| Вход | Регистрация | ||
|
Толковый словарь лезгинского языка * гафунал гаф эцигун гл., ни нин; гьуьжет авун. -Пагь! -. лагьана, гьарай акъатна хандай. - Зи гафунал гаф эцигиз вун гьикьван жуьрэтлу везир я? Ф. Акьуллу данарбан. Залагьай гафунал гаф эцигдайди заз лазим туш 3. Э. Мехъер кьуьл туш.... зи гафунал гаф эцигиз кIан хьайитIа, ахпа завай туш... Б. Гь. Заз эвера. Гьар гафунал гаф эцигиз хьана на, Гуя зун ваз гьа кар патал герек тир. А. С. Чухсагъул ваз. Эциг мийир гафунал гаф, Апаязни, къаридизни гьуьрмета. X. X. Лал свас. Шаирдин гафунал гаф эцигиз женни?! А. Къ. Жуьгьенар. Зун бегьем галат хьанва, ятIани адан гафунал гаф эцигзавач. М. Б. За бананар недач. * гафунал кIевиз [кIеви] акъвазун [хьун] гл., вуж кьабулай къарар кьилиз акъудун. Вун гьикьван гагьда гафунал кIевиз акъвазнатIа, виридаз чизва. Бесрай. А. И. Самур. III. Гафунал кIеви хьун пис кIвалах туш, амма хъсан адетрални кIевивал ийиз алакьна кIанда. А. Къ. Гафунал кIеви чам. * гафуни атIун гл., ни сада лагьай теклифар масадбуру вири кьилиз акъудун. * гафунив гъун гл., ни вуж; алакьариз хьун. - Халкь гафунив гъидай итим кIанда хуьре, Жабир, -худда гьатзава Нурали. М. Б. ЦIийи мискIин. Синоним: чIалал гъун. * гафунивай тухуз тахьун гл., вуж; гьикьван четин шартIар хьайитIани, лугьудай гафар чир хьун. * гафунин кьилиз нар. гьар гаф рахайла. Бегьем сагъ таххьанмаз свас датIана кIвалахал ракъуриз; гафунин кьилиз экьуьгъиз, гъуьнтI гуз, гатаз хьана. А. И. Самур. * гафунин юкьвалай атIун гл., ни нин эхирдал кьван ихтилат давамардай мумкинвал тагун. – Я рушар! - гьарайна Балади, бирдан рахазвай гафунин юкьвалай атIана. Б. Гь. Заз эвера. * гаф-чIал сущ. ихтилат, са гьихьтин ятIани ихтилат.... суддиз гаф-чIал лугьуз кIанзаватIа, буюр. Я. Къафаров. Тапархъан. ГАФАРГАН цI. сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра 1) чIалан гафарин кIватIал. За Куьн патал чIалар чирна, кIватIална Гафарганар и дуьньядин, кайвани. И. Гь. ЧIалар. Кьазвай сада вич Аллагь яз ви къадим чIалан Ви гафарган яд гафарин ийизва жалан. А. Къ. Халкьдин чин. Гьич са кеспи тушир ваз есир Гафаргандай гьатач къекъвена. Ш. Къ. Дагъдин дишегьли. 2) чIалан гафариз са тайин терефдихъай илимдин алаваяр гудай ктаб. # орфографиядин ~, дуьз рахунрин ~, чIалан ~. ГАХКУН вахкун глаголдин рахунрин форма. ГАХЛАТУН галатун глаголдин тикрардин форма. Кил. ГАЛАТУН. ГАХЛУДУН галудун глаголдин тикрардин форма. Кил. ГАЛУДУН. ГАХЧУН вахчун глаголдин рахунрин форма. Кил. ВАХЧУН. ГАХЦЕ гахкун глаголдин эмирдин форма. Кил. ГАХКУН. ГАЦУМ: * гацум хьун гл. 1) геждалди ацукьайла, бедендин паярикай сад (гъил, кIвач, юкь) югъуриз четин гьалдиз атун. Ацукьдай кьван кIвачер гацум хьана. Р. Кьве югъ заз гьикI акъатнатIани чир хьанач: суфрадихъ ацукьна гацум хьайи кIвачериз кьуьлерик зирингвал хкиз. М. Б. Спелар. Кьве югъ заз гьик акъатнатIани чир хьанач: суфрадихъ ацукьна гацум хьайи кIвачериз кьуьлерик зирингвал хкиз. Анжах шадвал рикIевай инсанрин юкьваваз. М. Б. Спелар. 2) куьч. галат хьун. ГАЦУМАРУН гл., ни вуж-вуч; -да, -на; -из, -зава; -а, -ин, -рай, -мир; гацумар тавун, гацумар тахвун, гацумар хъийимир кIеви тIарвал гун. Галукьай къванци зи кIвач гацумарна. Р. ГАЧАЛ фарс, сущ.; -а, -а; -ар, -ри, -ра 1) кьилин хамуник жедай кьеж квай хер хьтин азар. Гачалрик кIвал акатна. Р. Гачалар сагъар жедай азар я. Р. 2) гачалар квайди.... и гевгьер, йифен са чIавуз, къумар къугъвана хквезвай са гачалаз акуна. Лезги халкьдин махар. "Гачалриз бахт жеда", -лугьуда халкьди. Р. * гачалан кьил кудай прил. гзаф чими (рагъ, югъ, гьава). 1934 - йис. Гьаваяр ачух я. Гачалан кьил кудай рагъ ава. А. А. СтIал Сулейман. * гачалахъ вичин дерди ава мисал 'дерди авачир кас авайди туш' манадин ибара. Амма, гачалахъ вичин дерди ава лагьайвал, жегьил устIардихъ буругъдилай къецени дердияр авай Я. Ш. Гьахъ квахьдач. ГАЧАЛ прил. гачалар квай. Цел фир рекье кьуд-вадра вун ацукьна, Галай гачал жунгав хъуьрез, тумакь яц. Е. Э. Тумакь яц..# ~ гада, ~руш, * гачал хан сущ.; вичи-вич вине кьадайди. Гьар са буба гачал хан я дуьньяда. Е. Э. Дуьнья гургьагур. ГАЧАЛВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера гачал тир гьал. Гачалвилел дамахмир. Р. ГАЧIАЛАР нугъ, сущ.; недай хъчарин са жуьре.... дяведин йисар тир, акатай вуч хьайитIани недай: пенкьверин пунар, турун кьанчIар, къевер ( чна абуруз гачIалар лугьудай), чIверлинкар лугьудай кудай хъчар. 3. Ф. Чрай арфунагар. ГВА гл., 1) нив вуч вичин затI яз ва я вахтуналди вуч ятIани ава. Адав чукIул гва. Р. Залумдин нефс хупI екеда, Шумуд гьарай гваз хкведа. Е. Э. Гьарай, эллер Ажеб дамах гваз и дуьнья гьалда на, Бахтавар тир яру, цIиру гуьллуь чит. Е. Э. Яру, цIару гуьллуь чит. Са кепекни гвачиз харжи, Вав гва хупI дамах, гуьзел яр. С. С. Гуьзел яр. 2) нин-куьн ятIани патав чка кьунва. Магазиндив патав булах гва. Р. Са чIавуз луьткве гваз гьуьлуьн къерехдив гвайла, зи патав са рушни гада атана. Ф. Гьуьлуьн руш 3) вуж гьиссди кьунва. # фурс ~, дамах ~. Са кепекни гвачиз харжи, Вав гва хупI дамах, гуьзел яр. С. С. Гуьзел яр. Гьахъ гвай кесиб куьне куда, ТагайтIа къимет, судуяр. С. С. Судуяр. * гваз катун гл., ни вуж жегьилди вичиз кIани руш, адан мукьва-кьилийриз хабар авачиз чуьнуьхна, масанихъ фин. Ахварай аквазва...»3а вучин? Къемер гваз катдани... Гь. Къ. Къилинж Къемер. * гваз фидайди [фириди нугъ.] вад юкI агь я мисал «и дуьньяда девлетар кIватIиз алахъмир» манадин мисал. Куьне квез гьуьрмет ая тIун, Гваз фериди вад юкI агь я. Е. Э. Эмина, вич рекьидайла, лагьай чIал. * гвай-гвачир числ. ихтиярда авайбур вири санлай. Ада вичив гвай-гвачир вад манатни рекьиз гана. Р. Синоним: вири. ГВАЗ гва глаголдин деепричастидин форма. Кил. ГВА. ГВАЙ гва глаголдин причастидин форма. Кил. ГВА. ГВАЙБУР гва глаголдин причастидин формадикай хьанвай существительнидин гзафвилин кьадардин форма. Кил. ГВАЙДИ. ГВАЙДИ сущ.; -а, -а; -бур, -буру, -бура 1) нин ихтиярда вуч аватIа, гьам (алай вахтунда). Зав гвайди ви гъам, хифет я, Туькезбан, вав гвайди тек ви ашкъидин савда я. Е. Э. Ярдин дерт. 2) са вуч ятIани ихтиярда авайди вуж ятIа, гьам. Гвайди я вун сан, эфенди. Е. Э. Ви рутба гьуьндуьр авурай. Мал гвачирбур кесибар я. Е. Э. Яру яц. ГВАЧИРБУР ( ГВАЧИРДИ) гвайди существительнидин гзафвилин кьадардин форма. Кил. ГВАЙДИ. ГВАТУН гл., вуч; -да, -на; -из, -зава; -0|| -а, -ин, -рай, -мир гват тавун, гват тахвун, гват хъийимир кIеви затI кьве пад хьун (фер атана). Куьчедаллай кIанчI гватна. Р. ГВЕДЕН: гведен гун гл. Гведен: гведен гун - яни са гьуьжетда, зигьиндин акъажунра, къугъунра, са карда иштаракзавайбурун са паюни муькуь паюнал гъалибал къазанмишун. А. Къ. Жуьгьенар. ГВЕЖ: * гвеж гьер сущ. са йиса авай гьер. ГВЕН сущ.; -и, -а; -ар, -ри, -ра 1) твар кьунвай магьсулар атIана, цуьлера тунин кIвалах. Буба дяведа авай. Диде гвениз фидай. А. Къ. Жуьгьенар. Гвенар куьтягь хьана. Р. 2) куьч. магьсулар авай чка. Гвенин кьилихъ булах гала. Р. * гвен гуьн гл., ни твар кьунвай магьсулар мукалдали кIанивай атIун. Паб салаз килигиз, за а чIавуз чарабуруз гвенар гуьз хьана. С. С. Жувакай ихтилат. - Чна, гъуьлуьни папа, пакамлай няналди гвенар гуьдай... З. Э. Къизилгуьл баде. Гвен гвейи никIе тек са кьил чилел, Къизил я лугьуз кIватIда кьве гъилел. А. Б. Я жегьилвал, я агьилвал такуна, кьил агъузна кавхадизни наибдиз, Чарабуруз гвенар гуьз физ дугуна. Серкердинруш зун ви кIвализ аватна. И. Гь. Саяд ГВЕНА, ГВЕНАЙ гуьн глаголдин вахтарин формаяр. Кил. ГУЬН. ГВЯГЪУН гл., ни вуч нив-квев; -да, -на; -гъиз, -зава; гея, -гъин, -рай, -мир гея тавун, гея тахвун, гея хъийимир нивай-квевай ятIани гуьцрун. На къацIай ккIвачер цларив гвямир. Р. ГВЯНА 1 гвягъун глаголдин алатай вахтунин форма. Кил. ГВЯГЪУН. ГВЯНА 2 наречидин рахунрин форма. ГЕВГЬЕР фарс, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра 1) кIеви ва багьа къаш. Са йифиз и гада, лампа куькIуьрна кIвале ацукьнавайла, вичи гьуьлелай кьур гевгьер рикIел хтана. Ф. Гьуьлуьн руш. 2) ( чIехи гьарфуналди - Г) дишегьлидин хас тIвар - Гевгьер. ГЕВИЛ туьрк, шиир, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра инсандин къенепатан умуми гьал. Къе зи гевил перишан я. Е. Э. ТIурфан акъатна.... йикъалай къуз гевил шад хьун, Серин тарак жеда къаткун... С. С. Гатфариз. Синонимар: гуьгьуьл, кефи. ГЕГЬЕНШ прил. гьяркьуьвал авай, ачухвал авай,. дар тушир. # ~ перем, ~ куьчеяр, ~ дегьлиз, ~ гьаят. Гегьенш чилер дар хьайи кас шедачни? Е. Э. Заз сабур гуз. Асланар алай гегьенш вар авай. А. С. Чинардин хел. Ви кьисметдиз акъатнавай девлетрин гьич авай туш сан, Гегьенш никIер, а никIерин берекатни бегьер ганва. А. М. Гъезелар. Хуьруьн агъа кьил гьамиша лацу киреж янавай, гегьенш дакIарар авай мектебдин дараматдилай башламиш жезвай. С. Муслимов. ЦицIигъ-наме. Синонимар: генг, гьяркьуь, фирягь, шегьре. Антонимар: дар, дарискъал. * гегьенш авун гл., ни вуч; гегьенш гьалдиз гъун. Вичин гьаят гегьенш ийиз эгечIнава. Р. * гегьенш хьун гл., вуч; 1) гегьенш гьалдиз атун. Жагъун вахчурла, рехъ гегьенш хьана. Р. Синоним: гьяркьуь хьун. 2) артух хьун, гзаф хьун.... мискIинар эхцигуналди диндин менфятлу къайдайрал чан хкведач, жегьилрин арада дин гегьеншни жедач. Н.Ибрагимов. ЧIалан сергьятрихъ кьадар авачирди успатзава. ГЕГЬЕНШАРУН гл., ни вуч; -да, -на; -из, -зава; -а, -ин, -рай, -мир; гегьеншар тавун, гегьеншар тахвун, гегьеншар хъийимир 1) размерриз гегьенш гьалдиз гъун. Шехида шегьердин куьчеяр гегьеншарзава. Р. 2) куьч. артухарун. Мектебди, муаллимри хуьрерин арада яр-дуствал, мукьвавал артухарна, хуьрерин алакъаяр гегъеншарна. С. Муслимов. ЦицIигъ-наме. ГЕГЬЕНШВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера 1) размерар гегьенш тир гьал. Адан парталрихъ садрани гегьеншвал хьайиди туш. Р. 2) гзаф маналувал.... адан эсерриз фикиррин гуьтIуьвал, даязвал ваъ, гегьеншвал, деринвал, чIалан гуьрчегвал, устадвал хас я. 3. Бирембеков. Алибег Фатахов: куьруь биография ва яратмишунар ГЕГЬЕНШДАКАЗ нар. гегьеншвилин лишан кваз. УстIар, тавакъу я, коридор са тIимил гегьеншдаказ жедайвал ая. Р. Синонимар: гегьеншдиз, гьяркьуьдаказ, гьяркьуьз. ГЕГЬЕНШДИЗ нар. 1) гегьенш гьалда аваз. # перем ~ цун, куьчеяр ~ планламишун, камар ~ къачун. 2) кьадардиз гзаф яз. Гоэлан фикирдалди, адан машиндикай европавийри гегьеншдиз менфят къачуда.. ЛГ, 2001, 2. VIII. Чи аямдинг медицинада некьийрикай гегьеншдиз менфят къачузва. ЛГ, 2002, 21.II. 3) куьч. вири патарихъай, дерин мана аваз.... гьикьван Инкъилабдин тарих чир авуртIани, адан акси пад галачиз, акси Инкъилаб арадал атай ва адан гьерекат фейи жуьре ачух тавунмаз, Инкъилабни гегьеншдиз къалуриз жедач. А. А. Пад хьайи рагъ. Синонимар: гегьеншдаказ, гьяркьуьдаказ, гьяркьуьз. ГЕДЕР туьрк. фидай: * гедер-гелмез туьрк, нар. техквер чка. Чи власть патал чан гуз гьазур коммунистар, руководителар... буьгьтенчивилелди, эхь, буьгьтенчивилелди «гедер-гелмездиз» ракъурна... Къ. М. РикIелай фидач, инсанар.... диндин рекье чан гузвай мусурманар гедер-гелмездиз суьргуьн авурла, куьн садни шехьнач хьи. Гь. Къ. Четин бахт. ГЕЖ 1 туьрк, прил.; са кар кьилиз акъатун лазим тир вахтунилай алатай. Рекьиз месел алай кьуьзуьда, йифен лап геж вахт хьунизни килиг павуна, яргъал шегьердай хтанвай вичин хва къаридив ахварай авудиз туна. А. Къ. Гьалалвал къахчун. Йифен геж вахтунда ам рекье хутаз фейи аскердивай гьикI ятIани руш квахьна. Н. Къарибов. ЧIалан сергьятрихъ кьадар авач. ГЕЖ 2 нар. са кар кьилиз акъатун лазим тир вахтунилай алатайла. Геж атай гатфар муштулухар гвайди хьанай. А. И. Самур. III. Лезгияр кьве патал пай хьунин тахсиркарар лезгияр я: абур адалатдин суфрадив геж агатна. 3. Р. Веси. Йифиз геж хтай итимдин чин акур папа лугьуда: Я итим, ви чинни гардан яруни-цIару хьанва... Селимбег. КьепIиррин кимел * геж-геж нар. арада гзаф вахтар аваз. Жигъир кьаз таз векьивкьалув, Куьз вун геж-геж: хквезва...? А. Къ. Къванцимани. Синоним: геждан геж. * геждан-геж нар. лап геж. Геждан-геж зун хуьруьз, Агъа СтIалдал, агакьна. ЛГ, 1994, 13. V. Синоним: геж-геж. * геж(ер) авун гл., ни са кар кьилиз акъатун лазим тир вахт адатайла арадиз атун.. - Магьамада геж: авуна ман! -лугьуз, Явашдаказ ийидай абуру рахун. А. Ф. КьатI-кьатI авур зунжурар. - Вуна гежер авуна хьи шегьерда! А. Ф. КьатI-кьатI авур зунжурар. * геж хьун гл., вуж-вуч са кар кьилиз акъатун лазим тир вахтунилай алатун. Жегьилвална, сагъвал вахъай катайла, Геж жеда ваз, ахпа вилер шеда, дуст. Е. Э. Ватандай катзавайбуруз. Рекьелай къекъечI, заз геж жезва. А. И. Самур. Индияда геж хьунизни килиг тавуна, шоферди кал рекьелай элячIдалди машин акъвазарда. Б. Гь. Заз эвера. ГЕЖДАЛДИ нар. гзаф вахт фидалди, гзаф вахтунда. Абур геждалди ихтилатар ийиз ацукьна. Анжах хуьр галай патахъай кIекерин ван атайла, райкомдин секретарь къарагъна. 3. Гь. Ахварай авудай аваз. Чун халади вичин веледар хьиз рекье хтуна. Ам геждалди варцелай чи гуьгъуьниз килигиз акъвазнавай. ЛГ, 1997, 1.I. Гъилер кьунай Цналдилай тир викIегь руш Наташа Садикьовади гъалибвал къазанмишна. Гьа икI, спортдин рекьяй акъажунар, шадвилер йифен лап геждалди давам хьана. Ш. Шабатов. Шад гьалара къейдна || ЛГ, 2000, 23. III. ГЕЖЕ туьрк нянин. * геже-гуьндуьз туьрк, т-б, шиир, нар.; йифди-югъди, датIана. Геже-гуьндуьз заз, Етимдиз, Вун къакъатиз кичIезва. Е. Э. Гуьзел Тамум. Гьая тийижир паб са касдиз хьайитIа, Гежегуьндуьз адан агьузар жеди. Е. Э. Гьая тийижир паб. Эй инсанар, ая фикир, Геже-гуьндуьз худа зикир... X. Къ. Дуьньядиз. * геже гьатун гл., вуж санай масаниз фидай, хъфидай вахт нянрихъ элкъуьн. * геже хийир(ар) < хьуй>! межд. нянихъ, йифиз, сад-садавай къакъатдайла, лугьудай гафарин ибара. "Геже хийир" лагьана, кьуна гъилер, Къурбан къарагъна кIвалелди хъфена. А. Ф. КьатI-кьатI авур зунжурар. [ЦIаху]. Гежехийир хьуй! ( хъфида). Гь. Гь. Колхоз.... Дустар, геже хийирар квез! Рекьевайбур, квез хуш сефер!.. А. Къ. Пагь, Миграгърин гатун йифер... [Гуьлханум]. Сагърай, чамма. Хъша Розалия. Геже хийирар хьурай. Н. И. Гьакимрин папар. ГЕЖУН гл. -да, -на; -из, -зава; -а, || ая -ин, -рай, -мир кIвалах кьилиз акъуддай вахт яргъалди тухун. Жаваб гежна, себеб аваз, Закай хъилер къвез тахьурай. Ш. Къ. Азарханадай жаваб. Цанар цун гежна. Р. ГЕЗ сущ.; -ини, -ина; -ер, -ери, -ера кьве затI сад масадал кутIунун патал атIудай хъиткьер. * гез атIун гл., ни махсус тадаракдалди гез авун. ГЕКТАР урус, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра 1000 квадратный метрдин чилин зул. Эгер тракториствал авур къанни цIусад йиса ада гьар йисуз гьа вичи лугьузвай 3000 тахьуй, 1500 гектардин цанар цанатIани, им 46500 гадин ник жезва. К. М. За квез ахъайда... Ина [Храхубада - А. Г.] вири 60 кIвал, тамани кваз 150 гектар чил ава. Д. Шерифалиев. "ГъвечIи чилин" чIехи къазаяр. Гьасанов Назима 30 гектар чил арендада кьуна 20 бейкар касдиз кIвалахдай мумкинвал гана, абурун яшайиш, аваданлувал виниз акъудна. ЛГ, 2001, 26. VII. Синоним: га. ГЕКЪИГУН 1 гл., ни вуч квев; -да, -на; -из, -зава; 0|| -а, -ин, -рай, мир; гехгъигун, гекъиг тавун, гекъиг тахвун, гекьиг хъийимир са затIунин ери(яр) маса затIунин ерийриз ухшар ва я чара тирди тайинарун. Ваз хуш тушни вун марвардив гекъигун? И. Гь. Сад муькуьдан къене авай рикI хьана. Гьар зун рикIел акьалтайла, Дагълариз килиг, Рагъни, варзни гатфар гьана Сад-садав гекъиг. Ш. Т. Солдатдин кагъаз. Куь хуьр, чи хуьруьв гекъигайла, екез аквада. Р. ГЕКЪИГУН 2 ктаб, урус [сравнение], сущ.; -и, -а; -ар, -ри, -ра литературадин къайдайрикай, рекьерикай сад. Лезги чIалан аламатар чIехи я: Гекьигунар гевгьерар хьиз экуь я, Тешпигьарни хци я лап турар хьиз.... А. С. Гекъигунрив ви кьакьанвал, деривал, Ви хцивал къалур жедач авайвал. А. Къ. Дидедин чIал. Гекьигунар артух жеда, акварвал, Тикрар жезмай кьван рушарин Гуьрчегвал. И. Гь. Сад муькуьдан къене авай рикI хьана СтIал Сулеймана гъизвай гекъигунрикай ва образрикай рахун хьайитIа, абур шаирдин хайи ватан тир Куьредин шикилрихь ва анин накьвадин рангарихъ галаз алакъалу я. В. Мирзоева. СтIал Сулейманан муьгьуьббатдин лирика. Страницы: 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 |
| |||||||
|
