| Вход | Регистрация | ||
|
Толковый словарь лезгинского языка ЧУХТА т-б., сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра дишегьлидин кьилин чIарар вичин къене туна кIевдай затI. Дишегьли-вах. мад цIийиз чи бахтуниз, Аквар гьалда, чIулав чухта хквезва. С. Мислимат. Кьил денг ийимир! Синоним: шуткъу. ЧУХТАН арал. гьикьван лагьайтIани; гьакъикъатда. Я кас, чухтан, чара кас туширтIани, абуруз вуч авай чи веледрикай. А. Исм. Вацран мичIер. ЧУХУН гл., ни вуч; -вана, -вада; -ваз, -вазва; -ух, -ван, -урай, -вамир; чухун тавун, чухун тахвун, чухун хъийимир 1) квазвай чкадиз регьят хьун паталди тупIар ва я кикер экъуьрун. Йиф атайла, казармада, «чарах-чарах» къачуна, чухунин ван гьатдай. А. Ф. Бубадин веси. ГъвечIи чIавуз чун къуншияр тир, на чухванай зи эрчIи гъил. З. Р. Алама. 2) чиляй экъечIнавай набататар (векь(ер), хъач(ар)) гъилелди атIун. - Гила, ваз кIан хьайитIа, чавай нагьарар авуртIа жеда, - нек авай кьаб дуьз чкадал эцигна, сагьибди са гъапавай векьер чухвана. Б. Гь. Заз эвера. Са сеферда атана, Ни ятIани чухвана, Чинеба зи салавай Хьчар вири тухвана. Б. С. Са сеферда. 3) къушралай цIакулар алудун. Вил акьална ахъайдалди чухвадай за къвед! К, 1985, 26. VII. 4) куьч. гвай затI къакъудун, кесиб гьалдиз, бахтсуз гьалдиз гъун. Ингье, чан вах, и хуьруьн универмагдай са вижевай лацу келегъа маса къачунва. Сифте авач лагьана. Ахпа са вад манат кьил гайила кIаникай хкудна гъиле туна. Чухунар я, чухунар. А. Р., Я. Я. Хендедадин мехъер. Зун гъамари чухвайди туш, инсанар, Зун акур кьван гъамар чеб гьакI кIар хьана. М. Ж. ЧУХУР сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра гъвечIи кIам. МичIи чкада вилик вегьей кIвач гъвечIи чухурдиз аватна, виликди будурмиш хьана. А. А. Лезгияр. Чухурдилай хкадарна элячIдайла, са цIуд йиса авай гададин бармак кьилелай алатна, руг кьилеллаз авахьна. Гь. М. Им къван, имни терез. Агъадихъай, вацI авахьзавай чухурдин кьилел алай цавук са бубат экв акатнамазди ахварикай кватай ам, гилани и къвал, а къвал экьуьриз яргъандик кума. М. В. Гьарасатдин майдандал. ЧУХУХ чухун глаголдин эмирдин форма. Кил. ЧУХУН. ЧУХЬ сущ.; -вади, -вада; -вар, -вари, -вара инсандин, гьайвандин бедендикай хкатзавай хъвайи яд. Садбуру чухь дарман яз хъвада. Р. Синонимар: кьери яд, цис, цвар. * чухь авун гл., ни куь руфуна авай яд гьаядай акъудун. Йифиз аялдиз яд гумир, - чухь ийида, месер кьежирда. Р. Синоним: чухьун. * чухь галаз хьун гл., нихъ руфуна авай яд гьаядай акъудиз кIан хьун. ЧУХЬАС в., сущ.; -а, -а; -ар, -ри, -ра 1) шалварда цвар ийидай эркек аял. 2) ( такIанвилин гьиссер кваз) руш аял. ЧУХЬУН гл., ни; -да, -на; -из, -зава; -а || ая, -ин. -рай, -мир; чухь авун, чухь тавун, чухь тахвун, чухь хъийимир руфуна авай яд гьаядай акъудун. Синоним: чухь авун. ЧУЬГУЬН урус, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри. –ра 1) кIеви ва залан металлдин жуьре. 2) цIал эцигна фу чрадай элкъвей алат. ЧУЬГУЬНДИН || ЧУГУНДИН прил. чуьгьуьндикай раснавай. Терезрин са хиле чугундин чивин эцигна, муькуь хилени - гъуьр авай гъвечIи турба. Гь. Къ. Четин бахт. ЧУЬК сущ.; -веди, -веда; -ер. -ери, -ера кьурай емишар, чIахар акадарна гьазурнавай жими хапIа. Холодильникда ва я къайи чкада чуьк 23 юкъузни хуьз жеда. "Лезгистан" журн., 1992, № 1 -2. ЧУькь: * чуькь акъат тавун гл., няй сес, гаф(ар) акъат тавун. Жамалан чиниз зулун шикилар атана, амма сивяй чуькьни акъатнач... К.. 1988, 28. ХII. * чуькь авун гл., ни са вуч ятIани лугьун. Мусаев ялавлу хьанач. Ван жедайвал ада чуькь авунач, амма рикIин кьеняй ада еке наразивал малумарна. А. А. Лезгияр. Синоним: чуькьун. * чуькь тавун гл. ни низ рахун тавун. Чуькь тавуна ацукь, къабандин руш, зи крар заз хъсандиз чида, са чIавузни ваз зи крарик кьаришмиш жез кIан жемир. Гь. Гь. Адетдин къармахра. Гьуьсейноваз. я вич директорди къаршиламишун, я вичиз ада гайи жаваб хуш хьанач. Гьавиляй ам, мад чуькьни тавуна, хъфена. А. А. Умуд. [Къурбан]. - Вучиз, Гьажимурад халу? - стхайри чуькь тавурла, руша вичин викIегьвал къалурзава. Б. Гь. ТIварун стха. ЧУЬКЬА чуькьун глаголдин буйругъдин форма. Кил. ЧУЬКЬУН. ЧУЬКЬВЕН [ччуькьвен] чуькьуьн глаголдин теклифдин форма. Кил. ЧУЬКЬУЬН. ЧУЬКЬИН [ччуькьи"] чуькьун глаголдин теклифдин форма. Кил. ЧУЬКЬУН. ЧУЬКЬУН [ччуькьун] рах., гл., ни низ -да, -на; -а || ая, -ин, -рай, -мир; чуькь авун, чуькь тавун, чуькь тахвун, чуькь хъийимир рахун, гаф акъудун. Чуькьни тийир дустар хьайи кас шедачни? Е. Э. Заз сабур гуз. ☼ М. М. Гьажиева и гафунин буйругъдин форма чуькьа ( кил.: М. Г. ЛЧЮС, 5955, 1374.), эхиримжи йисарин орфографиядин словарра чуькь ая норма яз ганва(кил. М. М. Г., Р. И. Г. У. А. М. ЛЧЮС, 1989, 2001 ). Чи фикирдалди, алай вахтунда кьве вариантни ишлемишзава. Синоним: чуькь авун. ЧУЬКЬУЬКЬ [чhуькьуькь] чуькьуьн глаголдин буйругъдин форма. Кил. ЧУЬКЬУЬН. ЧУЬКЬУЬН [ччуькьуьн] гл.; -веда, -вена; -уькь, -вен, -уьрай, -вемир; чуькьуьн тавун, чуькьуьн тахвун, чуькьуьн хъийимир 1) ни-куь вуж-вуч кьве патахъай ва я вири патарихъай са гьихьтин ятIани къуват илис хьун. ЦIийи туфлийри кIвач чуькьведа. Р. 2) куьч., ни низ, нин квез хъел кваз ягъун. - Ма, пул на вахчу, заз гежзава, - лагьана, гъилиз куьс гана, кавхадин кукIваз са пем чуькьвена, вич хъфена. Ф. Пул на вахчу, заз гежзава. Зун серсер хьанва. кьилиз якIв чуькьвейди хьиз ава. М. Б. "Жигули". Синонимар: ягъун, вегьин. 3) в., ни нин-куьн къене патаз ракъурун. Зи паб дустагъдиз чуькьвена. А. А. Ирид цаварик Самурдин ван. Синоним: тун. * къуьнер чуькьуьн. ЧУЬЛ туьрк, сущ.; -ди. -да; -лер, -лери, -лера инсанар яшамиш тежезвай бушлух чкая(яр) Къужа пашмандиз и чуьлдиз атана килигайтIа, - инал са хъсан кIвалер хьанва. Ф. КIватIашдин мах. Муьнуьгъдиз - фур, лекьрез - цавар, Пеленгдиз - там, гъуьлягъдиз – чуьл. А. С. Муьнуьгъдиз - фур... ЧУЬНГУЬР туьрк, сущ,; -ди, -да; -ар, -ри, -ра музыкадин сесер симерай акъуддай, хурал кьуна ядай алат. [Мердан]. - Къурбан, къала кван а хкунихъ галай чуьнгуьр зав гице, са тIимил шадвал ийин чна. Гь. Гь. Адетдин къармахра. Вири итимар къвалал гапур алаз къекъвезвайтIа, ашукьди вичин къвалалай чуьнгуьр кими ийидачир, ам адан яракь тир ва гьамиша бакара къвезвай. З. Гь. Лезгийрин риваят. Са арадалди веревирдерик хьайи Уьздена чуьнгуьр хкунихъ акална. С. Ярагъви ашукь Уьзден. * чуьнгуьр ягъун гл., ни чуьнгуьрдай музыкадин сесер акъудун. - На чуьнгуьр ягъ, за дем кутан... Ф. Уьзден буба, жегьил вахтара на ашукьвилер авурди чаз виридаз чида. Яраб квевай а вахтара хьиз чуьнгуьр ягъиз хьижезматIа? - жузуна Нурдина. С. Ярагъви ашукьУьзден. ЧУЬНГУЬТ сущ.; -ди, -да; -ар, -ри. -ра 1) сад-садак ккIанвай кьве кIерец санал. Чаз кIан я Чи чан я Чилин наз. Кьве рикIин Ашкъидин Чуьнгуьт. А. Ал. Ашкъидин чуьнгуьт. 2) (чIехи гьарфуналди - Ч) эркекдин тIвар: Чуьнгуьт -а, -а. ЧУЬНУЬРУГ кил. ЧИНЕРУГ. ЧУЬНУЬХ: * чуьнуьх авун гл., ни-куь вуч-вуж масадбуруз таквадай гьалда эцигун. Фад-фад кIвализ хтана, ада вичин парталар фура чуьнуьх хъийида. Ф. Бибихатун. Синоним: кIеви авун. * чуьнуьх гумбатI || чуьнуьх-гумбатI || чуьнуьхгумбатI сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра 1) масадан затI чарабурухъай чинеба жуванди хьуриз алахъдайди. Чуьнуьхдайда чуьнуьхзава. Ахьтинбурузни чуьнуьхгумбатIар лугьузва. К, 1988, 19. Х. Куьлуь шейэр чуьнуьхдайбуруз лезги чIалал чуьнуьхгумбатI лугьуда. И. В. Чирхчир. Гьа инлай гуьгъуьниз Гъажагьмедакай - пешекар чуьнуьхгумбатI, папакайни адан вижевай алверчи хьана. А. Э. Девирдин «къуллугъ». [Хибба]. - Жибинда авай виш манатни акъуднавай хьтинди я! За а пул Дербендин чуьнуьхгумбатIрив вугуз гъанвайди туш! Гьинва зи хъеме? Ф. Б. Филиал. 2) сад(бур) чуьнуьх хьана масада абур жагъуриз къугъунин тIвар. Чун гзаф къугъвадай. Иллаки чуьнуьхгумбатIар. А. А. Ирид цаварик Самурдин тIвар. ☼ 1964 - йисалди орфографиядин норма чуьнуьхгумбатI ( кил.: М. Г. ЛЧЮС, 1955; Т. Б., М. Г. ЛРС, 1966), 1964 - йисалай 2000 йисалди чуьнуьх гумбатI ( кил.: М. М. Г., Р. И. Г., У. А. М. ЛЧЮС. 19641989), 2001 - йисалай чуьнуьхгумбатI ( кил.: М. М. Г., Р. И. Г., У. А. М. ЛЧЮС, 2001) кхьин дуьз яз кьабулнава. Кхьинра кьве вариантни гьалтзава. Чи фикирдалди, чуьнуьх гумбатI кхьинихъ делилар гзаф ава. * чуьнуьх хьун гл., вуж масадбуруз таквадайвал акъвазун, масадбуруз таквадай гьалда хьун. Зун акурла игит фида женгиниз, Амма алчах чуьнуьх жеда серкIвериз. А. С. Дишегьли. Кьилич тIимил йикъара муьхце чуьнуьх хьана.. КIвалин иесиди дарманар авуна хирер са бубат сагъарна. А. И. Къиргъин. ЧУЬНУЬХАРУН гл., ни еужвуч; -да, -на; -из, -зава; -а, -ин, -рай, -мир; чуьнуьхар авун чуьнуьхар тавун, чуьнуьхар тахвун, чуьнуьхар хъийимир масадбуруз таквадайвал авун. Балугъар авай рюкзак нубатралди кьадай меслят хьана. ЦIил тарцин пуна, кьурай пешерик чуьнуьхарна. М. Б. За бананар недач. Бубадин кIвализ хтайла, ада вичин паб чинеба вичин кIвализ хутахна, садазни такурай лагьана, чуьнуьхарна. Ф. Гьуьлуьн руш. Синоним: кIевирун. ЧУЬНУЬХГУМБАТI кил. ЧУЬНУЬХ: чуьнуьхгумбатI. ЧУЬНУЬХГУМБАТIВАЛ сущ..; -или, -иле; -илер, -илери, -илера масадан затI чуьнуьхна вичинди хьурдай пешекарвал. Ихътин ксар шейэр чуьнуьхдай чуьнуьхгумбатвиляй чIехи шейэр чуьнуьхдай бегъем угъривилиз элкъвезва. И. В. Чирхчир.... сюжет къачунвай чешме къалур тавун - им чуьнуьхгумбатIвал я лугьуз жеда. А. Къ. Чалпачух чар. ЧУьНУЬХУН гл., ни вуж-вуч; -да, -на; -из, -зава; -а, -ин, -рай, -мир; чуьнуьх авун, чуьнуьх тавун, чуьнуьх тахвун, чуьнуьх хъийимир 1) са нин ятIани затI масадбуруз таквадайла, къачуна вичинди хьурун. - Ви деве, - лагьана ада, - садани чуьнуьхнач. Ф. ЦIицIали. Чи лезги халкьдикай рахайтIа, ам чуьнуьхун, тарашун квачиз, намус, инсанпересвал вине кьуна яшамиш жезвайди я. ЛГ, 1992, 31. Х. Карч чуьнуьхна, гел квадардай мумкинвилер Севзиханаз авайдал са шакни алачир. А. Къ. Нехирбаннк лекь. 2) вичи ийизвай, авур кар, вичин ният(ар) масадбуруз лугьун тавун, масадбуруз къалур тавун. [НацIамур]. Ша, чIехид! ИкI ша! Куь секретарша гьа инрал жезвайди я. Ада кьве чкада кIвалахзвайди и чIавалди квекай чуьнуьхна. Ф. Б. Филиал. Чи лезги халкьдикай рахайтIа, ам чуьнуьхун, тарашун квачиз, намус, инсанпересвал вине кьуна яшамиш жезвайди я. ЛГ, 1992, 31. Х. 3) масадбуруз таквадай гьалдиз гъун. Вун за нагъвар авай муьхце чуьнуьхда. А. И. Къиргъин. * чуьнуьхдай кар авач арал. 'авайвал лагьайтIани жеда' манадин ибара. Чуьнуьхдай кар авач, векъи гъалатIризни, къанунсузвилеризни рехъ гана. К,1990, 29. VII. ЧУЬРУЬК сущ.; -ди, -да; -ар, -ри. -ра са нихъ галаз ятIани рази тежедай, эхир къалдал гъидай месэла. Исятда лагьайтIа, рагъ алай юкъуз бязибуру чпин арада авай чуьруькар вири жуьредин яракьар ишлемишиз гъялзава. ЛГ, 1994, VI. Чуьруькрал эхир эциг, Т. А. Зун куь арада. Синонимар: гьуьжет, къалмакъал. * чуьруьк(ар) авун гл., ни нихъ галаз эхир къалдал гъидай гьуьжет авун. – КГБ-дихъ галаз чуьруькар ийимир. Ван хьанани ваз? 3. Гергерви. Бакъарей Бакъураякай нагъил. Синонимар: къалмакъал авун, дяве(яр) авун. * чуьруьк кьун гл., вуж нихъ галаз къал алаз, гьуьжет алаз алакъаламиш хьун. Дустарин арада тахьуй чуьруькар. Ш-Э. М. Мурадар. РахайтIа -кIвале къал гьатзава, аяларни хвена кIанзава. Чуьруьк хьайитIа, къуни-къуншийриз виляй аватзава. С. Хъчара авай папар. Синонимар: къалмакъал хьун, дяве(яр) хьун. ЧУЬРУЬКВАЛ сущ.; -или, -илг; -илер, -илери, -илера нетижадал гьуьжет алан гьал. Я гила мад а месэла патал халкьарин арада чуьруьквилер тунни са куьнизни герек къвезвач. О. Гьуьсейнов. Межид бубади лугьудай. ЧУЬРУЬКЧИ сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра чуьруькар авунал рикI алайди. Чуьруькчиди чуьруькчи жагъурда, дугърида - дугъриди. Р. ЧУЬРУЬКЧИВАЛ сущ.; -или, -иле; -тер, -илери, -илера чуьруькчи тир гьал. Чуьруькчивал чуьруькчияр авай чкада жеда. Р. ЧУЬРУЬТМИШ: чуьруьтмиш хьун гл., вуч кутIун. ЧУЬРУЬТМИШВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери. –илера ктIай гьал. ЧУЬРУЬТМИШУН гл., вуч; -да, -на; -из, -зава; -а, -ин, -рай, -мир; чуьруьтмиш авун, чуьруьтмиш тавун, чуьруьтмиш тахвун, чуьруьтмиш хъийимир ктIай, ктIидай гьалдиз гъун. Синоним: кутIурун. ЧУЬХВЕР сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра тарал жедай ширин тIямдин хархар хьайи якIун емиш. Гьар йисуз чуьхверар дигмиш жедайла, иниз керекулри лув гудай ва емишриз куфар ядай. А. Р. Чинебан савкьват. Муфрудин Тагьировичан... аял, жаван вахтарни гьа ина акъатна. Тамариз, чIурариз физ, некьияр, кицикар, чуьхверар, кIерецар кIватIиз, Чирагъ вацIа чуьхуьнариз, диде-бубадиз куьмекар гуз ва школада хъсандиз кIелни ийиз. ЛГ, 2003, 13. ХI. * гатун чуьхверар, зулун чуьхверар, чIуру чуьхвер. * чуьхвер(дин) тар сущ., чуьхверар жедай тар. Сефер халудин багъда фад битмиш жедай чуьхверрин са шумуд тар авай. Гьар йисуз чуьхверар дигмиш жедайла, иниз керекулри лув гудай ва емишриз куфар ядай. А. Р. Чинебан савкьват. ЧУЬХУЬН гл., ни вуч; -уьда, -вена; -уьз, -уьзва; ~уьх, -уьн, -уьрай, -уьмир; чуьхуьн тавун, чуьхуьн тахвун, чуьхуьн хъийимир 1) чиркин хьанвай затI михьи хьун мураддалди ник кутаз шуткьунун. - КIвалин кIвалахар - аялдиз килигун, хапIа~шурпа авун, мал-къарадиз къуллугъ авун, кIвале пек-лек чуьхуьн ва амай гьа ихьтин крар дишегьлидин хиве авайбур я. 3Э. КУТВ диз фена. 2) шад хабар, вакъиа ва я са агалкьун ички хъуналди къейд авун. - Салегъ, преми чуьхвена кIанда. Ваз ви игитвиляй са хеб пишкеш авунин къарар акъуднава. А. А. Лезгияр. Илиф, дустар, кьилди-кьилди кIвалер чна чуьхуьда. Ахпа кьилди гьар са хуьр, санлай вири хуьрерни. И. Гь. Алкьвадрик дереда. ЧУЬХУЬНАРУН аспектив, рах., гл., ни; -да. -на; -из, -зава; -а, -ин, -рай, -мир; чуьхуьнар авун, чуьхуьнар тавун, чуьхуьнар тахвун, чуьхуьнар хъийимир акъвазай ва я физвай це бедендал алай чиркер алудун. За чарчардик чуьхуьнарна. Эхъуьн я заз хийир лугьуз Виридан рикI секинарна. А. С. Хцихъ галаз ихтилат. Муфрудин Тагьировичан... аял,. жаван вахтарни гьа ина акъатна. Тамариз, чIурариз физ, некьияр, кицикар, чуьхверар, кIерецар кIватIиз, Чирагъ вацIа чуьхуьнариз, диде-бубадиз куьмекар гуз ва школада хъсандиз кIелни ийиз. ЛГ, 2003, 13. ХI. Синоним: эхъуьн, эхъуьнар авун. ЧУЬХУЬНАГАР. * чуьхуьнагар авун рах., гл., ни акъвазай ва я физвай цяй беден михьи авун. Алцифнавай, лепе алачир, къуьруьгъуьм хьанвай гьуьлуь, гуя лугьузвай - буюр, са чуьхуьнагар кьванни ая. 3.3. КУТВ-диз фена. Йисан кьиляй-кьилиз. ХъуьтIуьз жендек живедай язава, муркIадин це чуьхуьнагар ийизва. Гьар юкъуз. ЛГ, 2003, 13. ХI. Синоним: эхъуьн, эхъуьнагар авун. ЧУЬХУЬНАГАРУН аспектив, рах., гл., ни; -да. -на; -из, -зава; -а, -ин, -рай, -мир; чуьхуьнагар авун, чуьхуьнагар тавун, чуьхуьнагар тахвун, чуьхуьнагар хъийимир акъвазай ва я физвай цяй беден михьи авун. Вун гьинай хуьквезвайди я, чан бала? - гъади хьана къужа. - Чуьхуьнагар ийиз вацIал фенвайди тир. М. В. Гьарасатдин майдалдал, ЧУЬХУЬХ чуьхуьн глаголдин буйругъдин форма. Кил. ЧУЬХУЬН. ЧХА сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра куз гудна гьазурнавай кIарас. Чха хьтин яргъи ва яхун нерин хилер ахъа жедай. З. Э. Мехъер кьуьл туш. Кьуру чхаяр, кIарасар, купIар куьчедиз акъудна. А. А. Пад хьайи рагъ. ЧХРА фарс, сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра эвянавай сарикай ва я михьнавай баргъарикай гьалар ийидай махсус алат. Къарийри, чапла гъиле баргъ кьуна чIугваз, эрчIи гъили чхра элкъуьриз, гъалар ийизва. З. Э. Кьве фронтдин командир. Чахъ гамар хрун патал станокар, шалар хрун патал каркаяр, гъалар авун патал чхраяр, сар эвягъун патал рекьер, кавчаяр, бадияр, килеяр ва такьаяр, кандуяр ва кIатIар, гьакIни маса затIар ийизвай магьир устIарар авайди тир. М. М. «Нагьар хъсан яни, хьар»? Амансузвили сустарнавай Жавгьаратан кьиле бадедин чхрадин фарфалагди акъуддай, векъи ванер гьатнавай. У. Къемберов. Сел. ЧЫЛЧЫФ ахц. нугъ.. сущ. кьарникъуз. Страницы: 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 |
| |||||||
|
