| Вход | Регистрация | ||
|
Толковый словарь лезгинского языка КЬАЦI 1 сущ.; -а, -а; -ар, -ари, -ара кIвалин къене цлан патав затI-матI эцигун патал тахта вегьена туькIуьрнавай чка. Къаридин кьацIал алай къужгъурда какаяр авай. 3. Э. Зулун пеш. Шекер жеда кьацIал къажгъурда, Кьифре тIуьна тIеквер акваз гьар пата. X. Къ. Чай. Чирагъ мукъаятдиз къулан кьилел алай къацIал эцигна. Гь. Къ. Гьай тахьай гьарай. * кьацIал эцигун гл., вуж еке гьуьрметар ийиз хуьн. - Гъуьлуьз фейила, вун кьацIал эцигдайди хьиз хьанайни ваз, -лагьана ада, чин чIурна туьнт сесиналди. 3. Э. Муьгьуьббатдин цIелхем. Ваз мадни чир хьухь хьи, гъуьлуь паб кьацIал эцигдайди эвленмиш хьайи анжах сифте варз я. Ахпа папа гъуьл кьацIал кьун герек я. Им рикIел хуьх, чан севдуьгуьм, азиз севдуьгуьм. 3. Э. Арифдиз ишара. КЬАЦI 2 араб, сущ.; -а, -а; гз. -ар, -ари, -ара чукIулдалди ва я маса алатдалди авур деринвал авай гел. Чуру тваз жезвач, чинал гьамиша кьацIар жеда. Р. * кьацI акъатун гл., квяй тIекв арадиз атун. Пенжекдай къацI акъатна. Р. * кьацIалай алатун гл., вуж къайда, деб хуьн тавун. Вун кьацIалай куьз алатда? Эхир вуна хажалатда... С. С. Ише тефир жуван гафар. Иеси кьин тавур Къафкъаз КьацIалай алат хьана хьи. С. С. Гьуьрият. Синонимар: кьил кьилелай фин, кьиляй акъатун, кIарарай акъатун. * кьацI-кьацI авун гл., ни вуч сагъ затIунай гзаф кьацIар акъудун. КЬАЦIАЙ 1 кьацIун глаголдикай хьанвай причастидин форма. Кил. КЬАЦIУН. КЬАЦIАЙ 2 прил. 1) чиркин, михьи тушир. Хуьре ацукьна жуван кар-кеспи тавуна, зи ина, къацIай, ни авай казармайра, Йиф-югъди ахвар авачиз, гьуьлуьн къерехда авай къумара вуч авай... А. Ф. Бубадин веси. Цванва сив, акъатзава цIай Маринан рикIяй, Катзава жаллатIар кьацIай Кьифер хьиз никIяй. А. С. Саяда лугьузва мани, артухлама папани «ви паспортдани гьакI къалурнава» лугьуз зи чинал, кьацIай хъурхъ хьиз паркут элянай. Т. А. Мехъер куьтягь тахьанмаз. 2) куьч. ягь, намус авачир. - гьа кьей хва, силисчи, вун тахсарадиз фий, вун гиликьрай, гьахьтин къацIай, алчах силисчи. Я. Къафаров. Тахсара. * тум кьацIай данади нехир кьацIурда. КЬАЦIАЙ къацI существительнидин къакъатунин I падеждин форма. Кил. КЬАЦI. КЬАЦIУН гл., ни квел; -да, -на; -из, -зава; къацI ая, къацI авурай, къацI ийин, кьацI ийимир; къацI авун, къацI тавун, къацI тахвун, къацI хъийимир кьацI арадиз гъун. Тарцел къацIна. Р. КЬАЦIУН гл., вуж-вуч квяй; -уда, -ана; -уз, -узва; -ун, -ецI -урай, -умир; къацIун тавун, кьацIун тахвун, кьацIун хъийимир 1) чиркин затI галукьунукди михьивал квахьун. Фекьи малла Мегьамед-Эфендиди... спелринни чурудин арадай тIимил чир жезвай, ягълудай кьацIай куьк пIузарар юзурна, лагьана... А. Ф. Бубадин веси. 2) куьч. беябур хьун. КЬАЦIУРУН гл, ни-куь вуж-вуч -да, -на; -из, -зава; -а, -ин, мир, -рай; кьацIур тавун, къацIур тахвун, къацIур хъийимир 1) чиркин затI галукьарна михьивал квадарун - Я назани ада инагар кьацIурда гьа. Квадра чан вах. Заз кацелай такIан затI авайди туш. 3. Э. Арифдиз ишара. Антоним: михьун. 2) таза аял къециз фин. БицIида зи метIерал кьацIурна. Р. 3) куьч. авачир гафар акъудун, беябурчивилин крар кIвачихъ ягъун. «Ава лугьуз куь Арада са кар», КьацIурзава куьз Инсанвилин тIвар?! Ж. Им чи ара я. Хак акъатай гьукуматриз Хаз кIанзава зи кьулан тар. МуьтIуьгъ жемир зулуматриз, КъацIур мийир лезгидин тIвар. А. Къ. Кьурагь лезгияр. Тухумдин тIвар кьацIурдач Хуьруьн гъвечIи гадайри, Халис лезги гадайри. А. Къ. Хуьруьн гъвечIи гадаяр.* тум кьацIай данади нехир кьацIурда. КЬАЧI сущ.; -уни, -уна; -ар, -ари, -ара 1) гьарнихъ пешер гадарнавай назик, хцIу набататдин тан.... Бадени диде хтайла, аялриз шад хьана, абур, тадиз гъаятдиз эвичIна, никIяй хканвай къевин кьачIар тIуьнив эгечIна. Гь. Къ. Четин бахт. Бубади цанай хкведайла, гъидай гачIалар, къевер,... турун кьачIар... 3. Ф. Шехьзава рикI... 2) КьатI-кьатI къведайбурукай кIеви байирдин са кьатI. Заз акурлани аялдин тумуна кьачI акIанмай. Р. КЬАЧIАХъАН сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра инсандин кьулан тарцин агъа кьил. Синоним: дунбукьул. [кьв] кIалханда арадиз къвезвай пIузарар кIватIна сивяй акъуддай ачух тушир сес-фонема. Адет яз, гафунин сифте кьиле ва юкьва гьалтда: кьвал - кьал, къван - кьан, акьван -акьан. КЬВАЛ сущ.; -а, -а; -ар, -ари, -ара винел патал векь-кьал алачир, накьвадин ва я накьв квай тик чка. Кьвалал ацукьна, агъуз килигайла, за тар цIуьдгъуьн тавун паталди пуна эцигнавай къванцел аламай сят къатIана. М. Б. За бананар недач. ЧIуру чкадилай эвичIна, - цававай вацрав хьиз, рахазва зун кьвалалай аквазвай лацу кьилив. М. Б. За бананар недач. * кьвалан пад [кьван авай] хьтин прил. зурба, еке. Инал абуруз сиве тунвай хкуни мадни эйбежер авунвай вагьшидилай адан кьилихъ акъвазнавай кьвалан пад хьтин итимдиз, адав гвай, гьар акатайдавай чиликай хкудиз тежер хьтин яцIу чумахъдиз килигуни гзаф кеф ганай. Б. Гь. Заз эвера. Пакамахъ фад, гьеле хуьр ахварай аватнавачир, колхоздин арабада эцигна, ада сурарал мягьежирар туькIуьрдай тутун кIарасар ва кьвалан пад кьван авай вацIун вили къван тухвана. 3. Гь. Уьмуьрдин сирнав. КЬВАН 1 || КЬВАННИ рах., кIус гьич тахьайтIа, кьванни. Алагуьзли, бес вун цел кьван къведачни? Е. Э. Ваз зи гьалдикай хабар авачни? ТIимил кьванни инсаф ая, Цилингар. Е. Э. Цилингар. КьВАН 2 кIус лугьузвай манадал яб гузвайдан фикир желб ийидай гаф. КилигайтIа, ин пачагьдин рушаз ин мегьтер Лукьман кIан хьанва кьван. Ф. Са юкъуз Мама Насреддин жемятар алай кимел ацукьнавай кьван. И кимел са къучи гадани жеда. Ф. Пул на вахчу, заз гежзава. Ашар авун, веси гун зарафатар тирни кьван? А. Ф. Бубадин веси. Къариб кас хуьр галайнихъ катна ва сифте гъаятдиз гьахьна. Вич лугьумир, им гьа чубандин кIвал тир къван. М. М. Лацу лекеяр. И ксар зи бубадин дустар тир кьван. М. М. Кьибле пата гурзава. КЬВАН 3 нар. кьадар, гзаф. Вад-ругуд виш кас авай хуьруьз дуьгуьдин ашар гана кIанзавай. Идан патахъай агъа кIан Вад-ругуд рипе дуьгуь, са пут къван гъери, гьакI як, маса затIар лазим тир. А. Ф. Бубадин веси. Шелкхьин тийижир адаз вичи яратмишнавай кьван шиирар вири хуралай чидай. 3. Э. СтIал Сулейман. Заз гьисятда Бакуда кIвалахзавай чи алимрикай къанни цIуд кьван илимрин докторар, пудкъадав агакьна илимрин кандидатар чида. М. М. Лезги тIвар алатIа.... чцлел кьве чIиб кьван жив ацукьнавай. М. М. Чаз къагьриманар кIанда. Кьве йисуз кьван Агъа СтIалдал кIвалахайдалай гуьгъуьниз зун Кьасумхуьруьн школадиз хкана. Ж. Гь. Дидедин кьарай авачир рикI. КЬВАН 4 сущ -и, -а; -ар, -ри, -ра дегьлиз. Алад, чан хва, агъа кьваник квай къуназ ша лагь, гьада ви бубадихъ ясин кIелрай. С. М. ЦицIигъ-наме. КЬВАТИ туьрк, сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра майишатда герек шейэр твадай, акьализ, агализ жедай къаб. Запунар авай кьватийрин кьулухъай жагъана... М. Б. ЦIийи мискIин. Заз кьвати пехърияр атIунни сад тир, са уьфт ягьунни. Тарай хуруйрик кваз эвичIиз, чилел за чуьхверар къватида эцигзавай. Са пудра акьахна-эвичIна, кьвати ацIана. М. Б. Шапка. КЬВЕ || КЬВЕД числит. 1) садан гуьгъуьнлай, пудан вилик къвезвай кьадар къалурдай гаф. И цIегьрехъ сад эркек, сад диши - кьве бала аваз хьана. Ф. Жанавурни цIегь. Кьве йис бес я... Е. Э. Яр гуьзел. Кьве вил булах хьиз аквада... Е. Э. Гуьлселем. - Вун квел алахънава, яда, гъана ПМК-дай жуваз кьве куб гарбилрикай жагъун тавуна? С. Муслимов. ЦицIигъ-наме. Чун кьвед яр яз икI наз чна чаз авун Садра аку, лайихди ян кар гуьзел. Е. Э. Яр гуьзел. Гьарнавай кесиб дагълуяр КIватI хьанвай и хуьрерай. Патарал зегьмет чIугуна, Кеспи чирунал алахъна, Кьвед, пуд йисуз тракторрал гьа и чуьллера кIвалахна. А. Ф. Эм-Тэ-Эс. 2) вузда, школада кIелзавайбурун чирвилин дережадин пис кьиметрикай сад. * кьве вил цава хьун гл., азарлу яз месе гьатун. Кьве вил цава, беден месел, За вуч ийин, аман, я Раб? Е. Э. Заз вуч ийин, аман, я Раб? * кьве гапур са къакъара гьакьдач мисал 'сад хьтин кесердинбур сад-садаз къаншар авуна веже къведач' манадин мисал. - ЧIехиди зун хьайила, ада вуч лугьуда кьван? Зи гаф гьадан гафни я. Мисалда лугьузвайвал, са къакъара кьве гапур гьакьдач эхир... Б. Гь. Заз эвера. * кьве дуьнья сущ. 1) чан аламаз яшамиш жедай ва кьейила жедай чкаяр. Кьве дуьньядин нур я Вейсул. X. Къ. Вейсул Къаранидиз. 2) куьч. пачагьдин ва советрин девир. Сулейман халкьдин шаир тирди ам гьамишакуьгьне девирдани, цIийи, совет властдин девирдани халкьдихъ галаз къакъат титр тегьерда алакъада аваз, халкьдихъ рикI куз хьайивиляй я. И «кьве дуьньядани» Сулеймана халкьдин дердериз, гъамариз, азабриз ва зиллетриз, халкьдин умудриз. шадвилериз ва бахтавар йикъариз шериквал ийиз хьана. М. М. Гь. ЧIехи шаир. * кьве дуьнья акун гл., низ жуван уьмуьрда гзаф азиятрик хьун. Зун гьа залум гьижранар чIугурди я, Заз вилелди кьве дуьнья акурди я. X. Т. Герек я чирвал. * кьве дуьньядин кIвални чIур хьун гл., нин инсандал чан аламаз ва ам кьейилани пис гьалда хьун. Кьве дуьньядин адан кIвални чIур жеди. Е. Э. Гьая тийижир паб. * кьве-кьвед нар. жуьтер хьана. Жегьилжаванри кьве-кьвед, пудпуд хьана, къуьлуьник экечIиз, чпин гьевесар элекьарна. Т. А. Мехъер куьтягь тахьанмаз * кьве кIвач са чапатIда [калушда] туна акъвазун. Къ. Рамазанов вичин гафунал, лугьудайвал, кьве кIвач са чапатIда туна акъвазнава: «Зун фитнечи ятIа, зун дустагъда тур, ТахьайтIа, Исмаиловнй Вердиханов». К. 1989, 22. XII. Гьикьван идан-адан минетар, рекьерин манийвилерикай, гуьзлемиш тавур сала-кьададикай ацIурун-ичIирунар кватнатIани, Рамизак гаф акатнач - ада кьве кIвач са чапатIда туна. Т. А. Мехъер куьтягь тахьанмаз. Адан ярар-дустар, ашукь галачиз мехъер жедайди туш лугьуз, кьве кIвач са калушда туна акъвазнава. С. Ярагъви ашукь Уьзден. * кьве кIвачяй акъатна нар. гзаф къекъуьнар авуна галатнавай гьалдиз атана. Анкетада авай делилрай аквазвайвал, ам апрелдилай сентябрдал кьван, кьве кIвачяй акъатна, кIвалахдихъ къекъвез хьана. А. А. Нажмудин Самурский. * кьве мез [аваз, гваз] хьун гл., низ вич нихъ галаз рахазватIа, гьадалай аслу яз жуван фикир дегишариз алакьун. Кьве мез гвайда зун и гьалда машгъулна... Е. Э. Шеда зун. * кьве рикIин хьун гл., вуж тайин са фикирдал, къарардал татун, вуч ийидатIа чир тахьун. Ваз ихтияр я, жемир вун кьве рикIин... Е. Э. Заз рахамир. Абулмуслима вичиз авур ихтилатрилай гуьгъуьниз и гафарни ван хъхьайла, Буба кьве рикIин хьана. Къ. Къ. КIири Буба. Зун фикиррай вахъ галаз рази я, амма кьве рикIин хьанва. А. Р., Я. Я. Хендедадин мехъер. * кьве тIуб алай чкадал пуд тIуб эциг! векьи, межд. 'ванмир, сесмир, рахамир' манадин ибара. - Куьн гьуьриятдикай манияр туькIуьрдай чкадал атанвач. Кьве тIуб алай чкадал пуд тIуб эциг! Гь. Къ. Четин бахт. * кьве хилен калар сущ. жуьт калар. И чIавуз адан чин, лепеди ранда ягъай хъипи къван хьиз аквадай? Гьяркьуь нер лагьайта, кьве хилен калардиз ухшар тир. 3. Э. Рекьер сад туш. * кьве хилен тфенгар сущ. къуша тфенгар, сад-садан къвалав гвай кьве луьле алай тфенгар. * кьвед-пуд числит, са тIимил * кьве чин <алаз> хьун гл., вуж нив алакъа жезватIа, адаз кIанивал авун, адаз кIани гафар лугьун, ам алачир чкадал адакай пис рахун. Абу Гьуьрейрадин гафаралди, Мегъамед пайгъамбарди лагьана: "Кьве чин хьунин лишанар пуд ава: тапарар кваз рахун, хиве кьур кар тамамр тавун ва ихтибар кьилиз акъуд тавун " Диндикай Суьгьбетар || Самур, 1994, № 3 Чан ви Аллагьди къачурай, кьве чин алай фендигар, фад лагьай кар ая! Гь. С. КIири Буба * кьве чин алайвал сущ. кьве чин алай гьал (нив алакъа жезватIа, адаз кIанивал ийидай, адаз кIани гафар лугьудай, ам алачир чкадал адакай пис рахадай гьал). Ада Бедирханан кьве чин алайвал, зегьерлувал ашкара авуна, гьич садавайни инкар тежедайвал Бедирханан чIуру къастар дуьздал акъудна. Н. А. Кьве рикIин хиялар. Мисриханан кьве чин алайвал акурла, адаз гзаф хъел атанай. Н. А. Кьве рикIин хиялар. * кьвед лагьай числ. садалай гуьгъуьнай къвезвай тартиб къалурдай ибара. ЦIаруди кьвед лагьай сеферда чантада гъил туна. Б. Гь. Заз эвера. Амма муркIадин кьелечI чкадилай хада лагьайвал, фронтда хьайи кьван хирери зайифарнавай буба кьвед лагьай хва хьайи са тIимил вахтундилай кечмиш хьана. Б. Гь. Заз эвера. КЬВЕДНИ числ. кьве касни санал. Экв жез-тежез, цавун кIан лацу хьуник кваз, къуьне гьебеяр аваз кьведни кIваляй экъечIна, хизанриз сагърай лагьана, рекье гьатна. А. Ф. Бубадин веси. Фекьиди Жафер ацукьарна вичин патав, чай эцигиз туна, самовар, фукъафун гъана вилик эцигна, кьведани чай хъваз-хъваз ихтилатар авуна. А. Ф. Бубадин веси. Чун кьведни виш йисаралди къвалкъвала, къуьнкъуьне аваз яшамиш жезвай стхаяр тушни? М. М. Кьибле пата гурзава. Са легьзеда, беден атIумарна, шуьшеяр кьведни вичелди шуткьунарна Т. А. Мехъер куьтягь тахьанмаз. КЬВЕДРА нар. кьве сеферда. Ибн Аббасан гафаралди, Расул Аллагьди, алейгь ассалам, лугьудай: "Девейри хьиз, вири санал хъвамир. Хъвадай чIавуз, къведра, пудра акъваз, нефес акъадара, хъвадалди вилик "бисмиллагь", эхирдайни "алъгьамдулиллагь" лагь. Диндикай суьгьбетар || Самур, 1994, №3. Къведра собрание тухвана, райондин чIехибуруз кIанзавайвал, гьа авай куьгьнеди тестикьар техжез, атанвай векилар гьакI хъфенай. ЛГ. 2000, 24. VIII. КЬВЕТХВЕРАР сущ., гзафв.; -ри, -ра са руфунал хьайибур. КЬВЕТI фарс, сущ.; -е, -е; -ер, -ери, -ера чилик, кьвалак квай еке буш чка. Алидхуьруьн къветIен лацаралди кIвалер асунзавайди я. А кьветIе кIвалериз лацувилер гайиди хьиз, пашманвилерни тIимил гъанач. Шумуд лезги, лацар акъуддайла, къветI ацахьиз, аник акатна кьена. Гила гьа кьвтIевай са акьван яргъал тушиз, лацарин мад са мяден жагъанва. ЛГ. Мукъаятдиз тикдайгъуз эвичIзавай абур са герендилай чIехи кьветIек акъатна. Б. Гь. Заз эвера КЬВЕтIЕЛ 1 кьветI существительнидин чкадин II падеждин форма. Кил. КЬВЕТI. КЬВЕтIЕЛ 2 сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра шалам кIвачел кутIундай еб, багъ. Килигиз акъвазмир! - кьветIелар ахъайиз-ахьайиз, ада гададиз кьил юзурна. - ХтIуна! Б. Гь. Заз эвера. ЭрчIи кIвачин кьветIел са тIимил ял хъия, къари. Гь. Къ. Четин бахт. Ада вичи шаламдин кьветIелар ахъайзавай... 3. Гь. Лезгийрин Риваят. Дуст чиниз, душман кIвачериз килигдалда. Табагъ шаламар алай адан чIехи кIвачери, лацу шалар яна чIулав кьветIелар кирсеба алчудна кутIуннавай кьакьан яцIу зангарини ам такIан инсанрик зурзун кутазвай. Къ. Къ. КIири Буба КЬВЕХ сущ.; -е, -е; -ер, -ери, -ера; кIвачерин ара. СикI, тум кьвехе туна, килигиз акъвазна. Ф. СикIни жанавур. КЬВЕЧХЕЛ сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра тарцин хел, тан кьве пай хьанвай чка. КЬВЕЧIиЛ: кьвечIил хьун гл., вуч 1) кIалуб чIур хьайи гьалдиз атун. 2) куьч. агаж хьун. ГьакIани агаж: хьанвай Нисе къари, кIарабри тIал къачунивай... кьвечIил хьана, месин кьиле са гъуд кьванди хъижедай. Ж. Гь. Кьвед лагьай шикил. КЬВЕЧIИЛАРУН гл., ни-куь вуч; -да, -на; -из, -зава; -а, -ин, -рай, -мир; кьвечIилар авун, кьвечIилар тавун, кьвечIилар тахвун, къвечIилар хъийимир кIалуб чIурун. Кхьизвай тетрадь кьвечIилармир. Р.. Страницы: 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 |
| |||||||
|
