хъвана зун хьфида. Назхануман цацарал алай рикI гила са гьал секин жезвай. Амма гена анагар хьанач... З. Э. Арифдиз ишара. Са сеферда зунни и паб гададин машинда акьахнай, гадади гьализ хьана. Зи рикI лагьайтIа, датIана цацарал алай. З. Э. Зулун пешер. Акур инсанриз абур гьакI кеф уьчуьн сиягьатдиз экъечIнавайбур хьиз жезвай, амма абурун чпин рикIер цацарал алай. Къ. Къ. КIири Буба. * рикI цуру [савух] хьун гл., нин са квехъ ятIани вил галай, са вуч ятIани кIанзавай гьисс арадал атун. Гьатта геждалди рекьик поездар тахьайла, рикIни са тIимил савух жезва. З. Гь. Ахварай авудай аваз. * рикI цIурун (цIурурун) гл. 1) шиир, нихъ нин; дериндай кIан хьун (хьурун), ялавлу муьгьуьббат хьун (хьурун). Кевсерахъ рикI цIразва зи. Р. 2) квехъ нин акунихъ, жуваз хьунихъ къаних хьун (хьурун). Пинийрихъ рикI цразвай. Р. Синонимар: вил акъатун, вил галаз хьун, рикI акъатун. * рикI цIурун [цIарцIун нугъ.] гл., нин са кар жедалди гъамлу хьун, пелеш хьун. Вун курсарай хкведалди Къеневай рикI цIрана хьи. Ф. * рикI чкадал алаз (аламаз) хьун гл., нин секин хьун. Вирида нез-хъвазва, шадвилерзава, кьуьлерзава, амма Исмаилан рикI чкадал алач. Адан хиялдиз лап пис ниятарни къвезва, гагь паб рахкурун, гагь яргъеш гатун, гагь... Гь. Къ. Къацу цуьквер. Аллагьдиз шукур, вун сятдин 6- далди куьчеда амукьнач, кичIела зи рикI чкадал алачачир. И. Къ. Смоленский чилел. Синонимар: рикI архайин [секин] хьун, рикI чкадал ацукьун. * рикI чкадал ацукьун гл., нин. секин хьун, къалабулух акъвазун. - Мукьвабурун рикI чкадал ацукьнавани? Атун-хъфин авани? Гьик я? Б. Гь. Заз эвера. Синонимар: рикI чкадал алаз хьун, рикI архайин [секин] хьун. * рикI чкадал хкун гл., нин секинарун, къалабулух акъвазарун. - Ина са чахуткани авач. Им жалгъандин кпул я. Яргъалди гипсда тунайтIа, гъил чур жедай. Профессордин и гафарихъ яб акализ эрчIи гъилин тупIар юзурзавай Рейгьанатан кIуфук мили хъвер акатна. Ада тадиз телеграмма яна. Аминадин рикIни чкадал хкана. З. Э. Рейгьанат. * рикI чIехи прил, гьамиша масадаз жувалай алакьдай куьмек гудай, гуз гьазур тир. Синоним: мергьяматлу. * рикI чIехиз [кIевиз] кьун гл., ни дурум гун, эхи авун, таб гун. Азиз диде, нагагь рушни зун жаван, КьейитIа къе гъалиб хьана дяведа. РикI чIехиз яхъ, хура твамир кьил жуван Гзаф халкьар азаднавай вядеда. А. Ал. Аскердин кьиникь. Гишилани мекьила гьикьван мензилриз галчIур жез фенай ам, рикI кьуна кIевиз. Ш-Э. М. Чи еке къуват. * рикI чIулав авун (чIулаварун) гл., ни-куь нин кефияр писарун. РикI чулавмир, суна билбил. Е. Э. Акваз кIан я. * рикI чIулав хьун гл., нин; гуьгьуьлсуз хьун, туькьуьл хьун. Адаз минарадин кукIва мад чIулав пайдахри лепе гузвайди акуна. Гададин рикI чIулав хьана, ада тадиз шегьердиз чукурна. Ф. Нехирбандин хва. РикI чIулав я чи и къара, Гьал перишан, алагуьзли. Е. Э. Алагуьзли. * рикI элкъуьн гл., нин экъуьчун атун. Алидин рикI элкъвезва. Р. Синоним: рикI хъуьтуьл хьун. * рикI ягъун гл., квевай нин гзаф тIуьрвиляй кIанз амукь тавун (недай затIар). Я бахтавар къайи булах, Кьилел верши тарар кIанди, Пампасидвай рикI ягъайла, Ваз са турши анар кIанди. А. Ф. Риза. Гила, амай хуьрекривай рикI ягъайла, гудай турши мезе яр-емишарни хьанва, - лугьуз Эсли архайин хьана. З. Э. Муькъвел гелер. Синонимар: бизар хьун, зегьле фин, икрагь хьун, куьлягь хьун. Антоним: вил хьун. * рикIе аваз (амаз) хьун гл., нин фикирда аваз (амаз) хьун. Ви патав къвез залай куьз алакьнач? Акун, рахун гьамиша рикIевай, Ви нефесдихъ зи гьевес агакьнач. М. Б, КIватIиз тахьай гад. Дяведи дах къахлурнач заз, Адан суьрет рикIема. А. Ал. Инсандин рикI... * рикIе гьатун (гьат хьун) гл. 1) нин вуж кIан хьун, муьгьуьббатдин гьиссер аваз хьун. Шумуд йис я вун зи рикIе гьат хьана. Е. Э. Яр гуьзел. 2) нин вуч са гьихьтин ятIани гьиссинин таъсирдик кваз хьун. Райкомдин секретардин рикIе акьван кIевелай рагьим гьатнавай хьи, адан къаст Мегьамедсалегь партияда хуьн патал чалишмиш хьун тир. А. А. Лезгияр. * рикIе кьун гл., ни вуч фикирда кьун. Абур гьакьван язва шад, Чинра аваз намусдин яд, Кьуна рикIе зурба крар, Халкьдин хушбахтвилин къарар. А. Ф. Эм-Тэ-Эс. Страницы: 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 |
| |||||||
|
