| Вход | Регистрация | ||
|
Толковый словарь лезгинского языка КЬУНА 1 кьун глаголдин алатай вахтунин форма. Кил. КЬУН. КЬУНА 2 нар. тирвал (рехъ, куьче, кьер ва маса ихьтин гафарихъ галаз алакъада авайла). Ангье, агъадай, вацIун къерех кьуна, текдиз ада винелди гьерекат ийизва. Къ. М. Дагъларин деринрин булахар. Дикъетдалди ахтармишайтIа, гуьне кьуна хъурцада аваз катзава вагьши. Я. Я. Нурар ва хъенар. КЬУНА 3 кьун существительнидин актив ва чкадин I падеждин формаяр. Кил. КЬУН. КЬУР 1 кьун глаголдин причастидин форма. Кил. КЬУН. КЬУР 2 гьавадин чимивилин таъсирдик кваз арадиз атанвай гьал. Антоним: кьеж. * кьур акъатун гл., няй-квяй 1) кьеж квачир, гзаф кьуру гьалдиз атун. Ширин дайидин чIехи пай техилар паласада цанвай. Адан никIерни кьур акъатна терг жезвай. А. И. Кьурагьвал 2) гьайифар чIугун. Гададиз мехъер вахтунда авунач лугьуз адай гилани кьур акъатзава. Р. * кьур акъудун гл., ни квяйняй кьеж квачир гьалдиз гъун, кьурурун. КЬУР 3 сущ.; -у, а; -ар, -ари, -ара къав алай гьаят. Инал пурар къурук эцигна, балкIан дестекдал кутIунна, кIвализ хъфиз кIанзавай Къазидиз Мислимата лагьана... Гь. С. КIири Буба. Гурарай эвичIдайла, мичIи кьурарикай хъфидайла, гъатта куьчедиз экъечIайлани, чеб чпел ашукь тир жегьилрин хъуьруьнар, къугъунар куьтягь жедачир. С. Муслимов. ЦицIигъ-наме. - Цура авай кал сала кутIунна, гьаниз хъиягъайтIа, ГьикI жедатIа? Гьанизни рак кьурукай ква эхир.. М. Б. Жигули. КьУРАБА нар. къафун галачиз. - гьар жуьре я, гагь кIваляй неда, гагь гьакI къураба са кьас сивел эляда. А. Р. Къаратикенар. КЬУРАГЬ прил. гзаф чими тир, кьур авай, кьур хас тир. Чаз кIвалахда цIийивилер твадай, гьахълудаз гъахълуди лугьудайбур, кьурагь чIавуз марф хьиз, герек я. Т. А. Мехъер куьтягь тахьанмаз. Булах кьурагь йисузни, чIимел йисузни сад тир: я артух, я тIимил жедачир. С. Муслимов. ЦицIигъ-наме. Антоним: чIимел. * кьурагь хьун гл., гьава гзаф чимиди, къвалар авачирди хьун. Килиг, техилдикай са тварни пуч ийимир, цIи кьурагь хьана никIер вири хкатзава. А. Ф. Бубадин веси. КЬУРАГЬВАЛ сущ.; или, -иле; -иле; -илер, -илери кьурагь тир гьал.... а чка къурагъвили кана, инал, анал са кьал алазяру хьана акъвазнавай. А. Ф. Бубадин веси. Дегь заманада, берекат Къурагъвили эзмишай чIавуз, ийиз гьерекат, Хкядай тир пешапай. А. Къ. Пешапай.. Садрани такур хьтин къурагьвилер авай. Виринра каш гьатнавай. М. Б. За бананар недач. Антоним: чIимелвал. КЬУРАДА, КЬУРАЗВА кьурун глаголдин вахтарин формаяр. Кил. КЬУРУН КЬУРАЙ 1 кьун глаголдин буйругъдин форма. КЬУРАЙ 2 прил. кьеж кумачир, кьуранвай гьалдиз атанвай.. ЧIур алай чкадал кам вегьейла, ширхширх ийиз, кьурай векьер кукIвар жедай.. А. Ф. Бубадин веси. Къуьрез килигна, кIвенкI алай са кьурай хилел расалмиш хьана руфунай кьацI акъатна. Б. Гь. Заз эвера. Эгер ишлемишайдалай кьулухъ гьар сеферда нажахдин мурцаз парафин, мум, я тахьайтIа кьурай запун ягъайтIа, ам яргъалди хциз амукьда. Хийирлу меслятар || ЛГ, 2000, 20. IV. Гузвай кьери хуьрекни, борщ тIвар алаз, ичIи келемдин кIусар квайди, я тахьайтIа, кьурай ичин патарикай гъазурнавай компот хьтинди тир. А. Ляметов. Зи пешедиз рехъ ачухай устад. Антоним: кьежей. КЬУРАЙ 3 прил. яхун. Зи буба кьакьан буйдин, кIулар са тIимил кьван хкатай, кьурай, яхун итим тир. 3. Р. Зи уьмуьрдин шикилар. РакIарихъ са кьурай итим гала. Р. Антоним: яцIу. КЬУРАЙВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера кьурай лишан квай гьал. КьУРАМАТ сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра кьуру чил, кьуру чка. Цени, кьураматдани яшамиш жедай абурув (хъиперив. - А. Г.) неинки куьчеяр ацIанва, гьакI абур кIвалеризни къвезва. ЛГ, 1992,25. IV. КЬУРАНА кьурун глаголдин алатай вахтунин форма. Кил КЬУРУН КЬУРКЬУР сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра кьур-кьур сесерин ван. Яд авай крандин кьуркьурди зун ахварай авудна. Р. * кьуркьур(ар) авун гл., куь кьур-кьур сесерин ван арадиз гъун. Накьалай инихъ сиве затIни тун тавунвай зи руфуни кьуркъурар ийизвай. 3. Э. Зулун пеш. КЬУРКЬУШУМ туьрк, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра 1) хъуьтуьл, рагъул рангунин залан металл. Вагай адан кIвач къирмейрив яначиртIа, рикI са кьуркьушумдин хутуналди ягъиз жедачирни? М. Б. Кепеюгъли Гитлер. Амма вилер сакIани ахъа жезвач, гуя ахвар - зи вилера цIурурна цанвай кьуркьушум я, ада вичин вири заланвилелди зи къебекъар кузва. М, В. Вацран ягъун. 2) куьч. залан. СиратIалдилай тухудайла, ам адаз кьуркьушум пар хьана хьи. Е. Э. Дуст Ягьиядиз. КЬУРТI * кьуртI авун рах., гл., ни, вуч жуваз харжи авун, жуван игьтияжар тамамриз са масадан затI къачун. Амма Тифлисдиз 600 кило ниси тухвана 130 манатдилай маса гана колхоздиз Куьрдемирдин гьисабдай пул вахкана, Вичи-вичиз 18 агьзур манат кьуртI авур складчи Агьажан садазни аквадач. И. В. Кьуд "аламат". КЬУРТIи: кьуртIи верч сущ. цицIибар ахъайдай какайрал ацукьнавай верч. * кьуртIи вицерцI нугъ., сущ. лахъу кака. [Гаджиев 1997: 132] * кьуртIи гафар нугъ., сущ. кардиз куьмер тушир гафар, ихтилатар. * кьуртIи тукомент нугъ., сущ. къалп документ [Гаджиев 1997: 132] КЬУРТIУН векъи, гл., ни вуч; -да, -на; -из, -зава; -а, -ин, -рай, -мир; кьуртI тавун, кьуртI тахвун, кьуртI хъийимир вичиз кьун. Салегьа... еке къимет авай кагъазар чинеба тухвана вичиз къуртIнава. А. А. Пад хьайи рагъ. КЬУРУ прил. 1) кьеж квачир, кьеж галачир. # ~ кIарасар, ~ чил, ~ гьаят. 2) куьч. нетижасуз. Ибурузни кьушун лугьуз, гьакIан кьуру бунтар хьана. Е. Э. Гьинава? Садани бегьем и кар рикIив кьуначир. Белки, кьуру зарафатдани тунай... А. Ф. КьатI-кьатI авур зунжурар. Ибур гъакIан кьуру зарафатар туш. И. В. Чирхчир. Зарафатни керчек. Иллаки кьуру гафар ийидай, лавгъавал квай, тапарар квай, тежедай кIвалахар хиве кьадай инсанриз пис тир. С. М. ЦицIигъ-наме. Кьуру фурсарни дамахар авунал рикI алай са явакьанди, акъваз тийиз, вичин бубадин тарифарзавай... И. Мурадов. Ви бубадин къазмада || ЛГ. 1997, 11. VI. 3) куьч. маса затI галачир, лазим тир алаваяр галачир.. Бес вуна ваз гузвай пенси тек са кьуру фаз бес жедач лугьузвачирни? Г. Ханов. Зун ваз аял туш. 4) куьч. уьмуьрдин истемишунрикай магърум. Математика лагьайтIа, сифте килигайла, кьуру предмат хьиз аквада, амма муаллимди аялриз адакай менфят къачуз асант мисалралди чирна кIанда. X. Ш. Чирвилери инсан бахтлу ийида || ЛГ, 2000. 20. IV. * кьуру гафар сущ. манасуз, делилсуз гафар. * кьуру дамар сущ. бедендин кIарабар сад-садав гекьигзавай гужлу ва яцIу дамар. * кьуру дамах(ар) авун гл., ни бинесуздиз жув вине кьун. Гафар гуьрчег, амал чIуруз, Дамах ийиз гьахьтин кьуруз. С. С. Акьул жуваз аваз кIанда. * кьуру уьгьуь сущ. кьеж галачир уьгьуь. Ада зайиф ванцелди «угь» ийидай, кьил гагь и патахъ, гагъ а патахъ элкъуьрдай, гагь-гагь яргъал чIугур кьуру уьгьуь ядай. А. Ф. Бубадин веси. * кьуру чехир урус [сухое вино], сущ. ширинвал авачир, туьнт тушир чехир. Исабег кIевиз азарлу хьана. Адан чIехи хва Мегъамедзагъира, дахдин рикI алайди чиз, Аладашдин анардин ранг алай кьуру чехир гъана, адан кьилихъ столдал эцигна. Ш. Исаев. «Темягь ама...». * кьуру чиляй циф акъудун гл., ни са себебни авачиз къал акъудун, гьарай-эвер авун. КЬУРУДИ сущ.; -а, -а; кьуру затI. * кьурудак акатна цIидни куда мисал тахсиркардив агатна тахсирсуздини жавабдар жеда' манадин мисал. За ваз гьикI лугьун, хатаяр жедай затIар я. Кьурудак акатна цIидини кудай адет я.. Къ. Къ. КIири Буба. КЬУРУДАКАЗ нар. кьуру лишан хас яз. Сионим: кьуруз. КЬУРУ3 нар. кьуру яз. Сионим: кьурудаказ. КЬУРУН гл., вуч; -ада, -она; -аз, -зва; -укь„ -он, -урай, -амир, кьурун тавун кьурун тахвун, кьурун хъийимир 1) ламувал, кьеж хкатун Кьве вацра кьван я марф, я яд такунвай чилер, магьсулар, векьер-кьалар яру хьана кана, кьурана акъвазнавай. А. Ф. Бубадин веси. Са шумуд сятда некIеда туртIа, кьуранвай ниси мад хъуьтуьл хьижеда. Хийирлу меслятар || ЛГ, 2000, 30. III. - Аман, КIири Буба, ваз минет я, зун рекьимир! Зи мез кьурурай а гафар акъатай, багъишламиша! С. Гь. КIири Буба. 2) яд амукь тавун. Кьуразва вацI, булахарни кьуразва... Б. С. Инсан, акъваз. ГъвечIи булах, даяз вирер кьурада. Дагъ чкIида, Цавун рангни алахьда. Къ. Р. Гужлу селди. Эхримжи 35 йисуз Самурдин пата авай булахрин са пай кьуранва ЛГ, 1996, 7. VI. Яд бес кьадар авачиз надир Самур там кьуразва. ЛГ, 2000, 28. XII. Яд кьурайдалай кьулухъ лиледи кьунвай там бамиш хьана рекьида. Ж. Саидова. Самурдин там хиритIзава, гьайиф! || ЛГ, 2002, 22. VIII. 3) куьч. рахун тавун. Мад Гуьлназай акъатнач са гаф, са чIал, Ам алай чкадал михьиз кьурана. А. Ф. КьатI-кьатI авур зунжурар. * кьурай якIарин прил куьк тушир, яхун.... рекъидай кьиляй Эмин кьурай якIарин, кьакьан буй авай, са тIимил кьван винелди хкисай нер алай, чIулав чIарарин ва яргъи спелар квай итим тир. К. К. Шикилдикай риваят. КЬУРУРУН гл., ни-куь вуч; -да, -на; -из, -зава; -а, -ин, -рай, -мир, кьурур тавун кьурур тахвун, кьурур хъийимир 1) ламувал, кьеж хкуднавай гьалдиз гъун.... ада, тади квачиз хтана, кьурурна гьазурнавай дарман квай хъчар акъудна,... таза якIун кIусунин чкадал гьабур эцигна. Б. Гь. Заз эвера. Аялдин мукIур На айвандик кьурурзава. И. Гь. Этюд. Кьурагь гатфар кIандач никIиз, Ада къацар кьурурда. Къ. Р. Гар авай югъ... 2) куьч. сагъсуз гьалдиз гъун. Вичин паб, ял тур цел хьиз, авуна, зун кьурурзава. М. Б. Спелар. 3) ни-куь вуж цихъ гьарарат гьалдиз гъун. - На гайи балугъди зун кьурурна хьи! Р. 4) куьч. секинарун, лаларун. И гафари ам кьурурна. Р. КЬУРУШ сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра кьар. КЬУРШАХ туьрк, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра юкьвал кутIундай гьяркьуь ва яцIу чIул хьтин затI. Куьруь кIатIхьтин, юкьва кьуршахни авай Мешеди хьтин итим, чинни чIурна, къалияндай туптуп гумар акъудиз, хажалатди кьунвай. С. Ярагъви ашукь Уьзден. * кьуршах авай инсан сущ. ясда авайди. Къанажагълу, намуслу инсанри далдам-зуьрне галачиз мехъер давамардай. Кьуршах авай инсанри ( ясда авайбуру) музыка ягъайтIани, чеб бейкеф тежедайдакай лугьудай. Р. Меликова. Сад -дуьадал, сад - межлисдик. || ЛГ, 1999, 25. II. КЬУРШАХАР сущ.; -ри, -ра ахъайнавай гъилер са вуч ятIани кьун патал вилик яргъи авуна акъвазнавай гьал. * кьуршахра гьатун гл., вужни вуж сада сад къужахламишун. Фадлай такунвайдустар кьуршахра гьатна. Ф: * кьуршахар кьун сущ.; юкъварар кьун (спорхдин рекьяй акьажунрин са жуьре). Дагъустандин команда кьуршахар къунай гьамиша сад лагьай чкайрал алайди я. Р. КЬУСУ сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра; 1) маларин фид кIватIун патал кIарасдикай раснавай лопатка. 2) луьткве гъалдай алат. КЬУЦ сущ.; -уни, -уна; -ар, -ари, -ара 1) арабадин чархуна цIапурар кьунвай кIарас. 2) чIахар ийидай дингинин кIарас. КЬУШ сущ.; -а, -а; -ар, -ари, -ара 1) ийизвай кардикай къачузвай артухан хийир. # ~ квай кIвалах, ~ал вил хьун. 2) къуват. # ~ квай итим. * кьуш хкудун гл., ни никай-квекай 1) артухан хийир къачун. 2) къуватсуз гьалдиз гъун. КЬУШКЬУН сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра 1) хомутдик галкIурна балкIандин далудилай къвезвай къайиш (цIил, еб)..2) балкIандин тумунихъай пурар кутIуннавай еб. КЬУШУН туьрк. сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра 1) уьлкве чапхунчийрикай хуьн патал яракьламишнавай махсус къуват, инсанар. # пияда ~ атлу ~ танкарин ~, гьакьунал кьунвай. ~ Ватандин ЧIехи дяведа Советрин кьушунри чапхунчи Гитлеран винел садрани тахьай хьтин гъалибвилер къазанмшна. И. Къ. Смоленский чилел. Сурарин кьилихъ галай къванерал алай кхьинрай малум жезва хьи, сурарихъ 400 йисан тарих ава. Кьуьзуьбуру лугьузвайвал, а ксар Къабаладиз куьмек гуз къвезвай лезгийрин кьушун хьана. М. М. Лезги тIвар алатIа. 2) куьч. инсанрин десте, кIватIал.. КЬУЬГЪВЕР сущ.; -и, -а; -ар, -ри, -ра тум цун патал туьрездалди, куьтендалди къарагъарнавай чил. # гатфарин ~ар, зулун ~ар; ~ар къарагъарун, ~ар авун.... хвал хвал туьрез тухвана. Ахпа пеленгдин чара Тамам атIана, ам кьуьгъверрал ярх хьана. Ф.... хуьрера лежберар зулун кьуьгъверар къарагъарунал, салариз пер ягъунал, никIериз фитер тухунал машгъул тир. Гь. Къ. Четин бахт. КЬУЬГЪУЬР сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра рапар хьтин цацар алай гьашаратрик акатзавай гъвечIи гьайван. Адан гъвечIи кьве чIулав вил гьа бармакдин бачIах чIарарикай, кьве кьуьгъуьр хьиз, хъуьруьн кваз Камилаз килигна. Гь. М. Им къван, имни терез. КЬУЬД сущ.; хъуьтIуь, -е; -ер, -ери, -ера зулалай гуьгъуьниз къвезвай цуд вацран вахт. # ~ алукьна, ~ акъатна, хъуьтIуьн варцар, хъуьтIуьн кьаяр, хъуьтIуьн йифер. ХъуьтIуьн зегьмет амач, - ваз хабар авач. Е. Э. Билбил Каш авай мекьи кьуьд тир. И. В. Зарафатни керчек. ХъуьтIуьн цикIиз жед вун ахта... С. С. Кьулан вацI. Дишегьлийриз, гьа виринра хьиз, я гад, я кьуьд авачиз, кIвалах ацIанва. Ш. Шабатов. Ерийрал рикI ала... Кьурагь вацIа гзаф яд жедач. Иллаки хъуьтIуьз ам лап кьери жеда. Къ. Къ. КIири Буба. Бахтунай хьиз, хъуьтIуьн цикIиз гьалвачидин кIвалахар куьтягь хьана. М. Гь. Буржар хьайитIани алатда хьи... Гад гьарай я. Гатун са йикъа хъуьтIуьн са вацран ем гьасилзава. Ш. Шабатов. КIвалахар кьулухъ язава Эгер кьуьд, гад, зул, гатфар гьамиша элкъвез хквезвайтIа, абурухь чпиз хас тир рангарни галаз къвезва. Ж. Лезги эдебиятдин гуьзгуь. Антоним: гад. * хъуьтIуьн цикIиз севрен рикIел мереяр акьалтналдай чIехи къуллугъ гвай касдиз алай вахтунда тежедай, жагъин тийидай затI кIан хьайила лугьудай ибара. КЬУЬДДИ нар. хъуьтIуьн вахт амай кьван. Кьуьдди Ширинбегани за живеди кьунвай сувара къветер кьаз хьана. Пваларикай хранвай кунашриз. П. Ф. Ширинбег халу. Страницы: 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 |
| |||||||
|
