| Вход | Регистрация | ||
|
Толковый словарь лезгинского языка РАКЬУН прил. ракьукай, кIеви металлдикай раснавай. [Керекуьре Пуркурович]. Пул хьайидалай кьулухъ фена Америкада жуваз цIийи са ватан къахчуда, кьакьан пару яр, ракьун ракIарар галай... Ф. Б. Филиал. И еке дараматдин къенепата юкьни-юкь тирвал ракьун мягькем дестекри мискIиндин кьве патан цларни сад-садахъ галаз алакъалу авунвай. ЛГ. 2004, 15. VII. * ракьун балкIан сущ., зар. трактор. Чпи цанар ракьун балкIанралди цадалда. З. Э. Муькъвел гелер. * ракьун рехъ сущ. поездар фин патал кIеви металлдикай раснавай рельсерин рехъ.... садбуру лагьана, Дербентдиз фена; садбуру лагьана, ракьун рекьел кIвалахиз фена. А. Ф. Риза. КIвал ракьун рекьин патав гвай ва сифте йикъара физвай поездрин ванери адав сакIани ахвар вугузвачир, амма гила вердиш хьанва. З. Гь. Ахварай авудай аваз. * ракьун шаламар алукIна свас жагъура мисал 'сусахъ яргъалди къекъуьгъ' манадин мисал. РАКЬУЦI сущ.; -ди, -да; -ар, -ри. -ра металлдин пичера руда цIурурайла, амукьдай кIеви цIивин хьтин затI. РАКIАР(АР) кил. РАК. РАКIиНи, РАКIиНиЗ рак существительнидин падеждин формаяр. Кил. РАК. РАКIиНИН прил. ракIиниз талукь. За базардай ракIанин петлияр къачунай. Р. РАМ: * рам хьун т-б, гл. пуч хьун, терг хьун. РАМАГ фарс, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра гьайванрин, ничхиррин кIватIал. - КIандатIа, - лагьана давамарна Асана, - дагъда авай лапагрин суьруьяр, маларин илхияр, хварарин рамагар къачу. З. Э. Муькъвел гелер. Адила рамагдиз хкягъай кьве балкIанни зи гъуьлуьни Сурхая турманриз маса гана. Къ. М. Дагъларин деринрин булахар. Кьулухъ элкъвезвай кьушундин гуьгъуьнал сан-гьисаб авачир кьван мал-къарадин нехирар,. хиперин суьруьяр, балкIанрин рамагар алай. З. Р. Гьажи Давуд. РАМАГБАН сущ.; -ди, -да; -ар, -ри. -ра рамаг хуьзвайди. Гьасятда зи рикIел лезгийрикай сад лагьайди яз и тIварцIиз [Социализмдин Зегьметдин Игит. - А. Г.] лайихлу хьайи рамагбан Агъабег Уружеван, адан гуьгъуьналлаз уьзуьмчи Сейфедин Къулиеван, багъманчи руш Саимат Ферзалиевадин ва масабурун тIварар къвезва. ЛГ, 2004, 13. IV. РАМАЗАН араб, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра 1) мусурманрин календардин вацран тIвар. 2) (чIехи гьарфуналди - Р) эркекдин хас тIвар: Рамазан. Дустар Къазанфар, Рамазан, Эмин ама квехь эрзиман. Е. Э. 1877 - йисан бунтариз. Межлисдавайбур вири кавхадиз тамашна. Кавха Рамазан са вилихъди Уьзденаз тамашна... С. Ярагъви ашукь Уьзден. РАМКА урус, сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра 1) пенжерда шуьшеяр тун патал тахтадикай раснавай кIалуб. 2) шикил тун патал раснавай кьуд пипIен кIалуб.... дуьзмишнавай рамкада авай рушан шикил къалурна. - Гьамни квехъ галаз кIвалахзавайди яни? Б. Гь. Вили вилер. [НацIамур]. Керекуьре Пуркурович, зав са тIимил пул гице, за, исятда фотографдиз эверна, куь кIвачин кьилел са шикил яз тан, ам, чIехи авуна, рамкада туна, чи институтдин къуза патай куддайвал. Ф. Б. Филиал. РАМУН гл., ни вуч; -да, -на; -из, -зава; -а || ая, -ин, -рай, -мир, рам авун, рам тавун, рам тахвун, рам хъийимир тахьай, авачир гьалдиз гъун. За рамнава виридалай кьакьан тахт, Заз вун хьтин иерд ава дуьньяда. М. М. КIан хьун зи яр. РАНГ фарс, сущ.; -уни, -уна; -ар, -ари, -ара са затIунин экуьнин тав. # аби ~, вили ~, шуьтруь ~. хъипи ~, яру ~, цавун ~, чипин ~; ~ алахъун, - къалин хьун. Тачагъайди пашман, жагъайди шад я, гьар рангунин Яру, цIару гуьллуь чит. Е. Э. Яру, цIару гуьллуь чит. Назлуди пIатIнусдилай хъипи рангарин са истикIан къачуна. А. А. Пад хьайи рагъ. Гьар жуьредин - къацу, хъипи, яру, михек... - рангари безетмишнавай зулун тама еке са луж чакъалри бегъем дем, еке межлис, кьиле тухузвай. Къ. М. Дуствилин цIай. ☼ М. М. Гьажиева и существительнидин кирс падежра гьам -уни, -ади ишлемишун норма яз гьисабзавай ( кил. М. Гаджиев. Лезги чIалан орфографиядин словарь, 1955). * ранг гъун гл., ни нел-квел абурлу авун. Йисаралди садани фикир тагуз гадарнавай гьаятрал ранг гъанва... Х. Шайдабегова. Гъилер - къизилдин, крар - заргардин. * ранг фин [алахъун] гл., куьн ранг амачиз хьун.... ранг фенвай перемарни шалвар ала. К., 1988, 25. XI. Синоним: алахъун. * ранг ягъун гл. 1) ни квез са гьихьтин -ятIани рангадай авун. ТIимил цIегьрен гелер квай адан гьаркьуь ва туракь ранг янавай чини гена заз затIни лагьанач. Б. Гь. Кек галкIизва. За Ольга Дмитриевнадиз са вил яна ва зи гаф юкьвалай кьатI хьана: заз адан ранг ягъ тавунвай, амма къизилгуьлдин пеш хьиз яру пIузаррал гьикI жизви хъвер акьалтна квахьнатIа ва гьик} ада кьил галтаднатIа акуна. А. М. Мурк ракъини цIурурда. Вацран экуьни гьуьлуьз фири некIедин ранг янавай. З. Э. Кек галкIизва. 2) куьч., квез дигмиш жедай гьалдиз атун. Мухлисатан успагьивал, зиринг къветрен къекъуьнар акваз куз-хъукъуз амукьдай абуру лугьудай: - Пагъ-пагь, ранг янавай лацу пIини я. 3. Э. Муьгьуьббатдин цIелхем. * рангунал вегьин гл., парча, гъалар, партал тайин рангадик кутун. РАНГЛАМИШУН гл., ни вуч; -да, -на; -из, -зава; -а || ая, -ин, -рай, -мир; рангламиш авун, рангламиш тавун, рангламиш тахвун, рангламиш хъийимир 1) рангуниз вегьин, тайин са ранг алай гьалдиз гъун. 2) рангар ягъун. Рангламишун муд хьайила, Фередихьни сиргъа хьана. Гь. Рамазанов. Нуькердикай агъа хьана. РАНгЛУ прил. ранг янавай. Антоним: рангсуз. РАНГЛУВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера ранг алай гьал, рангунин гьал. Антоним: рангсузвал. РАНГСУЗ туьрк, прил. тайин шейиниз вичин хас тир ранг алачир. Са тIимил вахтара вун ина акъвазна кIанда. Хирер са бубат сагъ хьайила, ахпа фейитIани жеда, - лагьана кIвалин иесиди. Кьиличан рангсуз сифетдик экв кткана. А. И. Къиргъин. Беневшайри кьве сеферда цуьк акъудда: гатфариз ва гатуз. Гатфарин цуьквер ирибур, гуьрчегбур ва атирдин ни галайбур жеда, амма тум гъидач. Гатун цуьквер куьлуьбур, рангсузбур ва ни галачирбур жеда, амма тум гъида. А. С. Беневшайри кьве сеферда... Антоним: ранглу. * рангсуз хьун гл. рангар амачир гьалдиз атун. Касдин чин, - гьамиша вирт гуьцIайбур хьиз, рахадай пIузарар, адан вилер, - чпяй гагь Кефер, гагь Кьибле, гагь Магъриб, гагь Машрикь аквадай вилер, - вири, гагь хъипи, гагьни рангсуз жез, яни рангар атIуз, кьве гьалда дегиш жезвай. 3. Гергерви. Бакъарей Бакъураякай нагъил. РАНГСУЗВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, - илера ранг алачир гьал. Антоним: ранглувал. РАНГУНИН прил. тайин рангадиз вегьена гуьрчег гьалдиз гъанвай. Зияратдиз къвезвайбурув гвачир са затIни авачир. Ракъинин гуьмбетдиз лапагар, верчер, гъери, дуьгуь, рангунин литер ва гзаф кьадар маса шейэр паяр яз гъизвай. А. И. Къиргъин. РАНДА фарс, сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра харат устIарди тахта, кIарас цIалцIамардай алат. * рандадай ягъун гл., ни вуч харат устIарди тахта, кIарас ранда алатдалди цIалцIамарун. РАПАР раб существительнидин гзафвилин кьадар. Кил. РАБ. РАПАРГАН сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра рапар-гъалар твадай затI, кьвати. РАПРАП сущ.: -ди, -да; -ар, -ри. -ра гзаф нурлу экв. Синоним: цIарцIар. РАПРАПУН гл., куь; -да, -на; -из, -зава; рапрап авун, рапрап тавун, рапрап тахвун, рапрап хъийимир гзаф нурлу экв.... гъетери рапрапариз нур гуз башламишна... А. Ф. Лянет. Синоним: цIарцIар гун. РАС: * рас авун гл. ни вуч са вуч ятIани арадиз гъун. Ада заз маша рас авуна, амма бегьемди хьанач. Р. Синоним: расун. * рас хъувун гл. ни вуч чIуру гьалдиз атанвайди къайдадиз хкун. - Ма, и шаламарни ваз, и валчагъни. Бадедив са тIимил рас хъийиз туна алукIа жуваз. А. Ф. Риза. И рекьерихъ гелкъуьн, абур рас хъувун чкадин Советдин бурж я... И. В. Чирхчир. Расна чуьнгуьр бубади. К., 1988, 23. XI. Синоним: расун, РАСАЛМИШ: * расалмиш хьун гл., вуж-вуч нел-квел сад масадал, арадай вахт алатайла, гьалтун. Ахпа ам гьаятдиз экъечIна. Варарал ам вичи гуьзетзавай Алмасовал расалмиш хьана. А. А. У муд. Маса пачагь хъжеда вал расалмиш, Халкь паталди хъсан пачагь авайд туш. А. С. Вилик жерге. Заз бязи къекъуьнра хаталу кьвалар гьалтзавайди чизвай. Амма гьич, чка мус расалмиш жезватIа, дуьздаказ тайинарун регьят акъваззавачир. Т. А. Мехъер куьтягь тахьанмаз РАСпИСАНИЕ урус, сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра тикрар жезвай са кар кьилиз акъуддай, акъатдай вахт къалурзавай затI. # тарсарин ~, поездрин ~; ~ туькIуьрун, ~ дегишарун.... пакамахъ фад школадиз атай ученикриз ва учителриз дегьлизда тарсарин расписание алкIурнавай тахтадал цIийи расписание акуна. А. А. Умуд. РАСПИСКА урус, сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра сада вичин патай масадаз авай алакъадин кIвалах, кар тайинардай документ. Округдиз фейи Алирза, Айнадин тIалакьар вахкана ва адахъ вичин гьич са гафни галамач лагьай расписка гана, хтана. З. Э. Муькъвел гелер. Фекьи-фахрадиз, сур атIайбуруз гайи пулар... сур атIайбурувай чпиз гайи пулунин гьакъиндай лугьузвай распискаяр, чи муьжуьд кас авай хизан хъфена-хтайдан гьакъиндай шагьидвалзавай рекьин билетар гилигзава. А. Къ. Гилигзава. РАСПОРЯЖЕНИЕ урус, сущ.; -ди, да; -яр, -йри, - йра гьукуматдин идаради къанун яз акъуднавай къарар. Районрин ва шегьеррин администрацийри 2004 - йисан 1 -апрелдалди чкадин бюджетар тамамарунин вацран гьахъ-гьисабра, и распоряженидин 1 -пунктунихъ галаз кьадайвал, коммунальный игьтияжрин ( электроэнергиядин. газдин) субсидияр гуниз серфнавай харжияр къалурин. ЛГ, 2004, 15. VII. РАССКАЗ урус, лит., сущ.; -ди, -да; -ар, -ри. -ра прозадалди кхьенвай ча вакъиадиз талукьарнавай куьруь литературадин жанр. Куьруь рассказ ва я новелла кIелзавайдаз са истикан яд я. Ам ада са нефесдай хъвада. А. Ал. Къурбан Акимов. Гьелбетда, Ватан патал женгера телеф хьайи гьар сад чпикай неинки газетдин куьруь макъала кхьиниз, гьакI очеркар, рассказар, повестар, романар кхьинизни лайихлу я. ЛГ, 2004, 22.I. Синонимар: гьикая, новелла. РАСТРАТА урус, сущ.; -ди, -да; -яр, -йри. -йра кIвалахзавай чкада вичин кIвачихъ галай пул ва я маса шейэр законсуз рекьера харж авун. РАСУ прил. ярувални хъипивал акахьнавай рангадин. # ~ чIарар, ~ кьил, ~ суфат, ~ рацIамар; ~ жегьил, ~ ханум. Диде аскIан буйдин, расу чIарар авай, чин са тIимил яргъи, зиринг дишегьли. З. Р. Зи уьмуьрдин шикилар. Руша, кIвач кьуна, расу чIарар алай нини галтадзава. М. Б. Зун кьенвач. Акуна заз, им ажеб акунар авай кицI я. ЧIарарин ранг расу, расу рангунал чулав яни, шуьтруь яни пилекар алай, кIвачер шуькIуь, амма тапацар еке, гардан куьруь, амма келле зурба са жинс я. А. Исм. Эхиримжи къув. * расу хьун гл., вуж-вуч расу ранг алай гьалдиз атун. РАСУВАЛ сущ.; -или, -иле; -илери, -илера расу тир гьал. РАСУДАКАЗ нар. расувал хас яз. Синоним: расуз. РАСУ3 нар. расу яз. Синоним: расудаказ. РАСУКАР сущ,; -ри, -ра куьлуь авунвай як тукIунвай гьайвандин михьнавай руфуна ва ратара туна гьазурдай хуьрек. РАСУН гл., ни вуч; -да, -на; -из, -зава; 0 || -а, -ин, -рай, -ин, -мир; рас тавун, рас тахвун, рас хъийимир са вуч ятIани арадиз гъун. Гишин хьанвайвиляй. явашдаказ къарагъна, тамуз фена, мегъуьн тазар атIана гьана, вичиз чIемерукар, хьелер расна. Ф. Кесибдин хва Къагьриман. Муькъвер расда лугьуз, кIвалер чукIуриз, гъварар дашмишна. И. В. Чирхчир. Гуьрчег тереф - ам элкъвена расда ягъай къванцикай. М. Б. Муьгъ. Синонимар: тешкилун, туькIуьрун. РАСХОД урус, сущ.; -ди, -ар, -ри, -ра са вуч ятIани кьилиз акъатун патал са затI (пул, яд...) квадарун, авачир гьалдиз гъун. Къан са пут нафт вичин расход... С. С. Примусдин тариф. Синоним: харж. РАТ (ЯТI нугъ.) сущ.; -тIра, -тIра; -тIарар, -тIарри, - тIарра техил гатадай майдан. Вядедамаз эчIичI ратIар Техил фад гатун патахъай. С. С. Гад кIватIиз тади ая. И фейи зулуз ратIралай хтай техил аялри, зунни кIвале авачиз, фуруз вегьена. С. С., С. М. СтIал Саяд. ЯтIран кьулал вегьена нагъвар, цIекIвер, Чукьванрал ацукьна жегьилар, рушар. А. Ф. КьатI-кьатI авур зунжурар: ... абуру ратIрал кIватI хьайи кьван техил чпин кIвалериз чIугуна. А. А. Пад хьайи рагъ. РАТАР, РАТАРИ рад существительнидин гзафвилин кьадардин формаяр. Кил. РАД. РАТУНИ, РАТУНИН рад существительнидин падеждин формаяр. Кил. РАД.. РАТIАР, РАТIАРИ рат существительнидин гзафвилин кьадардин формаяр. Кил. РАТ. РАТIРА, РАТIРАЛ рат существительнидин падеждин формаяр. Кил. РАТ. РАФТАР фарс, сущ..; -ди, -да; -ар, -ри, -ра са нив-квев ятIани гатIумунин къайда, тегьер. Урус культурадиз мукьва хьана, вичин чирвал ара датIана гегьеншарунивди, СтIал Сулеймана, яратмишунин кIвалахдихъ галаз авай вичин рафтар гьихьтинди ятIа, ачухдаказ къалурна. З. Э. ЧIехи шаир. И рикIевай гафар винел акъуд тавуни ва абрун арада неинки хуш рафтар, гьатта мейиллувални хьунухьи, Айшади чIугвазвай дерт кьезиларзавай. А. А. Умуд. Синоним: алакъа. РАФТАРВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера рафтар, алакъа авай гьал. Зелфидинни учительницадин арада гъеле са ахьтин мукьва рафтарвал тайин хьанвачир. А. А. Умуд. Иллаки гатфариз вири и гьерекатриз ажайиб кесерлувал хас жедай, гуя тIебиатда алукьнавай и гуьзел бередиз атирни, везинни, дигайвал гузвайди и бахтавар инсанрин ачух рафтарвилер я. М. В. Гьарасатдин майдан. Нина муаллимдин инсанвал, регьимлувал, виридахъ галаз адан хуш рафтарвал я. ЛГ, 2000, 20. VII. Лугьумир кьван, Юдинанни чIехи камалэгьли Лев Толстоян арада хуш рафтарвал ва дуствал аваз гзаф йисар тир. К, 1988, 22. ХI. Вирибурухъ галаз чна хуш рафтарвилин алакъаяр хуьзва. Д. Шерифалиев. Къабил бубадихъ галаз гуьруьш. Синоним: алакъалувал. * рафтарвал авун гл., ни нихъ галаз алакъалувал авун. Мехъер алатай пакамахъ, вичин гъуьлуь ам кIваляй чукурайдини хъсандиз чизватIани, Селминаза адахъ галаз инал са жуьредин рафтарвал ийизва. М. В. Гьарасатдин майдандал. Велимет куьчейриз экъечIзамач. Адаз инсанрихъ рафтарвал ийиз кIамач. М. В. Гьарасатдин майдандал. Вичин гьал хъсан хьайила. ада захъ галаз ашкъидивди, хайи веледдихъ галаз хьиз, рафтарвал ийиз хьана. А. Э. Шаирдин тарсар. Синоним: алакъалувал авун. * рафтарвал хьун гл. алакъаяр хьун. И кьве патан арада, - фикирзавай жеди лекьре, - садрани баришугъвал, рафтарвал хьун мумкин туш. М. В. Гьарасатдин майдандал. РАХАЙДИ рахун глаголдин причастидин форма. Кил. РАХУН. РАХАРД(И) рахун глаголдин причастидин форма. Кил. РАХУН. РАХКУРУН (РАХКУН нугъ.) гл., ни; -да, -на, -из, -зава; -0 -а, -ин, -рай, -мир; рахкур авун, рахкур тавун, рахкур тахвун, рахкур хъийимир ) вуж гъуьлуь вичивай паб чара авун. Са касдин паб маса гъуьлуьз. Иниз-аниз рахкуз, къази. Е. Э. Къази. Абуру ара-ара зарафатдив хабарни кьадай: «Тагьир халу, а вуна синихар авунвай паб гьа им яни, тахьайтIа, вуна ам рахкурнани?» К. К. Шаирдин килфетар. 2) вуж атай чкадиз рекье хтун. Регьят тушир, залумдин Руфун тухна, рахкурун... Ф. Бахтавар. Шагьугьли шагь Абасан везир къведа, идаз пачагьдин кIвализ ша лугьуз. Далалубегьлиди, - сагърай, кIвале мугьман ава, завай къвез жедач, лагъана, атанвайди рахкурна. Ф. Далалубегьли. 3) хьайи, авур крарилай алава яз, са вуч ятIани рекье тун. КIвале тек амукьай дидедиз пул ва парталар рахкуриз куьмекар ганайтIани, адакай рушан рикI архайин хьайиди туш. А. И. Самур. - Вуна заз пул рахкура, кIвале мехъерик тухудай затIни авач. С. Муслимов. ЦицIигъ-наме. Синоним: чукурун. РАХУЛ сущ.; -ди, да; -ар, -ри. -ра цагъ. Страницы: 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 |
| |||||||
|
