| Вход | Регистрация | ||
|
Толковый словарь лезгинского языка КЬИЛДИН прил.; 1) тек тир Чна ихтилат ийизвай ЯркIи дередин ЦицIигърин хуьр фадлай Агъа-СтIалрин Къазмайрин чилел куьч хьанва. Гьа икI кьилдин хуьруькай гила чIехи хуьруьн са пай хьанва. С. Муслимов. ЦицIигъ-наме. 2) хсуси. 1936 - йисуз ЦицIигъа кьилдин лежберрин майишатар санал кIватI хьана, С. Муслимов. ЦицIигъ-наме. Абурукай (С. Сулейманан шииррикай. - А. Г.) са паяр эхиримжи сад-вад йисуз чапдай акъатна, са паяр кьилдин ксарин архивра къатканва, маса паярни гелсуз квахьнава. Ф. Н. Шаирдин яратмишунрин ирс ва текстологиядин уьлчмедай ана кIватI хьанвай месэлаяр 3) са бязи. Кьилдин иесийрин гъиле 155 гектар яд тагузвай чилер, 305 къара мал, 12 6алкIан ва 230 лапаг авай. С. Муслимов. ЦицIигъ-наме. 4) чара. Лукьмана вичин кIвализ ядни гъанва. КIвал пардалди чими ийизва. Ванна ва амай тадаракар эцигнава. Кьилдин кухна, ана газдин пич. 3. Э. Рамзият. 5) махсус. Шидибега, вич девлетлу хьуниз килигна, колхоздиз кулакар, кьабулуниз рехъ гана, абурукай вичиз кьилдин дестеяр туькIуьрна ва вич колхоздин председателвиле хкягъиз туна. А. Ф. Газет. КЬИЛДИНВАЛ ктаб, сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илери 1) кьилдин тир гьал. Лезгийриз чпин чил авайвал, чпин кьилдинвални герек я. М. М. Лезги тIвар алатIа. 2) хасвал. Гужлу ва зайиф вансуз жуфт сесерин фонологиядиз талукь кьилдинвал лезги чIала са кьадар нукъсанлу хьанва. Р. И. Гайдаров. Лезги чIалан фонетика. 3) кьетIенвал. Фатаховакай вичин кьилдинвал авай бажарагълу литературоведжурналист хьунухь "ЦIийи Дуьньядихъ" галаз алакъалу я. 3. Бирембеков. Алибег Фатахов: куьруь биография ва яратмишунар. Гьар са инсандин бедендихъ вичин кьилдинвилер, кьетIенвилер ава. Ж. Гь. "Магистрдин гъед" Бажи. Антоним: умумивал. КЬИЛЕВАЗ 1 (> кьиле аваз) нар. кIвенкIве аваз. Сан авачир кьушунрин - Чапхунчийрин кьилеваз Къарагънавай Теймурленг, ЧIулав пайдах гъилеваз. Ф. Къванцин гада. ТIуьнар куьтягь хьайила, туьрквер, Семен балкIандал алай паша кьилеваз, хъфена. А. И. Самур. Шамсудин кьилеваз гьазурда ажайиб документар. Н. Ибрангьимов. Сирлу межлис. КилигайтIа, лацу цIегьер кьилеваз иниз суьруь къвезва. ЛГ, 2003, 16.I. КЬИЛЕВАЗ 2 нар. 'ам вичин кьилел атай кардиз лайих яз' манадин ибара. - Алукьна гъил ханалда! - Кьилеваз! Масадбуруз писвал тавурай. Р. КЬИЛЕЛ 1 кьил существительнидин чкадин II падеждин форма. Кил. КЬИЛ. КЬИЛЕЛ 2 нар. 1) алава яз. Сардар гзаф галатнавай, адаз гзаф хажалатни хьанвай, ибурун кьилел гишинвилини адаз тади гузвай. Ф. Акьуллу данарбан. 2) са нин-куьн ятIани винел патал. Гьафиз патав гвай раган кьилел акъахна. Виликай адаз са ниятIани цIурдай ван атана. Ам раган кIаник квай валариз фена. Б. С. Заман Буба. Кьилел тIурфан, кIаник сел, ЦIил атIузва душманди. А. С. Уста Идрис. Антоним: кIаник. КЬИЛИ кьил существительнидин актив падеждин форма. Кил. КЬИЛ. КЬИЛИ: кьили хьун гл. ргана кузвай затI къайи гьалдиз атун. Вири шар са затIуникай тир: ядни къван, гьалимани ракьуцI, гьавани бугъ, ракьни як санал, са затIун къене авай. Ргун акъвазна. Шар кьили хьана. Винел пата чар кьуна. Ф. Б. Миф. КЬИЛИВ 1 кьил существительнидин чкадин III падеждин форма. Кил. КЬИЛ. КЬИЛИВ 2 посл, патав (инсанар къалурдай существительнийрин ва абур эвездай чIалан паярин гафарин талукьвилин падеждин формадихъ галаз ишлемишдайла). Фу-затIни къачуна, къужа вичин къаридин кьилив хтана. Ф.... Сейфуллагъди Селимханан кьилив руцIугул къала лугьуз аял ракъурда... С. Муслимов. ЦицIигъ-наме. Эхирни хуьруьн агъсакъалар кIватI хьана ва абур хандин кьилив фена. М. Б. Салманакай гьикI хан хьана. КЬИЛИВ 3 нар. фикирдалди (инсанар къалурдай существительнийрин, тIварцIиэвезрин талукьвилин падеждихъ галаз ишлемишдайла). Ви кьилив зун лап аннамаз, Ахмакь Сулейман хьана хьи. С. С. ГьажикIа. КЬИЛИВАЙ 1 кьил существительнидин къакъатунин II падеждин форма. Кил. КЬИЛ. КЬИЛИВАЙ 2 посл, талукьвилин падеждин существительнидихъ ва я ам эвездай маса чIалан паюнин гафунихъ галаз алакъада авайла, 'патавай' гафунин мана гуда. Зун адан кьиливай накь хтанвайди я. Р. КЬИЛИН 1 кьил существительнидин талукьвилин падеждин форма. Кил. КЬИЛ. КЬИЛИН 2 прил. 1) вини дережадин. Къадалай виниз хпуькьвийрихъ кьилин ва 50-дахъ юкьван пешекарвилин образование ава. Ж. Гь. Лекьерин гьуьндуьрда 2) виридалайни маналу. Гьар шаирдал вичиз хас таж элкъвезва, Кьилин кар я чир хьун: вал таж ала - къун. А. Къ. Ибрагьимаз. Чи кьилин макьсадни милли чIал ва культура цIийи дережадиз акъудун патал кIвалахун я. М. М. Кьибле пата гурзава. - За кхьей гзаф затIариз дуьнья акунал зун шад я. Зи шиирар зи руьгьдин тарих, чарчел кхьенвай зи уьмуьр я. Анжах кьилинди гьикI лагьайтIани, вилик кума. А. Къ. Дагъустан шаиррин уьлкве яз ама. 3) виридалайни чIехи, важиблу. Кьилин приз - им гьар са мусурмандин мурад, исламдин кьилин шартIарикай сад тир Меккедиз гьяждал фидай мумкинвал гун тир. Ассалам, 2001, № 2. Са вахтунда Махачкъалада кьилин куьче сад авай. ЛГ, 1999, 17. VI. 4) са тайин рекьяй пешекаррин кьиле авайди. ~ агроном, ~ инженер, ~ духтур. Юлдаш Айнар! Заз чиз ви гьални четин я. Аял кIевиз азарлу я... Вун и жегъилдихъ галаз абурун хуьруьз фена кIанда. Кьилин духтур. А. И. Духтур. * кьилин герой [игит] ктаб., сущ. художественный эсердин асул мана ачухиз куьмек гузвай герой. Къейд авун лазим я хьи, са жерге маса халкьарин эпосрилай тафаватлу яз, лезги халкьдин эпосдин кьилин игит жергедин дагъвидин -чубандин хва я. Б. С. "Шарвили" гьикI арадиз атана? Гьавиляй адан, яратмишунрин кьилин игитарни асул гъисабдай зегьметчи инсанар ва тIебиатдин векилар я. ЛГ, 2002, 15. V. * кьилин къван сущ. кьейидан суран кьилихъ акалдай къван. Сурариз кьилин къванер расдай и кооперативдиз «Прогресс» тIвар ганва. Гьич туькIвей тIвар туш. М. М. Лезги тIвар алатIа. КЬИЛИНПАЦАР сущ.; -и, -а кьил чиле акьуна виликди ярх хьунин гьал; гьа гьалда аваз ийидай гьерекатар. Вили гуьлледи рикI кайи лавгъа мирг кьилинпацар хьана... Лезги халкьдин махар. Аял кьилинпацар хьана, кIвалин пипIез ярх хьана... С. М. ЦицIигъ-наме. КЬИЛИНДИ арал. виридалайни чарасузди, виридалайни вилик квайди. Кьилинди, мал-къарадиз алаф гьазурун, ам чкадал дашмишун, амай вахтунда лапагрин, маларин къайгъуда хьун я Ш. Шабатов. Ерийрал рикI ала. КьИЛИХЪ 1 кьил существительнидин чкадин III падеждин форма. КьИЛИХЪ 2 посл. 1) талукьвилин падежда авай существительнийрихъ галаз алакъада авайла чка къалурдай послелог гаф. Хуьруьн кьилихъ галай кьакьан тепедал Сурар алай, я лугьуз абур пIирер. Азарлуяр гваз къведай папар анал, Куьрсардай къванерикай гъуз цIиргьер. А. Ф. КьатI-кьатI авур зунжурар. Сурарин кьилихъ галай къванерал алай кхьинрай малум жезва хьи, сурарихъ 400 йисан тарих ава. Кьуьзуьбуру лугьузвайвал, а ксар Къабаладиз куьмек гуз къвезвай лезгийрин кьушун хьана. М. М. Лезги тIвар алатIа. 2) прилагательнийрихъ галаз алакъада авайла, вахт къалурдай послелог гаф. Рекьидалди вилик тур чарче, ада вичиз кьуьзуь кьилихъ Зуьгьре кьисмет авунвай ва вичин эхирхийир авунвай Аллагьдиз шукурзавай. Я. Къафаров. Вафасузвал. КЬИН гл.; рекьида, кьена; рекьиз, рекьизва; йикь, рекьин, кьирай, рекьимир; кьин тавун || текьин, къин тахвун, рекъимир || кьин хъийимир 1) чан кумукь тавун. Фекьир Эмин, вич текьена, сагъ амаз, Садра ширин ихтилат кьван хъидачни? Е. Э. Ваз зи гьалдикай хабар авачни? Ам кьейила, Сулейманазни, ругуд аял галай тахай дидедиз ирсинай амукьайди и кварквацI къванерин кварквацIар хьана, М. М. Гь. ЧIехи шаир. Им вад йис я кьена зи паб, Гъам я ваз зи эхир жаваб. С. С. Регъуьхбан. Пехил дустар себеб яз, Сажидин къени текьена ама. ЛГ, 2001, 19. IV. Шив кьейила, пурар амукьда, игит кьейила - тIвар. Ф. Мисал. Я садни адакай рахун хьувунач, я садазни ам кьенани, амани чизмачир. Гь. Къ. Ракъинин муг. - Духтур, зун накь текьена къакъатна. Мегь. А. Мезелияр. Алимни Камал, душманрин гуьллеяр галукьна кьейивал, Нуфтали, гъилер кана амукьайвал, карагзава. Гь. Къ. Четин бахт. Антонимар: амукьун, хуьн. 2) чан кумачир гьалдиз гъун. * кьейи-текьейди сущ. кьейиди. Кьейи-декьейди авачир, амма куьгьне дараматриз хейлин хасаратар ганай. А. А. Пад хьайи рагъ. * кьин тавур <вах, стха, хва> обр. жуван тай тир эркекдахъ галаз са тIимил векъивал кваз рахадайла ишлемишдай ибара. Зун тарихдин метлеб авай гафар рахазва, кьин тавур хва, вуна вилер акъалзава. Р. Гь. Лацу цавун кIаник. - Къин тавур хва, са кьве кIарас хун тавуна, им пакамалай няналди куьчейра жеда... С. М. ЦицIигъ-наме. Ваз адан, къазран хам хьиз, хар акъатнавай кьецIил ютур акуначни, кьин тавур вах? Ш. Исаев. «Кпул я, вах». Антоним: кьей хва. КЬИН 2 сущ.; -и, -е; -ер, -ери, -ера са квехъ ятIани инанмишурун патал ишлемишдай гафар, гаф. Завай жери гьар са куьмек за ваз гуда, дуст. Вуна фена кIела, - лагьана Сабира. - Ви гаф зи кьин я... Вири вун хьтинбур хьанайтIа, коммунизм гьикьван фад жедайтIа. 3. Э. Рекьер сад туш. Дербентдин ресторанда тIуьн-хъун ийидай чкадал зун къинералди тухарна... Т. А. Мехъер куьтягь тахьанмаз. * кьин гун гл., ни низ инанмишардай эхиримжи шартIунин гафарни лугьуниз мажбур авун. * кьин [кьинер-ахтар] кьун гл., ни низ инанмишардай эхиримжи шартIунин гафарни лугьун Гьикьван къан за ваз, бес, кьинер, Жерид туш ваз лагьай ванер... С. С. «Жуван халкьдиз къуллугъ ийиз гьазур я зун рекьидалди», кьин кьуна Хуьруьг Тагьира. А С. Хуьруьг Тагьир. «Мад ажузвал хъийидач», «Лап кьейитIани кьулухъ чIугвадач» лагьана Чигалиди Вичи-вичин вилик кьур кьинер, ЦIарудин ажугълу сес галукьайла, гару ягъай зулун пешер хьиз, кIвачерик аватна. Б. Гь. Заз эвера. * кьин хьуй! арал. 'инанмиш хьухь хьи' манадин ибара. - Зун, Аллагьди яргъаз авурай, 'балунцада хьаначтIани, аниз фена хтайбуру ийизвай рахунар ван хьайила, кьин хьуй, зи кIвачерикай чил катна.. Н. М. Жандар Магьамай. КЬИНЕЦ рах., сущ.; -а, -а; -ар, -ри, -ра кьинер кьунал рикI алайди. КЬИНИКЬ сущ.; -и, -а; -ар, -ри, -ра чан кумачир гьал. Машрикьда сад кьиникьин ван ХьайитIа, нез гьадан игьсан, Тарс туна, зарб гьализ балкIан, Гьаниз рекье гьат и фекьи. С. С. Фекьи. Кьиникьарни тIимил жедачир; йикъа сад тухуз кьумадик кучуддай. А. Ф. Бубадин веси. Къиникьи итим Гьина хьайитIани жагъурда. 3. Р. Веси. Кьиникьикай кичIезвайдавай уьмуьрдин четин рекьерай виликди физ жедач. 3. Р. Веси. Чилидин виликан диктатор Аугусто Пиночетак... профсоюздин ва чапла къуватрин гъич тахьайтIа 77 векил кьиникь тешкилунай тахсир кутунва. ЛГ, 2000, 14. ХII. - Исятда инлай хъфена, къацIай гинибашар дегишарна, папаз сив хуьх лагьана, Якъубабурун кIвализ фена, вуна Даниял кьиникьикай хабар гуда. Гь. С. КIири Буба. КЬИСА араб, сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра 1) кьилел атай кар, агъвалат. Тик гуьнедай экъечIдайла, чи кьилел кьиса атана. Гь. Гь. Сифте сефер арабадихъ галаз. - Де ятIа, са сеферда чи кьилел атай къисадикай ихтилат ийида за ваз. А. Ф. Лянет. Халкьди хуьзвай и кьисади гьейранарай зун югъ жедалди ахварал феначир. 3. Гь. Уьмуьрдин сирнав. 2) терм, литературада вичин кьетIенвилер авай эсеррин жуьре. {Лезги чIала... "кьиса" вичин дибдин гьакъикъат квай, хьайи кардикай, агьвалатдикай ийидай ихтилат я. М. М. Гь. ЧIалан илимдин гьакъиндай... лезги литературадин чIалан са бязи месэлаяр}. КЬИСАС араб, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра са ни ятIани авур гкIевиляй адаз хъийидай кар. Адахъ кьисасар гзаф ава. Гь. М. Им къван, имни терез. "Вучиз ихътин тегьерда Зулумзава и касдиз? Мегер сергьят амачни Куь акьулсуз кьисасдиз?" 3. Р., Б. С. Шарвили. * кьисас вахчун гл., ни са ни ятIани авур писвиляй адаз писвал хъувун. Эгер ятIа багьа ваз Ви кIанивал чандилай, Зи стхайрин кьисасар Вахчу Аждагьан дилай. Шарвили. Кьисас вахчун патал сакIани серфе акат тийиз зи аман атIузвай. 3. Э. Рекьер сад туш. КЬИСМЕТ араб, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра яшайишда гуьзлемиш тийизвай крар, вакъиаяр сад-садал расалмиш хьунин нетижа. Вахъ ава эбед тIебиат, Вяз ийида кIелиз аят, Кьисмет я ваз женнет халат, Я шейхерин шейх, Мегьамед. X. Къ. Шейхерин шейх. И дуьньяда гьар са халкьдиз Вичин кьисмет авайди я.... М. М. Лацу лекеяр. Там адан кьисмет я, кьисметдикай катиз жедач. 3. Гь. Ахварай авудай аваз. * кьисмет гьялун гл., ни нин гьахъ-гьисаб авун. Бахтни кIанда, амма гьар сада жуван кьисмет жува гьялна кIанда. Р. * кьисмет хьун гл., низ вуч са кар арадиз атун. 1934 - йисуз за Даггизда кIвалахзавай. Вирисоюздин писателрин съезддин вилик квай вахт тир. СтIал Сулейманан шииррин ктаб печатдиз гьазурун заз кьисмет хьана. 3. Э. СтIал Сулейман. Кьисмет хьана тухвай кIвализ, Вун гьазур чирагъ я, Тайгъун. А. Гь. Тайгъун. Кьуй чIижерин лув къугъурай цуькверал, КIанибуруз кьисмет тахьуй чаравал. А. С. Кьуй дуьньядал... Гуьрчегвал ваз хьана кьисмет, Бес куьз я ви шейтIанвал. Ш. Къ. Чинеруг хьиз. * кьисметар сад авун (садун) гл эвленмиш хьун. Вичихъ галаз санал институт куьтягьнавай кIани гададихъ галаз кьисметар садна, направление гваз абур кьведни Сибирдиз кIвалахиз фена. ЛГ, 2000,10. VIII. КЬИСМЕТАРУН || КЬИСМЕТУН гл.; -да, -на; -из, -зава -а, -ин, -рай, мир; кьисметар тавун || кьисмет тавун, кьисметар тахвун || кьисмет тахвун, кьисметар хъийимир || кьисмет хъийимир кьисмет арадиз гъун. Кьуна вуна бубад ери, Сад Аллагьди а гьайвандиз Къисметна гьакI къай-къайивал. Чи Адамаз иландивай Чир хьана ашкъи кIанивал. X. Къ. Къулида мехъерик. КIватIна къвалав авай вири, Ваз къисметрай Гьуьруь Пери Я шейхерин шейх Мегьамед. X. Къ. Шейхерин шейх. Женнет гьуьруь къисметрай ваз. Я вилин ишигъ Дашдемир. X. Къ. Дашдемир. КЬИТ туьрк. прил. бес тежер, тIимил авай. Эгер кикер назикбур, фад хадайбур ятIа, им куь организмда кальций кьит я лагьай чIал я. Дагьустандин дишегьли, № 7 * кьит хьун гл. тIимил хьун. Рамзият вичин гурмагъдай гум акьадриз, яшамиш жезвай. Адан суфрадик фу квай. Амма къафун-хуьрек, ягълу-яван, чай-шекер кьит тир. 3. Э. Рамзият. Кьит жезва вири: камални, кагорни, кислород, Артух жезва азгъунвал, Ягьсузвал, алчахвал... А. Ал. Кьитвал. Са хъуьтIуьз чна самун алаф кьит хьуникди гишила амукьай колхоздин гамишар текьин паталди тамай къалчамагар гъиз хьанай. М. Ж. ";. Фу гайиди я» Антоним: артух хьун. КЬИТВАЛ сущ.; -или, -иле, -илер, -илери, -илера кьит тир гьал.... островдин кефер пата хъвадай цин, недай суьрсетрин ва дарманрин кьитвал ава. ЛГ, 2000, 14. ХII. За ам гъавурда туна хьи, адаз чи халкьдикай чирвилер тахьун информациядин кьитвилин нетижа я. М. М. Лезги тIвар алатIа. Гьа са вахтунда адан [Ялцугъ Эминан. - А. Г.] шиирра гафарин я кьитвал, я артуханвал, я шитвал, я кьадарсуз ширинвал авач. Ф. Н. «Кьве мимни, са дал, са гьейдиз кьий». Антоним: артуханвал. КЬИТВИЛЕЛДИ нар. кьитвал хас яз. Синонимар: кьитдаказ, кьитдиз. Антонимар: къалинвилелди, булвилелди, къалиндаказ, булдаказ, къалиндиз, булдиз. КЬИТДАКАЗ нар. кьитвал хас яз. Синонимар: кьитвилелди, кьитдиз. Антонимар: къалинвилелди, булвилелди, къалиндаказ, булдаказ, къалиндиз, булдиз. КЬИТДИЗ нар. кьит яз. Чи там барбатI жезва, шак алан, - лагъана зи юлдашди. Ина лап кьитдиз гъалтзавай ва чпин тIварар Яру ктабда гьатнавай цIудалай гзаф набататар экъечIнава. Ж. Саидова. Самурдин там хиритIзава, гьайиф! ЛГ, 2002, 22. VIII. Синонимар: кьитвилелди, кьитдаказ. Антонимар: къалинвилелди, булвилелди, къалиндаказ, булдаказ, къалиндиз, булдиз. Страницы: 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 |
| |||||||
|
