| Вход | Регистрация | ||
|
Толковый словарь лезгинского языка ГУП сущ.; -ди, -да; -уар, -ри, -ра сад лагьана цIай куькIуьналди ва я хкахьуналди акъатдай къалин сес. Пичинай сад лагьана гупдин ван хьана. Р. ГУПГУПУН гл.; -да, -на; -из, -зава; -а, -ин, -рай, -мир; гупгуп авун, гупгуп тавун, гупгуп тахвун, гупгуп хъийимир гуп-гуп ийидай сесер акъатун. Шир агъур жез юзай чIавуз Гупгупда ви рикIи шад... Д. А. Балугъчи. ГУР 1 фарс, куьгь., сущ.; -ди, -да 1) кьейиди кучукун патал сурариз тухудайла, эцигдай затI, мягьфе. Гаругь устIарди лиэнриз гьазурзавай михер хандин гурдиз кьисмет жеда. И. Гь. Цлахъ-наме. 2) сурар. * гурдиз фий! межд. 'кьий' манадин ибара. ГУР 2 прил. гзаф инсанар аваз шадвилелди кьиле фидай, къизгъин, дири.. # ~ межлис, ~ мехъер, ~ мярекат. Ахьтин гур базар Тамамаз садрани акур тушир. Гь. М. Ирид югъ. Йифизни и межлис гур Секин хьанач, къалин я. Д. А. Къуьлуьн никIе. Махачкаладин толкучка. Ам, гьамиша хьиз, и сефердани гур тир. ЛГ, 1992, 31. III. * гур хьун гл., вуч къизгъин хьун, дири хьун. КIвалени ви дявед крар гур жеди. Е. Э. Гьая тийижир паб. ГУР3 гун глаголдин причастидин форма. Кил. ГУН. ГУРАР ( ГУРАРАР т-б) сущ.; -и, -а; ар, -а кьакьандиз акьахун патал кIвачер эцигдай кIарар аваз раснавай затI. Тахтадин гурари чун кьвед лагьай мертебадиз акъудна. ЛГ, 1992, 25. II.... ваз минет хьуй, чи гурарин кIане авай дакIардай жуван кIвачериз жедай са абур алай къапар акъудна алукIа... С. М. ЦицIигъ-наме. Цаварик за кутазва къе гурарар... А. С. Эхь, зав дамах гва. Гурарар гзаф тикбур тиртIани, мугьманар игьтиятдал эвичIна хъфена. И. В. Белки адан къене зунни авай жеди. # гурарин хел, гурара акьахун, гурарай эвичIун, гурарай агъуз, гурарай виниз, гурарин кьилел. ГУРБАГУР 1 туьрк, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра вагьши. Виликдай кьуьзуь кьарийри чпиз хъел атайла «ви гад кьери хьурай, хизан къалин, гурбагур!» лугьуз къаргъишардай 3. Э. Тракторист Гьажикерим. ГУРБАГУР 2 прил. вагьши. Пехъи душманди, гурбагур, Херна адал техжер, агъур. X. Т. Гьайиф Нальчик. Жегьилар квахьунин себеб вичин гурбагур стхадин кьисас къачуз атанвай Суьруья тирди лагьана. Н. А. Шагьмар. Ингье, жемятар, гъуьл аваз, ашна кьурди! Паж хана. ам чIехи ийизвайди! Ай гурбагур! А. А. Пад хьайи рагъ. * гурбагур хьуй (хьурай)! межд. кьирай, квахьрай. Синоним: сурай суруз фий! ГУРВА кил. ГИРВЕ. ГУРГУР сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра 1) кьакьандай аватзавай цин еке зул. Айибмир зун кисдач лугьуз гьамиша, Гургур кисна ГьикI авахьрай чемендиз. Ш. Къ. Айибмир зун кисдач лугьуз...2) кьакьандай аватзавай цин ван. ГУРГУРАР сущ.; -ри, -ра цIун ялавар. ГУРГЬАГУР прил. къайдасуз шад гьарай-эвер, фарашвилер. Делийрин девран я дуьнья гургьагур. Е. Э. Дуьнья гургьагур. ГУРЛУ прил. гур тир. Садлагьана акъатай трактордин гурлу сесини чи рахунар басмишна. 3. Э. Тракторист Гьажикерим. Гурлу концерт куьтягь хьана. А. Ал. Билбил. Самурдихъ гурлу сес авайди тушир, ада гурлу ятарни гьуьлуьхъ тухузвачир - чIана гъвечIи са вацI тир 3. Гь. Лезгийрин риваят. Абурун гурлу, дагълар юзурдай сес, лепе гуз, михьи, кьакьан яргъал цавариз хкаж жезвай. Р. Гь. Яргъал йисарин.. * гурлу авун гл., ни вуч гурлу гьалдиз гъун.... ада мехъерар гурлу ийидай. 3. Гь. Лезгийрин риваят. * гурлу хьун гл., вуч гурлу гьалдиз атун. Мадни гурлу жезва тIурфан, цавари марф куьззава. А. Къ. ТIурфандин йиф. Концерт гурлу хьанвай. Р. ГУРЛУВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, илера гур гьал. Межлисдин гурлувал акурла, зун мягьтел хьана. Р. ГУРЛУВИЛЕЛДИ нар. гур гьалда. Мехъер гурлувилелди фена. Р. С инонимар: гурлудаказ, гурлуз. ГУРЛУДАКАЗ нар. гурлу яз. Са вацралай абурун мехъерни гурлудаказ кьиле фена. 3. Р. ЦIийи ханлух. Ингье цIи лезгийрин милли гьерекат гурлудаказ башламшиайдалай инихъ 160 йис алатнава. А. А. Лезгистан азадвилин женгера. Синонимар: гурлувилелди, гурлуз. ГУРЛУ3 нар. гурлу яз. Ктабрай ваз шаирдин ван къведа мад гурлуз, Адан сурал алай тарни шеда мад гужлуз... А. Къ. Шихнесиран шииррин тар. Гъилевай мярекатар гурлуз кьиле фирай! Р. Синонимар: гурлувилелди, гурлудаказ. ГУРМАГЪ сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра дараматда кудай цIалай къарагъдай гум фин патал туькIуьрнавай чка. КилигайтIа, яргъал са гурмагъдай гум акъатзава. Ф. КIватIашдин мах. Заводдин гурмагъ язва, ЧукIуриз гьарнихъ гумар. А. Ф. Зарбачи Гьасан. Гурмагъда гум къалин хьанвай. А. А. Умуд. И рувалай чи кIвализ килигайла, чаз чи касни авачир ужагъдин гурмагъдай кIапIал-кIапIал гум акъатиз акунай... Къ. М. Хайи чилин таватар. * гурмагъдин гум атIун гл., нин четин гьалара гьатун, рекьидай гьалдиз атун. Вахт хьуртамиш хьана залум -АтIана зи гурмагъдин гум. А. Ал. Къула жив. * гурмагърилай гум кими тахьурай, я Ребби межд. "яргъалди уьмуьрар хьуй" манадин гафар. Сада садаз дуьа ийидайла, дагъвийри лугьуда: "Куь гурмагърилай гум кими тахьурай, я Ребби ". Ж. Гь. Лекьерин гьуьндуьрда. ГУРПНА нар. садлагьана гурп ванни галаз. Бензин экъичнавай векьери гурпна цIай кьуна. Р. ГУРУГЬ фарс, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра сад-садан къвалав гвай са шумуд инсан, къуш, гьайван. Ракъиник са гуругь кьуьзуь итимар ацукьнава. А. А. Лезгияр. - Эхирдал кьван кIелиз вучиз вуганач, юзбаши? гуругьдай лагьана сада. Н. М. Къизилдин хтар. Синонимар: десте, кIватIал, кIеретI, гапIал, къефле, тилит. * гуругь-гуругь хьун гл. вужар-вучар кIватIал-кIватIал хьун. Чпив гвай багъламаяр ахъайна, гуругьгуругь хьана, абуру тIуьнар-хьунар ийизвай. 3. Э. Муькъвел гелер. ГУРУН гл., -да, -на; -из, -зава; -а, -ин, -рай, -мир гужлу авун. Садбурун дем, межлисар хупI гурна на. Е. Э. Девран гьей! ГУРХАНА фарс, куьгь., сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра кучуддалди мейитар хуьдай чка. Гьаинлай имани кьуна мейитдихъ галаз тухуда; гьарай физ тухвана эцигна гурханада мейитни. Ф. Пачагьдин мегьтер Лукьман.... шаирди, бомбаяр хьиз хъиткьиндай, шиирар кхьена. "Гьайиф НальчикI". "Гурхана", "Ай хьана хьи, хьана", "Эхирдиз тамаш" ва маса эсерар инсанрин сиверайсивериз фена. А. С. Хуьруьг Тагьир.; ГУРЦIУЛ || КУРЦIУЛ сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра 1) кицIин шараг. Пачагьдиз вичин папа гурцIулар хайиди ван хьайила, адаз гзаф хъел атана. Ф. Акьуллу руш. Вучда вуна гьа папакай, хцикай, ГурцIул тушни эхир жедайд кицIикай? С. С. Пис папаз. Кесибди гайитIа акьул, Гьич садани ийич кьабул. Пул хьайила, кицIин гурцIул Межлисдин итим тушни бес. А. Гь. Кесибди гайитIа акьул. Яда, кицIин гурцIулдихъ зурба гьер къачудайда квез вуч авуна кIанзава? - пIузаррикай хъуьрезва Бут буба. М. Б. За бананар недач. 2) куьч., векъи гъвечIи аял.... жуван гурцIулни галаз гьи жегьеннемдиз кIантIани вач. ЛГ, 1994, 23. IX. ГУТУН гл., ни вуч квев; -ада, -уна; -аз, -азва; -уг, -ан, -урай, -амир; гутун тавун, гутун тахвун, хъийимир нин-куьн ятIани 1) патав тун, патав гваз туькIуьрун. Хъуькъверив зилфер гутуна, - зи ярдиз килиг, севдуьгуьм. Е. Э. Хвашгелди, сафагелди. Гьинай я и цIийи урусар, Гапурдив гутазвай гапур. А. С. Ленинан вил. 2) гекъигун. На зун нив гутазва? Р. ГУЧ гун глаголдин инкарвилин форма. Кил. ГУН. ГУЯ фарс, союз фикирдин дуьзвилихъ эхирдал кьван инанмшн туширвал ва я масадан фикирдиз аксивал къалурзавай гаф. И кардикай делил кьуна, СтIал Сулейман ва Эффенди Капиев дакIандайбуру, гуя Сулейманан патахъай шиирар переводчикди кхьизва лугьудай, бинесуз хабарар чукIурна. Гь. А. Поэзиядин жавагьирар яратмишайди. Гуя диде чилин къуват Атана зи гъилериз, Гуя ракъин нурар вири ЧкIана зи вилериз. Ш. Къ. Къекъвезмач зун бахтунихъ. Гуя лезги чIал квахьдайвилин ва ам туьрк чIала цIурурдайвилин гьакъиндай туьркламишунин терефдаррин фикирар Гьажибегова эсиллагь ери-бине авачирбур яз гьисабзавай... Д. Агьмедов. Хкахь тийир гъед. Синоним: на лугьуди ( налугьуди). ГУЬГ 1 прил. рагъул рангунин. Гуьг юргъа балкIан, яцIу къечIем, яргъи цIилер галай лацу шал - ингье гьа икI алама Зарбаф зи рикIел! П. Ф. Ширинбег халу. свас гъун патал гьазурнавай гуьг киярдин кIвачерикни лацу михьи ипекдин яйлухар кутIуннавай. ЛГ, 1993, 11. III. ГУЬГ 2 гуьн глаголдин эмирдин форма. Кил. ГУЬН. ГУЬГВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера гуьг тир гьал. ГУЬГЪУЬНА нар. вилик физвайдан кьулухъ пата. Хуьруьз хъфидайрекье ам датIана гуьгъуьна жедай. Р. * гуьгъуьна амукьун гл., вуж агъуз тир дережада хьун. Малум тирвал, чапхунчи халкьар чпин медениятдай ацукьай халкьарилай хейлин гуьгъуьна амукьун адетдин кар тир. Р. Р. Лезги халкьдин игитвилин эпос. * гуьгъуьна гьатун гл., вуж нин 1) гуьгъуьнал алаз атун. Ахпа, фу тIуьна куьтягьайла, зи гуьгъуьна сад гьатна. Т. А. Мехъер куьтягь тахьанмаз. 2) писвал ийиз алахъун. Гьамидаз вичин гуьгъуьна душманар гьатнавайди аквазвай. А. А. Пад хьайи рагъ. Вучиз ам Шагьдагъларин яйлахра хипен суьруьйрин гуьгъуьна гьатнава? Р. Гь. Лацу цавун кIаник. * гуьгъуьна къекъуьн гл., вуж нин квачир тахсир кутаз алахъун. Ви гуьгъуьна къекъведа ам - ви кьил нез. Е. Э. Пис паб. * гуьгъуьна хьун гл., вуж нин 1) са кардин къайгъудик хьун. Эгер вахтундамаз чун чи халкьдин месэлайрин гуьгъуьна тахьайтIа, мумкинвилер, гьа и чIавалди хьиз, гъиляй ахъаяйтIа, аквазнитаквазни лезгийрин дибнидувул хкатдай чкадал къведа. ЛГ, 1992, 25. II. 2) са низ ятIани писвал ийиз алахъун. ГУЬГЪУЬНАВАЗ. [< гуьгъуьна аваз] рах., нар. кьулухъ галаз, вилик кваз физвайдан гуьгъуьна аваз, гьадан гелера аваз. Рушан гуьгъуьна аваз вични булахдихъ фена, руш гуьзлемишиз акъвазна. А. И. Самур. Зарлишанан гуьгъуьнаваз Гуьлханум, Розалия, Селим ва Ремихан къведа. Н. И. Гьакимрин папар. Муькуь дишегьлини, - «ох, эти грузины, ох, эти грузины», - лугьуз, кьил са шумудра галтадарна, адан гуьгъуьнаваз рекье гьатна. Т. А. Мехъер куьтягь тахьанмаз. Синоним: гелеваз, гуьгъуьналлаз. ГУЬГЪУЬНАЙ 1 нар. далу патай, кьулухъ патай. Ам зи гуьгъуьнай акъатнач. Р. ГУЬГЪУЬНАЙ 2 нар. са кар хьана алатай вахтунда. Гуьгъуьнай ракьун рекъив гвай векьин чка, пенсияда авай анин сагьибдин ихтияр аваз ядайла, мад дявеяр акъудна... Т. А. Мехъер куьтягь тахьанмаз, ГУЬГЪУЬНАЛЛАЗ [>гуьгъуьнал алаз] рах., нар. кьулухъ галаз, вилик кваз физвайдан гуьгъуьна аваз, гьадан гелера аваз. Фекьи рекьиз экъечIнамазди, адан гуьгъуьналлаз гачални, вичин яцар вилик кутуна, никIел фена. Ф. Кесибдин хва Къагьриман. Фекьи рекъиз экъечIнамазди, адан гуьгъуьналлаз гачални, вичин яцар вилик кутуна, никIел фена. Ф. Кесибдин хва Къагьриман. Кьве патахъни ракIарар ахъа хьана сад садан гуьгъуьналлаз экъечIавай инсанар Насруллагьаз гьич садрани акурбур тушир. А. Исм. Алукьдай ахвар.... чуй адан гуьгъуьналлаз теспача яз кабинадиз гьахьна. Т. А. Мехъер куьтягь тахьанмаз. ГУЬГЪУЬНИЗ 1 посл, глаголдалди лагьанвай гьерекат кьилиз акъатайдалай ахпа мана гузвай гаф. Сефер халуди вичин суьгьбет куьтягьна ва са тIимил вахтунда кисна акъвазайдалай гуьгъуьниз ихтилат давамарна... А. Р. ЦIапан. Дагълара, цIуд лагьай класс куьтягьайла хьайи межлисдилай гуьгъуьниз, рекьяй акъудна ва тухуда лугьуз секинарна. А. М. Киф атIайди. Ширин шей хуьрек тIуьрдалай гуьгъуьниз ишлемишун хъсан я. ЛГ, 1994, 1. IV. Идалай гуьгъуьниз хъувур я зарафатри, я кьавалри ягъай авазри, я давам хьайи тIуьхьунри гзафбуруз дад хганач. Т. А. Мехъер куьтягь тахьанмаз. ГУЬГЪУЬНИЗ 2 нар. вуж-вуч ятIани вилик физвайдан кьулухъ галай терефдиз, патаз. Мугьмандиз физвайдан гуьгъуьниз гьарайдай туш. Р. Мегьамедрасула юлдашрин гуьгъуьниз агакьариз тади къачуна. А. И. Самур. - Агь хаин! лагьана тфенг кьуна душмандин гуьгъуьниз чукуриз гьазур хьана. А. И. Самур. Са сеферда йифен угърийриз за жув тек туширди чирун патал - "Зи юлдашар ружаяр гваз кьабандин гуьгъуьниз фенва, исятда хкведайди я " - лагьанай. М. Жалилов. "... Фу гайиди я гьамиша". ГУЬГЪУьнин прил. са кар хьайи вахтунилай ахпагьан. Гуьгъуьнин йисара Теймур муллим Забит Ризванов, Иззет Шарифов, Байрам Салимое, Ядуллагь Шейдаев, Лезги Нямет хътин писателрихъ галаз Москвадиз, Хрущеван кьабулдиз фенай. М. М. Лезги тIвар алатIа. Дяведилай гуьгъуьнин четин йисара и журналар арадиз атун зурба вакъиадиз элкъвена. Самур, 2002, № 23. Ватандиз авай кIанивилин дережа, чи халкьарин дуствилин дережа ва дяведилай гуьгъуьнин цIийи уьмуьр гегьеншдаказ ва къешенгдиз къалурна кIанзавай. Ж. Лезги эдебиятдин гуьзгуь. ГУЬГЪУЬНЛАЙ нар. са кар хьайидалай кьулухъ. Башламишна къада къавум, Эвел гафар акваз иер. Гуьгъуьнлай тух жеч а залум. Чир хьухь, Фекьир, адан тегьер. С. С. Инсафсуз къавум. Гуьгъуьнлай алверчивиликни ктканай. Амма гьукумдарри чпин а жадувал далдаламишдай кIевивилер авурла, и рекье къаних амалрални гуьл хьанай. Т. А.. Мехъер куьтягь жедалди. ГУЬГЬУЬЛ туьрк, сущ.; -ди. -да; -ар, -ри, -ра инсандин къенепатан умуми гьал. Зи шад гуьгьуьл фена бада. Е. Э. Назлу Дилбер. Тамам экв ачух тахьанмаз хьайи и агьвалатди са кьадар мензилда учительницадин гуьгьуьлар чIурна. А. А. Умуд. ЦIийи йисан вилик КIварчагъ дередин НуьцIуьгъринни Экенрин хуьрерин агьалийрин гуьгьуьлар иллаки кIубан тир. ЛГ, 2001, 11. I. Синонимар: кефи, гевил. * гуьгьуьл(ар) ачух хьун гл., нин жув хъсандиз гьисс авун. Гуьгьуьл ачух къар гьинава? Е. Э. Дуьньядиз. Далуйрихъ лацу сиргъаяр авадарнавай дарги Кьуьлерал, келегъаяр алай лезги... маса гьевескарар аквазвай инсанрин гуьгьуьлар гьасятда ачух жезвай. Н. Медиков. Яран суварар меркезда. * гуьгьуьл дар хьун гл., нин гьал пис яз гьисс авун. Гьар са чIавуз адан гуьгьуьл дар жеди. Е. Э. Кьве паб. * гуьгьуьл кьун [къачун] гл., ни нин 1) гуьгьуьл хъсанарун. Гьалимата вичин кьве йиса авай Малик гьана Сулейманан кIвализ ахъайна, вични гьар юкъуз гьаниз къвез, гададин гуьгьуьл къачуз, хъфиз хьана. Я. Къафаров. Аял буржунай. 2) башсагълугъвал гун. * гуьгьуьл(ар) хун гл., ни нин кефи(яр) чIур хьун. Нече шумуд рекъибарин гуьгьуьлар хана, Зулжалал. Е. Э. Чуьхвер. Гьайиф, цацар сухна на заз, зи шад гуьгьуьл хана, яр. Ш. Къ. За вав вугай вири сирер... Гуьгьуьл хана, руш, вуна зи, рикIе чIулав хал авуна. И. И. Вавни икьван наз жедани. Дугъри ксар, дуьньядикай ХупI гуьгьуьлар ханавачни! Ш. Ю. Чи девирдин манияр. * гуьгьуьлда эцягъун гл., ни нин хатур амукьдай, бейкеф жедай гаф лугьун, кар авун. Эцядач за ви гуьгьуьлда... Е. Э. Я бахтавар. ТIеатдикай хана гуьгьуьл. X. Къ. Дуьньядиз. ГУЬГЬУЬЛДАЛДИ нар. хуш аваз, хушуналди. Стха гуьгьуьлдалди армиядиз фенай. Р. Синоним: хушуналди. Антоним: гужуналди. ГУЬГЬУЬЛЛУ прил. вичин разивал, хушвал авай, разивилелди, хушвилелди кьиле физвай, тухузвай. Гуьгьуьллу яз аскервилиз Физвай чи хва хушуналди. X. Т. Бубадин тапшуругъ. Гуьгьуьллу дружинникарни кардик кутун хъсан я. ЛГ, 1992, 20. Х. Лезгийри ва лезги чIалан группадик акатзавай маса халкьари араб, туьрк ва къёцепатан маса чIалар чирун абурукай гьар садан гуьгьуьллу ва кьилдин вичин кар я. ЛГ, 1994, 16. IX.... за атлуяр кIватIун ва абур Варшавадиз ракъурун лезгийривай тIалабдач. Гуьгьуьллу кар я. КIандатIа къведа, кIандачни- тухудач. А. А. Лезгистан азадвилин женгера. Антоним: мажбур. ГУЬГЬУЬЛЛУВАЛ сущ.; -или, -иле гуьгьуьллу гьал. [Буржум]. Юлдашар! Калхузар, Ленина къалурайвал гуьгьуьллувилин бинедал алаз туькIуьрзавайди я. Гь. Гь. Колхоз. Гьар са карда гуьгьуьллувал герек я. Р. И кардал газетдин вири работникрин гуьгьуьллувал, кьарувал, ашкъилувал лугьуз тежер кьван екеди тир. Г. Ханов. Абадлувални агьваллувал патал. ГУЬГЬУЬЛЛУВИЛЕЛДИ нар. гуьгьуьл аваз. Абуру кьведани гуьгьуьллувилелди дяведиз фин кьетI авуна. Зэ Э. Рекьер сад туш. Зоя Космодемьянская фашистри кьена лагьай ван галукьайла, чун, Дербентдин Педучилищеда кIелзавай са десте рушар, гуьгьуьллувилелди фронтдиз фена. ЛГ, 1997, 1. I. Синонимар: гуьгьуьллудаказ, хушуналди. ГУЬГЬУЬЛЛУДАКАЗ нар. гуьгьуьллувал кваз. # ~ кIвалахун, ~ армиядиз фин. Захъ галаз чи хуьруьнви Рустамов Пирвилини вичин гададиз армиядиз фимир лугьуз алахъна, ятIани омни ашкъи рикIе аваз гуьгьуьллудаказ фена. ЛГ, 1994, 1.1 V. Темиршагь хътин ксар уьлкведин кьенепата авай татугайвилери, къайдасуз кIвалахри истемишзавайтIани, жегьил хуьре акъвазнач, ам гуьгьуьллудаказ фронтдиз фена. Р. Исаев. Адан уьмуьр давам жезва. Синонимар: хушуналди, гуьгьуьллувилелди. Антоним: гужуналди. ГУЬГЬУЬЛСУЗ цI., сущ.; -да. -да; -ар, -ри, -ра жуван хуш, разивал авачиз са кар масада кьилиз акъудиз тазвайди. Эхирни генерал Реутан векил Кьасумбегдиз кавхайри лагьана: къе "гуьгьуьллубур" яз Варшавадиз атлуяр ракъурайтIа, пака Реута гуьгьуьлсузарни ракъурун тIалабда". А. А. Лезгияр азадвилин женгера. Страницы: 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 |
| |||||||
|
