Вход | Регистрация
Лезгинский язык: Грамматика · Словари · Разговорники · Библиотека · Форумы

Толковый словарь лезгинского языка

· А · Б · В · Г · Гъ · Гь · Д · Е · Ж · З · И · Й · К · Кh · КI · Къ · Кь · Л · М · Н · О · П · Пh · ПI ·
· Р · С · Т · Тh · ТI · У · Уь · Ф · Х · Хъ · Хь · Ц · Цh · ЦI · Ч · Чh · ЧI · Ш · Ы · Ъ · э · ю · я ·


КЬЕНЯТ араб: * кьенят авун гл., ни вуч яргъалди бес жедайвал авун. Кьенят тавуртIа, кашал къведа. Р.

КЬЕНЯТВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера кьенят гьал. Къенятвили чун са бубат гатфарал акъудна. Р.

КЬЕНЯТВИЛЕЛДИ нар. кьенятвал хвена. Кьенятвилелди къапуниз акъуднавай кьадар акурла, Сейфуллагьди, фу къачуна, ашдик кягъиз нез башламишна. С. М. ЦицIигъ-наме. Синонимар: кьенятдаказ, кьенятдалди, кьенятдиз.

КЬЕНЯТДАКАЗ нар. яргъалди бес жедайвал, тIимил-тIимил. Синонимар: кьенятвилелди кьенятдиз, кье­нятдалди.

КЬЕНЯТДАЛ(ДИ) нар. яргъалди бес жедайвал, тIимил-тIимил. Гьамиша кьенятдал яшамиш хьана, эхир са гужбаладалди са тIимил пул кIватIна... С. С. Жувакай ихтилат -Чан хва, - лагьана Мегъамеда, - пул кьенятдалди ишлемиша... 3. Р. ЦIийи ханлух. Синонимар: кьенятвилелди, кьенятдиз, кьенятдаказ.

КЬЕНЯТКАР сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра кьенят ийидайди.

КЬЕНЯТКАРВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера кьеняткар тир гьал.

КЬЕНЯТКАРВИЛЕЛДИ нар. кьеняткарвал хас яз.

КЬЕНЯТЛУ прил. кьенят лишан хас тир. Къенятлу итимар кьвез-къвез тIимил жезва. Р.

КЬЕНЯТЛУДАКАЗ нар. кьенятлу лишан хас яз.

КЬЕНЯТУН гл., ни вуч; -да, -на; -из, -зава; -а || ая, -ин, -рай, -мир; кьенят авун, кьенят тавун, кьенят тахвун, кье­нят хъийимир яргъалди бес жедайвал, тIимил-тIимил ишлемишун, харжун. Вучда кьван, гвайбур къенятда: жилкадихъ тек са кIир тазва, чIехи кIир. М. Б. За бананар недач

КЬЕП || КЬЕпI кьецIил гафунин мана артухарзавай гаф -лап.

* кьеп (кьеп1) кьецIил прил. са партални алачир гьалда авай. КIантIа кьецIил кьеп хьана... Кьуьлерда за гьаятда. А. С. Чинардин хел.

* кьеп (кьеп1) кьецIила нар. са партални алачир гьал­да аваз.

КЬЕПЕ сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра хипен хъицикьдикай цванвай, кIвалера ва ксудайла алукIдай затI.

КЬЕпI кил. КЬЕБ.

КЬЕпIЕР кьеб существительнидин гзафвилин кьадардин форма. Кил. КЬЕБ.

КЬЕпIеРБАН || КIЕпIЕРБАН сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра аялар къугъун патал кIарасдикай раснавай гьуд кьван гъвечIи затI. Мухлисатаз къепIербан ва кьамчи расдайди Аслан тир. 3. Э. Муьгьуьббатдин цIелхем. Мухлисат къуншидал алай вичин тай Асланахъ галаз дуст тир. Абур нинийрив къугъвадай. Абуру ратIара кьепIербанар кьугъурдай. 3. Э. Муьгьуьббатдин цIелхем.

КЬЕпIИНИ кьеб существительнидин актив падеждин фор­ма. Кил. КЬЕБ.

КЬЕР сущ.; -е, -е; -ер, -ери, -ера вацIун ци какатайвал къваларив гвай чил тухвана арадиз атанвай буш чка. Сифте лапагар кьерез яна, ахпа ам вични акъатна... А. Ляметов. ЦIийи кьилелай башламиш хъия. 1967 - йисуз Ахцегьа Николаян къеледин патавай хьиз Ахтычай вацIун кьеряй къваларикай зурба кIарабдиз ухшар аламатдин са къван жагъана. Махсус лабораторийра ахтармишунрин нетижада тестикь хьайивал, ам мамонтдин кIараб-пакван тIвал яз хьана кьван. Къванциз элкъвенвай кIараб, вичин яшни 2 миллион йис. Д. Шерифалиев. Ахцегьрин музейдай || ЛГ, 1999,15. VI. Дирибаш вацIухъ жеда гегьенш кьер, Адан лепейри къарсурда муькъвер. Къ. Р. Гелер.

КЬЕРЕХ сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра набатат ва я гьайван арадиз къвез башламишнавай организм, цIир, сифте кьил. 2) т-б, куьгь. дана.

КЬЕРИ прил. 1) тIимилдаказ, гьарнал сад алай. Фекьи малла МегьамедЭфендиди, вичин вилик квай ширин чай авай стаканда тIур экъуьриз ва гьарданбир гьарнал са чIар алай кьери, яргъи, цIегьре чуру хьтин чурудилай гъил чIугваз, Дадашахъ галаз ихтилатарзавай. А. Ф. Бубадин веси. Цавун бязи чкайрилай хитресди янавай хипен къвал хьиз лакIлакI хьанвай кьери ва лацу булутар аквадай. А. Ф. Лянет. 2) дерин тушир. Дагъларин вацIар кьерибур, амма зарббур жеда. Р. 3) куьч. тIимил. Гафар гзаф, - акьул - кьери. С. С. Гьахъсуз атай бала. Антоним: къалин.

* кьери авун гл., ни вуч кьери лишан хас тир гьалдиз гъун. Помидоррин жергеяр кьери авуна. Р. Антоним: къалин авун.

* кьери хуьрек сущ. жими хуьрек. Гузвай кьери хуьрекни, борщ тIвар алаз, ичIи келемдин кIусар квайди, я тахьайтIа кьурай ичин патарикай гьазурнавай компот хьтинди тир. А. Ляметов. Зи пешедиз рехъ ачухай устад.

* кьери хьун гл., вуч кьери лишан хас тир гьалдиз атун. Душманрин араяр къвердавай кьери жезвай. 3. Гь. Лезгийрин риваят. Кьурагь вацIа гзаф яд жедач. Итаки хъуьтIуьз ам лап кьери жеда. Къ. Къ. КIири Буба. Там кьери хьунинни хуьрера мебелдин цехар гзаф хьунин арада алакъа авани? ЛГ, 2002, 22. VIII. Антоним: къалин хьун.

* кьери яд сущ. бедендикай хкатдай яд, цвар. Кесибдиз кьери ци тади гузвай, къвезвай затI авачиртIани, герен-герен кIвачин рекье авай. А. Эсетов. Кьел тIуьрда ядни хъвада. Синоним: чухь.

КЬЕРИВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера кьери лишанар авай гьал. Антоним: къалинвал.

КЬЕРИДАКАЗ нар. кьери лишан хас яз. Синоним: кьериз. Антонимар: къалиндаказ, къалиндиз, къалинз.

КЬЕРИ3 нар. 1) гьарнал сад алаз. ЯбатIая вичел чан аламайди, балугъчидин чил хьиз, тIеквен-тIеквен пеш кьериз алай вални, кирсеба, цавун кIаняй вичел нурар вегьезвай рагъни, дагъдилай гьуьлел кьван дуьзен чуьлни вилериз аквазвайди кьатIана. А. Исм. Эхиримжи къув. 2) дерин тушиз. 3) тIимилдаказ. Вун авачир, вакай магьрум Сибирь заз Зиндан я лап жени кьериз аватдай. И. Гь. Синоним: кьеридаказ. Антонимар: къалиндиз, къалиндаказ, къалинз.

* кьериз-кьериз нар. гьарданбир. Кьериз-кьериз ам чи клубдизни акъатдай. Р. Синоним: кьериз-цIаруз.

* кьериз-цIаруз нар. тек-туьк, тIимил-тIимил. Кьериз-цIируз зил кьадайбур рахазва, Гъил хкажиз, табийбурун арадай... X. X. Чи чилив гва дегь замандин рехивал. Азербайжанда яшамиш жезвай лезгийрив кьериз-цIаруз агакьзавай "Самур" журналди, чун и кардин шагьидар я, кIелай-кIелайди руьгьламишзава. «Самур», № 23. Синоним: кьериз-кьериз.

КЬЕРКЬ 1 сущ.; -ини, -ина; -ер, -ери, -ера 1) хипен хъицикьдин кIус. 2) куьч. бармак. Кьилел кьеркь алай кьванди кимел кIватI хьухь! Комитетар хкядайбур атанва. 3. Э. Муькъвел гелер.

КЬЕРКЬ 2 сущ.; -и, -е; -ер, -ери, -ера аялар къугъвадай кьуркьушум кутунвай кьеркьин кIус.

КЬЕРКЬЕШ сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра 1) хипен хъицикь­дикай цванвай бармак. Къаридин кьацIал алай къужгъурда какаяр авай. УхьтI - хвайш! - лагьана за. Абур кьилел алай кьеркьешда туна, кьеркьеш кьилел ахлукIна. 3. Э. Зулун пеш. 2) куьч. кукIвар хьанвай парталар алайди, йиртих.

КЬЕт || КЪЕТI: * кьетI авун гл„ ни вуч авун къарар кьабулун. Абуру кьведани гуьгьуьллувилелди дяведиз фин кьетI авуна. 3. Э. Рекьер сад туш. Жегьил рабочийди сифте къачур мажибдикай амукьайдахъ кIвачин къапар, герек тир къабтIурни месяргъан къачун къетI авуна. 3. Э. Муькъвел гелер.

КЬЕТIЕН араб, прил. тикрар тежер. Ватандихъ анжах са хайи веледдивай кьатIуниз жедай кьетIен гьава, гьавадихъни кьетIен атир жеда. А. А. Къубудиз яд къвезва. Амма вун килиг садра, абур гьикьван жуьрба-жуьр ятIа, килиг садра, абурухъ гьихьтин кьетIен тварар аватIа. Б. Гь. Гъетер. "Лезгинкадал илига" ктабдиз ( 1995 - йис) сифте гаф кхъей за, Седакъет Керимова лезги эдебиятда кьетIен вакъиа тирди малумарнай, адан шаирвилин устадвал ва агалкьунар тестикьнай. М. М. Дуьнья кIвачел къарагъда. Куьче - базар, уьлкве - базар, Хуррам гадаяр.... Мус ваз икьван къумарбазар, Гьарамзадаяр Акурди я, ахкварди я, И йикъар кьетIен? А. Къ. Кьил хкаж, Арбен.

КЬЕТIЕНВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера 1) тикрар техжер гьал. Анжах са Кьумридиз вичин пешедин гуьзелвал, кьетIенвал ва тIям чизвай. Б. Гь. Къурухчи. Къуюдин къатар виликамаз туькIуьрнавай диаграммада къалурнаватIани, устIарди буругъ эгъуьндай вахтунда гьар са къатунин кьетIенвал фикирда къун хъувуна. чкадал ва вичин вахтунда алава серенжемар кьабул хъувуп лазим я. Б. Гь. Вили вилер гьар са инсандин бедендихъ вичин кьилдинвилер, кьетIенвилер ава. Ж. Гь. "Магистрдин гъед" Бажи. 2) лишан(ар). Глаголдин кьетIенвилер ачухара. Р. Синоним: кьилдинвал. Антоним: умумивал.

КЬЕТIЕНВИЛЕЛДИ нар. кьетIенвал хас яз. Синонимар: кьетIендаказ, кьетIендиз.

КЬЕТIЕНДАКАЗ нар. кьетIенвал кваз. Жуван шииррани поэзиядиз залай вилик атай дишегьлийрин рехъ за давамар хъийизвайди кьетIендаказ къейддай. X. X. "Гзаф тажуб рекьева зун...". ЦIинин йис заз иллаки къетIандаказ къейд ийиз кIанзава, гьикI лагьайтIа са за ваъ, цIудралди маса инвалидри... чпин сагъламвал хъсанарзава. 3. Ф. Суьгьуьрдин тIвал гвайди. В. Л. Богданова кьетIендаказ къейд авурвал, экспедициядин кIвалах дуьньядин массовый инфоромациядин такьатри гьегьеншдаказ ачухарна. ЛГ, 2002, 1. VIII. Синоннмар: кьетIенвилелди, кьетIендиз.

КЬЕТIЕНДИЗ нар. кьетIен яз, тикрар тежер гьалда. Амма лирикадин шиирра Хуьруьг Тагьиран бажарагълувал лап кьетIендиз ачух хьана. А. С. Хуьруьг Тагьир. ТIебиатдин Гуьрчегвилер, ракьинин нур къугъвазвай гуьнеярни, пелерни, сериндик квай къузаярни кьетIендиз тафаватлу яз аквазвай. А. А. Пад хьайи рагъ. ЧIехи къастар, адалатлу агьвалатар рикIе гьатай инсанри ватандашвал кьетIендиз гьиссда. Т. А. Мехъер куьтягь тахьанмаз. Синонимар: кьетIендаказ, кьетIенвилелди.

КЬЕТIИ прил. дегиш тийидай. КIан-пун чирна, ахпа вичин къарар кьабулай ада дустунин вилик кьетIи теклиф эцигна: 3. Э. Арифдиз ишара. Мад яргъал вегьедай кар амачир. Мерзиятни аниз акси тушир. Амма адавай кьетIа гаф лугьудай жуьрэт ийиз жезвачир. 3. Э. Булахдал.

* кьетIи хьун гл., вуж фикирдал кIеви хьун. - Руш гьич. Ам хьана лагьана, адакай ваз пай авайди туш. Садаз гана алуд, - къвердавай кьетIа жезвай мугьманди кьилин ишарадалди булахдин мукьув гвай гада къалурна. Б. Гь. Заз эвера

КЬЕТIИВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера фикир­дал кьетIи тир гьал. - Къекъвей кIвачиз цаз акьахда лагьай мисал авайди я, - къвез-къвез кьетIивал акатна Вадимак, -ша кван садра! Я тIаб кIаник, я тIиб кIаник - эхирки сад жеда ана. Я. Ш. Гьахъ квахьдач.

КЬЕТIИВИЛЕЛДИ нар. кьетIивал хас яз. - Вуна агъа бу­лахдин патав цIай хъийида; Гуьдек атIа тепедал да, -лагьана ада кьетIавилелди. Б. Гь. Заз эвера. Мисалра чи халкьди буш хиялар ийидай инсандихъ, кьулухъ кар галачир ширин фикиррихъ галаз кьетIавилелди вичин наразивал малумарзава, вучиз лагьайтIа агьвалдин ва чилин вири няметрин бинеда авайди, гьелбетда, зегьмет я. «Самур», 2002, № 5 Синоним: кьетIидаказ.

КЬЕТIИДАКАЗ нар. 1) инкарна. 2) хъел кваз. Ахпа ада кьетIадаказ лагьана: - Зун бег туш, зун ханзада я. 3. Р. ЦIийи ханлух. Синоним: кьетIивилелди.

КЬЕТIУН гл., ни вуч;. -а, -на; -из, -зава; -а, -ин, -рай; -мир; кьетI тавун, кьетIтахвун, кьетIхъийимир къейд авун, са тайин фикирдал атун. " И экуь ва гегьенш дуьньяда им вуч къагьри-къазаб я за жуваз къачунвайди? " - фикирна за, а вафасуз касдикай яргъаз хъхьун кьетIна за. Ш. И. "Устулдаллай ЧIагъан хьтин"... Республикадин меркездиз дердияр аваз атай Гьажи Гьажиевича просвещенидин министерстводиз фидалди са нагьар авун кьетIна. А. Гьамидов. Чин расуд атайла... Чна гьеле хабар гайивал, цIинин сезондин карханадин коллективди продукциядин жуьреяр артухарунин мураддалди машмашар кьабулунни къетIнай... Н. Къарибов. Пешекар патал консервияр.

КЬЕФЕС фарс, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра 1) гьайван, къуш хуьн патал раснавай затI. # кIарасдин ~, ракьун ~, ~ агалун ~, ахъайюн. - Ваз гимишдикай раснава кьефес, Билбил, вун икьван вучиз я дарих? Ш. Къ. Билбил кьефесда. 2) гьайванханада авай гьайванрин кIвал хьтин кьилдин чка. Гьайванханадин къефесда-кIвале, Дерин гъам аваз чIехи кьве виле, Деведи зурба ийизва гирнагъ, Адан далуда кьве кIул - кьве гурмагъ. А. Къ. Деве. 3) куьч. дустагъ.

КЬЕЦI сущ.; кIвачин куьруьвили ва я адал хер алаз экисун, къекъуьн четинарзавай нетижа, гьал. # ~ акатун, ~ хкатун.

* кьецI гун гл., ни-куь низ-квез манийвал гун. Эмин хьана бейхабардиз, Къарийри кьецI гана кардиз. Е. Э. Фитнекар къарийриз.

КЬЕЦIЕК сущ.; -а, -а; -ар, -ри, -ра кьецIи кас.

КЬЕЦIИ прил. кIвачери са гьи жуьредин ятIани рехне квайвиляй (са кIвач куьруь яз, кIвачел хер алаз ва мсб) дуьз къекъвез тежедай. Гъилер члахъ, кIвачер кьецIи, Тамам кур. Е. Э. Нефсиниз. - Яда, на а кьецIи гьайван тукIуна неъ, гьадай зи къуралай жуваз кIандай са верч твах. С. Муслимов, ЦицIигъ-наме.

* кьецIи авун гл., ни 1) кьецIи гьалдиз гъун. 2) кьецIи яз къекъуьн. Шалвардин кек чилелай физ, цаз акьахнавай кьецIил кIвачини кьецIи ийиз, ам куьчедиз экъечIайла, язух къведай са шикилда жедай. А. Ф. Риза. Бейдуллагьди вичин цицIибдин хайи кIвач дарман яна кутIунна. Ам сагъ хъхьанатIани, цицIибдикай хьайи фереди пис кьецIи ийизвай. С. Муслимов. ЦицIигъ-наме.

* кьецIи хьун гл., вуж-вуч кьецIи гьалдиз атун. Бейхабар кIасналди сикIре Филдин кIвач кьецIи жедайд туш. С. С. Жедайд туш.

КЬЕЦIИВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера кьецIи тир гьал.

КЬЕЦIИДАКАЗ нар. кьецIи гьал хас яз.

КЬЕЦIИЛ прил. 1) партал алачир. КьецIил аялар къубудиз хкадариз экъечIнавай. Р. 2) винел пад кIев тавунавай. Пехъи хьанвай Къазиди нерин вилик кьецIил гапур юзурзавай Гь. С. КIири Буба.

КЬЕЦIИЛА нар. партал алачиз. - На алукIдай затI гъваш, жемятдин вилик къецIила эцигдани? М. Б. Футболист. Адан кьецIила авай къуьнери ракьинал, гуьзгуьди хьиз, цIарцIар гузвай. М. Б. Шапка. КицIивай къай эхи ийиз жезвач. Им аку, кьецIила къекъвезвай. Ш. Исаев. «Кпул я, вах».

* кьецIил-цIийи сущ. алукIдай цIийи партал.

* кьецIил-цIийивал сущ. парталдин чарасузвал. Аялар тIуьн, кьецIил-цIийивал галайбур я. Ша вуна гила кьванни абур, къекъверагар хьиз, серсер хьана тамир. 3. Э. Рамзият.

* кьецIил-цIийивал авун гл., ни низ ( нин) чарасуз тир партал къачун.

КЬЕЦIИЛВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера 1) кьецIил тир гьал, чуплахвал. 2) алукIдай партал авачир дуланажагъдин четин гьал. Четин йисар, кьецIилвал, каш Алач цуьк хьиз вилерал, Амма адан тарих алай Дидед кьилел, гъилерал. А. С. Почтадин марка.

КЬЕЦIИЛДАКАЗ нар. кьецIил гьалда аваз. Синоним: кьецIилдиз.

КЬЕЦIИЛДИЗ нар. кьецIил яз. Синоним: кьецIилдаказ.

КЬЕЧ сущ.; -и, -е; -ер, -ери, -ера чепедикай раснавай чIем авай еке гетIе.... ида и хъвалахъни къахчуна хутахна, вичин кьа1 аллай кьечин сивел эцигна, вич вергерикай афарар чурун патал цIай гъиз къуншидин кIвализ фена. Ф. Бубани руш. ВиртIадин кьеч гъайла кIвализ, Шариатар физва гьуьлуьз. Е. Э. Къази.... вичи ризкьи неч лугьуда, ГъалдарайтIан вич виртIедин кьечал, гьей! Е. Э. Гачал, гьей! Къарийрив гвай муьхкIуьт, мед авай кьечер руг-руг авуна. 3. Э. Муькъвел гелер.

КЬЕЧIЕМ сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра кьилин чIарар кьве патал чара авурла, арада жедай цIар. Яргъай аквазвай, гарун хура са патахъ чам гузвай чинарар кIула цив ацIай кварар авай рушар хьиз аквазва, гьеле хилери ацIур тавунвай араяр лезги рекъини чIарар кьве патахъди эвяна туькIуьрнавай кьечIемдиз ухшар я. 3. Гь. Югъ ачух жедайла.

КЬЕЧIИН гл., ни вуч; -еда, -ена; -из, -изва; -ичI, -ен, -ирай, -емир сафунай михьун.

КЬИБЛЕ араб, сущ.; -ди, -да 1) кефер патаз акси пад. АскIан кIвалерин кьибле патахъ элкъвенвай лацу айвандал гъили расай яцIу хъархьу кьуларин чарпайдал кьуьзуь Дадаш азарлу яз къатканвай. А. Ф. Бубадин веси. Цаварин ирид къат атIана, кьибледихъай атай самолёт агъуз жез-жез, хурухъди чилив агакьна. А. А. Пад хьайи рагъ. Лиф атана зи дередиз, катнай гьайван яд уьлкведай кьибледин. Къ. Р. Анжах, анжах... 2) терм. мусурманри вичихъ элкъвена капI ийидай пад, пак Каабе галай пад. Ви кьибле вуча я лагьайтIа, на лагь: Каабе я. Гъ. Куьредин жуз.

КЬИБЛЕМА сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра компас. Халис сиягьатчийри кьиблемайрал ваь, цавун гъетерал амал ийида. Р.

Страницы: 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12
© 2013-2024 · Alpania-Mez Контакты Хостинг от uCoz