| Вход | Регистрация | ||
|
Толковый словарь лезгинского языка ГАЛАТ: * галат хьун гл. 1) вуж нивай-квевай яргъа хьун, къакъатун 2) вуж кар, кIвалах ийидай къуват амукь тавун. Инал галат хьана, има ацукьна ял ягъиз, фена има ахварал... Ф. Рустам Зал. Заз чай це, зун галат хьанва. Ф. Гьуьлуьн руш. Са кар ава кIусни галат тахьана, Къисметдиз за ялварзавай датIана. М. Б. Тост. Няни хьайила, галат хьанвай къуьзуь кас хъел кваз кумадик хкведай, пакамахъ мад дяведиз экъечIдай... А. Р. Чинебан савкъват. ГАЛАТАРУН аспект. || ГАЛАТУН гл., -да, -на; -из, -зава; -а, -ин, -рай, -мир; галатар тавун, галатар тахвун, галатар хъийимир (гзаф) къуватдай аватай гьалдиз (гъун) атун. Галатна юргъун хьуналди Гаф яваш рахун хьуналди... С. С. Жедайди туш. Уьмуьрди галатарнавай инсандихъ гила амайди са мурад тир: хцикай артист хьана акун. 3. Гь. Уьмуьрдин сирнав. КIвалахдик тахьунини инсан~галатарда. Р. Юкъуз кIвалах авуна зун галатна... Д. А. Юкъуз кIвалах авуна., ГАЛАТУН 1 гл., вуж-вуч; -да, -на; -из, -зава; 0 || -а, -ин, -рай, -мир( галат мийир); галат тавун, гахлат тавун, галат хъийимир никай-квекай ятIани яргъа хьун, къакъатун. Дана каликай галатна. Р. - Я миресар, зи кал нехирдай хтанвач, ана квез нехирдихъай галатай кал-затI акуначни? С. М. ЦицIигъ-наме. - Ай аман, - гила маналу зарафатдивди лагьана гадади, - а нехирдихъай галатнавай факъир дана зун яз тахьурай гьа! Я. Я. Агалай сандух. ГАЛАТУН 2 гл., вуж-вуч; -да, -на; -из, -зава; 0 || -а, -ин, -рай, -мир ( галат мийир); галат тавун, гахлат тавун, галат хъийимир сад тирдакай са вуч ятIани хкатун. # тум ~, гъил ~, кIвач ~, кьил ~. ГАЛАТУН 3 гл., вуж-вуч; -да, -на; -из, -зава; 0 || -а, -ин, -рай, -мир || галат мийир; галат авун, галат тавун, гахлат тавун, галат хъийимир са гьихьтин кIвалах, гьерекат ийидай къуват тIимил хьун. Магьамад нянихъ галатна хкведай. Я вунни икI къана, вилер кIаникай Килигдачир, акъвазна гьакIа. А. Ф. КьатI-кьатI авур зунжурар. Югъ жез мукьва авайла, абур галатна, аман авачир са гьалда Айрапетан кIвализ хтана. А. И. Мукьтадир. Себеб вуч я лагьайтIа, инсан югъди галатзава, иви кIвачерихъ агалтзава. А. А. Пад хьайи рагъ. Кагьул жедай, галатдай дишегьли туш. К. 1982. 26. II. Аквар гьаларай, аял гзаф галатнава. 3. Э. Алерар Серёгиназ ял ягъиз кIан хьана. Дуьз лагьайтIа, галатни авунвай. 3. Гь. Чкадив агакьай цуьквер ГАЛАХУН гл., нихъай; -да, -на; из, -зава; 0 || -а, -ин, -рай; галах тавун 1) къен фин. 2) куьч. кичIе хьун. ГАЛАЧИР: галачир хъвер авун гл., ни тIебии тушир хъвер авун. - ТIуьн-хъун галачир сувар жедани? - галачир хъвер авуна за. Ф. Гьажиев. Суварин гуьгьуьл. ГАЛГАМ сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра емишрин (ципицIар квачиз) кул, кIунчI. ГАЛИФЕ урус, сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра итимри чекмейрив алукIдай, метIелай виниз гьяркьуь шалвар. # ~ алукIун, ~ хтIунун. Зи рикIелни алама ам: къакьан буйдин, гьамиша галифени хурум чекмеяр жедай итим тир. М. Б. За бананар недач ГАЛКIАМ сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра афарардай хъач. * мехъер юкъуз галкIам афар. ГАЛКIАЦ сущ., векъи; -а, -а; -ар, -ри, -ра рахадайла галкIидайди. ГАЛКIУКI галкIун глаголдин эмирдин форма. Кил. ГАЛКIУН. ГАЛКIУН гл., вуж-вуч || ГАЛКIУРУН каузат., ни вуж-вуч -ида ( да), -ана ( на); -из ( из), -изава ( зава); -ин ( ин), -укI || -укIа ( а), -урай ( рай), -имир ( мир); галкIун тавун ( галкIур тавун), галкIун тахвун ( галкIур тахвун), галкIун хъийимир ( галкIур хъийимир) 1) эця хьун, акьун. кIвач къванцихъ ~; 2) кукIун || кукIурун. # пенжекдихъ цаз ~. 3) рахадайла сесер дуьз лугьуз тахьун, абур яргъалди чIугун. Урусдалди кьве келима рахана, ГалкIиз-галкIиз вичин сивяй къведайвал. Ш. Т. Ватандин лувак. ГАЛКIУРУН кил. ГАЛКIУН. ГАЛСТУК урус, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра перемдин хивен кIаникай гардандал тIвал гана хурудай куьрсдай парчадин зул (адет яз, алай вахтунда ам инсандин культурнивилин лишан яз кьабулзава). Жаваб гана икI Кассирди жаван, Авай михьи рикI: «Галстукар кьве-кьвед ТуртIани, гьелбет, И поезддиз къе Амач ваз билет...». Ж. Кьве галстук. Гьар юкъуз чуру тун, туьтуьна галстук тун, чиниз одеколон ягъун, дамахдивди алукIун, ички-затI сивиз тацана, куьчейра къекъуьн, дишегьлийрин хиял-фикир вичел желб авун, адаз деб хьанвай. Ш. Исаев. «Зи фонарар...». ГАЛТАД: галтад хьун гл., вуж-вуч и пата а пата акьун. Са къаралту жезвай галтад Пайда жезва, мани лугьуз. А. Къ. ХъуьтIуьн гел. ГАЛТАДАРун гл., аспект., ГАЛТАДУН ни вуж-вуч; -да, -на; -из, -зава; -0 || -а, -ин, -рай, -мир; галтад тавун, галтад тахвун, галтад хъийимир 1) са патахъай маса патахъ юзурун. # кьил ~, шуьше ~, кицIи тум ~ 2) са квел ятIани илисна гуьцIуьн. # къажгъандихъ пек ~, къажгъандихъ яд ~. * гъил галтадун. ГАЛТУГУН кил. КАЛТУГУН. ГАЛТIАМ сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра динжарзавай балкIан чуьлда яргъал тефин патал адан вилик кIвачер кутIундай багъ, еб. * галтIам ягъун гл., 1) ни квез вилик кIвачер кутIунун. Адан вилерикай инсанри азадвал къакъуднавай гьайванар: галтIам янавай балкIанар, хак янавай данаяр, зунжурда тунвай кицIер... карагнай. Гь. Къ. Къилинж Къемер. Къатир квахь тавун патал, кIвачериз галтIам яна, ада Агьмед кишидин чIехи багъдиз ахъайна. Д. Шерифалиев. Адан пIирел датIана инсанар ала. 2) куьч., ни низ вичиз хас вири гьерекатар ийиз тежедай гьалда тун. Аял кIвале туналди, папа заз галтIам яна: югъ амай кьван завай са карни хьанач. Р. 3) куьч. ни вуж са кIвалахни тежедай гьалдиз гъун. Гьелбетда, душмандин кIвачиз ГалтIам ягъиз чир жен вичиз. С. С. Веледдиз. ГАЛУДУН 1 гл., каузат., ни вуж; -да, -на; -из, -зава; 0|| -а, -ин, -рай, -мир; галат тавун || галуд тавун, гахлат тавун || галуд тахвун, галат хъийимир || галуд хъийимир никай-квекай ятIани яргъа авун, къакъудун. # дана калихъай ~. ГАЛУДУН 2 гл., каузат., ни вуж ; -да, -на; -из, -зава; 0 || -а, -ин, -рай, -мир; галуд тавун, галуд тахвун, галуд хъийимир сад тирдакай са вуч ятIани хкудун. # тум ~, гъил ~, кIвач ~, кьил~. ГАЛУДУН3 каузат., ни вуж ; -да, -на; -из, -зава; 0 || -а, -ин, -рай, -мир галуд авун, галуд тавун, галуд тахвун, галуд хъийимир са гьихьтин кIвалах, гьерекат ийидай къуват тIимил хьун ГАЛУКЬАРУН гл., каузат.; -да, -на; -из, -зава; -а, -ир, -рай, -мир; галукьар тавун, галукьар тахвун || гахлукьар тавун, гахлукъармир ||галукьар хъийимир 1) ни вуч квехъ хатадай са кве ятIани эцягъун. Ада вичин машин цлахъ галукьарна. Р. 2) ни нихъ ягъун, гатун. За адахъ са кьвед галукьурна. Р. 3) ни нихъ вуч куткурун (азар). Ада акваз-акваз захъ зуькемар галукьарна. Р. 4) рах. сада масадан истиканда вичин истикан эцягъиз ички хъун. Мукьвал-мукьвал галукьариз Хъвадай ички нуш жедай. Ж. Мугьман кIвалин абур я. * ванер галукьарун. ГАЛУКЬУН гл., -да, -на; -из, -зава; -0|| -а, -ин -рай, -мир; галукь тавун, галукь тахвун || гахлукь тавун, гахлукьмир || галукь хъийимир 1) нивай вуч нихъ-квехъ хатадай са ни-кве эця хьун. Завай машин цлахъ галукьна. Р. 2) вуч ни-кве ятIани акьун. Адахъ гуьлле галукьна. 3) нихъ-квехъ вуч куткун. Заз акуна, ашкъи гьава галукьна. Е. Э. Гачал, гьей. Захъ хумаяр галукьна. Р. 4) нихъ ягъун, гатун. тIарвал гун. Эгер ада вичин зурзазвай чуру гъиле кьаз, ахъай хъувуртIа, и вахтунда хозяиндин самовар михьнавай гьал бегенмиш тахьанвайди малум жедай. Им Азизахъ галукьда лагьай чIал тир. А. Р. ЦIапан. 5) нихъ вуч ван хьун. Хьайивал хабар галукьна... Е. Э. Ваз маса яр хьана, гуьзел. 6) кьилел атун (агь, къаргъиш).... Къуй чпиз экъуьгърай кIамай кьван, Мад чахъ вуч агь-къаргъиш галукьда... М. Б. Явшанар. ГАЛЧУКУН гл., ни вуч; -да, -на; -из, -зава; 0 || -а, -ин, -рай; галчук авун, галчук тавун, галчук тахвун, галчук хъийимир винел патал вегьин, алукIун. Крар - ажуз, гафар - зурба, Шейх лугьуз, галчукна аба. С. С. Къара пулуниз. За, зи япунжини галчукна, чубанрихъ галаз... суьгьбетар авуна. А. Ф. Лянет.... папаз, хийиршийир хьайила, кьилихъ галчукдай са фите къачуда. 3. Э. «Я пуд манат». Гила Рагъгуьзелан кьилел яру яйлух аламач, ада лацу келегъа галчукнава. 3. Гь. Югъ ачух жедайла. ГАЛЧIУРУН гл., ни вуж-вуч; -да, -на; -из, -зава; -а, -ир, -рай, -мир; галчIур тавун, галчIур тахвун, галчIур хъийимир чиляй тIуз ялун. Абур кьведни жанавур галчIуризгалчIуриз ятахрал хъфена... А. Сайд. Кьисас. Сумка чиляй галчIурмир. Р. КIанчI галчIурна хкана. Р. * мес суруз ~; а пад галчIуриз фин. ГАМ сущ.; -уни, -уна; -ар, -ари, -ара кIвалин чиле экIягъун патал рангариз вегьенвай хипен сарикай храдай затI. # ~ рушун, ~ хурун, ~ атIун, ~ акъадарун, ~ экIяюн, ~ кIватIун, ~ чуьхуьн, ~ багъишун, ~ чуьнуьхун, цIийи ~, иски ~, гьяркьуь ~, гуьтIуь ~, пуд фуран ( фур авай) ~. Резин калуш, памбаг гуьлуьт, Винелай гам, кIаникай лит... С. С. Фекьийриз. Я вилик чидач, я кьулухъ, Я гам чидач, я рух. С. С. Гьарда вичикай хан ийида. Мани лугьуз, гуьзел рушар Гам, халича храз жеда. X. Т. Ахцегьар. Ам гьасятда чIагай дегьлизда халича квай цлав мукьва хьана, гьа гьанал чилик квай гамунал архайин хьана. А. А. Пад хьайи рагъ. ГАМИШ фарс, ( ГАМУШ нугъ.), сущ.; -ди, -да: ар, ри, -ра еке кьил, крчар алай, куьруь кIвачер квай кIвалин гьайван. Нехирда жеда калер, данаяр, гамушар. Куьре чIалан элифарни кIелдай жуз. Къанни цIуд суз хвена нехир, Я яц, кал, гамиш тийижиз. С. С. Шумудакай зун квев рахан. ВикIини тIушур гамишдин хев хьиз алаж хьанвай гъилерив семечкадин ягъ гуьцIна ам ксана. 3. Э. Уртах цаз тадани. Гамишдиз вичин крчар гьикI залан туштIа, зазни а чIуру хъчарни кул-кусар са манийвални туш. Б. Гь. Заз эвера. Са хъуьтIуьз чна самун алаф кьит хьуникди гишила амукьай колхоздин гамишар текьин паталди тамай къалчамагар гъиз хьанай. М. Ж. "... Фу гайиди я гьамиша..." * кал гамиш, кел гамиш. ган суф. чан алачир са бязи существительнийрихъ акал хьана цIийи гафар арадал гъидай суффикс: тIурар + ган - тIурарган; крчар + ган - крчарган, гафар + ган - гафарган. Кьуд лагьай изданидив гекъигайла, и изданидин кьилин кьетIенвал гафарган 1500 кьван цIийи уьлчмейралди артухарун я. М. М. Гьажиев, Р. И. Гьайдаров, У. А. Мейланова. Лезги чIалан орфографиядин словарь. 2001 ГАНА гун глаголдин алатай вахтунин форма. Кил. ГУН. ГАПУР сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра къакъара тунвай гьяркьуь тиядин хци авунвай кьве мурз алай алат, яракь. # гимишдин ~, кIелед ~; ~ юкьва кутIунун, ~ къакьарай акъудун, ~ хци авун, ~ къуьруь хьун. Акуна заз са бязибур, Пехъи кьилавда тваз гапур... С. С. Эхир азият кими жеч. Гапур вуна гадарна, къуй гьакI хьурай. Анжах туьнтвал гадар мийир ивидин. А. С. Дагъви я зун. Гапурривай тергиз тахьай душман за чуьнгуьрдив барбатIиз жедатIа килигда. 3. Гь. Лезгийрин риваят. * кьве гапур, са къакъара гьакьдач. ГАпIАЛ 1 || КIАпIАЛ фарс, сущ.; -ди, -да; ар, -ри, -ра саналлай са шумуд инсан, къуш, гьайван. Храхуба сифте гапIалар жедай вахтунда, яни 30 - йисара, арадиз атана. Д. Шерифалиев. «ГъвечIи чилин» чIехи къазаяр || ЛГ, 2000, 6. IV. Синонимар: десте, жерге, кIватIал, кIеретI, гругь, луж, кьефле, рамаг, свараг, тилит, цIиргъ. * гапIал-гапIал нар. гапIалар хьана, гапIалралди. Жегьилар гапIал-гапIал жез, терекмаяр къаршиламишиз фена. Гь. Къ. Четин бахт. Надиран жаллатIрин аксина, гьакI яхулрин феодалрин гьелегьрикай, писликвилерикай хуьн патал инал-анал, гапIал-гапIал пай хьанвай магьлеяр сад хъхьана, ибуру са хуьр тешкилна. К. Казимов. Риваятар. ГАПIАЛ 2 сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра набататар экъечIнавай кьилдин гъвечIи чка. Абурал къацу кьурухрайни тамун гапIалрай, багъларайни никIерай къвезвай билбилринни пIапIишрин, куруйринни кукупIрин, чIалитIринни чIимчIиррин ажайиб нагъмаяр алава хъижезва. ЛГ, 2000, 3. VIII. Им къадим заманайра чилер муркIадик акатиз хьайи чIавуз хасаратвал тахьана саламатдиз амукьнавай ажайиб къацу гапIал я ЛГ, 2003, 22.II. ГАР фарс, сущ.; -у, -а; -ар, -ари, -ара гьавади алгъана ийизвай зарб гьерекат. Акьахайла гарун тегьер. Кияр шив ваз мубарак хьуй. Е. Э. БалкIандин тариф.... къайи гар галукьайла, кьелечI бежгъеррик квай Риза, хьраз вегьей гьажибугъдадин твар хьиз, зурзадай. А. Ф. Риза. Мекьи гар аваз куьлуь чиг къвазвай зулун югъ тир. А. Ф. Бубадин веси. Дагъустандал "Дагъларин Уьлкве" тIвар ала, Шалбуз дагъдин синерал Даим живни гар ала. А. С. Хцихъ галаз ихтилат. * гар аладарун гл., ни нелай-квелай гар галукьарун. * гар гун гл., ни низ-квез; гар акьадайвал авун. * гар къекъуьн гл., кве ичIи хьун, буш хьун. Осман халуди лагьай къадар мал-къара авай и хуьруьн жемят бейкар, чуьллер баябан я, фермайрани гар къекъвезва. Ш. Шабатов. Ерийрал рикI ала... * гар хьиз нар. зарбдиз. Къвез-хъфизва ви патав зун, амма, гар хьиз, вун катзава... Ас. М. Гъезелар. * гара гьатун гл., вуж ашкъида гьатун, гьевеслу хьун. Кими жеч жегер пул къачуз, Гьатда гара базард юкъуз. А. Гь. Гъетегьар. * гарал алайди сущ. 1) дерин фикир тийизвайди, мацIахай, 2) гьатнавайди, пата вил авайди. * гарал хьун гл., вуж-вуч 1) гар галукьдай чкадал хьун. 2) шад гьиссери кьунваз дерин фикирдай гьалда авачиз хьун. Адаз свас це лагьанвай, ам гаралла. Р. * гаралай авун гл.. ни вуч яргъа лди гар галукьдайвал авун. * гару ягъайди хьиз нар. лап фад, тадиз. ГьикI хьана хатадай хьиз Къафлан стхадикай нарази, бейкеф хьайила, за гьасятда зи аялриз дарда авайла ада авур хьсанвал рикIел гъидай - зи бейкефвални, гару ягъайди хьиз, квахьдай. Г. Ханов. Абадвални агьваллувал патал. * гарув вугун гл., ни вуч тармар авун. Халкьдин хъсан, менфятлу адетар гарарив, саврухрив, дуьньядин дегишвилерив вугун тийин, абур пакбур яз хуьн. Н.Ибрагимов. ЧIалан сергьятрихъ кьадар авачирди успатзава. ГАРАЖ урус, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра машинар ва мотордин маса улакьар хуьз эцигдай, кьезил ремонт ийидай махсус дарамат, гьаят. Фена зун Толикан патав, эвер гана зи гараждиз, къалурна машин. В. Тажидин. Хамуналди гьисснава. Фейзуллагьди, гьар няниз ПМК - дин гараждиз пиян яз хквез, машин эхцигиз хьана. С. М. ЦицIигъ-наме. Эхирки ам куьчедихъай цал атIана цурикай гараж авунал акъвазна. М. Б. «Жигули». ГАРГАМ сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра недай хъчарин са жуьре.... кукупIар хьтин гаргамрин афарар вичин рикI алай хуьрекар тирди лагьана зи духтурди. 3. Ф. Суьгьуьрдин тIвал гвайди. ГАРДАН фарс, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра инсандин кьил къуьнерихъ галаз, гьайвандин, къушран жендек башламиш жезвай чкадихъ галаз сад ийизвай бедендин пай. И вахтунда жегьил гада, нуькI хьиз, балкIандин гардандик ккIана, Ф. Гьуьлуьн руш. Юекре вичин лувар юзурна, ахпа, гардан хкажна, гьарайна: - Уь-уь-уь-уь-уь-уь. Лезги халкьдин махар. Къизилгуьлер хура туна, Дурнади хьиз, гардан кьуна... Е. Э. Вун хвашгелди, сафагелди. Аквазвани, гардандал са чIиб ала, юкь закIалда авайд я. 3. Э. Пата вил авайди. ЦIаруди хъуьруьн кваз гардандилай гъил алудна. Б. Гь. Заз эвера. * гардан агъузун гл., ни-куь низ-квез икрам авун. Гьар са куьни зи зегьметдин вилик гардан агъузна... А. М. Бахтар. * гардан киле хьиз авуна нар. куькдиз, тухдиз, кефлу яз. - Я стха, Абас, - лагьана, гаф къачуна рехи чуру квай касди. - Гардан киле хьиз авуна, руфун чали хьиз экъисна, гада-гуьдуьйрихъ галаз ацукьна эрекь хъвадайла ваз регъуь кьванни жедачни? Къ. Къ. ЧIурун паб. Страницы: 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 |
| |||||||
|
