Вход | Регистрация
Лезгинский язык: Грамматика · Словари · Разговорники · Библиотека · Форумы

Толковый словарь лезгинского языка

· А · Б · В · Г · Гъ · Гь · Д · Е · Ж · З · И · Й · К · Кh · КI · Къ · Кь · Л · М · Н · О · П · Пh · ПI ·
· Р · С · Т · Тh · ТI · У · Уь · Ф · Х · Хъ · Хь · Ц · Цh · ЦI · Ч · Чh · ЧI · Ш · Ы · Ъ · э · ю · я ·


* гардан кIир авун (кIирун) гл., ни низ алчах хьун, алчахвал къалурун, ажузвал авун. И инсанвилин лайихлувал Сулеймана лап рекьидалди хвена ва... душмандин вилик гар­дан кIир авунач. Ам гьамиша кьил хкажна къекъвез хьана. А. А. ( СтIал Сулейман. Гардан кIирмир вуна икьван, Азад чуьл я къе ви макан. X. Т. Беневша. Залан игьтияжди гьелекнавай, ада муьжуьд йиса авай Тагьирни юкь какуруниз ва гардан кIир авуниз мажбурнай. А. С. Хуьруьг Тагьир. Жир авуртIа сада гардан, Вични рази тир и кардал. Ж. Гуьгьуьл кьун патал.

* гардан кIирвал сущ.; гардан кIир авунавай гьал, масадаз жув алчах хьурнавай гьал. Душманриз гардан кIирвал Гьич герек туш а фагъирвал. С. С.

* гардан кIир хьун гл., нин; алчах хьун. Михеннатдиз лугьуз агъа, Адаз гардан кIир жедайд туш. С. С. Къара пулуниз.

* гардан ягъун гл., ни нин; рекьин, чан хкудун. Ваъ, пачагь, вун сагърай, гардан вуна зи ягъайтIани, аниз завай хъфиз жедач. Ф.

* гардан яцIу хьун гл. нин куьк хьун, лавгъавилин лишанар хьун, дамах къачун. Эхирки ришвет къачурдан Гарданни яцIу жедайд туш. С. С.

* гарданда еб авайди хьиз нар. ашкъи авачиз, такIанз-такIанз. Пеле шуьткьверар туна, вилер агажна килигун адаз куьгьне заманада, лап гарданда еб авайди хьиз, кIвалахал физ, вич Бакуда, рикI хуьре амай вичин папан аялрин патав гумаз хьайи вахтарилай ирс амукьнавайди тир.. 3. Э. Буругъдин устIар.

* гардандал акьадарун кил. кьамал акьадарун.

* гардандин кIарарай акъудун гл., ни вуж кьин, рекьидай гьалдиз гъун. Зейдуллагьдин ракъини канвай чин, яргъи яхун гардан акур бехилчиди гьарайдай: Куьне са бязибур гардандин кIарарай акъудмир, вирида сад хьиз яла. С. Муслимов. ЦицIигъ-наме.

ГАРДАНБАЗ 1 сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра шешелдикай авунвай усал хомут. БалкIандин туьтуьнавай гарданбаз, цIилер атIана, аватна. Р..

ГАРДАНБАЗ 2 фарс, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра 1) гарданда цIакулар авачир верчерин жуьре. Чи хуьрера гарданбазар аквазмач. Р. 2) куьч., кфир инсан.

ГАРДЕРОБ урус, сущ.; -ди, -да 1) парталар твадай шкаф. # цIийи ~, ~ къачун, ~ айвандик эцигун; 2) театрдиз, концертдиз ва я инсанар кIватI жедай маса дараматдиз атайбурун винелай алукIдай парталар хуьдай чка. Пальто гардеробдиз вугана. Р. Гардеробдиз вугай шейер вахчуна. Р.

ГАСТРОНОМ урус, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра недай шейэрал алверзавай туьквен. Гастрономда касса авач. Р. Гастрономдай фуни гузва. Р.

ГАТАР гад существительнидин гзафвилин кьадардин фор­ма. Кил. ГАД.

ГАТУ гад существительнидин актив падеждин форма. Кил. ГАД.,

ГАТУЗ нар. гатфарин гуьгъуьнилай, зулун вилик жедай пуд вацран вахтунда. Садбуруз вун хъуьтIуьз - аран, гатуз - дагъ... Е. Э. Девран, гьей! Гатуз жеда квев дамахар, Ахъайиз межлиера махар. С. С. Фекьияр. Мадни артух гуьзел же­да Иллаки гатуз Ахцегьар. X. Т. Ахцегьар. Беневшайри кьве сеферда цуьк акъудда: гатфариз ва гатуз. А. С. Гьар гатуз вичин кьве паб ва лежберарни галаз Ибрагьимбег Аламише участокдиз хкведай. ЛГ, 1996, 16.II. Зи Дагъустан тариф авай уьлкве я, Гатуз чими, хъуьтIуьз ина мекьида. Антоним: хъуьтIуьз.

ГАТУН 1 [гатhун] гл. -ада, -ана; -аз, -азва; -ут, -ан, -урай, -амир; гатун тавун, гатун тахвун, гатун хъийимир 1) ни вуч дараматдин, гьаятдин кьенепата авайбуруз эверун патал, рак пенжер гъилелди ва я маса затIуналди ягъун. И вахтунда кIвалин ракIар гатадай ван атана. Ф. Пад яру ич. Рак гатун герек туш - вун ина Кьабулда гьар сада, багъри хьиз. М. Б. Дустариз жаваб. 2) ни вуж къастуналди сада масадаз къуватдин тIарвилер гун. Ягъун, гатун ана авай кар жеди. Е. Э. Кьве паб. Рекьида за вун яна, гатана. Е. Э. Тумакь яц. Синонимар: ягъун, са кьвед вегьин. 3) магьсулдин кьилерай балкIанар, яцар кутIуннавай ругунар тухвана тварар авадарун. Юг гатадайдаз хвар, Динжвилиз ахвар, ЗатI жакьваз сухвар ХупI ярашугъ я. С. С. Квез вуч ярашугъ я. Тамам шин вири шартIар, Вядедамаз эчIичI ратIар, Техил фад гатун патал. С. С. Ахварай аватун. Гила вуна лагь, ратIарал балкIанрив гатана сагъ са юкъуз 400-500 кило къуьл вахчун хъсан яни, тахьайтIа... ЛГ, 1999, 21. X. 4) ракьукай чатук якIв, леэн, пер расун. Жафер хуьре гьуьрмет авай кас тир. Ада гатай маша, шекер хадай хех, хекендаз авачир кIвал хуьре бажагьат авай жеди. 3. Гь. Уьмуьрдин сирнав. Чи мугьман, элкъвена уста СултIана гатанвай дергес гъиле кьуна, гьадаз гзаф мукьуфдалди тамашзавай. Ж. «Лезгистан», 1991, № 0, ч. 21. Ада хъсан чукIулар гатада. Р. 5) куьч. са вуч ятIани са кве ятIани акьун, акьурун. Рагъул хьана гатфарин вацI, Раг гатана лепейри... Н. С. Самур.

ГАТУН 2 [гаттун] прил. 1) гад алукьай вахтуниз талукь тир. # ~ гьаваяр, ~ емишар, ~ йифер, каникулар. Гатун вахт яз, мейитди къачур ни къецел акъатайла, хуьруьнбуру фикир ганай. А. А. Пад хьайи рагъ. 2) гад тир вахтунда жедай, фад жедай. # ~ чуьхверар, ~ ичер. Гьамиша патал фин цицIигъвийриз адет хьанвай, иллаки тIимил чил авай уьзденар, гатун кIвалахар куьтягь хьайила, Шеки, Ширван, Къуба ва маса чкайриз кIвалахар шиз фидай, С. Муслимов. ЦицIигъ-наме.

* гатун хали || хали сущ.; сала цана экъечIдай хъипи рангунин, ширин тIямдин майва. Рзакъули базардай са 6ицIи хали гваз хквезвай. С. М. ЦицIигъ-наме.

* гатун цIиг сущ. гатун юкьван вахт. Гатун цикIиз аранда авай. Р.

ГАТФАР сущ.; -и, -а; -ар, -ри, -ра 1) хъуьтIелай гуьгъуьнин гаталай виликан пуд вацран вахт. ХупI шад, хуррам тушни вун ви бахтунал, Цуькверивди дигай гатфар вахтунал. Е. Э. Билбил Акъатзамаз пуд варз гатфар, Шешел къачу, гьат, фекьияр. С. С. Фекьияр.... адаз гатфаралди недай техилни бес хьанач... А. Ф. Бубадин веси. Гатфарин кIвалахар атана яцIа гьатнававай вахтунда чатун устIар кьена, жемят кIеве гьатна. А. И. Самур, III. Гатфарихъ сил, картуфар, келемар, газарар цун патал усадьбаярни къарагъарнава. Ш. Шабатов. Ерийрал рикI ала... Гадни, зулни, кьуьдни, гатфар, гьардахъ вичин нямет ава... Ас. М. Гъезелар. 2) куьч. шад вахт, бахтлу бере. Зун тергна, яр, вун гъейридаз фена хьи, Гатфар фена, гила кьуьд я, кIани яр. Е. Э. КIани яр. Къуй гьамиша гатфар хьурай Лезгитсандин суфрадал. Къуй гьа­миша Мегьарамдхуьр алкIурай Са орден хьиз Зи Самурдин яхадал. Л. Н. Гьар Самурдал атайла.

ГАТФАРИЗ нар. гатфарин вахтунда. Беневшайри кьве сеферда цуьк акъудда: гатфариз ва гатуз. А. С.... тарари фад цуьк ахъай тавун патал гатфариз багълариз кьве сеферда яд гана. С. М. Маяк Саимат. 1937 - йисан гатфариз ЦицIигъиз сад лагьай сеферда трактор атана. С. Мусли­мов. ЦицIигъ-наме. Республикадин уьзуьмчийри гатфариз ва гатуз гьавадин шартIар хъсан атайвиляй ва, гьелбедтда, гьакъисагъвилелди зегъмет чIугурвиляй ракъинин кагьрабайринрази жедай бегьер батмиширна. ЛГ, 2001, 15. XI.

ГАТIКIУН гл. -ида, -ана; -из, -зава; -укI, -укI, -ин, -имир; гаткIун тавун, гаткIун тахвун, гатIкIун хъийимир юркуналди таралай кIерецар чилел вегьин. Мумкин туш и кIерец таран кIаник къугъун тавур, кIерецар гатIкIун тавур итим, жегьил, кьуьзек хуьре тахьун. К, 1991, 23. VII.

ГАТIУМ: гатIум хьун гл., вуж нив-квев эгечIун. Гагь шад шиз, гагьни пашман, Зи фикиррив жезва гатIум. А. Къ. Афгъанистан.

ГАТIУМАРУН || ГАТIУНАРУН гл., каузат., ни вуж-вуч; -да, -на; -из, -зава; -а, -ин, -рин, -мир; гатIумар авун || гатIунар авун, гатIумар тавун || гатIунар тавун, гатIумар тахвун || гатIунар тахвун, гатIумар хъийимир || гатIунар хъийимир са нин-куьн патав ятIани агудун. Гада зи патав гатIунарнач. Р.

ГАТIУМУН || ГАТIУНУН гл.; -да; -на; -из, -зава; -а, -ин, -рай, -мир; гатIум тавун || гатIун тавун, гатIум тахвун || гатIун тахвун, гатIум хъийимир || гатIун хъийимир 1) вуж нив-квев мукьув хьун. Ахьтин угъри гьинвайди я, Зи складрив гатIумдай? Ж. Тарифри алдатмишна. Мад ам зав гатIум хъувунач. Р. 2) вуж; са вуч ятIани ийиз эгечIун. Помидорар цаз гатIумнава. Р. Ударниквал къачуз вичиз ГатIунайд я къучагъ юлдаш. С. С. Мягькем яхъ Ленинан рехъ. 3ид лугьун я, гатIунмир вун сифтедай. Кал туш ам гуз къачудай гьафтедай. С. С. Пис папаз. Инсафсуз душман къирмишиз гатIумна. X. Т. Гьавадин пагьливан. Ругулар армияда авай кьуд хизанди, Чечнеда дяве гатIунайла, чичIедин халичаяр садакьа кьунва. М. Б. ЦIийи мискIин. Синонимар: башламишун, эгечIун, кьил кутун.

ГАТIУН 1 гл., вуч; -ида, -ана; -из, -изва; -урай; гатIун та­вун, гатIун тахвун малдик нек кумукь тавун. За нин ятIа ширин ахвар АтIанватIа, атIурай! Гъенел алай калерни кваз ГатIанватIа, гатIурай. С. К. Чуьнуьх жедач.

ГАТIУН 2 гл., вуч; -ида, -ана; -из, -изва; -ин, -утI, -урай, -умир; гатIун тавун, гатIун тахвун гатIун хъийимир бедендин арайри кьеж къачуна хер акъатун. Чи аялдин тупIар гатIанва. Р.

ГАТIУН 3 кил. ГАТIУМУН.

ГАФ фарс, сущ.; -уни, -уна; -ар, -ари 1) са ва я са шумуд сесиникай ибарат хьанвай, вичихъ тайин мана авай чIалан уьлчме Белки са гаф лагьайтIа на хатадай... Е. Э. Къарийриз. Гаф са ва я са шумуд сесиникай ибарат я... ЦIийи гафар я маса чIаларай къачуда, я гьа и чIалан къене авай гафарикай туькIуьрда. Гь. Гь. Грамматика. <Дуст> лагьай гаф чун паталди вири я. А. С. Лезги куьче. Митинг... И гафни чаз "перестройка ва "демократия" лугьудайбуру чирна. М. Ж. Ванер-сесер, хабарар ва гьакъикъат. 2) са шумуд гафуникай ибарат тир тайин манадин ибара, уьлчме.... Гафар зурба, серфе ажуз, Ихьтин мехеннат кими жеч. С. С. Эхир азият кими жеч. Гьич кьабулич кесибдин гаф, ТагайтIа ришвет, судуяр. С. С. Судуяр - Квез чишни зани сифтедай адан гафар дуьз гьисабнай. А. И. Самур. III. Крар авач вун шагьид яз тежезвай, Гафар авач япариз ван текъвезвай. М. Б. Регьят туш. Синонимар: ихтилат, келима, чIал.* а гафар хийирдиз хьурай, буш гаф( ар), къаб алай гаф (ар), са гафуналди, чIуру гаф( ар), ширин гаф( ар).

* гаф авач! межд., низ-квез; аферин! Чан экуь варз, сини зардин, Гьич гаф авач ви гьунардиз X. Т. Экуь варз. -Гаф авач Сергей Степановичаз. лугьузвай кIарасдин материалар гьазурзавай мастерскойдин бригадир Магьмуда. -Пуд норма тамамар тавуртIа, ада вич мишердин сиве вугуда. Гь. М. Чи бахт чи гъиле ава. ЧIурудазни хъсанвализ Къенивал заз акуна. -Гаф авач ви инсанвилиз, Вун вуж я? за жузуна. Ф. Н. Гьар мидядиз кхьиз ракьар. - ЦIару яни?.. -Дирибашвилиз гаф авач... Б. Гь. Заз эвера. - Гуьрчегвилиз гаф авач, -жаваб гана Керима, вилер яйлахдин чинал алаз. -Амма... Б. Гь. Заз эвера.

* гаф акатун гл., нин ник авур ихтилатди таъсир авун. Минет-суьнетдин гафни Сулейманак акатнач, аял авай чкани ада Гьалиматаз лагьанач. Я. Къафаров. Аял буржунай...

* гаф атай [кватай] чкадал лугьун арал. ийизвай ихтилатдиз талукь яз. Гаф атай чкадал лугьун, халкьдиз акси рахазвай, «лезги чIал гьина ише физвайди я» лугьузвай лезги алимарни жми туш. М. М. За нин бахтар чуьнуьхна хьи... Инал, гаф кватай чкадал лугьун тавуна жедач... Г. Ханов. Абадлувални агьваллувал патал. Гаф атай чкадал лугьун, за са тIимил регъуьвални кваз, гьикI ятIани Абдулбаридивай хабар кьуна... Гь. Гьемзетов. Абдулбари Магьмудовакай гаф.

* гаф атун гл., низ нин патай чIуру кардай туьгьмет авун, къазанмишун, къачун. Гад вахтунда кIватIнач лугьуз, чазрайондай гаф атана. Р.

* гаф <юкьвалай> атIун гл., ни нин рахун акъвазарун Амма бикеди адан гаф атIана. Лезги халкьдин махар. Вучиз куьне гаф юкьвалай атIуда, Белки а гаф лайихлу я гьуьрметдиз! Ш. Т. Кьве устIар. Анал гьалтайла, вун гьахъ я, - лагьана адан гаф атIана Давуда. А. Р. Кьве чин. Зи уьлчийрин ракъурай ваз гаф атIана элкъуьрна на... Ас. М. Гъезелар. - Къуллугъар квев гвайди я, адан гаф атIана Серенжема. Я. Къафаров. ВикIегь паб

* гаф вугун [гун] гл., ни низ 1) рахадай ихтияр гун. [ЦIарухва]. Рахаз кIанибур авани? [Керим]. Заз гаф це. [ЦIарухва]. Гаф гузва.. Гь. Гь. Колхоз. Ингье абуру гана гаф Магьамадаз. А. Ф. КьатI-кьатI авур зунжурар. Чан кумай кьван чалишмиш хьун Гаф гана ада вичиз. А. Ф. Зарбачи Гьасан. Лагь на шаир, ваз гузва гаф рахадай, ЦIийи йисузвуч мурадар ава вахъ? А. Б. ЦIийи йис; 2) са кар ийида лагьана хиве кьун. Сифте вахтара гзаф жегьилри адалай чархар яна, тав гана. Ада садазни гаф ганач. А. И. Самур. III. Селимани Мусади кьведани гаф це, - вун бахтлу хъижеда лугь­узвай. А. И. Самур. III. Вичи хъсан кIелда лагьана гаф ганва. Р.

* гаф квадарун гл., ни ийизвай ихтилат маса патахъ элкъуьрун. - Вуч, вун яни?.. Садра жуван пенжекдин ценциз килиг! - лагьана гаф квадарна Зарбафа. А. Сайд. Вили яна.

* гаф къачун гл., ни инсанар кIватI хьанвай чкадал ра­хадай ихтияр къачун.... Агьмеда чпинбур акъвазарна, сифтени-сифте гаф къачуна А. И. Самур. III.

* гаф кьилиз акъудун гл., ни нин; хиве кьур кIвалах тамамарун. - Зи гаф кьилиз акъудда за! Ж. Мумкин я... Гьайиф хьи, алай вахтунда чун гьинал кIватI хьайитIани, рахазвай ихтилатар халкьдин вилик квай, гафар кьилиз акъ­уд тийизвай еке къуллугъчийрикай, кIвалах авачиз куьчейра гьатнавай жегьилрикай... физва. С. Муслимов. ЦицIигъ-наме.

* гаф кьулухъ вахчун гл., ни; авур меслятдилай элячIун. Адан дирибашвал, къуват акурла, Ажигьмед халуди вичин гаф кьулухъ вахчуна... А. Сайд. Кьисас.

* гаф кIвачерик вегьин гл., ни нин; авур теклиф кьи­лиз акъуд тавун. Икьван ара ахъа хьайидалай кьулухъ зи гаф абурувай кIвачерик вегьез жедач... Т. А. Мешебеги.

* гаф сиве амаз нар. тадиз. Гаф сиве амаз, цIиб цавуз акъатна. Б. Гь. Заз эвера. Сад муькуьдан гъавурда дуьз акьадай гаф сиве амаз, - Гъич санани дуьшуьш тахьай аламатдин кар акуна. Ас. М. Гъезелар. Синоним: вил акьална ахъайдалди.

* гаф чрана сивяй акъуд! мисал 'эхирдал кьван фагьум тавур ихтилат ийимир' манадин ибара. «Гаф чрана сивяй акъуд», «Гаф гарал гадармир», - лугьуда лезгийри. А. Къ. Гаф - кутугай чкадал.

* гаф чIур тавун гл., ни нин лагьайвал авун. Аскеран гаф чIур тавуна, Гьалимат гила мад буржар кьадай рекьера гьатна. Я. Къафаров. Аял буржунай... Аскеран гаф чIур тавуна, Гьалимат гила мад буржар кьадай рекьера гьатна. Я. Къафаров. Кумукьна

* гафар акъудун гл., ни 1) никай пис манадин гафар чукIурун. 2) няй фикирда авай гафар лугьун, лугьудай гьалдиз гъун.... сив ахъайна сад-садахъ галазрахун тавуна, бя­зи, рикIин къене ргазвай муьгьуьббатдин, гафар акъудна ачухдиз лугьуз тахьайтIани, са рахунзарафат тавуна акъвазиз хьун мумкин тирни мегер?.. Я. Я. Агалай сандух.

* гафарай тIеквенар [кьацIар] акъудун гл., ни нин; сада лугьузвай гафарик масада вичиз кIандай манаяр кутун. ГьикI хьайиди туш?! Хузаинар мад гьихьтинбур жедайди я?! - фялейрик гъулгъула акатна. -Гафарай тIеквенар акъудмир! Гь. Къ. Четин бахт.

* гафарик кьел тахьун гл. нин [Гуьлханум]. 'ви гафар маналу я' манадин ибара. Ви гафарик кьел ква, чамма. Амма итимриз са тарс гана кIанда. ТахьайтIа, абуру мадни чи вилик чпин нерар хкажна кьада. Н. И. Гьакимрин папар.

* гафар-чIалар сущ. ихтилатар. Чна цихъ суза ийизвай, Амай крар чна гьеле кьуру гафар-чIалар яз гьисабзавай... А. Къ. Жуьгьенар.

* гафар-чIалар хьун гл., нинни нин арада арада пис ихтилатар, рахунар хьун.

* гафара-чIалара хьун гл., вуж герек авачир, манасуз ихтилатар авун, ихтилатрал амал авун.

* гаф(ар)чIал(ар) сад авун гл., ни са нихъ галаз ятIани вири патарихъай сад-садан терефдарар хьун. Дуьньядилай кицIер вири кIватI уна, Абурухъ галаз гафар-чIалар сад уна. X. Т. Эхирдиз тамаш. Куьне вирида гаф-чIал сад авунвани? Б. Гь. Заз эвера.

* гафба-гаф нар. Гьар са гаф лагьайвал, лагьай тегьерда аваз.

* гафунал амал авун гл., ни нин лагьайвал авун. ТIвар инсан яз вич гъакIан мал, Дуьз гафунал тийиз амал... С. С. Са кас гъалтна зал Сейидай, Гафунал амал тийидай... С. С.

Страницы: 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11
© 2013-2024 · Alpania-Mez Контакты Хостинг от uCoz