| Вход | Регистрация | ||
|
Толковый словарь лезгинского языка ГУЬДЕК сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра 1) векъи йис алай лапагрин жинс. И гьерерик лап акур инсандин темягь къведай хътин еке крчар алай са гуьдек квай. И. В. Вуж гьахъ я? Циравар гуьдекрихъ галаз дегишна. X. Т. Гъуьгъвезрин хуьр. 2) тум атIай гьайван (адет яз, кицI); 3) куьч. кьадарсуз куьк аял (руш) ГУЬЗ 1 гуьн глаголдин мурадвилин форма. Кил. ГУЬН. ГУЬЗ 2 туьрк, сущ.; -ер, -ери, -ера пенжердин ва я шуьшебенд авунвай айвандин са гуьзгуь. Адан гуьгъуьналлаз, алмаз, са шумуд гуьз, шуьшеяр, кутIа, михер ва тахтадин кьул, линейка гваз, Бубани куьчедиз экъечIна. А. М. Буба. Пенжердин гуьзери зурзун къачуна... Къ. М. РикIелай фидач, инсанар Синоним: вил. ГУЬЗГУЬ туьрк, сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра 1) кварц ва окисел минералрикай раснавай ракъинал цIарцIар гудай кIеви материал ва адакай гьазурай шуьше. Рекьел хайи гуьзгуьяр алай. Р. 2) винел пад махсус жуьреда цIалцIамарнавай шуьше, металл. Гуьзгуьдилай гуьрчег я чин, Лацу шуьрбет я Гуьлселем. Е. Э. Гуьлселем. 3) куьч. Гьакъикъат къалурдайди. Вилер инсандин руьгьдин гуьзгуь я лугьуда, рикIе вуч аватIа, къалурда, лугьуда. Гь. М. Ирид югъ. * гуьзгуьдай хьиз акун гл., вуж-вуч лап хъсандиз акун. Эгер Тагъира а йисара яратмишай шиирриз килигайтIа, чаз Алимоврин хизандал алай гъам-хажалат гуьзгуьдай хьиз аквада... А. С. Хуьруьг Тагьир. ГУЬЗЕЛ 1 туьрк, сущ.; -ди, -да; ар, -ри, -ра 1) абурар алай руш, дишегьли. Гьар гуьзелдин адет ава, - Даим жеч хьи датIана ялгъуз. Е. Э. Ялгъуз. КIватI хьана дуьньяд гуьзелар... Е. Э. РикIел гъваш. Акунач вун хьтин жаван, Яраб ятIа гьуьруьгьилман. Зун амукьна хьана гьейран Гуьгьуьлди вун чIугваз, гуьзел. А. Гь. Гуьзел. Общественный фикир чирун патал тухвай ахтармишунал асаслу яз 13 процент американви дишегьлийри чеб гуьзелар яз гьисабзава. ЛГ, 1992, 5. XII. 2) ( чIехи гьарфуналди - Г) дишегьлидин хас тIвар: Гуьзел.) Гуьзел, я Гуьзел, - лагьана эверда ада. Рак ахъайна, са яхун хьтин дишегьли атана. Къ. Къ. ЧIурун паб. ГУЬЗЕЛ 2 прил. акунрай инсан гьейранардай.. Гуьзел яр, зун гьатнава ви дердина... Е. Э. Эминни адан яр. Кьве миллион ая гьазур - Вегь жуван къармах, гуьзел яр. С. С. Гуьзел яр. Яран суварин мярекат кьиле тухузвайда виридаз гатфарин и гуьзел сувар тебрикна ва ам арадал атуникай куьруь суьгьбет авуна. Н. Меликов. Яран сувар меркезда. Синонимар: гуьрчег, иер, тIарам, гуьлуьшан, чIагай. Антоним: эйбежер. ГУЬЗЕЛАРУН гл., ни-куь вуж-вуч гуьзел гьалдиз гъун. СтIурарни зи ЭчIехуьр са дере, са макан я, гьа чкаяр гуьзелардай цIирГьинавай хтар я. Ас. М. Гъезелар. Синоним; гуьрчегарун. Антоним: эйбежерун. ГУЬЗЕЛВАЛ сущ.; -или, -иле гуьзел гьал, гуьзел ери. Гьажид, акьул кIватIна кьилиз, Тамашна ви гуьзелвилиз... А. Гь. Тайгъун. ТIебиатди ваз ганва гуьзелвал Къарсурдай Жегьил ашкъилу рикIер. Ш. Къ. ТIебиатди ваз ганва. Агь, ви жегьилвал, ви гуьзелвал захъ амаз кIандай, за шегьер зи кIвачерик ярхардай... А. М. Киф атIайди. Синонимар: гуьрчегвал, гуьлуьшанвал, тIарамвал, чIагайвал. Антоним: эйбежервал. ГУЬЗЕЛВИЛЕЛДИ нар. гуьзелвал хас яз. Ам вичин уьумуьр гуьзелвилелди тухвайбурукай я. Р. Синонимар: гуьрчегвилелди, гуьлуьшанвилелди, тIарамвилелди, чIагайвилелди. Антоним: эйбежервилелди. ГУЬЗЕЛДА гьал хъсан я, гуьрчег я. Танкунин люк дар ятIани гуьзелда. И. Гь. Кьве дагъ. ГУЬЗЕЛДАКАЗ нар. гуьзел гьал аваз, кваз. Кхьизвай кас, эгер адахъ тIебии бажарагъ аватIа, датIана гуьзелдаказ, къуватлудаказ, таьсирлудаказ, авазлудаказ кхьиз алахъна кIанда. А. Фетягь. Жувакай суьгьбет. Беневшадин рикIел, аламатдин ахвар хьиз хквезва: и гатун пуд варз гзаф гуьзелдаказ, са вилиз акуна, муькуь вилиз такуна, акъатнай. Къ. А. Магьини Дилбер. Синонимар: гуьрчегдаказ, гуьлуьшандаказ, тIарамдаказ, чIагайдаказ. Антонимар: эйбежердиз, эйбежердаказ, эйбежервилелди. ГУЬЗЕЛДИЗ нар. гуьзел яз, гуьзел гьалда, гуьрчегдиз. Амукьна мугьтел яз инал вал гьар кас, Гуьзелдиз акваз вал алай гьар либас. Е. Э. Пагьливан Керим. Пурара Кьулухъ элкъвейла, адаз яргъа й ракъинин нурара эхъвезвай Муг-Рагъ, Шалбуз дагъ акуна. Чебни садрани такур кьван гуьзелдиз акуна. Гь. Къ. Четин бахт. Зал гуьзелдиз туькIуьрнава. Р. Синонимар: гуьрчегдиз, гуьлуьшандиз, тIарамдиз, чIагайдиз. Антонимар: эйбежердиз, эйбежердаказ, эйбежервилелди. ГУЬЗЕТМИШУН гл., ни вуж-вуч; -да, -на; -из, -зава; -0 || -а, -ин, -рай, -мир; гуьзетмиш авун, гуьзетмиш тавун, гуьзетмиш тахвун, гуьзетмиш хъийимир вил алаз акъвазун, гуьзлемишун. Ичин къелем акIурна за, Шумуд йисуз гуьзетмишна. Ингье цуьквер гъанва таза, Ада зи багъ безетмишна. А. Ал. Муьжуьдар. ГУЬЗЕТУН 1 гл., ни, вуж-вуч; -да, -на; -из, -зава; -а, -ин, -рай, -мир; гуьзет авун, гуьзет тавун, гуьзет тахвун, гуьзет хъийимир 1) килигун.... тараз акьахна, кьуд пад гуьзетна. Ф. Мердни намерд. 2) нел-квел ятIани вил алаз хьун. Юлдашри зун гуьзлемишзава, гьар са декьикьада гуьзетзава. Н. Мирзоев. Цуькверин ваза. Са рагун кIане немсерин десант ава, и пуд кас гуьзетзава вуна. А. С. Дагъларин адетар. 3) фагьумун, фикирда хуьн. Эгер вуна гуьзетнатIа, гьар пакамахъ кIвалахал атанмазни, зун гьуьлуьн къерехдал фида. 3. Ф. Суьгьуьрдин тIвал гвайди. 4) вил алаз хьун. Алатай вахт вилик ква - зун гуьзетиз, Гележегди хъверзава зал кьулухъай. А. Къ. Зулун пешер. Синоним: гуьзлемишун. ГУЬЗЕТУН 2 сущ.; -и, -а; -ар, -ри, -ра; нин-куьн ятIани гьалда жезвай дегишвилер чирунин кIвалах. * гуьзетун(ар) тухун урус [вести наблюдения], гл., ни, нел-квел жезвай дегишвилер чирунин кIвалах тухун. Чна гатуз хъиперал яргъалди гуьзетунар тухванай. Р. Гьавайрал ахтармишунар твах! Гьавадин температурадал, циферал, къвалар къунрал гуьзетунар ая. 3. К. ТIебиат чирун. ГУЬЗЕТЧИ кил. ГУЬЗЧИ. ГУЬЗЛЕМИШУН гл., ни вуж-вуч; -да, -на; -из, -зава; -а, -ин, -рай, -мир; гуьзлемиш авун, гуьзлемиш тавун, гуьзлемиш тахвун, гуьзлемиш хъийимир са кас атунал, са кар кьилиз акъатунал вил хьун. Пакад юкъуз Абдулкьадир школадиз виридалай вилик атана. Ада Сеферали гуьзлемишзавай. И. Агьмедов. Сефералидин месэлаяр. И вахт яргъалди гуьзлемиш тавун патал къугъваз эверайди я ваз А. Къ. Жуьгьенар. Синоним: гуьзетун. ГУЬЗУЬРДАЙ нар. Гьакъикъи тирвал чир тавуна, винелай килигуналди, килигна. Жегьил несилдиз зи меслят: ша куьне халкьдин шаир СтIал Сулейманан шиирар кIела, гьакI гуьзуьрдай ваъ, дерин манадиз фикир гуз кIела. 3. Э. СтIал Сулейман ГУЬЗЧИ ( ГУЬЗЕТЧИ) сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра; нин-куьн гьал, агьвал гьикI физватIа чирдайди. Рекьидалди я чал гуьзчи, Вуч ятIа лагь къе межлисда. X. Къ. Къулида мехъерик. Гуьзчи я руш и сефер Калерин винел... Д. А. Хуьре йифен кьулариз. Дустагъра гъатзавай жегьилрин кьадарни йиссандивай виниз акъатзава. Бес чун вири гьакIан гуьзчияр яз акъвазайтIа, гьар чкада герек серенжемар кьабул тавуртIа, пака вуч хьун мумкин я? Р. Меликова. Садбур -дуьадал, масадбур - межлисдик. ГУЬЗЧИВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера; ни-куь герек тир къайда хуьн патал тухузвай ахтармишун. Колхоздин членди патав акъвазна чехирчидал, кьери яз лекве тавун патал, гуьзчивал тухузвай ва и гуьзчивиляй адаз зегъметдин йикъар къвезвай. И. Гь. Кьит пеше. Райисполкомрин культурадин отделрин, профсоюздин ва комсомолдин комитетрин патайни абурун кIвалахдал гуьзчивал зайифарнавайди къейд тавуна жедач. К, 1972, 19. II. * гуьзчивал авун [тухун] гл., ни нел-квел ни вуч ийизватIа, гьихьтин гьерекатар кьилиз акъудзаватIа, чирун. Жегьил ва туьнт гадади... йифиз чинеба атана, шегьердин къаравулрал гуьзчивал ийизвай гададин кьил атIанай. Ф. Лайихлу паб. ГьикI хьайитIани, жуван рахунрал гуьзчивал авуна кIанда. А. Р. Вертолёт Мегьамед. Зулузни, гатуз хьиз, кIвалера тIветIер тахьун патал гуьзчивал авуна кIанда. 3. К. ТIебиат чирун. ООН-дин наркотикрал гуьзчивал тухузвай комиссиядин гьисабралди, дуьньяда героин ишлемишзавай муьжуьд миллиондилай виниз наркоманар ава. ЛГ, 2001, 26. VII. * гуьзчивилик кутун гл., ни-куь вуж-вуч вуч ийизватIа, ахтармишдай гьалда тун. Шегьердин администрациядин кьил Феликс Гьажиагьмедович Къазиахмедова къацу авунин ва аваданлмишунин кIвалахар вичин гьар йикъан гуьзчивилик кутунва... ЛГ, 2000, 28. XII. Месэлаяр за жуван гуьзчивилик кутунва. ЛГ, 2003, 8. V. * гуьзчивиликай хкатун гл., нин-куьн вуч вуч ийизватIа, ахтармишдай гьалдай акъатун. Жегьил ва туьнт Гьуьсейн Имиркьулибегдин гуьзчивилкай хкатзавай. 3. Р. ЦIийи ханлух. * гуьзчивилакай хкудун гл., ни-куь вуж-вуч; вуч ийизватIа, ахтармишдай гьалдай акъудун. ГУЬЗЧИВАЛУН гл., ни-куь -да, -на; -из, -зава; -а || ая, -ин, -рай -мир; гуьзчивал авун, гуьзчивал тавун, гуьзчивал тахвун, гуьзчивал хъийимир вуч ийизватIа, ахтармишун. Дагъдин кукIвалай лув гузвай чIехи кьве лекьрен гьерекатрал ада гуьзчивалзавай. А. Р. Вертолёт Мегьамед. Районрин администрацийри, тIебиат хуьнин рекьяй идарайрини са артух гуьзчивалзавач. ЛГ, 1996, 7. VI. ГУЬКЬУН нугъ., гл., вуж-вуч; -да, -на ван-сес тийиз ацукьнун. Гила кIвалин пипIе гуькьнавай Мухлисат кьаю янавай кIел хьиз хьанвай. 3. Э. Муьгьуьббатдин цIелхем. ГУЬЛ фарс, шиир, сущ.; -ди, -да; -лер, -лери, -лера 1) кукIва элкъвей къацу , яру, хъипи курквачI авай набатат. Ингилисри гадарна зун куьчедиз, Шуьткьвей чIавуз гадар хьийир гуьлер хьиз. А. С. Дидедин кьиникь. Зун билбил хьиз эгечIнай вав, вун са гуьлдай гьисабна... Ш. Къ. За вав вугай вири сирер... Йифер квахьна, рагъ хъчена гуьллериз, Квахьна къурху. И. Гь. Етим Эмин. Синоним: цуьк. 2) ( чIехи гьарфуналди - Г) дишегьлидин хас тIвар: Гуьл. * гуьл мих [масмар] сущ.; кукIва лекъвер авай мих [масмар]. Ибуру устIардив еке гуьл михер гатаз туна, ахпа абур пачагьдин къизилар чуьнуьхиз фена. Ф. Лайихлу паб. * гуьл хьун гл., вуж нел-квел; ашукь хьун.... вич гуьл хьанвай рушан кIвачер вичи кIвач эцигай чкайрихъ галукьун, ам вич авай дагълариз хкаж хьун гададиз и дуьньядай тир. Б. Гь. Заз эвера. Гуьгъуьнлай алверчивиликни ктканай. Амма гъукумдарри чпин а жадувал далдаламишдай кIевивилер авурла, и рекье къаних амалрални гуьл хьанай. Т. А. Мехъер куьтягь жедалди. ГУЬЛГЕРИ сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра гатфарин къуьл. Зулухъ элкъвейла, Гуьлгера арабар кукIварай чуьлда къуьл цанай. Гуьгъуьнай халкьди адаз "гуьлгери къуьл", Кьаркьар вацIуз Гуьлгери вацI лагьана. М. М. "Лезги руш" - "Лезгинка", и къуьлуьникай веревирдер. ГУЬЛЛЕ фарс, сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра тфенгдин, автоматдин, тапанчидин патронда ягъун патал твадай куьлуь ракь. -Гъелбетда, силисчийривни тапанчияр вугун лазим я, амма абур дудуркъулийрин гъиле гьатайла, абурай акъатзавай гуьллеярни тахсир квачир бейниванрин кьиле акьадай дуьшуьшар кими туш. Я. Къафаров. "Маншаллагь, маншаллагь". * гуьлледиз акъудун гл., ни-куь вуж-вуч тфенгдай, автоматдай, тапанчидай яна кьинин къарар кьабулун. * гуьлле гун гл., ни низ-квез тфенгдай, автоматдай, тапанчадай вуж-вуч кьин, тергун патал гуьллейралди ягъун. Райкомдинни милициядин идараяр элкъуьрна кьазва. Илигна гуьлле гузва. Гь. Къ. Четин бахт. Синоним: гуьллеламишун. * гуьлле хьиз фин гл., вуж-вуч лап зарбдиз фин. Агь, уьмуьр, вун, агь, фена хьи, гуьлле хьиз. А. Къ. Кьуьзуь шаирдикай сонет. ГУЛЛЕЛАМИШУН гл., ни, вуж-вуч; -да, -на; -из, -зава; -а, -ин, -рай, -мир; гуьллеламиш тавун, гуьллеламиш тахвун, гуллеламиш хъийимир тфенгдай, автоматдай, тапанчидай вуж-вуч кьин патал гуьллеяр ракъурун. # душман ~, завод ~, полк ~, жанавурар ~. Абуру ви паб, аял гуьллеламишда, кIвалериз цIай яда. А. М. Къалабулух квай гатфар. Чинра исягтда девлетлуйри, абурун гъилибанри агъавал ийизва, азад фикирар авай инсанар, партиядиз вафалу кьегьалар кьаз душманрин гъиле твазва, абур гуьллеламишзава. Н. М. Къизилдин хтар. Синоним: гуьлле гун. ГУЬЛЛУХ сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра цуьквер авай дуьзен чил, чка. Аста камар, чун гуьллухда къекъвезва, Кстах женжел аял хьиз вун хъуьрезва... К. К. Масанди. ГУЬЛЛУЬ туьрк, прил. цуькверин, цуьквер алай. Ажеб дамах гваз и дуьнья гьалда на, Бахтавар тир яру, цIиру гуьллуь чит. Е. Э. Яру, цIару гуьллуь чит. ГУЬЛУЬТ сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра кIвачел (метIелай тупIарал кьван) алукIун патал памбагдин ва я сун гьаларикай хранвай затI. # сун гуьлуьтар, памбаг гуьлуьтар; гуьлуьтар алукIун, гуьлуьтар хтIунун. Дадашан мирес Гуьлмегьамеда, кIвачел алай калушар гурарин кьилел хутIунна, са гуьлуьтар алаз, кIвачер кучудна, халичадал ацукьнавай. А. Ф. Бубадин веси.... хъуьтIуьз рагъ атайла, инсанар къаварал ацукьда, гьарда вичин са дерди ийида: итимри шаламар илигда, хивелагар цвада, кукIвалар хъияда, дишегьлийри сар эвяда, гъалар ийида, гуьлуьтар храда... 3. Ф. Маргъузаран тупIар. ГУЬЛУЬШАН фарс, прил. 1) экв гудай. Дуьнья ачух я, гуьлуьшан рагъ аваз. Е. Э. Ваз зи гьалдикай хабар авачни? Дигай гуьлуьшан яйлахдай гуьзел, Са кIунчI беневша цуьквер кIватI жуваз! Ш. Т. Буба. 2) экуь, рагъ алай. Заз алахьай, гуьлуьшан югъ серин я. Е. Э. Дустариз. Югъ я гуьлуьшан, билбил рахазва... А. Б. Ислягьвилин гаф. 3) гуьрчег. Гуьлуьшан я шегьердин багъ, Битмиш хьанва мулдин цуьквер. Ш-Э. М. Бадедин бала шегьердин багъда. И гуьлуьшан уьлкведа Юсиф тIвар алай са чубан яшамиш жезвай. Гь. М. Гъалиб хьайи кфил. Синонимар: гуьрчег, гуьзел. 4) ( чIехи гьарфуналди Г) дишегьлидин хас тIвар: Гуьлуьшан. * гуьлуьшан хьун гл., вуч гуьрчег хьун. Гатфарихъ вири тIебиат гуьлуьшан жеда. Р. ГУЬЛЧИМЕН туьрк, шиир, сущ.; -ди, -да 1) векь, цуьквер авай дуьзенлух чка. АтIлас хьтин гуьлчимен Дагъдин иервал вуча X. Т. Иервал вуча! 2) ( чIехи гьарфуналди - Г) дишегьлидин хас тIвар: Гуьлчимен. ГУЬМБЕ туьрк, сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра элкъвей яцIу фу. Са гуьмбе са кьуз бес жедачир. Р. Чигалиди, килигзатIни тавуна, руьхъверикай, тIанурдин фу хьиз, яру хьана чранвай гуьмбе хкудна векьел эцигна. Б. Гь. Заз эвера.. ГУЬМБЕТ туьрк, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра кьейи кас ва я са важиблу вакъиа рикIел хуьнин лишан яз мармардикай (буьруьнждикай, цементдикай, кIарасдикай) раснавай шикил. ва я ам кучуднавай сурун кьилихъ акалнавай къван. Маншаллагь на авур гуьмбет гьар уьлкведай муьруьдар къвез, Ви бубадин сурал ишез, Я шейхерин шейх, Мегьамед. X. Къ. Шейхерин шейх, Анжах кIаник квай гуьмбет кьакьанди хьуниз килигна... А. А. Пад хьайи рагъ. Уьлкве тирвал физва дяве сурарихъ галаз, Гуьмбетрихъни, шикилрихъни тIварарихъ галаз... А. Къ. Шаирдин гуьмбет. Зун зегъметдиз лайихлу яз хьайитIа, И чилел заз сифте гуьмбет хкажда. М. Б. Хайи чил. Синоним: памятник. ГУЬН гл.; -уьда, -вена; - уьз, -уьзва; -уьг, -уьн, -уьрай, - уьмир; гуьн тавун, гуьн тахвун, гуьн хъийимир магьсулдин набататар пуналай мукалдалди... атIун. Паб салаз килигиз, за а чIавуз чарабуруз гвенар гуьз хьана. С. С. Жувакай ихтилат. Я жегьилвал, я агьилвал такуна, кьил агъузна кавхадизни наибдиз, Чарабуруз гвенар гуьз физ дугуна. Серкердин руш зун ви кIализ аватна. И. Гь. Саяд. ГУЬНГУЬНА нар. еридиз хъсан гьалда. Тар гуьнгуьна авач. Р. * гуьнгуьна гьатун гл., вуч къайдадиз атун, хъсан гьалдиз атун. Спиртдин завод кардик акатайла, чехирдин завод гуьнгуьна гьат хъийида. ЛГ, 2000, 28. XII. * гуьнгуьна тун гл., ни вуч къайдада тун, хъсан гьалдиз гъун. # кархана ~, завод ~, фабрика ~, майишат ~. ГУЬНДУЬЗ сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра еке раб. Авай дуьз гаф, хъсан-пис лагьайлахъди, Гуьндуьзар хьиз экъисна хьилелд вилер. А. Ф. КьатI-кьатI авур зунжурар. Страницы: 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 |
| |||||||
|
