Вход | Регистрация
Лезгинский язык: Грамматика · Словари · Разговорники · Библиотека · Форумы

Толковый словарь лезгинского языка

· А · Б · В · Г · Гъ · Гь · Д · Е · Ж · З · И · Й · К · Кh · КI · Къ · Кь · Л · М · Н · О · П · Пh · ПI ·
· Р · С · Т · Тh · ТI · У · Уь · Ф · Х · Хъ · Хь · Ц · Цh · ЦI · Ч · Чh · ЧI · Ш · Ы · Ъ · э · ю · я ·


ГИРАВ 1 фарс, куьгь., сущ.; -ди, -да 1) бурж вахкудайди тестикьарун патал арадал эцигдай къиметлу затI. Нефсерни чи кьиникь патал гирав я. Мехкерви Шихмегьамед. Дустуниз. 2) мерж. Синонимар: залук, замин, чардума.

* гиравда эцигун гл., ни вуч вичи бурж вахкудайдан лишан яз са вуч ятIани тайин вахтуналди масадан ихтиярдиз вугун.... агъа Кевсера, вич гишила рекьиз акурла, чIуру хуьруьк квай къад рипедин ник, вичин багъ гиравда эцигна завай са вад рипе къуьл тухвана. С. С., С. Мусаиб. СтIал Саяд.

ГИРАВ 2 сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра дагълара экъечIдай, недай набатат.

ГИРВАНКА || ГИРВЕНКА фарс, сущ.; -ди, -да 1) 400 грамм. Гирванка кьел Кьулан вацIуз Вегьиналди кIуь жедайд туш. С. С. Ахмакьвал пис четин тIал я. Гирванка са абасидихъ жагъида. X. Къ. Чай. Беговни Марина меслят хьана хьи, къенфетар Маринади вичи къачуда. Амма Беговаз кIанзавай кьван кьадар - къад гирванка гзаф я. А. А. Пад хьайи рагъ. 2) 400 граммдин заланвал чирдай ракь, кьван. Гьич са затI туш алишвериш - А гирвенка, терез, лежбер. С. С. ПIуз хъуьрезвай лежбер. Накьни ада гъайи и дегьекдин магьсулрикай Тамам 45 гирвенка гъери кими тир. Ж. Эфендиев. Азадвилин рекье.

ГИРВЕ || ГУРВА фарс, сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра 1) жагъунин цацариз кIур гана фидай рехъ авунвай чка. Аялар салаз гирведилай атана. Р, 2) дагъдин са патай маса патаз фидай рехъ алай чка. Шалбузан вилик физвай атлуяр гирведал агакьзавай. Гь. Къ. Четин бахт. Дагъустандай Ширвандиз фенвай дагъдин рекьерин гирведал алай къеле ва я алишверишдин центр яз, кьетIан роль къугъвана. ЛГ, 2001, 15. XI.

ГИРДИМ фарс, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра тарцин атIанвай кьатI; хел, тIур алачир яцIу кIанчI. Синоним: куьтуьк.

ГИРНАГЪ фарс, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра гьайванрин руфунай сивиз хквезвай ем ва а ем жакьун хъувун.

* гирнагь авун гл., ни-куь 1) руфунай сивиз хквезвай ем жакьун. Ацукьнава кIулал вири - Гирнагъ ийиз хипер суьруь. Д. А. Чубан. Гьайванхандин кьефесда-кIвале, Дерин гъам аваз чIехи кьве виле, Деведи зурба ийизва гирнагъ, Адан далуда кьве кIул - кьве гурмагъ. А. Къ. Деве. 2) жакьун.

ГИРНАГЪУН гл., куь; -да, -на; -из, -зава; -а, -ин, -рай, мир; гирнагъ тавун, гирнагъ тахвун, гирнагъ хъийимир ру­фунай хквезвай ем жакьун.

ГИРТ нар. кьадардилай гзаф. Я гирт акьван гзаф фадни герек туш. Е. Э. Герек туш. Адан гарданни гирт яргъи тир. 3. Э. «Я пуд манат». Лацу къечIемди адан гирт чIулав чIарар кьве патал пайнавай. А. М. Талан гвани?

ГИТI сущ.; -ини, -ина хуьрекдин са жуьре. Чи чIем квай ашни гитIжеда. И. Ш. Кьудар.

ГИДЕ гугун глаголдин эмирдин форма. Кил. ГУГУН.

ГИЧИН сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра кьакьанвилихъ къен авай, гъиле кьадай тум галай, яд хуьдай къаб. Абукевсер авай гичин... Е. Э. Ярдиз. Сенфен йифди яд чIугуна, Гичинар кьуд-вад чIугуна... С. С. Ахмакьвал пис четин тIал я. Кабинетдин пипIе эцигнавай чепед гичиндай иесиди цурун такъубдиз яд цана, ам мугьмандив вугана А. А. Пад хьайи рагъ.... Нади­ра, Камалалай вилик гичин гъиле кьуна. А. Сайд. Хайи гичин.

ГИШИЛА нар. тIуьн кIандай гьисс аваз. - Вун гьихьтин буба я, аялар гишила тадай, чуькьни тавуна жуван нехирдив алад... Ф. Фагьум авай нехирбан. Гишилани мекьила вич дуланмишарна руш агакьарна, гъуьлуьз гана. А. Ф Лянет. Къушариз хъсанвилер ая, - лугьузва чаз муаллимри. Эгер исятда ахъаяйтIа, гишила рекьида, за ам гатфариз чими хьайила ахъайда. А. Сайд. Насиран туртур. Са инсанар ваъ, гьайванарни гишила амукьдай гужар акуна чаз... М. Ж. "... Фу гайиди я гьамиша". Антоним: тухдиз.

ГИШИН прил. тIуьн кIанзавай, кIандай. Гишин сикIрез гьасятда як нез кIан хьана... Ф. Вахт тахьанмаз сив хкудай сикI. Гьа икI пара гишин, мекьи йисар алатна, тум-кьил авачир кьван зегъметар чIугуна. А. Ф. Риза. Фялеяр, кесибар авай дар, четин, гишин, мекьи гъалди адан рикIе уьмуьрлух эсер туна. М. М. Гь. ЧIехи шаир. Иеси кьей "Волга" машин, Вакай халис лам хьана хьи! Вун акурла халкьдиз гишин, Са артухан гъам хьана хьи. С. Дердер. Антоним: тух.

* гишин хьун гл., низ-квез тIуьн кIан хьун. ЦIи гьикI тир ви дуланажагъ, Тух яни ваз, гишин, билбил?. С. С. Билбил. Зи балкIандизни пара гишин хьанвай. А. Ф. Лянет. Зи кьил пайгарзавайди туш... Зи кьил элкъвезва... Заз гишин хьанва... А. Къ. Хукац-Ханум.

ГИШИНБУР 1 гишин прилагательнидин гзафвилин кьа­дар дин форма. Ибур гишинбур туш. Р.

ГИШИНБУР 2 гишинбур прилагательнидикай хьанвай су­ществительное. Гишинбуруз фу гун суваб кIвалах я. Р.

ГИШИНВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера каш гъиссзавай гьал. Сардар гзаф галатнавай, адаз гзаф хажалатни хьанвай, ибурун кьилел гишинвилини адаз тади гузвай. Ф. Акьуллу данарбан. - Валлагь, Селим буба, чаз гишинвал авач, чантадал гъил эцигна къакъудна колхоздин чIехида. Чухсагъул. Лап тIуьр мисал я.. Б. Гь. Заз эвера. КIвале гьахьнамазди, столдал алай кагъазар акур учителдин гишинвал квахьна. 3. Э. Мехъер кьуьл туш. Дадмишайла абур ( къарбияр. - А. Г.) ажеб, Зи гишинвал алатдай. Ш. Ю. Къарбидин тар. Гишинвилини вичикай хабар гузвай. Сажидин. Ярагъви ашукь Уьзден.

ГИШИНДА 1 гишинди существительннидин актив падеждин формация. Кил. ГИШИНДИ.

ГИШИНДА 2 гьал, низ-квез гишин гьалда ава. ЦIи Куьредиз хупI гишинда... С. С. ГьажикIа.

ГИШИНДАКАЗ нар. гишинвал кваз. Синонимар: гишила, гишиндиз, гишинз, Антонимар: тухдаказ, тухдиз.

ГИШИНДИ 1 прил. гишин гьалда авай. Ам гишинди туш. Р.

ГИШИНДИ 2 гишинди прилагательнидикай хьанвай сущ.; -а, -а гишин гьалда авайди. Гишиндан рикIелай фу фидач лагьайвал, сувар ва Магьмудаз авуна кIанзавай мехъер Седефан рикIелай физвачир. 3. Э. Куьгьне кавхаяр пIуртI.

* гишиндан рикIелай фу фидач [алатдач] мисал 'гзаф кIанзавай кар, кIвалах рикIелай алатдач' манадин мисал. Гишиндан рикIелай фу фидач лагьайвал, сувар ва Магьмудаз авуна кIанзавай мехъер Седефан рикIелай физ­вачир. 3. Э. Куьгьне кавхаяр пIуртI.

ГИШИНДИЗ нар. гишин гьалда аваз. Кьве югъ хьана ги­шиндиз. Р. Синоним: гишинз. Антоним: тухдиз.

ГИШИН3 нар. гишин гьалда аваз. Гишинз ацукьмир, кIвалах ая. Р.

ГИШИР сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра цIарар, тавар, рангар кьадайкьадайвал туькIуьрна акъуднавай шикил, суьрет. Карушар, симер хьиз тIарам, АцIузва гиширдив гуьзел. П. Ф. Лезги шикил.

ГЛАГОЛ урус, ктаб, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра гьерекат, гьал къалурдай гаф. Глагол тун вичелай вилик къвезвай маса глаголрикай чараз кхьида. Месела: тарс лугьуз тур; адав рахаз тур; кIелиз турла; кхьиз туна ва мсб. ЛЧЮС.

ГЛИЦЕРИН урус, сущ.; -ди, -да медицинада ва я техникада ишлемишун патал хъцIуррикай хкуднавай махсус жими затI.

ГЛОБУС урус, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра Чилин шар дин ва я Вацран винел патан шикил алай элкъведай кIватI. Чилин ~, Вацран ~; г ~ классдиз гъун. ~ столдал эцигун.

ГОНОРАР урус, сущ.; -ди, -да.; -ар, -ри, -ра чапдиз акъатай ктабдихъ, макъаладихъ гьакъи яз автордиз гудай пул. Зун хуьзвайди ада гузвай Гонорар тир... Ж. Алай тир.... Амма а вахтара адан рузи - гонорар атIанвай. А. Фет. ТIеквен. И цIарарин гонорар ваз багъишда... Ш. Ю. «Зун кьейила».

ГОРБИЛ урус, сущ.; -ди, -да; -ри, -ра кIарасдин къвалай кьведай, гъидай тахта. - Вун квел алахънава, яда, гьана ПМК-дай жуваз кьве куб горбилрикай жагъун тавуна?! С. М. ЦицIигъ-наме.

ГОРИЗОНТ урус, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра яргъа й аквазвай цавни чил ккIизвай чка. Рагъ акьурла, горизонтдиз нур ягъиз, Квахьна дере кIевирнавай чилин циф. И. И. ХъуьтIуьн йиф.

ГОРЧИЦА урус, сущ.; -ди, -да ягълу хуьрек тIямлу хьун патал махсус хъчарикай гьазурдай затI. Ни кьведай затIарихь галаз кIвалахайдалай кьулухь гъилер горчицадин гъуьр квай чими цяй чуьхвейтIа, абурухъай ни галатда. Хийирлу меслятар || ЛГ, 2000, 20. IV.

ГОСПИТАЛЬ урус, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра дяведа хирер хьайибур сагъардай махсус чка. Пенсионер Керим халу колхоздай куьгьне «Вилис» къачуна госпиталдай ахъайнавай вичин хва къаршиламишиз райцентрдиз фена. А. Р. Хуьруьн хва.

ГОСТИНИЦА урус, сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра лазимвал аваз маса патарихъай атайбур илифардай махсус кIвалер авай дарамат. Сулейман кьиздирмадикди Кремлдин болъницада къатканваз, гостиншадиз хтанвай. А. А. СтIал Сулейман. Рахунрик кваз чун и гостиншадиз хтана. 3. Э. Кек галкIизва. - Тостиницад зав. хьайила кьулухъди, Кефияр нахуш я зи, Куьз лагьайтIа, женнет хьтин безеклу Гостиница буш я зи. А. С. Селиман шикаят. Синоним: мугьманхана.

ГОСУДАРСТВО урус, сущ.; -оди, -ода; -ояр, -айри, -айра гьукумат. 1930 - йисара дагълух районри государстводиз гуз­вай техил арабайра аваз Белиждин станциядал кьван агакьардай. И. Тагьиров. Яшамишрай къуллугъчияр пайдахдин кIаник. "Аэербайжанда Русийа анклавы", "ГъвечIи Русиядиз чи рехъ" "Государстводин къене государство!... ва хейлин маса кьилер гана, мухбир Зульфия Агьмедлиди Азербайжан Республикадин чилел чи хуьр хьуникай къалабулух кваз кхьизва. Д. Шерифалиев. «ГъвечIи чилин» чIехи къазаяр || ЛГ, 2000, 6. IV. Синоним: пачагьлугъ.

ГРАДУС урус, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра 1) чилин пипIер ва элкъвейвал алцумдай уьлчме. 2) гьавадин ва я бедендин тем­пература алцумдай уьлчме. Температура шартIау лишанрин куьмекдалди кхьида. Месела, чимивилин вад градус икI кхьида: +5, мекьивилин вад градус икI: -5. 3. К. ТIебиат чирун. Дабакьдин лишанар; азар къатидаказ мекьи фул атуналди бедендин температура 39-40 градусдал кьван хкаж хьуналди, кьил ва жалгъаяр тIа хьуналди башламиш жеда. ЛГ, 2001, 26. IV. 3) жими затIуник квай са вуч ятIани алцумдай уьлчме. - Я Агъабе-е-е-г, чи гада Зигьирбег кIевиз начагъ хьанва, адал яхцIур градусдин ифин ала, рекьизва, къарагъ, хьша, тадиз кIвализ хьфин. С. М. ЦицIигъ-наме. Гузвай эрекь 30 градусдинди я. Р. ХъуьчIуьн кIанерив истивут гуьцIна, градусарни хкажда...! А. Сайд. «Алад, ваз югъур хьурай!»

ГРАДУСНИК урус, -сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра температу­ра алцумдай алат. Багъда инлай-анлай градусникар куьрсна. С. М. Маяк Саимат. Синоним: термометр.

ГРАЖДАН * граждан дяве сущ.; са уьлкведа яшамиш жезвайбуру гьукуматдихъ галаз чпин алакъаяр, ихтиярар дуьзарун патал тухузвай женг. Уьлкведа граждан дявеяр хьана. А. Ф. Октябрдин революциядилай гуьгъуьниз граждан дяведин женгера хпуькьвийрини иштаракна. Ж. Гь. Лекьерин гьуьндуьрда || ЛГ, 1999,27. V.

ГРАЖДАНВАЛ сущ.; -или, -иле граждан гьалдиз талукьвал. Суддал гражданвилин агьалийрин арада хьайи гьуьжетрин гъвечIи зиянкарвилер авурбурун месэлаяр гьялзавай. С. Муслимов. ЦицIигъ-наме.

ГРАЖДАНИН урус, сущ.; -ди, -да: -ар, -ри, -ра ватанэгьли -Ваз вуч аватIа чидани, гражданин? - лагьана проводникди. Э. К. Шаир. Дугъриданни и хуьруьн [Храхубадин. - А. Г.] 274 кас агьалияр вири Россиядин гражданар я. Д. Шерифалиев. "ГъвечIи чилин" чIехи къазаяр.

ГРАММ урус, -сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра килограммдин агъзурдай са пай заланвилин уьчме. АхкунайтIа, рикIин кIусар Гудай, яр, ваз граммралди. Ш. Къ. Азарханадай жаваб. Сагъламвал хуьн патал гьар пакамахъ 50 грамм чIем тIуьн лазим я. Р. * са граммни.

ГРАММАТИКА урус, сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра 1) чIалан туькIуьр хьунухь ва адан къанунар санлай. Грамматика чIалан къурулушдикай рахадай илимдиз лугьуда. Гь. Гь. Грамматика. Сад лугьур пай. ЧIалан грамматика гьамиша гьерекатдик ква. Р. 2) чIалан илимдин са пай. Грамматика, адет яз, морфологиядизни синтаксисдиз лугьуда. Р. 3) чIалан туькIуьр хьунухь ва адан къанунар кхьенвай ктаб. Лезги чIалан сифтегьан грамматика кхъейди Петр Карлович Услар я. Р. ☼ Грамматика вуч затI я? Грамматика чIалан къуру­лушдикай рахадай илимдиз лугьуда. Сад ава илми граммати­ка, сад ава мектебдин - тарсарин грамматика. Мектебдин грамматика, адет яз, пуд паюниз пай жезва: 1) фонетика -чIалан сесерикай рахадай пай, 2) морфология - гафарин къу­рулушдикай ва чIалан къене гафарин дегиш хьуникай раха­дай пай, 3) синтаксис - жуьмледин къурулушдикай ва жуьмледин къене авай гафарин арада ва жуьмледин чипин арада са-садахъ галаз авай алакъадикай рахадай пай я.... Грамматика чируникай вуч метлеб ава? 1) чIалан къурулушдин хсусивилер чир хьана, ам классдин дяведа ишлемишун алакьун, 2) дуьз рахаз ва дуьз кхьиз чир хьунин вердишвилер къачун. 3) акьулдин умуми развитие ( инкшаф вилик финиф) хкажун. Гь. Гь. Грамматика.

ГРАММОФОН урус, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра 1) пластинкадал кхьенвай рахунар, манияр сесламишдай аппарат. Гила и гаф тIимил ишлемишзава. 2) куьч. манияр ядай, хъсан рахадай устIар. Заз акурд туш вун кьван йигин Грамофон, машин, билбил. С. С. Билбил.

ГРАМОТА урус, сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра са гьихьтин ятIани рекьяй агалкьунар хьайидаз гьукуматди, идаради гу­дай документ.

ГРАНАТ урус, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра хъиткьиндай гуьлле. Гадарна гъиле авай гранат, Окопдин къене туна къиямат. X. Т. Геройдиз тIвар мубарак. Синоним: къулпара.

ГРАФИКА урус, сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра Дагъустандин чIаларин вири алфавитар 1937 - йисан эхирда урус графикадал алудна. ЛГ, 2001, 19. VII.

ГРАФИН урус, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра хъвадай яд цун патал ишлемишдай шуькIуь кIуф, гьяркьуь кIан авай шуьшедин гичин.

ГРЕЙДЕР урус, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра рекьер расдай машин. Гьар сеферда Къурагьиз фидайла, чал рекьер дуьзарзавай грейдер гьалтдай. ЛГ, 2001, 19. VII.

ГРИПП сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра мекьивилелай жедай азар, нефес къачудай чкаяр тIа жедай, нерай авахьдай, ифин алаз жедай кефсузвал.. Гриппди жигерар, рикI, нервияр, руфун, дуркIунар ва маса органар лап харапI жедай гьалдиз гъун мумкин я. ЛГ. 1997, 26. XII. Гриппдилай гуьгъуьниз пис хьана. 3. Ф. Суьгьуьрдин тIвал гвайди. Гриппдин лишанар малум хьанвай чIехи инсанар, иллаки педагогар, тербиячияр, аялрин идарайра къуллугъ ийизвай ксар кIвалахал фин тавун лазим я. ЛГ, 2001, 22. ХI.

ГРУГЬ кил. ГУРУГЬ.

ГРУППА урус, сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра 1) сад хьтин интересар авай инсанрин кIватIал. - Им аку! Лугьузвай гафариз тамаш. Ам чпин зиянчи группадин юлдаш Гьарибан мукьув физвайди я. А. Ф. Газет. Лезги большевикри Бакуда яратмишай социал-демократический группадикай - "Фарукьдикай" кхьизвай поэмадихь галаз алакъалу яз за цIуругуд йисуз архиврай ва а девирдин вакъиайрин иштаракчийривай гзаф маракьлу малуматар кIватIна. М. М. Чун «гъвечIи» халкь туш. 2) аялрин бахчада са яшара авай 20-25 аялдин кIватIал. 3) вуздин са курсуна 25-30 студентдин кIватIал. Айбикеди адаз вичин дуст рушарикай, чпин группадикай, комсомолдин кIвалахдикай суьгьбетарна. А. Р. Мани арадал атун. Синоним: десте.

ГУБЕРНАТОР урус, сущ.; -ди, -да; -ар, -рри, -рра кьилдин сергьятар ва гьукуматдин идараяр авай чкадин чIехиди, кьил.

ГУБЕРНИЯ урус, сущ.; -яди, -яда; -яр, -йри, -йра кьилдин сергьятар ва гьукуматдин идараяр авай чка, вилаят. ЦIийи президентди Россияда ирид губерния авуна. Р.

ГУГЛАНЧI || ГУЛГАНЧI сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра парчадикай раснавай цуьк.... кьилел лацу ипекдин гугланчIар алай гъвечIи руш инсанрин арайра са кIвачел хкадариз къугъвазвай. А. М. Киф атIайди.

ГУГРУМ сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра куьн ятIани гзаф къати ва къалин ван. Куьчедилай чаз гугрумдин ван хьана. Р.

* гугрум авун гл., куь гзаф къати ва къалин ван авун. Цавари гугрумар авуна. Р.

ГУГРУМАРУН гл., аспект, -да, -на; -из, -зава; -а, -ин, -рай, -мир; гугрумар тавун, гугрумар тахвун, гугрумар хъий­имир гзаф сеферра гугрумдин ванер акъудун. Цаву гугрумарна.. Р.

ГУГРУМУН гл.; -да, -на; -из, -зава; -а, -ин, -рай, -мир; гугрум тавун, гугрум тахвун, гугрум хъийимир гугрумдин ван акъудун.

ГУГУН гл., ни нив; -угу, -да,-агана; -угуз, -угузва; -ице, -угурай, -угун, -угумир; -угун тавун, гугун тахвун, гугун хъий­имир дишегьлиди вич эркекдин ихтиярда тун.

Страницы: 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11
© 2013-2024 · Alpania-Mez Контакты Хостинг от uCoz