| Вход | Регистрация | ||
|
Толковый словарь лезгинского языка РАХУН || (РАХУНАРУН аспектив) гл.; -ада || -арда, -ана || -на; -аз || -из, -азва ||' -зава; ух || -а. -ан || -ин, -урай || -рай, -амир || -мир; рахун( ар) тавун, рахун( ар) тахвун, рахун( ар) хъийимир 1) вуж гафар сивяй акъудун. Варарив гьеле агакь тавунмаз килигайтIа... яшлу итимар, чинар чIурна, рахан тийиз, мадни аскIан хъувуна, гьаятдиз физва. А. А. Лезгияр. Алпанвияр, лезги гафар авайвал "таржума авуна ", рахада. Месела: «геле вар» ( къвез ава), «геде вар» ( физ ава) ва мсб. М. М. Лацу лекеяр. Эгер кIвале жуван хайи чIалал рахазвачтIа, а хизандай тир аялдиз школада дидед чIал чирун хуш къведач, я адалай и кар алакьни ийидач. X. Шайдабегова. Дидед чIал чируниз артух фикир. Заз вав рахаз кIанзава, руш, кIанзава. Вазни рахаз кIанзавайди чида заз. М. Салахъ. Сонет. - Алад, алад! Гзаф рахунармир, - лагьана Гьажиди. - Икьрар пулдилай багъа я. Кумукьна - вач базардиз! А. Къ. Мал цаваравай савдагар ва я рикIелни алачир командировка. 2) вуж ихтилат авун. Ваз гьарайда, вун явашдиз рахайла. Е. Э. Пис папаз. Ширин мецел вавди рахун заз кIанда. Е. Э. КIани яр. 3) вуж никай-квекай жуван фикир лугьун. Ам вичин кIелунрикай гьич рахадач. Жалил халу, вакIар ямир лугьуз, чи бубадив рахадай. Адаз къайгъу тушир, вичиз чидайвал ийидай. ЦипIицI галаз Шалбуз дагъда || Шейх Желил буба. 4) вуж нелай фитнеяр авун. Залай рахун куь нефсериз кIанид я. Е. Э. КIандач рекьиз, гафар амаз лугьудай. Ви мукьвади валай хаин рахади. Е. Э. Синонимар: битIбитIар авун, лагълагъар авун, элуькьун. * рахун-луькIуьн сущ. 1) рахунин алакъа(яр). Рахач абур сад садавди ачухдиз, Рахун-луькIуьн гьар патахъай къал жеди. Е. Э. Къва паб. 2) гафаралди никай-квекай ятIани наразивал къалурун. * рахунар авун гл., ни ихтилат авун. Райкомдин секретардини колхоздин председателди гена хейлин рахунар авуна. З. Э. Муькъвел гелер. * рахун алачиз нар. кьве фикир жедай себеб авачиз. - Аллагь таалла эзиму КIанди чпиз нуьсрет гурай. Рахун алачиз, абуру, лап фадвилелди кафирар къирмишна, вири мусурманар азад ийида. А. И. Самур. Синоним: шаксуз. РАХУН сущ.; -и, -а; ар, -ри, -ра ихтилат авунин тегьер. Рахун ширин, ачух къабагъ Акун са мурад я, гуьзел. Е. Э. Ярдиз минет. - Бес я рахунар, я кас, гьикьван рахунарда. Гь. Гь. Колхоз. Пакад юкъуз Обкомдин секретардин рахун газетдиз акъатна. А. А. Лезгияр. РАХШАНД фарс, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра зарафатни, ягьанатни, хъвер акахьай ихтилат. -Гьажиева кьве сефердани «учитель» лугьудай гафунал ван хкажна, - адак винелай кьатIуз тежедай рахшанд квай. А. А. Умуд. Чи хуьрерин кимерал гьар юкъуз кьиле физвай рахунри, зарафатар авунин рекье сад садан гъавурда авай амадагри чпи чпикай ийидай рахшандрини къалурзавайвал, жемятди винидихъ галай мисалдал амал ийизва. А. Къ. Гаф - кугугай чкадал. Синоним: ягьанат. * рахшанд(ар) авун гл., ни никай-векай - зарафатни, ягьанатни, хъвер акахьай ихтилат(ар) авун. Зун жувакай рахшандар ийиз тадайди туш. А. Р. Къаратикенар. [Садикьбег]. Абур ракIарихъ галама гьа... Абуру пупIар ягъиз, гьеле чакай рахшандарни ийизва гьа... Ша килигин садра, абур вужар ятIа, акван чна... Ж. Эфендиев. Азадвилин рекье. Синоним: рахщанд(ар)ун. РАХШАНДАРУН || РАХШАНДУН гл., ни никай; -да, -на; -из, -зава; -а ||' ая, -ин, -рай, -мир; рахшанд авун, рахшанд тавун, рахшанд тахвун, рахшанд хъийимир зарафатни, ягьанатни, хъвер акахьай ихтилат(ар) авун. Рахшандзава, негьзава къе, И патанда а патандаз, Синихзава, къилихзава А - патанда и патандаз. С. К. Жуванбуруз чар. Кутамир зи халкьдин рехне! Рахшандайдан. хура зи халкь, Гапур хьана, акIайди я... М. М. Саврухди хьиз къалзава за... Адавай вич чинеба далудихъай ягъун, вич епина тун, вичикай инсанар хъуьредай, абуру рахшандардай машгъулат хьун эхи ийиз хьанач. А. Къ. Нехирбанни лекь. Инсанар чпин тIебии хесетдиз муьтуьгъ тир, яни азадвиликай магьрумнавай чан алай гьар са затIуниз ( гьатта инсанризни) сифтедай чап-чап, гьатта хвешивални кваз килигда, адак хкуьрда, рахшандарда, ухайш лугьуда, ахпа и азадсузвилихъ галаз вердиш жеда ва магьрумнавайдан гьатта язухни чIугвада. А. Къ. Нехирбанни лекь. Синоним: ягьанатарун. РАЦIАМ сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра вилеринни пелен арада авай чIарарин цIар. Гьуьсейнован чин... гьвеч'ш ва хци вилер, яргъи рацIамрин кIаникай атIумна, килигзавай. А. А. Умуд. Ам, гагь гъил юзуриз, гагь кьил галтадиз, гагь вичин чубарукдин лувар хьтин рацIамар хкажиз, еке чIулав вилери цIарцар гуз, рахазвай. З. Э. Муькъвел гелер. Рехи рцIамрикай туьхвенвай вилери са легьзеда нур гана ва абурал мад циф ахкьалтна. М. Гь. Им къван, имни терез. Са йикъапа ви рцIамдин къекъуьнди Ирид кьушун акIадардай, къехуьнди Ахварикай магьрумдай сагъ шегьерар, Амма гила?.. Ийизва гьа хъуьруьн ни? И. Гь. Рубаияр. – Гьа-ан, гъавурда акьуна! - гьалчIай рц)амрикай килигзавай урукулар хьтин вилер рахазвайдан чиниз сухзава кьуьзуьда. Б. Гь. "ТIварун стхаяр. Адан пелен юкь гьасятда агаж хьана. Рехи рацамар тик акъвазна, винеллай пIузни винелди хъифена, сивни ахъа хъхьайла, сиве амай кьве сас кьадарсуз экъис хьанай. М. В. Гьарасатдин майдандал. ☼ 1955 - словарда рцIам кхьин дуьз яз гьисабзавай ( кил. М. М. Гь. Лезги чIалан орфографиядин словарь. Махачкала, 1055, ч. 113). Аквадай гьаларай, кхьинра и гаф кьве жуьреда гьалтун 1964 - йисалай орфографиядин словарра рацIам кьабулун хьана. РАЧАР раж существительнидин гзафвилин кьадардин форма. Кил. РАЖ. РАЧАРА 1 раж существительнидин чкадин 1 падеждин форма. Кил. РАЖ. РАЧАРА 2 нар. сеферда. # а ~, и ~, мад ~. РАЯТ араб, сущ.: -ди, -да: -ар, -ри, -ра девлетлудаз къуллугъ ийидай ва адаз табий кас. Са вил авай шагьдиз вичин раятрилайни гзаф кичIе хьана, ада гьасятда шегьердин цларал гзаф къаравулар эцигун эмир гана ва вичини кичIевиляй экв жедалди вил вилик хкIурнач. Ф. Гьуьлуьн шив. Ада, вичин хуьруьнбурун хам хутIунна, вири вичиз табий авуна. Идални бес тахьана, къунши хуьрерни пацук кутуна, вичин раят авуна. А. И. Къиргъин. Уьзденан сивяй ихьтин келимаяр акъатунин умудни авачир. Хан ягъалмиш хьана. Адаз вичиз раятрин патай гьуьрмет авайди чизвачир. С. Ярагъви ашукь Уьзден. ☼ «Лезги чIаланни урус чIалан словарда» и гаф ряят кхьин теклифзава, Орфографиядин словарда (2001 -й.) ам авач, кхьинра раят яз ишлемишзава. Чун эхиримжи варинтдин терефдар я. РГАДА, РГАЗ, РГАНА ругун глаголдин вахтарин формаяр. Кил. РУГУН. РЕВИЗИЯ урус, сущ.; -яди, -яда; -яр, -йри, -йра майишатдин хсусият авай гьал, ам дуьз тухузватIа ахтармишун.... валай самбар кхьинар авунва, за ви майишатдиз ревизия ракъурдайвал я, жуван кьиликай фикир ая, гада... К. К. Яд атIай регъв. * ревизия авун гл., ни майишатдин хсусият авай гьал, ам дуьз тухузватIа ахтармишун кьилиз акъудун. РЕВИЗОР урус, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра ревизия ийизвай кас. РЕВОЛЮЦИОНЕР урус, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра яшайишда, илимда маналу дегишвилер твадай кас. Дагълуйрин интернатда кIвалах ийиз Гьейбатова Дагъустандин революционеррин ва маса машгьур кьегьалрин 21 барельеф яратмишна. З. Э. Скульптор.... Къазимегьамед Агьасиев, Мукьтадир Айдинбеков, Мегьамед Гьуьсейнов ( Михаил Лезгинцев) хьтин революционерар... авай халкь гъвечIиди яни? М. М. Чун гъвечIи халкь туш. РЕВОЛЮЦИОНеРВАЛ урус, сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера революция ийидай пешекарвал. РЕВОЛЮЦИОННЫЙ прил. революциядиз талукь. * революционный романтика лит., сущ. художественный произведенияр яратмишунин рекьерикай сад. Шаирри чпин произведенияр социализмдин рвализмдин методдин бинедални революционный романтикадин руьгьдал алаз кхьин лазим я. А. С. Жегьил шаиррин яратмишунин бязи месэлайрикай. РЕВОЛЮЦИОННИВАЛ сущ.; -или, -иле; революция авунин гьал. РЕВОЛЮЦИОННИВИЛИН прил. революция авунин гьалдин. РЕВОЛЮЦИОННИВИЛЕЛДИ нар. революционнивал хас т. РЕВОЛЮЦИЯ урус, сущ.; -яди, -яда; -яр, -йри, -йра яшайишда, илимда маналу дегишвилер тун патал ийизвай гьерекат, тухузвай кIвалах. Пачагь тахтунай гадарна, вахтуналди тир гъукумат алудна революция гъалиб хьана А. И. Самур.... В. И. Лениназ Къ. Агъасиеван революция патал тухузвай кIвалахдикай хабар авай. М. М. За нин бахтар чуьнуьхна хьи... Синоним: инкъилаб. РЕГИСТРАЦИЯ (РЕГИСТРАЦИ рах.) урус, сущ.; -яди, -яда; -яр, -йри, -йра 1) сана авай, жедай ксар, затIар, гьалар, къейд авуна, кхьин. 2) эвленмиш хьун кхьена къейд авун. * регистрация авун гл., ни 1) вуж-вуч сана авай, жедай ксар, затIар, гьалар кхьена къейд авун. Муниципальный тешкилатдин администрациядин тешкилатдин кьилин къуллугъдал къвез кIанзавай кандидатрин арзайриз конкурсный комиссия дикъетдалди тамашна, вири патарихьай анализ авурдалай гуьгъуьниз регистрация авуна, райондин газетда чап авун. "Самурдин сес" газ., 2005, 4. VI. 2) эвленмиш хьун кхьена къейд авун. Перепись кьиле тухудайла [2002 - йисан. - А. Г.], регистрация тавунвай хизанрин гьакъиндайни, сифте сеферда яз, делилар кIватIнава. ЛГ, 2004, 24. VI. * регистрациядикай хкудун (регистрациядай акъудун) гл., ни паб гъуьлуь ва я гъуьл папа санал яшамиш жеда лагьана авур къейд къанундалди чIурун. Регистрацидикай хкуднаватIани, абур санал алама. Р. & Амма папа винелди акъуд тийиз веревирдар ийизвай... Гагь ам вичин регистрами алудуп патал суддиз физва. З. Э. Рамзият. - Кьве рикIин хьайи Лукьман ахварал физвачир. Пака за Пенкераз квахь лугьуда. Регистраци алач, затI. З. Э. Рамзият. РЕГЛАМЕНТ урус, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра собранийрал, конференцийрал рахадайбуруз теклифзавай къайда, рахадай вахтунин кьадар. РЕГЪ сущ,; -къини, -къина; -къер, -къери, -къера 1) инсандин, гьайвандин чIарар эвягьдай куьлуь сарар авай алат. Гатфариз туьлекдай вахтунда цIегьрен чIарар махсус рекьералди эвязава. И кар кьве сеферда ийизва; туьлекун бишламиш хьайила ва ам куьтягь жедайла. З. А. К. ТIебиат чирун. Къванцел кварцин, сар эвядай рекъинин ва цуькверин шикилар атIанвай. М. В. Гьарасатдин майдандал. 2) чIижери вирт кIватдай алат. АцIурзава ада бакар, ЧIижре вичин рекьер хьиз. - Гъери вутIда? Авач къапар! Ракъура лагь шегьердиз. Къ. Р. Самур, къе ви дереда. * рекъинай ягъун гл., ни вуч сар регъ алатдалди михьун. Адет яз, рушари, кIвалин са пата ацукьна, иесидиз баргъар ацаз, сариз кек ягъиз, сар рекъинай ягъиз, Гуьлуьтар храз куьмгк гудай. С. Муслимов. ЦицIигъ-наме. РЕГЪВ 1 [рах] сущ.; -уь, -ве; -вер, -ери, -ера 1) техилдикай гъуьр ийидай махсус алат. 2) техилдикай гъуьр ийидай алат авай чка, дарамат. - Бес, а гъуьр гьина жедайди я? - Регъве, чан хва, - лагьана дидеди. Магьамад регъуьз фена. Ф. Ирид юкI алай пагьливан Магьамад.... Дустагъдай катна чун са регьве чуьнуьх хьана. Къуьзуь регъуьхбанди чаз фири некни гана. И. В. Теъбир. Регъуьн вилик пуд руш акъвазнавай. Ш. Шабатов. «Лезги Чапаев». * регъвел (регъверал) вегьин гл., ни 1) гъуьр ийиз техил регъуьн кьилел эцигун. 2) куьч., ни вуж масадбурукай наразивилелди рахун. Гьа икI, Алимни Селим кимел ала... Регъверал вегьенва абуру Горбачев пабни галаз, Березовскийдин хам пудра алажна, Ельцин кьейила садакьа чпи гуда лагьана хиве кьуна. Н. Шихнабиев. Хъсан хабарар. РЕГЪВ 2 кил. РЕКЬВ. РЕГЪЕЛ сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра пару. Элкъвена гьаятдал къванерикай цлаз ухшар регъел чIугуна. А. Исм. Вацран мичIер. РЕГЪУЬ 1 сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра гьайвандин нек авай, нек хуьдай чка. Дили жедай, ргадай ам Регъуьдик гъил кягъайла. Тек дидедив ацаз тазвай, Гьамни мани ягъайла. М. Б. Деве. РЕГЪУь 2 прил. жувак тахсирдин гьисс квай хьтин. Элеонора масабурук акахь тийир, вирибурухъай кичIе ва регъуь, гьа са вахтунда гзаф фагьумлу, зигьинлу руш тир. Х. Шайдабегова. Элеонора Рузвельт. * регъуь авун гл., ни низ регъуь жедай гьалдиз гъун. * регъуь хьуй! межд., низ 'къуй вичиз вуч тахсирлу тирди гьиссрай' манадин ибара. За лугьузва - регъуь хьуй зи жуьредиз, ГьикI я жузаз, кагъаз кьванни кхьизвач. М. Б. Дустариз * регъуь хьун гл., низ вич тахсирлу тир хьтин гьисс хьун. "И касдиз регъуь тахьун аку, чIехи итим хьана, вич ламрал алаз, гъвечIи гада яхдиз тухузва", - лагьана. Ф. ГьикI хьайитIани рахада. [Кукул Дайи]. - Садра гьарамзададин суфатдиз килиг. садра адаз регъуь тахьун аку, папарин кавха затI хьана, гьадаз бубадилай арза-затI гуз, ваз регъуь тушни, ваз гьая тушни? Гь. Гь. Адетдин къармахра. Гила, регъуьни тахьана, «ам зи паб туш, зи паб къенва», - лугьузва. А. А. Лезгияр. Жуьрэтдиз регъуьни тахьана, Кьилевай гьакимрик кязава. М. Б. Шаирдин кьиникь. Синоним: утанмиш хьун. РЕГЪУЬВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери. -илера регъуь тир гьалдин гьисс. Ахпа бирдан адан ири, къуватлу чина регъуьвал гьатна. А. А. Умуд. Туракь варз и береда акьван гуьзел я хьи, на лугьуди, ам иниз сифте гуьруьшдиз атанва: адан суьрет гуьрчегариз регъуьвилин яр къикъифзава, ам фагьумлу ва сабурлуни я. М. В. Гьарасатдин майдандал. Адав гвай регъуьвилер акваз, таяр-туьшери ам зарафатриз вегьедай. ЛГ, 2002, 15. V. Антоним: регъуьсузвал. * регъуьвал авун гл., ни никай-квекай регъуь тир гьисс(ер) авай гьалдиз атун. Лагь ваз и кIвалерай вуч кIандатIа, буюр, регъуьвал ийимир. Вун патал заз са затIни гьайиф къведач. С. Муслимов. ЦицIигъ-наме. Синоним: регъуьвалун. РЕГЪУЬВАЛУН || РЕГЪУЬВИЛЕРУН аспектив, гл., ни; -да, -на; -аз, -зава; -а, -ин, -рай, -мир; регъуьвал( регъуьвилер) авун, регъуьвал ( регъуьвилер) тавун, регъуьвал( регъуьвилер) тахвун, регъуьвал( регъуьвилер) хъийимир регъуь тир гьисс(ер) авай гьалдиз атун. Регъувална хъуьреда ваз рушар чи... А. С. - Жуван аял яхъ, - лугьузва МутIалиба гъвечIи стхадиз. - Дидедиз мажал авач. Регъуьвилермир, вун шегьерра кIелнавай итим я. Гь. Къ. Четин бахт. Синоним: регъуьвал авун. РЕГЪУЬВИЛЕЛДИ нар. регъуьвал хас яз. Синоним: регъуьдаказ, регъуьз, регъуьла. Антоним: регъуьсузвилелди. РЕГЪУЬВИЛЯЙ нар. регъуьвал себеб яз. Бегьем регъуь хьана Велиметаз, чинни лап жегьре хьана, регъуьвиляй чилерай чилиз физва. М. В. Гьарасатдин майдандал. Синоним: регъуьла. РЕГЪУЬДА гьал, низ регъуь тир гьалда ава(й). -Заз регъуьда, ~ лагъана папа, наз маса гуз. А. А. Пад хьайи рагъ. Са бязи хийир такIан хьтинбур хъуьренни ийиз хьана: «Буба кьена гьикьван вахт хьанватIа аку, гилани садакьа ганвач, чеб гьа кьил алаз куьчедизни экъечIда, регъуьдач». А. Ф. Бубадин веси. Чухвадин патахъай ихтилат ийизни регъуьзвай. С. Ярагъви ашукь Уьзден. РЕГЪУЬДАКАЗ нар. регъуьвилин лишан хас яз. -Заз чида: вун Гьамидаз фидач. Зелфи регъуьдаказ Селимаз килигна. А. А. Умуд. Синоним: регъуьвилелди, регъуьз, регъуьла. Антоним: регъуьсузвилелди. РЕГЪУЬЗ 1 регъв существительнидин гунугин падеждин форма. Кил. РЕГЪВ. РЕГЪУЬ3 2 нар. регъуь яз. Синоним: регъуьвилелди, регъуьдаказ, регъуьз. Антоним: регъуьсузвилелди. * регъуьз-кичIез нар. регъуьвилинни кичIевилин гьиссер кваз. Ада вичин гаф кьилиз акъудна. Ам регъуьз-кичIез вичин тарелкани вичин кьуьк гваз столдихъ атана. А. А. Лезгияр. И машинда вун – регъуьз-кичIез ваъ, уьзягъдиз ацукьдай. А. А. Лезгияр. Регъуьз-кичIез шкьакь туьквенчиди лагьана... А. И. Самур. РЕГЪУЬЗВА кил. РЕГЪУЬДА. РЕГЪУЬЛА нар. регъуьвал себеб яз. - Кьена регъуьла, - лагьана Муса хъуьрена. З. Э. Муькъвел гелер. Амма патарив чIехибур гвайвиляй, абурувай регъуьла сив ачухиз хьаначир. Б. Гь. Заз эвера. Синоним: регъуьвиляй. Страницы: 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 |
| |||||||
|
