| Вход | Регистрация | ||
|
Толковый словарь лезгинского языка КЬИГЪИТI сущ.; -ди, -да: -ар, -ри, -ра куьлуь ва сагъсуз цицIиб, верч. РикIе аваз еке къастар, Жез кIанз гьар са хирен устIар, Гузва жуваз мугьмандин тIвар, Ферени кьигъитI тийижиз. С. С. Лавгъа шаирдиз. КЬИН 1 кьин глаголдин формайрикай сад. Кил. КЬИН. КЬИН 2 кIус кIанивлин лишан яз лугьудай 'къурбанд хьуй' ибарадин мана авай гаф. Лекь къарагъна - шагьвардиз кьий луварин, Пакам кьиляй зил кьада вав свалари Шалбуз дагъдин эквер алай Игулар. Ж. Байрамалиев. Игулар. КЬИЛ сущ 1) инсандин, гьайвандин, къушран гардандилай винидихъ тир бедендин пай. Кьилихь галай яргъи сачах пекдин шал. Е. Э. Заз булахдал яр акуна. Бязибурни ухшар жезва ачкарриз: Кьил чуьнуьхда, тум аквада ашкардиз. А. Гь. Куьгьне ханлар, беглер квадрин. Антоним: тум. 2) куьч. инсан; дишегьли. Хьанач жаваб ийир са кьил... Е. Э. Наиб Гьасаназ. За вавай ийидай са тIалабун авай... Баш сагъ хьуй... Чна кьил некягь авуна кIанзава. А. Р., Я. Я. Хендедадин мехъер. 3) кьадар гьисабдай уьлчме. Жечни кьван, захъ ирид-муьжуьд кьил хизан гала... ЛГ, 2001, 17. V. Ирид кьхеб квахьна. Р. Вад кьил серг къачуна. Р. 4) са вуч ятIани башламиш жезвай чка. ТупIалдихъ я кьил жедач, я жедач эхир. И кар чIехи бубадвай хьайид я заз чир. Б. С. Вучиз Кавказда аслан авач? Лекь къарагъна - шагьвардиз кьий луварин, Пакам кьиляй зил кьада вав свалари Шалбуз дагъдин эквер алай Игулар. Ж. Байрамалиев. Игулар. Р. Антоним: эхир. 5) техилдин (мухан, къуьлуьн) тварар жедай пай. Гъиле мал, такьат, куьмек авайбурун НикIер авадан я, кукIрух хьана кьил, Такьатсуз даим, завал галайбурун АтIанва чпин зегьметдихъай вил. А. Ф. КьатI-кьатI авур зунжурар. Советрин мектебра кIелдайла, гатуз аялар ниюерай кьилер кIватIиз желбдай. Р. 6) чIук. Агъадихъай къвезвай кьилерай ая кIел. А. Ф. КьатI-кьатI авур зунжурар. Гьа и йисуз лезги чIалал акъатзавай лезги "Коммунист " газетди ( 4март 1984) "Шарвили эпосдай са шумуд кьил чапна. Р. Р. Лезги халкьдин игитвилин эпос 7) набататдин техил жедай вини пай. Гвен гвейи никIе тек са кьил чилел, Къизил я лугьуз кIватIда кьве гъилел. А. Б. Гвен гуьзвай никIе; 8) хуьрек гьазурдай алатрин къалпагъ. # къажгъандин кьил, чайникдин кьил, чайдандин кьил; кьил алудун, кьил эхцигун 9) ( урус глава) цI. гьукуматдин, республикадин, шегьердин, хуьруьн кьиле авайди. Гьамиша хьиз, и сефердани республикадин кьил уьлкведин меркездиз фейила, РФ-дин министерствойрин руководительрихъ галаз адан са жерге карчивилин гуьруьшмишвилерни кьиле фена. ЛГ, 2000, 6. IV.10) тереф, пад. Дагъларин кьиляйни сифте атайдаз разивал гана. Лишанар кутуна. гъиле гъил аваз мехъерни авуна. А. М. Киф атIайди. 11) сефер. Къачуна фекьиди вичин гъилер чуьхуьнни, къарагъна кьве кьил саждани авуна... Ф. Савдагардин папанни фекьидин кьиса. 12) са вуч ятIани куьтягь жезвай чка. ЦIилинин кьил машиндин винел хъивегьна. Р. * кьил [келле] авай прил.,; вуж акьуллу. Вири крарин устIар я! Вич дяведин вахтунда армияда танкар ремонт хъийидай механик хьана лугьуда. Аферин, валлагь, аферин, кьил авай итим я, зурба устIар я. Гь. М. Чи бахт чи гъиле ава. * кьил агъуз жедайвал авун гл., ни нин айиб жедайвал авун. Гьейбат стха себеб яз ам Бакудиз акъатна. Гьанани Уьздена дидедин кьил агъуз жедайвал авунач. С. Ярагъви ашукь Уьзден. * кьил агъуз хьун гл., нин беябурчивал гьиссун. Чил хвейидан кьейилани Агъуз жедач кьил! А. С. Хцихъ галаз ихтилат. * кьил агъузарун (агъузун) гл., нн нин рикIиз, гуьгьуьлдиз тIарвал гун, тайинарун, туькьуьлвал гун. Сивяй акъатай бегьемсуз гафуни а латал алайдан рикI тIарда, жуван кьил агъузарда... Нагьахъ рахадалди кисун саламатвал я. Къ. М. Дагъларин деринрин булахар. Нишда, вуна, шумудан кьил агъузна, гьи бахтавар шадарнатIа, яр хьана. А. Мут. Къизил-Гуьл. * кьил агъузна нар., вуч авун. жуван гьиссер масадбуруз къалур тавуна, секиндиз. Гьар сада кьил агъузна, вичин тарс гузва, тапшурмишай кIвалах тамамрзава... Н. А. Кьве рикIин хиялар. [Рабочий]. - Дугъриданни, им гьа кьецIил гьуьрият хьана. Заз чиз, кьенлай кьулухъ кьил агъузна кIвалахайтIа, хъсан я. 3. Э., Б. А. Къазимегьамед. Я жегьилвал, я агьилвал такуна, кьил агъузна кавхадизни наибдиз, Чарабуруз гвенар гуьз физ дугуна. Серкердин руш зун ви кIализ аватна. И. Гь. Саяд. * кьил акатайвал [алатайвал] кил. кьил туькIвейвал. * кьил акахьун (какахьун) гл., нин. ийир-тийир чир тахьун. Садлагьана партизанри гъужум авурла, архаин къазахар вил тIушуниз къарагъна. Кьил акахьна, вуч ийидатIа чин тийиз, инихъ-анихъ катиз башламишна. И. А. Самур. Белки, булахдал къайи яд хъвана жувал гьалтнавай и сугъулвал алатун патал зун иниз акъатнавайтIа? Чидач, чидач. Зи кьил исятда лап какахьнава. Я. Я. Нурар ва хъенар. Синоним: кьил квахьун. * кьил акъатун гл., нин няй-квяй чир хьун, тайинарун, аннамишун, гьакъикъат чир хьун. Хкажна кIвач килигда, - Кьил акъатдач, эхцигда. X. Т. Агьакишидин лам -Мекьи хьанвайди я. Гужа атIанвайди я. Кьил акъатдай азар туш. З. Э. Муьгьуьббатдин цIелхем. Аялар туш - кьил акъатна уьмуьрдай, рехи чIар янава. И. Гь. Вуч ятIанн... Зи хъел яваш-яваш элекьна. Амма кардин себебдай сакIани кьил акъатзавачир. Т. А. Мехъер куьтягь тахьанмаз. Гьа сеферда Матваш халудай зи кьил акъатначир. М. Б. Шапка. Бендедин кьил акъат тийир Им вуч ятIа ихьтин азар? Е. Э. Дуьньядиз.... ЦицIигърин мулкара манадай кьил акъат тийизвай, ажайиб тIварарни гьалтзава. С. Муслимов. ЦицIигъ-наме. * кьил акъудун 1 гл., ни няй-квяй. аннамишун, гьакъикъат чирун. Пачагь мадни мягътел хьана, ида Вичи-вичикди лагьана: „И кардай, са Аллагъдилай гъейри, садавайни, кьил акъудиз жеч". Ф. Халуни хтул. Белки, са им квачиз амайбур вири дуьньядиз вичин чантадай килигзавай ЦIаруяр ятIа?.. Я тахьайтIа, са пай Керимар, муькуь пай ЦIаруяр ятIа? Абурай гьикI кьил акъудда? Б. Гь. Заз эвера. Чакай садав лугьуз тазва и табни, Амма халкьди цурудайни уькIуьдай Кьил акъудда, гана рикIиз азабни. X. X. Чи чилив гва дегьзамандин рехивал. Ам лугьудайла, адан бириш гъанвай чIехи чина кьил акъудиз хьун четин тир са жуьре гиманлу хъенар къекъвезвай. Б. Гь. Заз эвера. * кьил акъудун 2 гл., ни; 1) четин месэлаяр гьялун. Вот так рушар, женнетдин къушар! Чна уравнение со многими неизвестными гьялна куьтягьна. Са иксдай кьил акъуд хъувуна кIанда. А. Р., Я. Я. Хендедадин мехъер. Яъ, Яъ, яъ. Вууув, де гила кьил акъудар. А. Р., Я. Я. Хендедадин мехъер. Ша чна арадал атанвай гьалдай кьил акъудин. А. Р., Я. Я. Хендедадин мехъер. Къурбанахъ галаз хтанвай а зарафатчи Мирзе вуча, ада вири кIвалахрай кьил акъуднава. А. Р., Я. Я. Хендедадин мехъер. Исятда вахтар гзаф чIурубур я, кьил акъудун четин хьанва. А. И. Самур. 2) дуланмиш хьун, яшайиш туькIуьрун. Мерд итимди кьве къванцин арада вичин кьил акъудда. Ф. * кьил алай прил.,; вуч тайин. ЦIи Москвадиз фин кьил алай месэла туш. Р. * кьил алчударун кил. кьил элкъуьрун. * кьил ахъа прил.,; вуч. табийвал авачир, вич вичин ихтиярда авай. ВацIу лагьайтIа, пехъи жанавурди хьиз, гагь санай, гагь масанай пад акъудиз, кьил ахъа яз, вич-вичин ихтиярда аваз, халкьдин майишатдиз гзаф зарар гузвай. Вичикай са хийир авачир и вацIал залпанд алукIдай вахт хьанвай. 3. Э. Ишигълаван дере. * кьил баладик кутун гл., ни-куь нин пис гьалдиз вегьин, бедбахтвилиз гъун. Рехи Гьажибалади рикIел гъайи кIвалахди виридан кьил баладик кутуна. Б. Гъ. Къарид руш. - Зи кьил баладик кутуна, - лагьана за тадиз-тадиз. - Садра ибурун сивихъ яб акала. Т. А. Мехъер куьтягь тахьанмаз. Антоним: кьил баладикай хкудун. * кьил баладикай хкудун гл., ни нин пис хьанвай гьалдай, бедбахтвиляй акъудун. - Пагь! - вич-вичик рахана Велиханов... Гьихьтин баладикай хьайитIани вичин кьил хкудиз жедай. Б. Гь. Ширин чайдихъ галаз насу. Антоним: кьил баладик кутун, * кьил баштан авун (баштанун) [къакъудун] гл., 1) ни нивай-квевай са нивай-квевай ятIани яргъа хьун, къерех хьун. Билбилдихъай кьил. баштандай цуьк жедани, я Гуьлселем? А. Мут. Гуьлселем. ИкI хьана хъуй рекьериндини хъжедач. Масанихъ кьил баштанна кIанда. Т. А. Мехъер куьтягь тахьанмаз. Амма, зи фикирдалди, абур акьван фад гъиле гьатдач. Куьз лагьайтIа, абуруз чпин тахсир хъсандиз чизва. Мумкин я, абур кьил баштанна, деретепейрин арайра чуьнуьх жеда. Ж. Эфендиев. Азадвилин рекье. 2) квекай. са кардив эгечI тавун, экечI тавун. Медика ФатIаматан чкадал Зарият эцигунин патахъай месэладикай са шумудра кьил баштаннай. И. Къ. Чуьнгуьрдин авазар. Масабурун савкьватар къачуз вердиш тушир аялриз, гьа и савкьватдикайни кьил къакъуддай са багьна кIанзавай. И. Къ. Смоленский чилел. Дагълара, цIуд лагьай класс куьтягьайла хьайи межлисдилай гуьгъуьниз, рекьяй акъудна, ва тухуда лугьуз секинарна. Ахпа вич, кьил баштанна, яд элкъведай патахъ катна, гелни галачиз квахьна... А. М. Киф атIайди. Къуншидихъ галаз меслятдалди, сада масадаз куьмек ийиз яшамиш хьунни, хуьруьн жемятдин дердийрикай кьил баштан тавунни, гьатта сивяй чиркин, фитнедин гаф акъуд тавунни, ички хъвазвайда ички гадарунни, гъвечIиди хьайитIани, гъалибвал я. ЛГ, 2000, 27. VII. Антоним: кьил кутун. * кьил вине [тик] кьун гл., ни. 1) жув жувахъ агъун, масадбур кваз такьун; такабурлу хьун. Зун масадан чарпайдилай фейид туш, Кьил тик кьурди туш, гъиле бахт гьатайла. Б. С. Зун шерик я. 2) такабурвал къалурун, жуван винизвал гьиссун. Кутугда ваз такабурвал, тик яхъ на кьил, азиз Кавказ. Я. Ш. Азия Кавказ. * кьил вине хьун гл., нин. такабурлу хьун. Къазаматдай акъудна ам Гъана хелвет дувандиз. Инсанди кьил виневаз кам эцигзавай кIубандиз. И. Гь. Дуван. * кьил галтадун гл., ни 1) кьил галтадуналди наразивал къалурун. Кабинетдин рак ахъа хьана. Стхади кьил галтадна. - Мина, вуч хьана? Им чи кьилел акьадарнавайди вун я. 3. Э. Муьгьуьббатдин цIелхем. 2). гьейранвал къалурун. Ягъа гопак, ша, азиз паб. Хкажа гъилер, Къуй галтадрай Украинадин рушари кьилер. А. Ал. Ягъа гопак. 3) мягьтелвал, тажубвал къалурун. Гьар сеферда Мегьамеда гъарайдайла, къуншийри кьилер галтадда, Залумдин хцинди туьд туш, халис гьамамдин турба я. Р. Гь. Са нянихъ. * кьил гардандал [кьамал] алаз хьун гл.. нин гъавурдик кваз хьун, масадавай алдатмишиз тахьун. Чи кьил гардандал алазва, - лагьана Мерзията, залпанд алудна ахъайнавай къуланди хьиз, гарданда чам туна, кьил галтадунивди. 3. Э. Булахдал. * кьил гун 1 гл., ни-куь 1) башламишун. Къачагъри тамукай хкечIиз кьил гана. Р. ПIинийри кьил ганва. Р. 2) тIвар ягъун. "Аэербайжанда Русийа анклавы", "ГъвечIи Русиядиз чи рехъ", "Государстводин къене государство" ва хейлин маса кьилер гана, мухбир Зульфия Агьмедлиди и Азербайжан Республикадин чилел чи хуьр хьуникай къалабулух кваз кхьизва. Д. Шерифалиев. "ГъвечIи чилин" чIехи къазаяр || ЛГ, 2000, 6. IV. * кьил гун 2 гл., ни низ къиметдилай артухан пул гун. Ингье, чан вах, и хуьруьн универмагдай са вижевай лацу келегъа маса къачунва. Сифте авач лагьана. Ахпа, са вад манат кьил гайила, кIаникай хкудна гъиле туна. Чухунар я, чухунар. А. Р., Я. Я. Хендедадин мехъер. * кьил кутун гл., ни квек 1) башламишун. Эсли бадеди и гафар суьгъбетдик кьил кутун патал ва вич захъ галаз таниш хъувун патал ийизвайбур тир. Н. А. Кьве рикIин хиялар. 2) са кардик экечIун, са кар кьилиз акъудунин терефдар хьун. Шегьердиз финик кьил кутунач хьи, кутунач. Р. Рахунар гзаф хьана, Гуьлдестеди гьар жуьредин багьнаяр гъизвай, адаз ихьтин жавабдар кIвалахдик кьил кутаз кIанзавачир. Н. А. Кьве рикIин хиялар. Антоним: кьил къакъудун. * кьил къакъудун кил. кьил баштан авун (баштанун). * кьил къалурна [акъудна] тум чуьнуьхун гл., ни эхирдал кьван лугьун тавун, са кар башламишна эхир гъун тавун. Мерзият туьнт хьана. - Яда, кьил къалурна тум чуьнуьхмир. Авай кар вуч ятIа, ачухдаказ лагь. 3. Э. Булахдал. * кьил къалурун гл., ни. са чкада тIимил вахтунда хьун. Яд къубудин дегьнедава, Мулдин цуьквер япаряпар. Мугьманд хьиз кьил къалуриз, Мад кIел хъийиз хьфидай яр. Ф. Жуван кьил гзаф къалурун виже къведач, шак фида. Гь. Къ. Свас. * кьил къачуна кил. кьилел (кьил) чIугуна. * кьил къутармишун гл., ни. пис нетижайрикай жув хуьн. - Ада вичин кьил тапарралдини гьиллейралди критикадикай къутармишзавай. Н. А. Гуьлдесте. Эгер лезгийриз хабар хьайитIа, абуру чун са легьзеда кукIварда. Кьил къутармишун патал чахъ са чара ама - ашукь кьиникь». 3. Гь. Лезгийрин Риваят. Синоним: кьил хуьн. * кьил кьиливай квахьун гл., нин четин гьалдиз, везиятдиз аватна, вуч ийидатIа течиз амукьун. Са гзаф чкайриз фейидалай кьулухъ галатна, михьиз кьил квахьна акъваз хьана. А. Ф. Лянет. Пагъ, муьгьуьббатдин рекьел ахьтин лепеяр къалхмиш жедай дуьшуьшарни инсандал гьалтда хьи, ахпа ам, кьил кьиливай квахьна, ийир-тийир течиз амукьда. Я. Я. Нурар ва хъенар. * кьил кьарада гьатун [акIун] гл. са вуж ятIани четин гьалда хьун. Етимдин кьил гьатна бирдан кьарада, -Гуьгьуьл хайда бес пашманвал идачни? Е. Э. Аман, яр. * кьил кьилел алаз хьун гл., нин акьулдик, гъавурдик хьун. Гилалди кьил кьилел алаз фикирар ийизвай Мислиматан манидин ван хьайила, вич-вичивай квахьиз башламишна. Б. Гь. Эгер дагълариз чIал чидайтIа. Синоним: кьил кьилик кваз хьун. Антоним: кил. кьил кьилелай фин. * кьил кьилел алай прил.,; вуч са акьалтIай, бегьем, ери авай. Колхозчияр азабдикай хкудун патал тади гьалда пекарня чайхана эцигна кIанзава. Гилани кьил кьилел алай гьамам авач. Б. Гь. Къарид руш. Ваъ, акI жедач, ибура авайдахъ гьахъ-гьисабни кIвале авайдакайни эцигна са кьил кьилел алай садакьа гана кIанда. Б. Гь. Заз звера. Камила афардин пIипI атIана, тIам акуна. Афардин чкал туьтуьндин чар хьиз кьелечI тир. Им, гьелбетда, назик гъилерин гьунар я. Эхирки, кьил кьилел алай афарар я. 3. Э. Гьуьлуьн лепеяр. * кьил кьилел хкун гл., ни нин. дуьз фикирар ийиз жедай гьалдиз хкун. Душмандиз вичин кьил кьилел хкидай, вичин гъил вегьедай аман гузвачир. И. Къ. Смоленский чилел. Антоним: кьил кьилелай алудун. * кьил кьилелай алатун [фин] гл., нин дуьз фикирдай гьалда тахьун. КIан хьана вун кьил кьилелай алатна, Кьве гъил кьуна гьакIанлувар хьиз. И. Гь. - ТахьайтIа, ички хъвана, кьил кьилелай фенвайни? А. А. Пад хьайи рагъ. Шадвилелай зи кьил кьилелай алатзавл. И. Къ. Ёлка. Бесмхануман кьери ван галукьайла, чан дидедин, зи кьил кьилелай фена, вилерал чIулав перде акьалтна... Н. А. Кьве рикIин хиялар. Синонимар: кьил кьиликай квахьун, кьил элкъуьн. * кьил кьилелай алудун [ракъурун] гл., ни нин. дуьз фикир ийидай гьалдай акъудун. Бес куь дах адан иблисвиликай хабар тушни? - Я, аданни кьил кьилелай алуднава. А. М. Диде. Бесхануман кьери ван галукьайла, дидедин, зи кьил кьилелай фена, вилерал чIулав перде акьалтна... Н. А. Лезги. намус. Антоним: кьил кьилел хкун. * кьил кьиливай хьун гл., нин дуьз фикириз амукь тавун. Идалай гъейри, гьеле за вавай багъишламишун тIалабун лазим я: рекье къарсатмиш хьана кьил кьиливай хьанвай вах тунда за ваз шумудра залан гафар лагьанай. И. Къ. Смоленский чилел. Синонимар: кьил кьилелай фин. * кьил кьилик кваз хьун гл, нин акьуллу яз хьун, вичин кIвалах чиз, гьар са куьнин гъавурда аваз хьун. Паша лагьайтIа, кьил кьилик квай гада я. З. Э. Йифен тIурфан. Синоним: кьил кьилел алаз хьун. Антонимар: кьил кьилелай фин, кьил кьиликай квахьун, кьил элкъуьн. Страницы: 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 |
| |||||||
|
