Вход | Регистрация
Лезгинский язык: Грамматика · Словари · Разговорники · Библиотека · Форумы

Толковый словарь лезгинского языка

· А · Б · В · Г · Гъ · Гь · Д · Е · Ж · З · И · Й · К · Кh · КI · Къ · Кь · Л · М · Н · О · П · Пh · ПI ·
· Р · С · Т · Тh · ТI · У · Уь · Ф · Х · Хъ · Хь · Ц · Цh · ЦI · Ч · Чh · ЧI · Ш · Ы · Ъ · э · ю · я ·


* кьил кьун 1 гл., ни нин. 1) гьуьжетун, кукIун, алакъа хьун. Дяве хьуникай са хийирни авач. За кьил къадач. Мецелди рахада. Гь. Къ. Свис. 2) чIехи авун, тербияламишун, иесивал, къаюмвал авун. Чан Мусабег, ваз Аллагьдин хатур аватIани, гьавая жуван кьилни, зи кьилни тIармир. - Агь, ви кьилиз вуч лугьун за, кьей акьулсуз! Тахсир вид туш. Тахсир, ви кьил кьуна вакай инсан авур зиди я. Б. Гь. Къарид руш. 3) нин-куьн. регьбервал авун. Халкь секинарна, абурун кьил кьуна кIанзавай девирда куьне вуч ийизва? Куьне куьн абурун виляй вегьезва. Б. А., 3. Э. СтIал Сулейман. Самодеятельностдин кьил кьадай кас авач. Э. Э. Трактористдин мехъер. Кьуьзуь ятIани бахтунин кьил кьаз Жеда, акI вучиз килигзава, Зейнаб? А. Р., Я. Я. Хендедадин мехъер. Килиг, чан бала Муса, Эвелни-эвел зун гьа и кIвализ хтанва, гьатIа шегьердай. Мехъерарни ина жедайди я. КIвале авай эркекни вун я, мехъерин кьил кьазвайдини. А. Р., Я. Я. Хендедадин мехъер.

* кьил кьун 2 гл., килел алай чIарар хкатIун. Машиндай эвичIайла, за парталрал алай ругчIичIмихьна, ахпа кьил кьуна. чуруяр туна Я. Я. Нурар ва хъенар.

* кьил кьарада [кьурушда] гьатун гл., нин. кIеве гьа­тун. Яргъи гафарикай вучда? Эхир гьатда кьил кьурушда. С. С. Тербия.

* кьил кIарцIи [кIармади нугъ.] ягъайди (ягъайбур) хьиз нар. вуч авун. тадиз (катун, хъфин). Осман, кьил кIарцIи ягъайди хьиз, катна хъфена. Къ. Къ. КIири Буба. Душмандихъ, шаирди мисал яэ гайи и жавабдиз, хълагьдай гаф амукьнач. Ам, кьил кIарцIи ягъайди хьиз, элкъвена хъфе­на. А. А. Лезги литературадин эвел кьилер. Фекьи кьил кIарцIи ягъайди хьиз чуькьни тавуна, вичин кIвал галайвал хъфена. ЛГ, 2002, 14. XI. Куьчедай зун акунмазди итимрин кьилер зун галай патахъ элкъведа. Са кьвед зи гуьгъуьна гьатна. За вижевай цIай квай кьвед вугайла, баятар кьил кIарцIи ягъайбур хьиз элкъвенай. Н. И. Гьакимрин папар.

* кьил-мет гатун гл., ни гьарай-эвер авун, шел-хвал авун. Къазанмишай фу квахьзава гьебедай, Хийир авач гатуналди кьил-мет Х. Х. Буд алатай араба хьиз...

* кьил-тум авачир [алачир] прил.,; вуч. эхир авачир, метлебсуз, тайинсуз. КIвал, муьнуьгъар акъудзавай чка хьиз, пIапIрусдин гумадив, кьил-тум алачир пичIи рахунрив ацIуда. Б. Гь. Дагълара.

* кьил тун [ттун] кьилел алай чIарар чукIулдалди атIун. Вичиз кар авачир хьтин вахтара Къуни-къунши аялрин кьилер твадай. Шаламар илигдай халкьдиз гьавая, Я тежербуруз гъугъванар храдай. А. Ф. КьатI-кьатI авур зунжурар.

* кьил тIарун гл., ни нин; 1) инжиклу авун. Бес я ман ви кьел квачир гафар, гьавайда кьил тIармир. Р. 2) алцурариз алахъун. Куьгьне, цIийи адетар лугьуз зи кьил вучиз тIарзава? Зун 40 йисан тежриба авай муаллим я. Д. А. кIерецдал кьуьл. Са делил, са субутни авачир гьавая кьил тIарунар я. Маса хабар кьадай затI, кар аватIа, гьам ачух ая. Къ. М. Дагъларин деринрин булахар.

* кьил туькIвейвал [акатайвал, алатайвал] нар. вилик акатай рехъ кьуна, тирвал; вичиз кIандайвал, тайинвал авачиз (катун, чукурун). 3ид лугьун я, гатIунмир вун сифтедай. Кал туш ам гуз къачудай гьафтедай Кьил туькIвейвал къуншидиз дуьзмиш жеди. С. С. Пис папаз. КицIерилай цIур алатнава. Абур, суьруьяр ва ятахар туна, кьил алатайвал катзава. Къ. М. Сирлу вагьши. Синоним: хурук акатайвал.

* кьил туькIуьр хъувун гл., ни, рах. ички хъвана тIазвай кьилин тIал атIун патал мад сеферда ички хъун. Исятда зи кефи хъсан туш... кьил туькIуьр хъийин, ахпа кхьида, -лагьана ада. И. В. Абур гьич.

* кьил тIуьн гл., ни нин-куьн пуч авун. Ви гуьгъуьна къекъведа ам ви кьил нез... Е. Э. Пис папаз.

* кьил хкажна нар. вуч авун такабурлуз. Жуван чIехи Ватандалди, Коммунизмдин деврандалди Дамах ийиз хкаж­на кьил, Къекъвена зун, шад яз гуьгьуьл. Ш-Э. М. Бадени бала.

* кьил хкажун гл.; ни 1) жув виридахъ галаз сад тирди гьисабун, намусдик леке тахьун. «Заз ви чандиз хьел ахъайдай ( зайцф чка чир хьана, гада-гуьдуь. Вавай пакадлай зун алай чкадал кьил хкаж жедач, неречI. Къе жуван девран гъала», - фикиррик акатна, чанда дем аваз ацукьнава. Къ. М. Дагъларин деринрин булахар. 2) активный хьун. Хуьруьн майишат къвердавай коллективламишзавай. Кулакри лагьайтIа, кьил хкажнавай классовый женг къизгъинди тир. 3. Э. Рагьимат.

* кьил хкудун гл., ни квекай. къерех хьун, яргъа хьун. Салмана дяведикай кьил хкудун патал гзаф кьуьруькар авупай. Гагь руфуна тIал гьатзава, гагь къен фидай азар галукьнава лугьуз, ада багьнаяр жагъурна. 3. Э. Уьмуьрдин гелер. Синоним: кьил баштан авун [къакъудун]. Антоним: кьил кутун.

* кьил хура (хуруда) хьун [гьатун] гл., нин гъамлу, хажалатлу хьун, яс кьун. Киров кьейи ван хьайила, Эллерин кьил хура хьана. Ф. Синоним: кьил куьрсун. Антонимар: кьил цава кьун, тIиш цава кьун.

* кьил хура кьун [тун] гл., ни 1) регъуьвал гьиссун. Рагъ акурда кьил хура тваз, Регъуьвиляй шуьткьведа куьн. Д. А. Зи шад йикъан... 2) пашманвал гьиссун.

* кьил хураваз фин гл пашмандиз, секиндиз къекъуьн. Элкъуьгъ чахъди, кьил хураваз фимир вун. Е. Э. Кьил хураваз фимир вун.

* кьил хурай (хурудай) акъудун гл., ни. гъам-хажалат чIугун тахвун. Кьве яргъи руш хкаж: хьана цавариз, Абуруз тамаш, кьилер акъуд хурарай. Гьа датIана чилин гъвечIи гъамариз МуьтIуьгъ жемир - лезет къачу цаварай. И. Гь. Кьве яргъи руш.

* кьил хуьн гл. ни 1) яшайиш идара авун. Усалвилив кьил хвенач за, Уьмуьр гьална уьтквемвилив. Масадан кIус къакъуд тийиз, Фу тIуьна за итимвилив. С. К. ГьикI лугьуда зари я? Чи хуьре Етим Зуьгьре лугьур са къари авай. Адан тухум Ширвандай тир. Кьил хуьз арандиз фейи са шумуд йисалай а хуьруьнвидин хизан са хва квачиз муькуьбур къиздирмади гьана «чрана» кьена. Гь. М. Ирид къаш. Захъ хуьре са пабни кьве аял ава, гадади жемятдин данаяр хуьзва, папани чарабуруз кIалахар ийиз гьа са гьал кьил хуьзва. А. Ф. Лянет. 2) яшамиш хьун. Ватандин кьил гана Зи кьил хуьдач за, ХьайитIа, зи тIвар эциграй Чилеллай кьван алчахрал. А. С. Ленинан вилик. 3) са кардикай жув хуьн. Я кас, садра кьил хуьн патал чидай кьван амалриз килиг. Вири жемят кьаналдал фена и иблис, лампа дакIардал эцигна, ксанва. А. А. Лезгияр.

* кьил цава кьун [хьун] гл., ни [нин] дамахар гваз хьун. Тахсир квайдан кьил чиле гьатда. Женнетан кьил цава авай 3. Э. Йифен тIурфан.

* кьил цIурурун гл., ни, нин 1) жаза гун, гуж авун. Чаз чизва. Амма кIанзавайди дуьз приговор я, ахпа чна адан кьил цIурурда. Б. А., 3. Э. СтIал Сулейман. 2) квадарун, тергун. Гадайри хипен кьил цIурурна. Р.

* кьил чарха акьун гл., нин дуьшуьш атун, хатадик акатун. Эхир кьил акьада чарха, Гьич келле ацIун хъсан туш. С. С. Тербия. Гьелбет, вун я жеди лавгъа - Эхир кьил акьада чарха. Михеннатдиз лугьуз агъа, Адаз гардан кIир жедайд туш. С. С. Къара пулуниз.

* кьил чиле гьатун гл., нин. регъуьвал, тахсир гьиссун. Тахсир квайдан кьил чиле гьатда. Женнетан кьил цава авай 3. Э. Йифен тIурфан

* кьил чIугун гл., ни нел-квел са нин-куьн патав ятIани яшайиш, гьал гьикI аватIа акваз са тIимил вахтунда фин. Яшамиш хьуй Максим Горький, Вал кьил чIугваз атана чун. С. С. Вирисоюздин совет писателрин съезддиэ. Чин-гъил чуьхвена, вичин частунал кьил чIугур ада пакаман нагьар авуна. 3. Э. Йифен тIурфан. Надиран кьил тIа хьайитIани, учительница адал кьил чIугваз къведай. 3. Э. Уьмуьрдин гелер. Саимат хала, са куьнизни килиг тавуна, хцел кьил чIугваз фена. Н. А. Кьве рикIин хиялар. Хуьруьнбуру Къурбанал кьил чIугвазва. А. С. Хуьруьг Тагьир. Али дустунал кьил чIугваз къунши райондиз рекье гьатна. Велиди дуст еке шадвилелди къаршиламишна. А. М. Ихьтин мугьман жедани Йикъарикай са юкъуз Буба вичин вахал кьил чIугваз атана. Къ. Къ. КIири Буба. Синоним: кьил эцягъун.

* кьил экъисиз тахьун гл., нивай. халкьдин арада жедай мумкинвал тахьун (мажал авачирвиляй, жуван тахсир гьисс авурвиляй). Ахпа ада, вичивай кIвалахрин гъиляй кьил экъисиз хьанач, дустунин хизанрал кьил чIугваз хьанач лагь­ана, багъишламишун тIалабна. 3. Э. Муьгьуьббатдин цIелхем.

* кьил экъисиз тун тавун гл., ни инжиклу авун, санал тун тавун, яшамиш жез манийвал авун. Куьлерин ара дай тфенгдин кIуф къалуриз ацукьнавайбуру халкьдив кьил экъи­сиз тазвач. 3. Э. Муькъвел гелер.

* кьил элкъуьн гл., нин гижи хьун, фагьумиз хъхьун тавун. Са арадал кьван вич хъсандиз гьисс ийизвай Нурият, бирдан кьил элкъвена, стулдилай аватна. Б. Гь. Къарид руш. Синоним: кьил кьилелай фин. Антоним: кьил кьилел хтун.

* кьил элкъуьрун 1 ни рази тушир лишан яз кьил са патахъай маса патахъ авун. Килигна квез, килигна, кьил шкъуьрна, гьич гьендевривни агуддач лагьана. Т. А. Мехъер куьтягь тахьанмаз.

* кьил элкъуьрун 2 гл., ни нин. 1) алцурарун, дуьз фикирдилай алудун. Сад Аллагьдиз къурбанд я зун. Гъамиша ава Ам зи рикIе, руьгьда, бейнида. За къуллугъни Гьам рикIеваз ийизва. Амма вуна вучзаватIа, садазни хабар авач. Кьил элкьуьриз инсанрин. Алудзава дуьз рекьелай жемят на. А. Къ. Ярагъ Мегьамедан гьазават. 2) алцурарна жувал ацукьарун. Женжелвализ зи кьил вуна элкьуьриз, Ахварайни къвез рикIик хуькуьриз, Зун хъуьруьнал шад яни вун, лезги руш? А. Мут. Лезги руш.

* кьил эцигун гл., ни квел 1) тайинарун, хкягъун. -Ваъ, чан хва. Акатай вуж хьайитIани кIан хьана виже'. къведач. Кутугай са чкадал кьил эцигна кIанда. Я. Я. Нурар ва хъенар. 2) са къарардал атун. Са кардал кьил эцигна куьтягь тежез собрание яргъал физвай. 3. Э. Муькъвел гелер.

* кьил эцягъун гл., ни не-кве. патав фин, са гъвечIи муддатда гьал ахтармишун. Гуьгъуьнин йикъан пакамахъ чуьлдиз фидалди вилик за дидеда са кьил эцяна. Я. Я. Нурар ва хъенар. Синоним: кьил чIугун.

* кьил ягъун гл., ни квез. башламишун. Алмаса, юлдаш Махчиев, пиянискавилиз кьил янава. Йифдини, югъдини пиян я. Бегъемдиз хъванва. Н. А. Вагьанда къванер. Абуру.. гьиллебазвилиз кьил ягъиз тур амалрал мягькем нукьтIа эцигдайдай кьуна. Т. А. Мехъер куьтягь тахьанмаз.

* кьиле авайди сущ. гъавурда авайди. Гила, чилер арендада вугуз, чкайрал кьиле авайбуру гьазуран пулар къачузва. ЛГ, 2000, 29. VI

* кьиле атIумайвал авун гл. жуван фикирдал кIевиз акъвазун.

* кьиле ацакь (ацукь) [гьакь] тавун гл., нин вуч авун алакь тавун, кьабулиз тахьун, фикирдиз гъиз тахьун. Имусибат хьана лугьун инсандин кьиле ацукьдач. А. Ф. Ленин кьена.... гилан аямдин илимдин ва зегьметдин игитвилерикай риваятар лугьузвай вахтунда хьелни тур гвай пагьливанрикай ва аждагьанрикай махар ахьайиз кьиле гьакьэавач. И. Къ. Шарвили. Абурун кьиле жезвай кIвалахар ацукьзавачир. А. А. Пад хьани рагъ.

* кьиле [келледа] ял гьатун гл., нин 1) хъел атун, ажугълу хьун. Къумух эгьлийри, гьатна гьа геле, Къурмишна мад ана цIийи гьилле, Гьужумна фена къеледин винел, На­чальник кьена, кIватI хьана гьенел, Хкяна абуру Жафер ханвше. И кардик тадиз ял гьатна кьиле. Тепилмиш хьана амни кьушун гваз ЦIудахар ва гьакI Серги магъал кьаз. А. Гь. Э. Абумислимаз чар. 2) дамах къачун, фурслу хьун. Акъваззамазни са гъвечIи къуллугъдал Ви келледа мадни зурбаз гьапгда ял. Ш-Э. М. Лавгъачи.

* кьиле [баша] фин гл. 1) вуч хьун, нетижадал атун. Собрание кьиле фена. Р. Гьуьжетар кьиле фенач. Р. 2) нихъ галаз яшамиш хьун. Заз чизвайди тир а аждагьандихъ галаз кьиле тефидайди. Б. Гь. Заз эвера. Абурухь галаз баша фин Гьикьван зурба къилих я. Муаллимриз гьамиша Баркаллаяр лайих я. Ш-Э. М. Диде-бубаяр классда.

* кьиле [келледа] гар аваз хьун [гьатун] гл., нин акьуллу яз тахьун, акьулсузвилер авун, марифатднв кьан тийидай крар авун. Бязибуру зи дустарин синихда, Лугьуда хьи, абурухь пеше, кар авач, КIвалах тежер лацу гъилер, гъамлу чин, Пиян вилер, кьилерани гар ава. А. С. Зи дустар. Ай факьир, ви келледа гар Дав чIугваз гьатун хъсан туш. С. С. Хъсан туш. - Агъакишидин кьиле гар къекъвезва. Дустагъда тIимил ацукьна. А. А. Лезгияр.

* кьиле гар авайди сущ. акьулсуз.

* кьиле (кьилиз нугъ.) фин тавун (тефин) гл., вуч нетижа тахьун. Ибурухъ галаз рахана кьиле фидайди туш. Гь. Къ. Свас. Гьич кьиле фич а лис папав луькIуьнна, Гаф рахайла физ акъвазда рикIина. С. С. Пас папаз.

* кьиле [келледа] нагъвар [самар] тун гл., ни нин. рекьин, чан хкудун. Эгер ам Рагьим хьайитIа, за адан кел­леда нагъвар твада. З. Э. Булахдал. Синонимар: кил. гардан ягъун.

* кьиле тун [ттун] гл., ни вуж. гъавурда тун. Эхир абур турди кьиле Гьунар илимдин хьана хьи. С. С. Са къаридинни къуж: адин дяве.

* кьиле тухун гл., ни вуч 1) арадиз гъун, тамамарун. Садра кьведани Сафарали бамишиз алахъна, амма хатадай кватна атай хуьруьнбуру къанлувилин къаст кьиле тухуз тунач. Къ. М. Дагъларин деринрин булахар. ЧIехи эцигунрин им сифте я гьеле, Мад зурба кIвалахар тухуда кьилё. Ш-Э. М. Волга-Дондихъ галаз гуьруьшмиш хьун. Гуьлдестеди няниз: вич рахун лазим тир месэлаяр са-сад рикIел гъизвай ва школадин кIвалах гуьнгуьна хтун патал кьиле тухвана кIандай серенжемар тупIалай ийизвай. Н. А. Кьве рикIин хиялар. Атана жив, Атана жив Пилтепилте къугъваз-къугъваз, ХъуьтIуьн буйругъ Кьиле тухуз, Къвери чими гатфаралди, Чилел вичин чка аваз. А. Ал. Жив. 2) куьтягьун. Къанал тек пуд йисуз тухвана кьиле, Гимияр къекъвезва Цимляндин гьуьле. Ш-Э. М. Волга-Дондихъ галаз гуьруьшмиш хьун. 3) ишлемишун, менфят къачун. Вуч гаф ава чи бубайрин мисалриз, Абур пакдиз кьиле тухузва. А. Мут. Са гъиляй... Сагърай, чанхва, сагърай. Бубайрин хъсан адетар ян тагана кьиле тухун чи буржи я. Къ. М. Дагъла­рин деринрин будахар. 4) яшамиш хьун. За, вири цифер, гарар алатна, гележегда кьиле тухудай бахтавар уьмуьрдикай фикирзавай. Я. Я. Нурар ва хъенар. 5) къайдадик кутун, идара авун. Чун галачиз абурувай хуьр, кIвал ва уьлкве кьиле тухуз жеда лагьайтIа, им таб я, Б. Гь. Дагълара. 6) ни гьихьтин ятIани амалар, крар авун. - Жегьил руш я, низ чида, шегьердин чкада вич гьикI кьиле тухузватIа. Я. Я. Нурар ва хъенар. 7) ни вуж. тайинарун. Дуьз пудра собрание кIватIна - гьич райкомди меслят къалурзавай кас кьиле тухуз хьанач. Колхозчийри ам гьендевривни гутунач. Б. Гь. Къарид руш. 8) ни вуч къейд авун. Къенин шад югъ на кьиле твах гьа вун авай хуьре, чан вах. Б. С. За вахаз.

* кьиле фин гл., вуч 1) тамам хьун. Ваъ, къе, и сеферда рикI ачухдай са хабар хкана кIанда. Яраб Тамаман фикир кьиле фидатIа? Гь. М. Ирид къаш. 2) туькIуьн. Сафаралди вичин дидедиз алакъа й куьмекарни авуна. Анжах абур арада Абад халу аваз кьиле фена. Къ. М: Дагъларин деринрин бу­лахар. Уьмуьр физва лугьуз кьиле, Чи хуьруьнви фекьид кIвале, Хъел акатна кьуна гъиле, Чилиз яна хана чуьнгуьр. К. А. Уьмуьр. Белки, бубадихъ галаз хъсан кьиле фенач, буба жемятдивай къерех хьана лугьуз ятIа? Гь. М. Им къван, имни терез.

* кьиле ял(ар) тун [ттун] гл., ни. дамах къачун, фурслу хьун вичин фикир дегиш тавун, масада лагьайвал тавун. Куьне гафар лагьайла, за зи кьиле ял тун хьана, Хиве кьазва... Къ. М. Дагъларин булахар.

* кьилел акъвазун гл., вуж нин алаз хьун, къвалав хьун. Зеведишди вич кьилел акъвазна Махсудав пичина авай кIарасар акъудиз туна. 3. Э. Муькъвел гелер.

* кьилел акьадарун гл., ни нин. жуван, хсуси ихтияр, азадвал жував тун тавун, масадаз кьадардилай артух ихтиярар гун. Кьуншидин аяларни вичин кьилел акьадарнава. Р. Синоним: кьамал акьадарун.

* кьилел акьахун гл., нин. вичиз табийрун, муьтIуьгъарун, вичиз кIандайвал авун Мад маса чара авач. Гьар гьал герек гьа икIа авуна кIанда. ТахьайтIа югъкъандавай абур чи кьилел акьахзава. Ж. Эфендиев. Азадвилин рекье. Ам ви­чин Гъуьлуьн кьилел фадлай акьахнавайди л. Р.

Страницы: 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12
© 2013-2024 · Alpania-Mez Контакты Хостинг от uCoz