Вход | Регистрация
Лезгинский язык: Грамматика · Словари · Разговорники · Библиотека · Форумы

Толковый словарь лезгинского языка

· А · Б · В · Г · Гъ · Гь · Д · Е · Ж · З · И · Й · К · Кh · КI · Къ · Кь · Л · М · Н · О · П · Пh · ПI ·
· Р · С · Т · Тh · ТI · У · Уь · Ф · Х · Хъ · Хь · Ц · Цh · ЦI · Ч · Чh · ЧI · Ш · Ы · Ъ · э · ю · я ·


* кьилел алаз нар., вуч хьун. абурни кваз, вири санлай. Шаз абуруз гьар са зегьметдин йикъаз пуд кило техил, пул, як, чIем гана. ЦIи лагьайтIа, абур виртни кьилел алаз пуд къат артух гудайвал я. 3. Э. Директивар карда!

* кьилел алаз хьун гл., вуж нин 1) къалурун, регьбер яз вилик кваз хьун. ЦIийи дуьнья эцигзава Коммунистар кьилеллаз. Ф. 2) аваз хьун, къвалав гваз хьун. - Эгер са сят чун геж хьанайтIа, - лагьана духтурди, ви диде, дуст кас, Аллагьдин рагьметдиз фенай. Куьн гьамиша адан кьилел алаз хьухь. Н. А. Къимет тецигай муьгьуьббат. Синоним: кьилел акъвазун.

* кьилел аламай кьван нар. иесивал ийизамай кьван. Диде кьилел аламай кьван гагьда абур хьсандиз яшамиш жезвай. И. Къ. Смоленский чилел.

* кьилел гьал атун гл., нин кьил гижи хьайиди хьиз хьун. Тади куьмекдиз бедбахтвилер, бедендал залан хирер, цIай кьуникди бедендал хирер хьанвайла... кьилел гьал атайла, нефес чIугвазвай чкайра са шей акIайла, зегьерламиш хьайила, аял хайила эверда. ЛГ, 1997, 19. XII. Начальник гьасятда, кьилел гьал атана ярх хьана, офицерар, чIал кьурбур хьиз, рахаз тежез, чинин рангар атIана, вилер экъисна килигиз амукьна. И. Къ. Смоленский чилел.

* кьилел атун гл., нин вуч гьакъикъатда хьун. Кьилел атай дуьшуьшкъаза. Дуьз риваят хъсан, наиб. Е. Э. Наиб Гьасаназ. Де ятIа, са сеферда чи кьилел атай кьисадикай ихтилат ийида за ваз. А. Ф. Лянет

* кьилел къванер [къапар] хун гл., ни нин гзаф тадияр гун, гуьгьуьлар чIурун. Чибуру анжах тек са зун кIвалахдал туькIуьрна лугьуз юлдаш Алдерован кьилел вири къапар хазва. 3. Э. Булахдал. Кьин хьуй, Ильич, ягьсуздан гъил кьада за. Тавун патал ада зи чил лекедай, Вири къванер гьадан кьилел хада за. А, С. Ленинан вилик. Синонимар: кьилел регъв(ер) регъуьн, кьилел хар къурун.

* кьилел кьеркь алайди сущ., вуж итим. Кьилел кьеркь алай кьванди кимел кIватI хьухь! Комитетар хкядайбур атанва. 3. Э. Муькъвел гелер.

* кьилел кьун гл., вуж-вуч ни. гзаф гьуьрметдалди хуьн, галайвилер авун. Кьуьзуьбур хуьда къуьнерал кьуна, ГъвечIибур хуьда гъилерал кьуна, Чи рехивални тазавал тир Инкъилаб хуьда кьилерал кьуна. А. С. Инкъилаб.

* кьилел-кIвачел акъвазун гл., вуж нин къуллугъда хьун. Кьилел-кIвачел акъвазарнавайбуру, багьа мугьманриз кIвализ теклифзавай, адлувилиз килигна, кутугай чкайрал ацукьарзавай. С. Ярагъви ашукь Уьзден.

* кьилел пехъ ацукьун гл., нин, $ баладик акатун. Маргъузар: -А... А! Гила ви кьили ван авуна. Адалайни гъейри, рикIел хуьх, бала!.. Ви кьилелни пехъ ацукьда, хва, жемятдинни язух ша... Бахтикъара жеда. Ш-Э. М., А. Р. Фундугъбег.

* кьилел регъв(ер) регъуьн гл., нин авур кIвалахдин патахъай тадияр гун, айибар гъун. Эгер сада тIуб къалурайтIа, чун хъуьрена чIагидай. Гьа и кар патал дидеди, рагьмет хьайида, зи кьилел регъвер регъведай. А. М. Булах­дал. Са хеб чуьлда амукьайла, кIан-пун ахтармиш тавуна, Мирзеди, «ви вилер гьинвай» лугьуз, кьилел регъв регъвей чубан адан суьруьдикай гелячIна. 3. Э. Чи маяк. Синонимар: кьилел хар къурун, кьилел къапар хун.

* кьилел тIурфан акъатун гл. са кас пис гьалдик акатун. Вуч тIурфан акъатна Эминан кьилелди... Е. Э. Аман яр.

* кьилел хар къурун гл., ни нин са куьн патахъай ятIани тадияр гун, айибар гъун. Хата хьана кинодиз фин хьайитIа ва я собрание аваз геж хьайитIа, ада зи кьилел хар къурдай... А. М. Булахдал. Синонимар: кьилел регъ­вер регъуьн, кьилел къапар хун.

* кьилел (кьил) чIугуна [къачуна] нар., вуч авун санални энгел тавуна, тадиз, фад. Бригадирди лагьай гафунин ван хьайила, ам кьилел чIугуна... бетондин блокар гьазурзавай заводдиз фена. Б. Гь. Вили вилер. Ракъиниз за гузва жуван ихтияр: Кьил чIугуна фирай вири кIвалериз. И. Гь. Тайин йис. Ажугъдин лепеда авай адан къаст кьил къачуна... хуьряй экъечIун тир.. А. А. Лезгияр. Кияр лагьайтIа,... кефияр къулай яз, ашкъи аваз, чун авай фургъун кьилел къачуна тухузва. М. Ш. Рагъ къаршиламишзава.

* кьилел цIай алаз хьун гл., нин хатадик кваз хьун. Югъди зи кьилел цIай ала къати, Я жуваз чидач вуч ятIан тахсир. А. Ал. Югъди.

* кьилел цIай къурун [кун] гл., ни нин ийир-тийир авун, хьун, жувавай квадарун. Халкьдин кьилел кечмишда ЦIай кудай залум ксар авай, Кесиб элдиз саникайни пай гуз такIандай ханар авай. Н. Ш. Комсомолдиз.

* кьилел-кIвачел алай [жедай] прил., вуж къуллугъ­да авай. Абур межлисдин кьилел-кIвачел жедай гадаяр я. 3. Э. Куьгьне судуяр.

* кьилелай алатун гл., вуж-вуч никай-квекай ятIани азад хьун. Вунни бахтлу хьурай ман, Гъуьл кьилелай алатна. Л. Н. Ругудар.

* кьилелай алудун гл., ни вуж дуьз фикирдилай алудун. Ажалдин тар дибдай чна акъудна, Зулуматдин дагъ кьилелай алудна. Ш-Э. М. Кьуьзуь сечкидин гаф. Конференциядиз физвайбур абур кьилелай алуддай рекьер жагъуруниз мажбур хьана. А. И. Самур. Синоним: рекьелай ялудун..

* кьилелай кап алтадун [аладарун, элкъуьрун] гл., ни нин тавазвилер авун са кар ийиз мумкинвал гун, куьмек гун. Отряддин низам чIурзавай тахсиркарар кьилелай кап элкъуьриз, ахъай хъийиз, вуна вун партизанрин вилик хъсан кас яз къалурзава, амма кьасухдай зи авторитет кIурарик вегьезва. И. Къ. Смоленский чилел. - Вазни за а хаиндин кьилелай кап аладарна, савкъватни гана кIанзавани? - лагьана ада яваш ванцелди. А. И. Самур.

* кьилелай къуш [нуькIни] ракъур тавун гл., ни нин садавни хатурда эцягъиз тун тавун. Хашав хьтин векъи кап Алтад ийиз кьилелай: Гьатта къушни ракъурдач Ви кьиле­лай дидеди. А. Ал. Зуьгьре эмеди вичин веледар кьилелай нуькIни ракъур тийиз хуьзвай. К. К. КIел Ибрагьим дидедин.

* кьилелай кIвачелди (кIвачел рах.) нар., вуж-вуч я тамамдиз, михьиз. Дяве акуна кIандач чи вилериз, Ам кьилелай кIвачелди вич зиян я. X. Т. Ислягьвал чи дамах я. Зи буба Къурбан гзаф терс итим тир. Кьилелай кIвачел «лезги намус» тир. Дишегьли тайифа аквадай вилер адахъ авачир. Н. А. Лезги намус. - Юлдашар, - лагьана ада, - арза кхъенвай кас ингье гьа и Бедирхан я. Адавай вичин тIвар кхьиз хьанвач, вучиз лагьайтIа а арзада авай гафар кьилелай кIвачелди тапарар я. Н. А. Кьве рикIин хиялар. - Зи буба Къурбан ( рагьмет, чан бала, завай адаз гуз жедач, вак хьуйни за адаз лугьудач) гзаф терс итим тир. Кьилелай кIвачел «лезги на­мус» тир. Н. А. Кьве рикIин хиялар. Кьилелай кIвачелди либас: Зар, диба, махпур я, атIлас, - Ви къаматдиз хупI ава хас, Ажеб вид дамах я, Тайгъун. А. Гь. Тайгъун.

* кьилера (кьилериз) кьилд (кьил) хьун гл., вужар сад хьиз хьун, са гьалда хьун. - Къайгъу авач, рушар. Зун хъфейла, куьн - кьвед, ам сад жеда. Ахпа куьне гьамни яру хъия. ГьакI хьайитIа, кьилера къипд жеда. Б. Гь. Заз эвера. Эвелдай вуна ам алцурарна, ахпа ада - вун Кьилера кьил хьана. Хъел вучиз къведа? Къадуца зун тухвана. Ахпа за ам тухвана.. Кьилериз кьил хьана. 3. Э. Муьгьуьббатдин цIелхем.

* кьили ван авун (ванун) гл., нин 1) жув жувал хтун, акьул атун, дуьз фикирдал, рекьел хтун. Адан кьили ван аву­на хьи, нагагъ и сефердани вичи пул акъуд тавуртIа, къвалав гвай сада вичин гъиле пул туна, «це» лугьуда. А. А. Пад хьайи рагъ. Анжах Агъа Арагьрин багълариз акъатайла, адан кьили ванна: «Гуьлназ икьван фад къведач». Къ. А. свас. 2) хьайи, авур кардал пашман хьун, пашманвал авун. И дуьшуьшдилай гуьгъуьниз Ашуралидин кьили ванна. Кар чкадал атайла, зун большевикрин тереф жеда. 3. Э. Муькъвел гелер.

* кьилиз аватун гл., вуж-вуч нин хиве гьатун. Ваз азабар, азиятар анжах са ви кьилиз аватнавай хьиз жемир, - чи хуьруьн, гьатта вири чи вилаятдин папар гьа и азабда ава. Н. А. Кьве рикIин хиялар. Ваз азабар, азиятар анжах са ви кьилиз аватнавай хьиз жемир, чи хуьруьн, гьатта чи вири вилаятдин папар гьа и азабда ава. А. А. Лезги намус.

* кьилиз акъатун [фин] гл., вуч 1) нетижалу хьун. Эхирни Чигалидин мурад кьилиз акъатна: абурун кIвале дидедин мецелай, хуш маниди хьиз, Часиятан тIварцIи сес авуна. Б. Гь. Заз эвера. Югъ хъфена. Инсанар, СекицIи хьуй ахвар куь, Кьилиз фирай пакамахъ Мурадарни ахвар куь. А. С. Ленинан вилик. Хуьруьг Тагьир пашалдини Советрин власть кьилиз акъатай пак хиял, чIехи эрзиман, бахтавар уьмуьрдик кутунвай дерин умуд тир. А. С. Хуьруьг Тагьиран эсерар 2) куьтягь хьун, эхирдив агакьун. Чар кIелна кьилиз акъатайла, Гьажи- Нуьзуьра лагьана... Я. Ш. Гьахъ квахьдач. Чи уьлкведа вад сан план кьилиз фена, амач акьван Н. Ш. Октябрдиз.

* кьилиз акъудун (акъудиз хьун) гл., ни вуч ( нивай вуч) 1) нетижалу авун (ийиз хьун). Саимат хала анжах хиялариз акъвазнавачир, ада вичин и хиялар кьилизни акъудзавай. Н. А Къимет тецигай муьгьуьббат. Шагьди вахан мурад гьасятда кьилиз акъудна. Н. А. Кьве рикIин хиялар. Эгер завай жувал тапшурмишнавай роль кьилиз акъудиз тахьайтIа, вири зал хъуьреда. Я. Я. Нурар ва хъенар. Синоним: кьилиз тухун (тухуз хьун) 2) гьялун. Абдулан амле тир адаз вири месэлаяр чпиз кIандайвал кьилиз акъудиз кIанзавай. Я. Я. Нурар ва хъенар. И пад а пад талгьана, чи мурадар саналди кьилиз акъудун, халкьдин яшайишдин, культурадин, милли руьгьдин садвал мягькемарна, хуьн лазим я. М. М. Хайи чилиз икрамда. 3) куьтягьун, эхирдиз гъун (куьтягьиз хьун, эхирриз гъиз хьун. Йифди хцин кьилихъ ада хиялрай икI лугьудай: «Къе-пака ви бубади душман чалай алудда, Нани фена шегьерда ви кIелер кьилиз акъудда. А. С. Почтадин марка. Акъудич а дуван кьилиз. Кхьиз гуз суьрет, судуяр. С. С. Судуяр. Сессия завай хъсанди; кьилиз акъудиз хьанач. Н. А. Кьве рикIин хиялар. Синоним: кьилиз тухуз хьун.

* кьилиз атун гл., нин вуч фикирдиз атун. Куь кьилиз мус дуьзвал къведа, Цилингар. Е. Э. Цилингар:

* <кьилиз> сер ягъун гл., нин дуьз фагьум-фикир ийидай гьалдай акъатун.... эхирни, меселай къарагъайла, адан кьилиз сер янаваз хьана. С. С. Жувакай ихтилат.

* кьилиз тухун (тухуз хьун) гл., ни вуч ( нивай вуч) не­тижалу авун (ийиз хьун), тамамарун (ийиз хьун). Ваз лугьудай са гаф ава, Къваз са гъвечIи, азиз дурна. Заз дердияр пара ава, Твах зи метлеб кьилиз, дурна. X. Т. Са руша дурнадиз. Амма - кар я - зи эрзиман кьилиз тухуз ТахьайтIа мад, Заз есирвал жедач адан. Зи рикIева гатфарни гад. А. Ал. Жанлу мани. Синоним: кьилиз акъудун (акъудиз хьун).

* кьилиз чара авун гл., ни нин. хатадикай хуьн. Етим Эмин ви дердияр пара я, Гьарда вичин кьилиз вичи чара я. Е. Э. Пис папаз. - Лап дуьз меслят я. Вядедамаз жуван кьилиз чара авуртIа, пис туш, -лагьана вичин кьилел кIватI хьанвайбуруз. И. А. Самур.

кьилиз яд чимун (чим авун) гл., ни нин-куьн 1) чинеба са пис кар гьазурун. - Яру чарар кукIвардай амалар ийиз эхир вуна зи кьилиз яд чим авуна, - лагьана Пашади Женнетахъ элкъвена. 3. Э. Йифен тIурфан. 2) кардивай кьакъудун, кIвалахдилай алудун. Накьан собранидал седридин кьилиз яд чимна. Р. 3) ни-куь тергун, пучун, тIуьн, квадрун. Якъин, факъир балайри профсоюзрай чпиз ганвай кепекрин кьилиз яд чими ийизва. И. Къ. Смоленский чилел. Насредина виртIадин кьи­лиз яд чимдайвал хьана. ЛГ, 2003, 16.I. 4) ни нин рекьин, чан хкудун.... кьаридин гададикай аждагьан жеда Герек, адан кьилиз яд чим авуна кIанда, тахьайтIа, чун вири тергда. Ф. [Эфенди]. Я Мирим, заз кичIеда ман; ада лагьана, чун кьуртIа, вучда, кIвал чIур хьана. [Мирим].... архайин хьухь, ада исятда фена лугьуч; лагьайтIа, пакамаз лугьуда, пакамалди адан кьи­лиз яд чими авун завай хьуй, дангъуздин хва ам тахьайдай ийида. Гь. Гь. Колхоз. - Эгер ам а кьадар намуссуз ятIа, - лагьаналда жегьил Агьмеда, - адан кьилиз яд чимна кIанда. С. Ярагъви ашукь Уьзден. Синонимар: кил. гардан ягъун, туьд атIун.

* кьилин винизвал (виневал) сущ., нин такабурлувал, лайихлувал. Лезги халкьдин я вун кьилин винизвал, Летчиквилин устIар Эмиров! X. Т. Дагъдин кард.

* кьилин образование сущ. институт, университет акьалтIарнавай савадлувал. Ш. Велиеван фикир кьилин образование къачун тир. ЛГ, 2003,1. V.

* <кьилин> чIарар цаз-цаз хьун гл., нин къурху акатун. Бег, хан акурлахъди зурзаз, Кьилин чIарар жедай цаз-цаз. С. С. Дагьустан. Мад, дуст кас, абур рикIел хкимир, ви кьилин чIарар цаз-цаз жезва. А. И. Самур.

* кьилихъ къван акалун гл., ни нин кьейи кас сура турла, адан кьил галай патахъ кьакьандиз къван акIурун. [Къаравили]. Вуч? Я кьилихъ къван акалай кас, вуна зун чукIул гвачиз тукIвазва хьи. Н. И.. Гьакимрин папар.

* кьиляй акъатун гл., нин 1) галатун, инжиклу хьун. Пагъ, яда, ам акьван рахана, лап кьиляй акъатна, къени япара адан сес ама. А. М. Сериндик. 2) вагьши хьун, ягьсуз хьун, гьаясуз хьун. Кьиляй акъатнавай Деникинан казакри базардин юкьвал итимрилай шалварар хутIуннава. 3. Э. Гъалибвилин пайдах.

* кьиляй акъудун [гадарун] гл. 1) ни вуж галатарун, секинвал кьакъудун. Я паб, заз жемир бала, Акъудмир на зи кьиляй, Гьамиша из туьгьметар, ВутI фирай зун ви гъиляй? X. Т. Темпел ва адан паб. 2) ни вуч. фикирдай акъудун. «И аял етим я» лугьудай хиял гьамишалугъ яз вичин кьиляй гадарна. Къ. М. Чан бах.

* кьиляй-кьилди [кьилиз] нар. 1) сифтедилай эхирдалди. Вич пап виниз дережадиз акъатайлани, шаирдихъ дегишвал хьанач, ада дамах къачунач. Адан тIебият кьиляй-кьилиз сад хьана. 3. Э. СтIал Сулейман Лагь, зи куьче, ви тарихдин ктабар Кьиляйкьилди кIелнавани вирида? А. С. Лезги куьче. Чир хьухь Вотан кьиляйкьилди рагъ тирди Какахьнавай стхавилин вацIарикI А. С. Лезги куьче. 2) гьамиша, датIана, ара авачиз. Юлдаш председатель, бес йисан къене, кьиляйкьилди дагълара, багълара, никIера, югъ-йиф талгьана, зегьмет чIугур зегьметчияр рикIелай ракъурун дуьз жедани? Гь. М. Цан цайидаз пуру нек. Югъди кьиляй-кьилиз чун школада жез датIана, ученикрихъ галаз алава тарсар, консультацияр ара датIуз тухузвайтIани, за эсиллагь галатун гьиссзавачир. Я. Я. Нурар ва хъенар. 2) вири, михьиз. КIвал кьиляй кьилиз хайи путулкайрин патар, куьлуь хьанвай фар... кукIвар хьанвай истиканар, лампаяр тир. А. Ф. Чнани хъвана. Гьалин акван дагъни аран, АцIуй план кьиляй-кьилиз. Н. Ш. Цана кIанда.

КЬИЛДИ нар. 1) маса кас галачиз. 1941 - йис тир. Гьа и чIавуз Тителиз колхоздин председателвиле къунши хуьряй тир, тIуьналхьунал рикI алай жегьил итимрекье туна. Амма пабаял Кьуьчхуьра амай. Ам ина кьилди яшамиш жезвай. Я. Къафаров. Юристдин дафтардай. 2) анжах. Наши кьасабдиз нар деве КIвачин кьилел тукIваз кIанда. Еке санкъу кьуна сиве Кьилди вичиз жакьваз кIанда. С. С. Акьул жуваз аваз кIанда. Къе вун чи кIвализ, Кьилди вун патал Хуьзва за коньяк... Ж. Кьилди вун патал. Синонимар: чараз.

* кьилди-кьилди нар. са-сад, текдиз. Рабочийри чпин юлдашни рикIелай ракъурзавачир. Абуру къвед-пуд кас санлай ва кьилди-кьилди къвез адал кьил чIугвазвай. Б. Гь. Вили, вилер. Директорди гьар са ичинин тIвар кьаз, кьилди-кьилди гъвечIи чарарал кхьиз, клейни ягъиз, абур ичерин къваларал алкIуриз башламишна. И. Агь. Агьмедан ич. Синонимар: ча­раз, чара-чараз.

* кьилди-кьилихъ нар. масад галачиз, масадан пай квачиз. Хьана къе кьилди кьилихъди, куьн кьвед хьана хьи авайбур. Бесаман, я кьей руш, ваз ар авайди тушни? Ж. Эфендиев. Азадвилин рекье. Кьилди-кьилихъ шаирни вахъ - гъейри масадаз Галайвилер ихьтин тек-туьк жеда ваз хьтин. И. Гь.

Страницы: 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12
© 2013-2024 · Alpania-Mez Контакты Хостинг от uCoz