| Вход | Регистрация | ||
|
Толковый словарь лезгинского языка ГУГУРТ сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра техникада ва медицинада ишлемишзавай цIай кьадай химический элемент. Алатда цIай, алатда гум гугуртдикай хкатай, Бес зи цIай гьикI туьхуьрда за, ви хурудив агатай. Ж. Байрамалиев. Игулар. ГУГУЦ сущ., векъи; -а, -а; -ар, -ри, -ра нив пул къазанмишун патал вичи вич эркекдин ихтиярда твадай дишегьлиди. ГУГЪРИ нугъ., сущ. шефтел(ар). Саимат яз, гугърияр Битмишзава багълар... Ш. Ю. Зи алакьунар. ГУД, ГУДА, ГУДИ гун глаголдин къведай вахтунин формаяр. Кил. ГУН. ГУДУН гл„ каузат.; -да, -на; -из, -зава; -0 || -а, -ин, -рай, -мир гуд тавун, гуд тахвун, гуд хъийимир кIарас шуькIуь ва я яцIу кьиляй кьве патал паюн. # кIанчI ~, шалман ~; 2) куьч. гатун, кьин фикирда аваз гьелягь кьун яз ишлемишдай гаф. За вун гудда, кьей хва!. Р. ГУЖ туьрк. сущ.; -уни, -уна; -ар, -ари, -ара 1) къуват, са затI авай гьалдай маса гьалдиз гъидай зегьмет. Са кIусни гуж авай туш ви гафарихъ, Гьуьрметзава къе заз кесиб халкьари X. Т. Экуь варз. Чи везифа Кар гьа икI кьун - КIватI авуна чи гуж: , къуват, Эцигна лап вири къудрат, Гьужум авун, гьар пад ягъун.... А. Ф. Рекьерин зарбачияр. Ваъ. Жезвач кат. Куьз лагьайтIа, Азадвилив зигьинсуз КутIуннава гуж: авайда Къе зи кIвачгъил эркинсуз. А. Къ. Манкъурт. 2) вуж-вуч гьатнавай четин гьал, заланвал, туькьуьлвал. Адамалай инихъ бендедиз тахьай Гуж: хьана заз икьван пар, эй, гуьзел. Е. Э. Эй, гуьзел.. ВацIун а пад я Мамрачар, Циф алай физ жеда гужар... С. С. Са хъуьтIуьз чна самун алаф кьит хьуникди гишила амукьай колхоздин гамишар текьин паталди тамай къалчамагар гъиз хьанай. Са инсанар ваъ, гьайванарни гишила амукьдай гужар акуна чаз... М. Желилов. "... Фу гайиди я гьамиша". 3) куьч. истисмар. Эмин... гужунин, зулумдин, инсафсузвилин душман хьана. М. М. Гь. ТуькIуьрайдан патай. Синонимар: аман, зур, къуват, такьат, энергия. * гуж авун гл., ни низ; 1) къуват эцигун. Акьулди гьакI атIуналди, Гуж: ийиз вуна тIуьналди... С. С. 2) туькьуьлвал, заланвал гун. Гагь хузар хьиз, гагь на чIижер, Гуж мийир чаз эхи тежер, гьар атайда вичиз ичер АтIуз недай багъ я, Къафкъаз. С. С. Къафкъаз. * гуж гъалибун гл., ни нел; къуватдалди рафтарвал авун. За жувани цекврелни гуж гъалибнач, Асландивни кIур гуз тунач жувазни. М. Б. Хайи ватан, хайи макан... * гуж хьайиди $, рах. дишегьлияр сад-садав рахадайла, наразивал къалурдай ибара. Са затIни алан, гуж: хьайдал! Ваз адан, къазран хам хьиз, хар акъатнавай кьецIил ютур акуначни, кьин тавур вах? Ш. Исаев. «Кпул я, вах». * гуж тахьайди $, рах. дишегьлияр сад-садав рахадайла, наразивал къалурдай ибара. Я гуж: тахьайди, чаз къе и ник куьтягьиз кIанзава. Пака гьа амукьай са шумуд бафадиз килигна, мадни иниз гьикI хкведа. Р. Гь. Лацу цавун кIаник. [Зарлишан]. Кис, гуж тахьайди! Ваз чи кьилел вуч акъудиз кIанзава? Н. И. Гьакимрин папар. * гужа кьун гл., вуж сагъсуз хьун. - гьа йисара вилик хьран цIай, кIаник, хъуьцуьгандин ериндал, къайи къван, кьулухъни аязни къай хьана, зун гужа кьуна. Ш. Исаев. Кьисмет хьанач. * гужа-гуж нар. четинвилелди. Къуватсуз кIвачерал са гужа-гуж акьалтай Рамазана вичиз регьят хьайиди гьиссзавай. А. И. Вацран мичIер. Э... эгь, - къари са гужа-гуж: месин кьилиз хкаж хьана. Ж. Гь. Кьвед лагьай шикил. Къе зи заместителдин вацран мажибдихъ гужа-гуж кьве шешел гъуьр маса къачуз жезва. А. Саидов. Демократиядин сифте тарс. Бабам вичин председателдихъ гужа-гуж: агакьзавай. А. Р. ПIинияр. * гужа гьатун гл., вуж четинвиле гьатун. Хъел кваз къарагънай и къужа, Адан крар гьатна гужа. С. С. * гужан азар сущ.; иви галаз къен финин азар. * гуж-баладалди нар. гзаф четинвилер аваз. Са гуж-баладалди фекьи кIвализ ахъайна. Ф. КьепIина тур фекьи. Гьамиша кьенятдал яшамиш хьана, эхир са гуж-баладалди са тIимил пул кIватIна... С. С. Жувакай ихтилат. Заз Вейнеран заводда са гуж-баладалди кIвалах гьатна. А. Раджабов. ЦIапан. ГУЖАН прил. къуват желбна кьилиз акъудиз тадай. Им тушир ханарин гужан бигер, Я кулакрин истисмардин алчах мел. А. Ф. КьатI-кьатI авур зунжурар. Юсуф ханди, вичин адет тирвал, ам чиник гужан хъвер кутуна кьабулзава. Сажидин. Ярагъви ашукь Уьзден. ГУЖЛУ прил. 1) гзаф къуват авайди. # ~ пагьливан, ~ машин, ~ трактор. Им тракторист зарбачи, Гужлу, кьакьан, жанлу итим... А. Ф. Эм-Тэ-Эс. Гужлудаказ рахайла цав, Къваз хьанайтIа гужлу марф. А. Ал. Бендер. 2) мягькем. Хуьруьн къвалав вацIал цIийи гужлу муьгъ Эцигнай вичин гъилел кьуна къунжар. А. Ф. КьатI-кьатI авур зунжурар. 3) къуват желбна кIандай. Ихьтин гужлу кIвалахди виликдай дарвиле авай лежберар хъсан доходрин иеси авуна, хъсан агьваллу уьмуьр яратмишунин женгиник кутуна. А. Ф. Риза. Синоним: къуватлу. Антоним: зайиф. * гужлу авун гл., ни-куь вуж-вуч 1) къуват(ар) артухарун. Вахт-вахтунда малариз ем гуни абур гужлу авуна. И. Къ. Заза. Гужлу хъийиз рикIин ялав, Гьахьна дидед хурудиз. А. Къ. Тарари кьил кьадайла тик... 2) ери артухарун. [Буржум].... куь цIийи тешкил жезвай артель гужлу ая. Гь. Гь. Колхоз.... и бахтавар уьмуьр яратмишай совет власть мягъкемарун мадни гужлу авун патал женгиниз эвериз хьана. М. М. Гь. ЧIехи шаир. Зи фикирдалди, Лезгистандин кьилин газет гужлу авун чарасуз я. ЛГ, 1992, 15. II. 3) миянарун. Кьукади чил гужлу ийида. Р. * гужлу сесер граммат., сущ.; паб, там, кам гафарин сифте кьиле авай ачух тушир вансуз [пп] [тт] [кк] сесериз лугьуда. * гужлу хьун гл., вуж-вуч 1) къуватлу хьун. - Бес за вучта? Лам кьарада акIайла, иеси гужлу хьана кIанда лугьуда, алава хъувуна Гьамида. 3. Э. Мехъер кьул туш. 2) артух хьун. Гьикьван туькIвей кьариблухда хьайитIани, рикI гъамлу, дерт гужлу хьанмазни, инсанди ватандихъ ялда. А. А. Къубудиз яд къвезва. 3) миянлу хьун. Чил гужлу хьанва. Р. * гужлу чил сущ.; бегьер гудай чил. Гужлу чилер, михьи къуьлер кIан я заз... А. Б. ЦIийи йис. ГУЖЛУВАЛ сущ.; -или, -иле 1) къуватлувал. Машиндин гужлувал акунрай чир жезва. Р. 2) мягькемвал. Цларин гужлувал къавук квай рельсери къалурзава. Р. 2) ктаб, сущ.; чIалан сесерин лишанрикай сад. Лезги чIалан вансуз фонемаяр пайзавай муькуь къаншарвал "гужлувал-зайифвал " я. Р. И. Гайдаров. Лезги чIалан фонетика. Синоним: къуватлувал. Антоним: зайифвал. ГУЖЛУДАКАЗ нар. мягькемдаказ. Гужлудаказ рахата цав, Къваз хьанайтIа гужлу марф. А. Ал. Бендер. ГУЖЛУ3 нар. гужлу яз.... марф лагьайтIа акьван гужлуз къванвай хьи, дагъдин хурар чухурчухур авунай. А. Ф. Лянет. - Ктабрай ваз шаирдин ван къведа мад гурлуз, Адан сурал алай тарни шеда мад гужлуз... А. Къ. Шихнесиран шииррин тар. ГУЖУНАЛДИ || ГУЖУНАЛ рах., нар. 1) къуват желбна. А абдалдиз чавай вуч жеда? Гужуналди адавай пул къакъуддани? И. И. Сирлу межлис. Хъшахъша, - Абида руш, гъиликай кьуна, гужуналди хутахзава. Гь. Къ. Магьини Дилбер. Са теменди гужуналди Ажалдивай къахкъуддай чан. Ш. Къ. Алагуьзли. Синоним: зуруналди. 2) разивал авачиз, хуш тушиз. Гужуналди зун бубади гайитIа, Ахпа ам я эхирдуван, невжеван. Е. Э. Серманазахъ галаз суьгьбет. [ЦIарухва]. ДакIанздакIанз гужунал лежберар калхузриз чIугун партидин, Ленинан цIар чIурун я. Гь. Гь. Колхоз. Гужуналди колхоз авун туш мумкин. А. Ф. КьатI-кьатI авур зунжурар. - Куьне зун гужуналди нехирдив ракъур ийизва, амма окIан ман малариз "ишт, вагьа" ни лугьудатIа. Г. Агьмедбегова. Нехирбан. 3) гьихьтин ятIани амалралди. Саиматаз гила гужуналди тарарив гьар йисуз бегьер гъиз таз кIанзава. С. М. Маяк Саимат. Адалатсуз гьакимри зун гужуналди и мусибатдин кардик тахсиркар авунва. Къ. М. Дагъларин деринрин булахар. ГУЗ гун глаголдин мурадвилин форма. Кил. ГУН. ГУЗАнИ) сущ.; -ди. -да; -ар( яр), -ри( -йри), -ра( -йра) суварриз чрадай, вичин чиниз дуьдгъверни пасукI яна гьазурдай элкъвей еке ва яцIу фу. Хунчайрани авай гьа; иситIаяр, мехкIуьт, шуьреяр, гузанияр, нутIуф, рганвай верчер ва маса ширинлухар. Н. Меликов. Яран сувар меркезда. ГУЛ сущ.; -уни, -уна; -ар, -ари, -ара стун. Сувар гурарай агъуз эвичIна, ада гулунихъ галай фонардиз гъил авуна. А. И. Вацран мичIер. ГУЛГАНЧI кил. ГУГЛАНЧI. ГУМ сущ.; -ади, -ада -ар, -ари, -ара куз, цIай квай затIунилай цавухъ хкаж жедай чIулав, вили рангунун пар. # вили ~, гурмагъдин ~, чIулав ~: гумадин ни, гумади рутIун. КилигайтIа, яргъал са гурмагъдай гум акъатзава. Ф. КIватIашдин мах. Ава кьван вахъ ажеб гьунар, Гум аршда, цава, самовар. С. С. Самовар. Сада садаз дуьа ийидайла, дагъвийри лугьуда: "Куь гурмагърилай гум кими тахьурай, я Ребби ". Ж. Гь. Лекьерин гьуьндуьрда. * гум атIуй (атIурай) межд., нин «кьирай» манадин ибара. Адан гум атIуй! Р. * гум атIайди! & 'кьейиди, кечмиш хьайиди!' мана авай экъуьгъун ( дишегьлийри ийидай). ГУМА гл., нив вуч гьелелиг ама. Зав гьелелиг пул гума. Р. Гадаяр бубадин патав гума. Р. Са кьве манат гумаз, ахлад хуьруьз. Р. Ящик гьа за эцигай цлав гумай. Р. * гумай-гумачир нар. амай кьванди вири санлай. Гумай-гумачир 50 манат цуькI хьана. А. Рамазанов. Рагъ авай юкъуз тарашна|| ЛГ, 1999, 18. III. ГУМАЗ, ГУМАЗМА, ГУМАЙ гума глаголдин формаяр. Кил. ГУМА. ГУМРАГЬ фарс, прил.; 1) шад. Вич гумрагь тир бязи тарта, Яхун хеб мурдар аквада. С. С. Бязи тарта. Гумрагь нуькIвери чпин манийрик кикянавай. 3. Э. ВацIал кьеб. 2) бегьерлу. # ~ чил, ~ ник. * гумрагь авун гл., ни вуч гумрагь гьалдиз гъун. * гумрагь хьун гл., вуч гумрагь гьалдиз атун. Нянин кьезил щагьвар гумрагь я. М. В. Вацран ягъун. ГУМРАГЬВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера гумрагь гьал. Синонимар: шадвал, бегьерлувал. ГУМРАГЬВИЛЕЛДИ нар. гумрагьвал хас яз. Синонимар: шадвилелди, бегьерлувилелди. ГУМРАГЬДАКАЗ нар. шаддаказ, зирингдаказ. Синонимар: шаддаказ, бегьерлудаказ. ГУМУКЬУН гл., нив вуч; -да, -на; -из, -зава; -0 || -а, -ин, -рай, -мир; гумукь тавун, гумукъ тахвун, гумукь хъийимир авай гьалда, чкада дережада амукьун. Нагагь ваз гуз кIан хьайитIа несигьат, Гумукьич вав гьич шариат, я терикъат. Е. Э. Гьая авачир паб. Ирид йисахъ агакьдалди зун гьадан патав гумукьна. С. С. Жувакай ихтилат. Сана девлет алахьайтIа кьилелай Ана крар адалатдив гумукьдач! И. Ш. Кьудар. ГУН гл., ни вуч; -уда, -ана; -уз, -узва; це, -ун, -урай, -умир; тагун ||гун тавун, тахгун ||гун тахвун, хугумир ||гун хъийимир 1) жуванди масадаз хьурун, масадан ихтиярда тун. Гуьнуь гвай рушариз ширинлухар гудай: какаяр, пампасияр, шуьреяр, пахлаваяр, иситIа ва гьич са затIни тагудай кIвалерни жедай. Р. Гь. 2) нез тун. Эмина вун туна течиз, Авачир алафар гуз хуьз. Е. Э. Яру яц. 3) пулунихъ алвер авун. 3ид лугьун я: гатIунмир вун сифтедай, Кал туш ам гуз къачудай гьафтедай. ЦIинин ичер ужуз гана. 4) гъуьлуьз фидай, тухудай ихтияр гун. Ви стхайри, акьрабайри, Вун масадаз гана гила ман. Е. Э. Эй, зи гуьзел. ХупI четин я, кIан хьайила тагайтIа... Е. Э. Аман яр. Къариди кичIез-кичIез лагьана: "Пачагь, вун сагърай, гайитIа, вуна гуда, тагайтIа, гудач. Зун зи гадади, вичиз ви руш це лугьуз ракъурнавайди я.. Пачагьди лагьана: "За ви гададиз зи руш гуда, атана вичин лишанар кутурай". Ф. Нехирбандин акьуллу руш. Рушарикай сад чаз гудачни? А. А. Пад хьайи рагъ. 5) куьч. бахтар, девлетар хьун. Зи патахъай гъейрибуруз гайила, Вуч лугьуда бес куьне Зулжалалдиз? Е. Э. Азиз дустар, кил. игдачни зи гьалдиз? * акьул ~, арза ~, бегьер ~, гаф ~, гъил ~, дад ~, даду ~, жаваб ~, жаза ~, зиян ~, къван ~, кьил ~, кьуьл ~, кIур ~, маса ~, пIагь ~, рагъ ~, рехъ ~, рум( ар) ~, тарс( ар) ~, тербия ~, хабар ~, хийир ~, чам ~, яб ~, яд ~, ГУНАГЬ 1 фарс, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра 1) ислам диндин шариатдин тIалабун кьилиз акъуд тавурла, Аллагьдин патай туьнбуьгь, жаза. Я шукур хьуй, я, Сад Аллагь, ваз, ГьикI фида чун гунагьар гваз? Е. Э. Эмина, вич рекьидайла, лагьай чIал. ЧIугваз тамир на зав и агь, Кьабул мийир на и гунагь. С. С. Регъуьхбан. Фу чин кIаник кваз эцигун, чилел вегьин, ишлемиш тавуна баят яз тун гунагь яз гьисабзава. ЛГ, 1992, 23. IV. 2) тахсир. Жув гунагьрин кIватI яз, масад айибнач, Гаф лагьайдаз жаваб гана алазни. М. Б. Хайи ватан, хайи ватан... ГУНАГЬ 2 прил, гунагьар къведай. Абу Сайд аль-Хадриди пайгъамбардин гафар рикIел хкизва: "Дишегьлидин патавай хтана, адан сир ачухзавай итимди Аллагьдин вилик лап еке гунагь кар ийизва". Диндикай суьгьбетар || Самур, 1994, № 3. ГУНАГЬКАР фарс, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра 1) гунагь тир кар авурди. Исятда акьван гунагькарар ава хьи! Р. 2) гунагь къведай гьерекат, кIвалах. Чарадан шей чуьнуьхун гунагькар я. Р. ГУНАГЬКАРВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера гунагь жедай кардан гьерекат, гьал. Кьейидакай чIурукIа рахун вири халкьари еке гунагькарвал яз гьисабзава. К, 1991, 1991.I. ГУНАГЬКАРВИЛЕЛДИ нар. гунагькарвал хас яз, винелай хъсан къалуриз, кIаникай чIуру, гунагь тир крар ийиз, алцурариз. ГУНАГЬСУЗ прил. 1) гунагь(ар) квачир. Жегьил шаирдин лирика гунагьсуз гъвечIи аялдин Хъвер хьиз михьи я. И. Гь. Зун. 2) тахсир квачир, тахсирсуз. Им яни, къанлу, квехъ авай закон - Гунагьсуз ислягь инсанар тукIун?! X. Т. Гурхана. Гьар гьалда, абур Кореядин гунагьсуз аялрин ва дишегьлийрин ивидай ктад хьанвай. М. М. Гьажиев. ЧIалан илимдин гьакъиндай... ГУНАГЬСУЗВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера гунагь квачир гьал, гунагьсуз гьал. Хабарсуз вичел акьалтнайтIа чан, Гунагьсузвилиз гуз жедай ви тIвар. А. Къ. Хабарсуз... ГУНГ 1 сущ.; -уни, -уна; -ар, -ари, -ара 1) вагьши гьайвандин (вакIан) свах, кIир. Къабанди зверна атана яцран къвала гунг эцяна. Р. 2) дишегьлидин кьилел алай чIарар хкажна туькIуьрнавай кьакьан кIватI. ГУНГ 2 фарс, сущ.; -уни, -уна; -ар, -ари, -ара са чкадай маса чкадиз чиликай яд тухун патал ишлемшпдай хъенчIин турба. Советар жедалди чи хуьруьз гунгара авай булахрин ятар гъанвайди тир. Р. Еке варар, кьакьан паруяр, Билбилахуьруьн сергьятдай гунгара аваз гъанвай кьайи цин булах, гьаятда са кьадар яд кьадай гьавиз, кьакьан гурар адаз гьа гада вахтара хьиз таниш язмай. С. Ярагъви ашукь Уьзден. ГУНИ ||ГУЬНУЬ сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра чIемел йисуз чими йикъар гун тIалабзавай ракъинин гъуцран тIвар. Афни, кIешниш низ кIанда? Чи Гунидин сивериз. Ф. Гуни гвай рушариз ширинлухар гудай: какаяр, пампасияр, шуьреяр, пахлаваяр, иситIа ва гьич са затIни тагудай кIвалерни жедай. Р. Гь. Чун чаз килигайла. Атлу бубади Жалилаз пешапаякайни, гуьнуьдикай суьгьбет башламишна... А. Сайд. Пешепайни гуьнуь. ☼ Атлу бубади «гуьнуьдикайни» суьгьбет авуна. - Марфар къваз чIимелвилер хьайила, чан хва, инсанри гуьнуьяр акъудна. «Чаз рагъ кIанда, ша рагъ» лугьуз, рушари кIарасдин еке кавча тIурунал пекер алчударна, ам са нинидиз ухшар авуна куьчейра «пешапай» къекъуьрай жуьреда къекъуьрдай! Амма «гуьнуьчидин» кьилелай яд иличдачир ва абуру ихьтин мани лугьудай: «А гуьнуь, гуьнуь, гуьн герек, МискIида угълан герек! Цифер, марфар анихъди, Ракъар, варцар инихъди! Чи «гуьнуьдиз» рагъ кIанда, Чи мекериз чIем кIанда, Чи гатIариз къуьл кIанда... Гьей! Амин, рагъ атуй!». ИкI лугьуз гьабурни куьчейра къекъведай. А. Сайд. Пешепайни гуьнуь || Бубадин кIвал. Махачкала, 1977, ч. 106. ГУНУГ сущ., -и, -а; -ар, -ри, -ра садан ихтиярдай масадан ихтиярдиз са вуч ятIани аватун. Вич ктIайд яз, гунуг масан, Рекьиз къаст я вид зи хзан. С. С. ГьажикIа. Алишвериш, гунуг, къачун - Кьасумхуьр базар чка я. С. С. Я гунуг течиз, я къачуз, Я багьа течиз, я ужуз, Гафар зурба, серфе ажуз, Ихьтин мехеннат кими жеч. С. С. Эхир азият кими жеч. Анин къене гунуг, къачун вуч я гил? А. Гь. Хабар це. Страницы: 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 |
| |||||||
|
