| Вход | Регистрация | ||
|
Толковый словарь лезгинского языка ГЕЦИФУН гл. -да, -на; -из, -зава; -0 || -а, -ин, -рай, -мир; гециф тавун, гециф тахвун, гециф хъийимир ракъинин нурар дуьз чилел аватун, гзаф чими ийиз хьун. Гатфарин рагъ гецифнавай. 3. Э. Уртах цаз тадани. Кумадив рагъ гецифнавай. Р. ГЕЦI сущ.; -ди, -да кьилин хамуник квай азардикди авахьдай руьхъ хьтинди. Синонимар: хъуьр, кан. ГЗАФ фарс, нар. 1) кьадардиз пара. Жедач чи тамара хурма, ЧIуру хват, чумал гзаф я. С. С. Куьре эгьлийриз. Гзаф итимар сад-садал дуьшуьш хьана. Е. Э. Стхаяр.... гзаф акьул авайдаз душманарни гзаф жеда. 3. Р. Веси. Эхиримжи вахтара чи газетри лезги халкьдин месэлайрикай гзаф кхьизва. ЛГ, 1992, 15. II. 2) лап. Герек вяде ам я жегьил вахтунда, Я гирт акьван гзаф фадни герек туш. Е. Э. Герек туш. 3) вини дережада. # ~ акьуллу, ~ тIамлу, ~ къацу, ~ яру, ~ кьакьан, ~ аскIан, ~ куьруь, ~ яргъи.. Ярдин сифет гзаф гуьрчег... Зи азиз ляли агьмердилай гзаф Багьа я ам, къимет авач. Е. Э. Чуьхвер. Зи рикI я хьи гзаф чIулав. Е. Э. Суна, за ваз лугьун са чIал. Гагь элекьиз, гагь дакIвадай Гзаф пис мурдар я кпул. С. С. Кпул. рагъ Синонимар: пара, хейлин, санбар. Антоним: тIимил. * гзаф хьун гл. кьадар артух хьун. Фагьумзаваз идан тегьер, Гьелбет, гзаф жеда бегьер. С. С. ГьажикIа. * гзафни-гзаф нар. масадбуралай кьадардиз артух яз. Гила, килиг, Грецияда гзафни-гзаф, иллаки кIвале, кIвачер яргъи авуна, халичадал экIя жезва. А. А. Пад хьайи рагъ. ГЗАФАР сущ.; кьадардиз пара инсанар. Собранийризни хтанач гзафар. А. Ф. КьатI-кьатI авур зунжурар. Синоним: гзафбур. Антоним: тIимилар. ГЗАФАРУН гл., -да, -на; -из, -зава; -а, -ин, -рай, -мир; гзафар авун, гзафар тавун, гзафар тахвун, гзафар хъийимир; са нин-куьн ятIани кьадар артухарун. # кIвалахдай вахт ~, харжар ~. Крандай къвезвай яд гзафарна. Р. ГЗАФБУР сущ.; -у, -а кьадардиз гзаф (инаснар, гьайванар, къушар ва мсб). Чи хуьряй гзафбуру Урусатдин шегьерра кIвалахзава. Р. Гзафбур кIвалахик квачиз ава. Р. Гзафбурухъ зун эсиллагь рахазмач, Гзафбур заз хаинар яз жагъанва. М. Б. РикIин интервью. Синоним: гзафар. Антоним: тIимилар. ГЗАФВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера кьадардиз гзаф тир гьал. * гзафвилин кьадар сущ.; кьадардиз гзаф тирвал къалурдай чIалан паярин формаяр, кIалубар, жуьреяр. Гзафвилин къадарда существительнийрин падежрин эхирар и къайдада кхьида: а) диб ( теквилин кьадар, асул падеж: ) са слогдинди тир сущеситвительнийрин эхирда гзафвилин лишан тир -ар ва я -ер гьамиша тамамвилелди кхьида: Месела: салсалар, салари, саларин, салара; гъилер - гъилери, гъилерин, гъилерал; б) амай гафар -ардин ачух элемент а галачиз кхьида; балкIанар - балкIанри, балкIанралди; келем - келемар, келемри, келемралди... М. М. Гьажиев, Р. И. Гьайдаров, У. А. Мейланова. Лезги чIалан орфографиядин словарь. ГЗАФРА нар. гзаф сеферра. Сержан-Ханумакай гзафра газетра, журналра кхьенва. Гь. Гьамзатов. Гьаким Лукьман ГИБЕ сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра гъвечIи гам. Цлаз дидеди храй гибе янава. Р. * табунин гибе, чичIед гибе. ГИГ сущ.; -ини, -ина; -ер, -ери, -ера машиндин, арабадин ва я маса улакьдин, алатдин элкъведай механизм (чарх) вичел кьадай затI. Чун куьмекдиз агакьдалди. къулах хана, чарх гигинай акъатна. Гь. Гь. Сифтс сеферда арабайрихъ галаз. Синоним: ух. ГИГИЕНА урус, сущ.; 1) инсандин сагъламвал ва михьивал хуьн. # гигиенадин истемишунар чир хьун, ~ кьиле тухун; 2) гигиенадин рекьяй медицинадин са пай. ГИГИН 1 кил. ГИЙИН. ГИГИН 2 гл.; -ида, -ена; -из, -изва; -иг, -ин, -ирай, -имир; гихгин, гигин тавун, гигин тахвун, гигин хъийимир 1) угъридикай хабар гун, ам кьаз куьмек гун. Ви далудихъ вун гигидай, Гел чуьнуьхдай сагъ вак акваз. Ф. Н. Шивдал кьенер. 2) нугъ. хьрак цIай кутун, хьар кутун. 3) нугъ., кил. ГИЙИН. ГИЖИ фарс, прил. фагьумдай, фикирдай гьал авачир, кьил элкъвенвай. Вичин гижи аялни галаз атанвай. Р. * гижи авун гл., ни вуж-вуч 1) вич вичел аламачир гьалдиз гъун. Лашуналди кьил яна, гижи авуна. Р. Кьуд пад баябан, къумлух мензеради кьил мадни гижи ийизвай. А. Къ. Жуьгьенар. 2) куьч. Гьар жуьредин амалралди гижи гьалдиз гъун. Эминан туна гижи яз кьил. Е. Э. Лугьуз. 3) икрагьун. Ада зун, вичин кьилел атай кьванбур ахьайна, гижи авуна. Р. * гижи хьун гл., вуж-вуч 1) ягъуналди, гатуналди фагьумдай гьалдай акъатун. Лашунал ягъуникди гижи хьана. Р. 2) куьч. куьн ятIани гужлу таъсирдикди жув-жувавай къакъатун. Ада кьилел атай кьванбур ахьайна, зун гижи хьана. Р. ГИЖИВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера 1) фагьумиз тежедай гьал. 2) яна, гатана Вич вичел аламачир гьал. ГИЗЛИ туьрк, куьгь., прил. чинебан. Кулакар, кицIер хьиз, пехъи авунвай. Абурун гизли дяве акъатна винел. А. Ф. КьатI-кьатI авур зунжурар. ГИЗЛЕМИШУН т-б, гл.; -да, -на; -из, -зава; -0|| -а, -ин, -рай, -мир; гизлемиш тавун, гизлемиш тахвун, гизлемиш хъийимир масадаз таквадайвал авун. чуьнуьхун (крар, кIвалахар, дердияр). Гада кIвалерай катнавайди гизлемишна. Р. Синоним: чуьнуьхун. ГИЙИН || ГИГИН: * гийин тар || гигин тар сущ.; тан цIалцIамди тушир, вичел элкъвей матIар хьтинбур жедай верхи тарарин са жуьре. И тамара экъечIнавай гигин, пипин, вершин тарарин танар пуд итимдин хурухда гьакьдач. Къ. Къ. КIири Буба. - Ша, ятIа амай няналди куткунар хран чна, чебни гийин цуьрцерикай, - хъуьруьнарзава за. М. Б. За бананар недач. ГИЛ 1 гила гафунин рахунрин форма. Кил. ГИЛА. ГИЛ 2 сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра никIедикай ниси кьун патал гьазурдай гъвечIи кIватI. Гатун кьиляй Бега санал вад гил пекинал элкъуьрна кутIунна. А. А. Пад хьайи рагъ. * гил гун гл., ни некIедикай кьатух авун патал некIедиз са тIур къатух вегьин. ГИЛ3 сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра бязи набататрин бицIи цIир. Ада сала чичIикрин гилер цана. Р. ГИЛА нар. алай вахтунда, ихтилат физвай вахтунда. Гила масадан чирагъда Кузавай са экв я, Пакисат. Е. Э. Пакисат. Гила хибни хьана азгар, Йикъар фена чишин, билбил. С. С. Билбил. Анин къене гунуг, къачун вуч я гил? А. Гь. Хабар це. Гила са шешел гъуьруьхъ 300 манат къакъудзава, са килограмм ерисуз чIем 60 манатдай ацукьарзава... ЛГ, 2000, 2. I. * гила-мад нар. ихтилат физвай муддатда, ара авачиз, лап мукьварал. Захъ ирид пагьливан хва ава, - лагьана къариди. Абур гьар юкъуз Гъуьрчез тамуз физва, гила-мад хтана ахкьатда. Ф. Гьуьлуьн руш. Гила-мад тIуьн гъида лугьуз архайин хьана. Э. Йифен тIурфан. Больницада ви вилик квайди гила-мад чан гузвай кас я. А. Гьамидов. Йифди, югъди - "кьейибурал" чан хкиз. * гила-ахпа нар. ихтилат физвай муддатда, ара авачиз. Гила-ахпа абур синелай анихъ алатда. Гь. Къ. Четин бахт. Дидеди мектебда кьвед лагьай сменада кIелзавай аялриз тарсар гузва, ам гила-ахпа хтун лазим я. Гь. Къ. Магьини Дилбер. ГИЛАВАР сущ.; -ди, -да гьуьлелай къведай кьезил шагьвар. # пакаман ~, йифен ~. ГИЛАЛДИ нар. алай вахтуналди. Абурукай кьвед, гилалдини ама, садакай са жуьредин гъакимни хьанва, муькуьбур амач. А. А. Пад хьайи рагъ. ГИЛАМАЗ нар. 1) алай вахтунда. Гьяждал фидайбурун кьадар гзаф хьуниз килигна, абур чпин ферз тамамриз геж тахьун патал, гиламаз гьазур хьун тирди къейдна. ЛГ.1998, 16., I. 2) гьелелиг. Гиламаз мехъерикай фикирмир. Р. ГИЛАН прил. алай девирдин, алай вахтунин. Гила вири халкьар чпин тарихда хьайи лацу лекейрикай ачухдаказ рахазвайла, гилан аямда дебда авай и гафар рикIел хкун дуьшуьшдин кар туш М. М. Виш йисарин имтигьан. Гилан аямди чаз пара аламатар къалурзава. ЛГ, 2001, 19. VII. # адан - юлдашар, - макъам. * гилан вахт ктаб, сущ.; кар гьа вичикай рахазвай вахтунда хьунухь къалурдай глаголдин вахт. Хабар гунин наклоненидиз жуьреба-жуьре вахтарин формаяр ава: гилан вахт, къвезмай вахт, алатай вахт, фад алатай вахт ва масабур. М. М. Гьажиев. Лезги чIалан грамматика. ГИЛАНИ нар. 1) алай вахтундани. Са бязибурук гилани вагьшивал кума. Р. 2) алай вахт алукьдалдини. Накь къведа лагьанай, гилани атана акъатнавач. Р. ГИЛЕБАТУН сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра 1) къизилверекьдин гъалар. 2) ( чIехи гьарфунилай Г) дишегьлидин хас тIвар: Гилебатун. ГИЛИГУН гл., ни вуч квехъ; -да, -на; -из, -зава; -0 || -а, -ин, -рай, -мир; гихлигун ||гилиг хъувун, гилиг тавун, гилиг тахвун, гихлигмир ||гилиг хъийимир 1) са вуч квехъ ятIани акалун. Етим Эминан рикI пад я, Тежез вахъ тупIал гилигиз. Е. Э. Ярдиз. Хтункъазмайрин школайриз газ тухвана ва... школадихъ гилиг хъувунвай кIвалин къав кIевдай шифер чара авуна. 'Тележегдихъ къачузвай камар"|| ЛГ, 1999, 1. IV. Лап аял тирла, зи ацукьун-къарагъун кьатIана, зи рагьметлу диде-бубади зи тIварцIихъ, Керимахъ ханни гихлиг хъувунай. Т. А. Мешебиги. 2) кIвачихъ ягъун, тапшурмишун. Чи къунши дояркадихъ 50 кал гилигнавай. Р. 3) куьч., ни нихъ; са нин ятIани тIварцIихъ ягъун. Гьич ван тахьай туьгьметарни гилигда. Е. Э. Гьая тийижир паб. ГИЛИКЬ гиликьун глаголдин эмирдин форма. Кил. ГИЛИКЬУН. ГИЛИКЬАЙ прил. чан хкатай, вич вичиз кьейи, тукIун тавур. Гиликьай гъайвандиняк недач. Р. ГИЛИКЬАЙДИ сущ. чIуру гьерекатар авур гьайвандиз лугьудай гаф. Кал катнава? Агь гиликьайди! Б. Гь. Заз эвера. Агь, гиликьайбур, тIегъуьн аватайбуру, каша кьунвайбуру хьиз, тадиз кIвализ чукурда! А. Сайд. Вили яна. - Вув, и гиликъайдахъ вуч хьана? Ам вучиз мукалай къарагърай? А. Сайд. «Чуьнуьх гумбатI». ГИЛИКЬАРУН гл, каузат.; -да, -на; -из, -зава; -а, -рин, -рай, -мир; гиликьар авун, гиликьар тавун, гиликъар тахвун, гиликьар хъийимир мал, гьайван тукIун тавуна кьин. Пакад юкъуз чун гиликьарнавай ирид лапагдал гьалтна. А. Сайд. Кьисас. ГИЛИКЬРАЙ! межд. зарафат кваз "кьил" манадин гаф. - гьа кьей хва, силисчи, вун тахсарадиз фий, вун гиликьрай, гьахьтин кьацIай, алчах силисчи. Я. Къафаров. Тахсара. ГИЛИКЬУН гл., вуч -да, -на; -из, -зава; -0 || -а, -ин, -рай, - мир; гиликь тавун, гиликь тахвун, гиликь хъийимир мал, гьайван тукIун тавуна кьейи гьалдиз атун балкIан адан гиликьнай Ф. Гьуьлуьн руш. Гиликьна цура вири малар, Ихътин мусибат хьана хьи. X. Къ. Мусибат хьана хьи. Вучиз ятIани гьа йикъалай башламишна са-сад, кьве-кьвед гиликьиз жеда серкердин хипер... Д. Шерифалиев. Адан пIирел датIана инсанар ала. ГИЛЬЗА урус, сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра 1) тфенгдин ичIи патрум; 2) патрумдиз ухшар тир, туьтуьн туна пIапIрус ийидай чар. ГИМАН фарс, сущ.; -ди, -да 1) шак. Пайгъамбардиз шиз икрам, Са чIавузни тегъиз гиман Шалбуз дагъдин рекье мугьман Акунай вун, Хважадин хуьр. X. Къ. Хважадин хуьр. Аялдик хьунал ам лишанлу тушир, гиманар масадбур авай. А. А. Пад хьайи рагъ. 2) ният, фикир. Ви чанда тIал авай чIавуз дусттанишриз аян тахьуй, Вун жергедай акъуддайди ви дустарин гиман я, дуст. Ас. М. Гъезелар. * гиман авун гл., ни 1) шак авун. Пака рагъ къведа лагьана за гиман ийизва. Р. 2) ният авун. За угъри къунши я лагьана гиман ийизва. Р. ГИМАНЛУ прил. шаклу.. ЧIалар хьиз авазни анжах са ЦIарудиз вичиз чидай куьгънеди тир. Ам лугьудайла, адан бириш гъанвай чIехи чина кьил акъудиз хьун четин тир са жуьре гиманлу хъенар къекъвезвай. Б. Гь. Заз эвера. * гиманлу авун гл., ни вуж шаклу авун. Адан ихтилатри зун гиманлу авуна. Р. * гиманлу хьун гл., вуж шаклу авун. Адан гафарилай гуьгъуьниз зун гиманлу хьана. Р. ГИМАНЛУВАЛ сущ.; -или, -иле; илер, -илери, -илера гиман авай гьал. Жуван гиманлувал тур, эвелдай хьиз кIвалаха. Р. Синоним: шаклувал. ГИМАНЛУВИЛЕЛДИ нар. гиманлувал аваз, кваз. Гьамиша гиманлувилелди кIвалахиз жедайди туш. Р. Синоним: шаклувилелди. ГИМАНЛУДАКАЗ нар. гиманлу яз. - Акъвазакъваз. Музыкантар заз танишбур туш жал? - Бажагьат, - гиманлудаказ куьрелди жаваб гана, зак машинда ахцукьиз тади акатна. Т. А. Мехъер куьтягь тахьанмаз. ГИМИ туьрк, сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра гьуьлелай, еке вацIалай фидай улакь. Хтул гимида акьахна, гьуьлерилай тIуз муькуь пачагьлугъдиз фена. Ф. Лайихлу паб. Гими я тIурфанрин юкьвавай, - Капитан зун я гьа гимидин. М. Б. Зун вуж я? * цIун ~. элкен алай ~. ГИМИЧИ туьрк, сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра гимидин иеси. Гимичи гимини гваз гьуьлуьн къерехдив туна, вич са заргардин патав фена, кьве виш манат гана и хамунин гьар са чIарчIин кьилиз са куркур ягъиз туна. Ф. Лайихлу паб. * гимичи гимидай акъудун гл., ни иеси вичин затIунивай къакъудун. - Я кьин тавур хва, гьикI заз ихтияр я? Ваз гимидин иеси гимидай акъудиз кIанзавани?.. Б. Гь. Заз эвера. ГИМИШ 1 туьрк, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра багьа къимет авай цIарцIар гудай экуьрагъул рангунин металл. Инсанар я терефтереф, Квахьнава бязидан келеф, Вичел тIвар эхцигна серреф Я ракь, цур, гимиш тийижиз. С. С. Шумудакай рахан. Гимишдин ранг алай элкъвей варз чIулав циферин кIаникай хкатна цавун кIанелай аквазвай. А. Ф. Лянет. ГИМИШ 2 прил. гимишдикай раснавай. Юкьва гимиш камар ава... Е. Э. Назани.... кIаникай кIурт квай рехи чухвадин винелай гимишдин чIул ва гимиш савад янавай гапур кутIуннавай. А. Ф. Газет. ГИМИШДИН прил. гимишдикай раснавай. Гимишдин пул дуьзмишна на яхада. Е. Э. Туькезбан. Гимишдин чIул, сятни везне, Ужуздаказ хгуз куьне. А. Гь. Гъетегьар. ГИМН урус, сущ.; -ди, -да; -ияр, -ийри, -ийра гьукуматдин садвилин лшнан яз кьабулнавай манидин гафар. ЦIуд йис хьана Россиядиз гимн авачиз Р. ГИМНАЗИЯ урус, сущ.; -яди, -яда; -яр, -йри, -йра махсус юкьван школа. # ~ ахъаюн, ~ куьтягьун, ~диз фин, ~да кIелун. ГИМНАСТ урус, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра гимнастикадал машгъул пешекар. Гьелелиг чаз хъсан гимнастар авач. Р. ГИМНАСТИКА урус, сущ.; -ди, -да 1) зверунай, турникрал гьар жуьредин упражненияр авунай акъажунрин жуьре. Мирзабег муаллимди -кIелунрин программада иллаки еке чка гимнастикадинни волейболдин тарсари кьазва. ЛГ, 2001, 17. V. 2) сагъламвал хуьн паталай ийизвай упражненнияр. Зун гьар экуьнахъ гимнастикадал алахънава. Р. * гимнастика авун гл., ни сагъламвал хуьн патал экуьнахъ упражненияр авун. Ризван, адет тирвал, пакамаз къарагъна, гимнастика ийиз айвандал экъечIна. 3. Э. Мехъер кьуьл туш. За гьар юкъуз гимнастика ийизва. Р. ГИМРЕ сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра 1) хиперин кьук, цIимилар. Гимре салариз вегьейла, бегьер артух жеда. Р.2). хипер акъваздай чка; ГИН сущ.; -и, -е; -ер, -ери, -ера дишегьлидин перемдин вилик пад. Буба кIевиз азарлу хьана, азардикай къарагъайла кьилиз эсер яна: ада югъди куьчейрай гинелди къванер гъиз, абур вичин девлет я лугьуз, гьаятда кIватIдай. М. М. Гь. ЧIехи шаир. Гиник кваз тутар гьана. Р. * гиник къванер кваз къекъуьн гл., вуж са никай ятIани хъел аваз хьун. ГИНИБАШ(АР) туьрк, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра партал. Салман къарагъна сят ругуда, алукIна гинибашар, фена дастамаг къачуна, хтана капI авуна. Куьре чIалан элифарни кIелдай жуз. ГИПЕРБОЛА урус, ктаб, сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра са вуч ятIани кьадардилай чIехи авун, чIехиз къалурун. Председатель зун тир чIавуз" шиир къачун. Адан игитди вич председатель тир чIаван девлетрикай са шумуд сеферда чIехи ийиз, рангар ягъиз гиперболадин жуьреда суьгьбетзава. М. Ж. Сатирадин дергесдалди. ГИПС урус, сущ.; -ди, -да 1) бедендин хайи чка (гъил, кIвач) галкIур хъувуна ам къакъат тахвун патал махсус киреждикай авуна эцигдай затI. # ~ эцигун, ~ алудун. 2) материал. Страницы: 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 |
| |||||||
|
