| Вход | Регистрация | ||
|
Толковый словарь лезгинского языка * чина уьзуькъара хьун гл., вуж нин са нин ятIани бейкефвал арадал къведай гьерекат акъатун. - Абасан чина уьзуькъара хьана. Пака чинал гьалчдай са гаф жеда адаз. Им малар гьаятда амукьиз гьи вахт я. М. В. Гьарасатдин майдандал. Антоним: чина уьзягь хьун. * чина уьзягь хьун гл., вуж нин са низ ятIани хуш къведай кар авун, гаф лугьун. Мектебдиз физвай аялрин чинани уьзуьагъни жеда, колхоздин кIвалахдикай куфани жеда. А. А. Лезгияр. Антоним: чина уьзуькъара хьун. * чинал акъвазун гл., вуж нин шагьидвал авун. * чннай маргъузар авахьун гл., нин наразивилин гьиссер малум хьун. Казармадиз хтай Къаюмал хуьруьнбур алтIушна. Адан чинай маргъузар авахьзавай. З. Э. КУТВ-диз фена. * чинал лугьун гл., ни вуч са низ ятIани бегенмиш тежер гаф, ихтилат ам вич алай чкадал лугьун. За фена адаз и татугайвиликай чинал лугьуда. А. Р., Я. Я. Хендедадин мехъер. Синоним: чинлай атIана лугьун. Антоним: кьулухъай рахун. * чинал рахун гл, вуж регъуьвал, гьуьрмет авачиз рафтарвал авун. Гъуьлуьн чина бед рахадай... Серин паб хупI четин тушни! Е. Э. Пис паб. Синоним: чинлай атIана лугьун. Антоним: кьулухъай рахун. * чинал хъурхъ акьалжун гл. масадаз ябни тагуз, жуван метлеб кьилиз акъудиз алахъун. * чиниз гъун гл. са вуч ятIани тIалабиз са нин патав ятIани фин. Зун Эмин я, заз шикетар чидайд туш.... Гъейри касдин чиниз арза гъидайд туш. Е. Э. ТIварун стхадиз. * чиниз рехъвед ранг ягъун кил. чина рехъведин ранг хьун. * чиниз цлан ранг ягъун гл., нин кичIевилелай, хъел атуникди чин лацу хьун. * чиниз экъечIун т., вуж нин 1) намус хвена алакъаламиш хьун. Ахьтин жегьизар гвачир тIуб хьтин свас кIвализ атайла, заз ван хьайи элди вуч лугьурай? Къуншийрин чиниз гьикI экъечIда? Бес сундух, мес-къуьж, гарнитур, халича, квар, лигенар, сандух гварчиди гъихьтин свас хьурай? А. Р., Я. Я. Хендедадин мехъер. 2) жувалай чIехидахъ галаз векьидаказ рахунар авун. * чиник серинвал акатун гл., нин Чун рикIел алайди я, -къужадин чиник мад серинвал акатна, ада наразивилелди мурмурна. А. Къ. Нехирбанни лекь. -Ви чин серин кваз аквазва заз, хьайи кIвалах авани? С. Ярагъви ашукь Уьзден. * чиникай хкакь тавун гл., нин вичин патай авай гьуьрметар себеб яз са вуч ятIани кьилиз акъуд тийидай мумкинвал тахьун. Мугьманди Гьажидин чиникай хкакь тавуна атайди ва чпин чкадани гзафбуру. лап ужуз къиметдай гуз минетиз вичин гуьгъуьна гьатнавайди ихтилатна. А. И. Самур. * чиннн рангар атIун гл., нин кичIевилин гьисс акатун. Руша куьтI авунач, кьил туна хура. АтIана михьиз адан чинин рангар. А. Ф. КьатI-кьатI авур зунжурар. Къарагъай Буба акурла, чинин рангар атIай нехирбан кичIез-кичIез арабадиз мукьва хьана. С. Гь. КIири- Буба. * чинлай атIана нар., вуч авун регъуь, кичIе тахьана (лугьун, рахун). Эгер зун акун, захъ галаз рахун хуш туширтIа, адавай и кардин патахъай чинлай атIана заз лугьуз жедай. Я. Я. Нурар ва хъенар. Синоним: чинал рахун Антоним: кьулухъай рахун! ЧИН 2 [ччин] урус, сущ.; -ди, -да; -ер, -ери, -ера армиядин, милициядин къуллугъчияр сад-садалай чIехивилин лишан. Я медаль амачиз, я чин - КьецIил гьуьруьят хьана хьи. С. С. Февралдин инкъилабдиз. Зи имидин хва Желала Сталинград патал женгера офицервилин чинда аваз иштаракна. Гь. Къ. Мерд Алидин мани. Журналистри впастрин къурулушривай законар чIурзавай, халкьдин вилик лап еке тахсиркарвилериз рехъ гузвай, терроризмдин ва экстремизмдин вилик пад кьаз тежезвай гьар са кас, адан чинериз ва амадагриз килиг тавуна, къуллугъдивай къерех авун... серенжемар кьабулун истемишна. ЛГ, 2005, 26. V. ЧИН 3 [ччин] куьгь. Китай, Китайдин. ЧИНА 1 [ччина] чи чка ибарадин куьруьз ишлемишуналди арадиз атанвай формалин чкадин I падеждин форма. – Куьгьне заманада чина ихьтин адет авай... 3.3. (СтIал Сулейман). ЧИНА 2 [ччина] чин существительнидин чкадин I падеждин форма. Кил. ЧИН. ЧИНАР туьрк. сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра кьакьан, дуьз, гуьрчег тан авай тар. Са кьадар вахтар алатайла, рум аватай чкадилай кьакьан са чинар экъечIда. Ф. Бибихатун. Акурла ви чинар къамат, Вахъ ийида за гьерекат. Е. Э. Пакисат. ЧIагъ, лув гана, тарцив, гзафни-гзаф чинардив, агатда ва кIуфувди хилен кIвенкI туна, куьрс жеда. З. А. К. "ТIебиат чирун. Гагь чинардив ярх жеда чин кIаникна, Бубадикай ийиз туькьуьл хиялар. А. С. Ислягьвилин шикилар. ЧИНГи куьгь., сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра гьаясуз дишегьли. Чингид рушан чин аку тIун Къара пулдин манат хьтин. Ф. Накьан угъри къе хан я, чингини -ханум. А. Ал. Гьезел. ЧИНЕБА нар. 1) масадбуруз таквадай тегьерда. Бубадин кIвализ хтайла, ада вичин паб чинеба вичин кIвализ хутахна, садазни такурай лагьана, чуьнуьхарна. Ф. Гьуьлуьн руш. 2) масадбуруз хабар авачиз. Синонимар: кIаникай, хелветдаказ, хелветдиз, чинеба,. чинебадаказ. ЧИНЕБАДАКАЗ нар. масадбуруз малум тежедай, таквадай тегьер хас яз. Рекьер-хуьлер вилив хвена чинебадаказ гуьруьшдиз фейитIани, Селминаза жегьилдиз гузвайди гьамиша гьа са ич я. М. В. Гьарасатдин майдандал Шагьдин кьушун яргъалламаз акур Сурхай-ханди рагукай чинебадаказ шагьдин кьушундин гьерекатриз дикьетдалди килигиз башламишна. З. Р. Гьажи Давуд. Чинебадаказ атIанвай тамун къерехдиз рекье гьатна, чна немсерин окоприз мукьва чка кьуна. М. Муратханов. Снайпер. Синонимар: хелветдаказ, хелветдиз, чинеба ЧИНЕБАН прил. масадбуруз къалур тийидай, акун лазим тушир. Гьеле кIуьд лагьай классда кIелдай чIавуз ада рушаз чинебан чарара муьгьуьббатдикай шиирар кхьидай. А. М. Киф атIайди. Селимата вичин чинебан дерт вуч ятIа сакIани лугьузвачир. З. Э. Арифдиз ишара. А женг чинебанди яз физвай. Гагь-гагь ам винелни акъатзавай. Къ. М. Экуь инсан. ЧИНЕР сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра Адамалай хьайи инсанриз аксиди. Пакамаз къарагъайтIа Лукьман, цав, чил чIулав хьана ацIанва, чIагъ ацукьайди хьиз, чинеррив. Ф. Пачагьдин мегьтер Лукьман. ЧИНЕРУГ || ЧУЬНУЬРУГ сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра як недай къуш. Цава лув гуз къекъвезавай Гишин пехъерни чинеруг. А. Ф. Дяве. Ам чинеруг акур нуькIверин луж хьиз... Селминазал вилер алаз гьакI ама. М. В. Гьарасатдин майдандал. ☼ 1955 - йисалди орфографиядин норма чуьнуьруг ( кил. М. Г. ЛЧЮС) яз гьисабзавай, 1964 - йисадай чинеруг кхьин дуьз яз кьабулнава ( кил.: М. М. Г., Р. И. Г., У. А. М.). Чи фикирдай, ихьтин дегишвилихъ са чарасузвални авачир, акси яз, и карди гьакъикъат литературный чIалан бинеда авай нугъатдивай яргъа ийизва. Синоним: липIлипI нугъ.. ЧИНИ 1 [ччини] чин существительнидин актив падеждин форма. Кил. ЧИН [ччин]. ЧИНИ 2 [ччини] чи тIварцIиэвездин форма. Кил. ЧИ. ЧИНИ 3 [ччини] фарс, сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра лацу рангадин кIеви ери авай махсус жуьреда кайи чепедик маса затIарни акадарна гьазурнавай материал. ЧИНИ 4 [ччини] нугъ., сущ.; -ди, -да; -яр, ~йри, -йра пахлайрин жуьре. ЧИНИДИН прил. чинидиз талукь. * чинид(ин) кьаб сущ. чинидикай гьазурнавай гъвечIи къаб. Хуьряй гьеле, кьуьзуьбуру лугьудайвал, са къан рекье авай Шагъдагъни кваз капашдал алай чинидин кьаб хьиз, аквадай. А. Исм. Алукьдай ахвар. ЧИННИ 1 [ччинни] чин существительнидин форма ( чинки гъилгр, чинны хур). Кил. ЧИН [ччин]. ЧИННИ 2 [ччинни] чир хьун глаголдин формайрикай сад ( чинни ийида, омма...) ЧИННИ 3 [ччинни] чин существительнидин формайрикай сад ( нубатдин офицервилин чинни гана). Кил. ЧИН [чhин]. ЧИННИ4 [ччинни] сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра пахла хьтин салан емиш. ЧИНОВНИК урус, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра гьукуматдин идарадин къуллугъчи. Министрди къейд авурвал, опийдин хвешвеш гьасилунал гьатта гьукуматдин чиновникар ва чкадин военачальникарни машгъул я. ЛГ, 2004, 13. V. Алай вахтунда чиновникрин, госкъуллугъчийрин мажибарни, пенсиярни са къатда хкажзава. ЛГ, 2004, 1. VI. ЧИНОВНИКВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера чиновник тир пешкарвал. Чиновниквал пулуниз хъсан я, инсанвал -намусдиз. Р. * чиновниквал авун гл., ни чиновник тир пешекарвал кьилиз акъудун. ЧИп (ЧУП нугъ.} сущ.; -ини, -ина; -ер, -ери, -ера гьуьжет алай месэла гьялун патал кьабулнавай шартI. * чип вегьин гл., ни гьуьжет алай месэла гьялун патал кьабулнавай са шартI кьилиз акъудун. АкI хьайила, куьне куь арада чип вегь, чипинай низ акъатайтIа, зун гьадаз хьуй. Ф. Гьуьлуьн руш. АкI хьайила, чаз хьсан кар ам я хьи, чна арада чип вегьез, гьар гьидан чип акъатайтIа, гъам чна нубатдалди асландиз хуьрек яз ракъурда; амайбуру асландин гъайбатдикай кичIевили и хажалатдикай архайин яз, секинвилелди чпин кесибвалда. Ф. Къуьрни аслан. Асана адаз чуп вигьин теклиф авуна. Мугьманди къвалар чуькьвена. Эхир чара хьанач. Вигьена чуп. З. Э. Муькъвел гелер. ЧИР [ччир]: * чир авун гл., ни гьакъикъатдин дуьзвал аннамишун. Тарикъат чир ийизва цIийи-цIийи муьруьдриз Жамалдина. А. Къ. Ярагъ Мегьамедан гъазават. Са дагъвидиз, къарагъайла, гьаятдай Пуд балкIандин гелер фенваз акуна. - Гадаярни кIвале ама исятда, Вужар хьурай? Тадач хьи чир тавуна. М. Б. Гьуьрмет. Гьахъни батIул чир тавуна, Рахазвайдаз такIан я зун... Ш. Садихов. Я дуст кас! Синоним: чирун. * чир хьун гл., вуж-вуч са кардин авай гьакъикъат дуьздал акъатун, тайин хьун. Адаз акунмазди, им вичин гъуьлуьн буба тирди чир хъхьана. - "Ам тевледа тур", - лагьана пачагьди эмирна. Ф. Гьуьлуьн руш. Ви гьакъикъат чир хьанач хьи заз, гуьзел... Е. Э. Зав рахамир. Гила заз гьикIдатIан чидач... Е. Э. Суна, за ваз лугьун са чIал. Я канаб течиз, я ипек, Я дишид чидач, я эркек... С. С. Гьарда вичикай хан ийида. Гьар са касдиз вичин кар хъсандиз чир хьун герек тирди хьиз, маса кас и кардин гъавурдик кутаз чир хьунни лазим я. З. Э. КУТВ-диз фена. Амма, зи хва, чир хьухь, хъуьруьн Гар туш гъарнихъ чкIиз фидай. А. С. Хцихъ галаз ихтилат. Са кар чизва: патарив гва, мукьвалла, Эминан ваъ. ам Небидин къвалалла... М. Б. Эминан сурал. Синонимар: малум хьун, ашкара хьун. ☼ М. М. Гьажиева и уьлчме кьве жуьреда кхьизвай: чир хьун, чирхьун. Кил. М. Г. РЛС, ч. 86. * чидач ман кIус шаклувал къалурдай ибара. [Гегьвер]. - КIел авун хъсан кар я лугьуда, чан руш; ви стхадини кIел ийизва. Чидач ман, вун кIелиз ракъурунал ви буба рази жедатIа. Гь. Гь. Адетдин къармахра. ЧИР [чhир] суф. хабардин наклоненидин глаголдин инкарвилин формадин суффикс: фидачир, -физвачир, феначир.... суффикс -чир, чпин эхирда авай а яргъалди чIугвадай, кхьинра й гьарфуналди акьалтIзавай вахтарихъ акал жеда: ... фенай -феначир, фидай - фидачир, физвай - физвачир ва икI мад. Р. И. Гайдаров, М. А. Алипулатов. Лезги чIал. ЧИРАГЪ фарс, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра 1) мичIи вахтунда ва я мичIи чкада экв гун патал кудай затI. Нянин чIавуз майдандал Агъзур чирагъ куькIуьра. Ф. Бахтавар. Эхирни, гада фена и къеледин къенез. Чирагъ гваз вири кIвалерин къенера ам къекъвена. Ф. Кесибдин хва Къагьриман, И къванцел инлай хъфей Асанан бубади кIвале чирагъдин звезда, экв патал кудай чикьер гзаф гатадайд я. З. Э. Муькъвел гелер. НафтIадин лампаяр а чIавуз (XX асирдин сифте кьилера. -А. Г.) авайди тушир. Чепедикай «чирагъар» лугьудайбур ийидай, багъунин чкадал канаб ва я пекер ишлемишдай. ЛГ, 2003, 2. Х. 2) шиир. гуьзелвилин, гуьрчегвилин образ. Гъилел кудай, нур гудай чирагъ я вун... Е. Э. Туькезбан. Межлисдин чирагъ я ханум. Е. Э. * чирагъ(ар) [ишигъ] гваз къекъуьн кил. юкъуз чирагъ(ар) [ишигъ] гваз къекъуьн. ЧИРАГЪЛАВАН сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра чирагъдин кIаник кутадай затI. ЧИРАЙТIА кил ЧИРУН. ЧИРВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера 1) гьакъикъатдикай авай малуматар. Сулейман, вахъ ава чирвал, лугьуда на кардин тирвал. С. С. Куьгьне душмандикай... Урус культурадиз мукьва хьана, вичин чирвал ара датIана гегъеншарунивди СтIал Сулеймана, яратмишунин кIвалахдихъ галаз авай вичин рафтар гьихьтинди ятIа, ачухдаказ къалурна. З. Э. ЧIехи шаир. За ам гъавурда туна хьи, адаз чи халкьдикай чирвилер тахьун информациядин кьитвилин нетижа я. М. М. Лацу лекеяр. Акьалтзавай несилриз чирвилер, тербия гун - им чи пак буржи я. ЛГ, 1992, 1. IX. Жуьреба-жуьре фондарай Халкьдивай тарашнавай пуларихъ чпихь акьван дерин чирвилер авачир бязи авторри абурукай ктабар кхьизва ва жуьреба-жуьре "ахтармишунар" кьиле тухузва. ЛГ, 2004, 26. VII. Синоним: билик. 2) са касдиз масадахъ галаз авай, жедай танишвал. Чун къавумар хьуни чи чирвални деринарда. Р. ЧИРГЪ || ЧИРХ сущ.; -ини, -ина; -ер, -ери, -ера куьчедин чил дуьзарун патал ана твадай кукIварнавай куьлуь къванер. Куьчеярни хъсандиз гьяркьуьзвай. Чиргъ вегьена туькIуьрнавайтIани, ара-ара фирягь лекъверни гьалтзавай, анрай мукъаятдиз къекъвена кIанзавай. Я. Я. Са фурун вакIар.... дагъдин кIане кукIвар хьанвай рагарикайни къванерикай хкат хъувуна, чарчаррин ятар лацу чиргъера санал кIватI хъхьана. А. Къ. Нехирбанни лекь. КIвалин гьаят, рагъ гьатна, экв алаз аквазвай, чиле тунвай лацу чиргъеривай а экв артух жезвай. А. Къ. Нехирбанни лекь. Булахдик патавай кIвал галайвал шуькIуь рехъ фенвай. Анани, Тенфе бадедин гьаятда хьиз, лацу чиргъ тунвай. А. Къ. Нехирбанни лекь. Амма а шуькIуь гардан я накьв, я шим тушир, ам гьа кьилеллай къванцелайни мягькем затI тир. Цементламиш хьанвай хъипи чиргъ. Гь. М. Хаяр. Алай вахтунда чкадал 250 тонн битум, мазут, чиргъ ала. ЛГ, 2004, 15. VII. ☼ Б. Б. Талибова чиргъни чирх са манадин гафар яз ( кил. Б. Т., М. Г. ЛРС. ), Р. И, Гьайдарова - кьилдин гафар яз ( кил. ЛЧЮС 2001 ), М. М. Гьажиева - анжах чирх къалурзава ( кил. М. Г, РЛС, ч. 143 - гравий). Чал гьалтай кхьинра анжах чиргъ ава. Винидихъ гъанвай текстерай аквазвайвал, авторри чиргъ ва чирх чара ийизвач. ЧИРДА, ЧИРДАЙ чирун глаголдин хабардин наклоненидин формаяр. Кил. ЧИРУН. ЧИРК фарс, сущ.; еди, -еда; -ер, -ери, -ера 1) са куьн ятIани винел патан михьивал квадарзавай къат. РуцIугулдалди чиркер алудайдалай кьулухъ рак акьална, устIарди Нигераз лугьуда... С. Муслимов. ЦицIигъ-наме.... абурун жендекрал алай гъекьедин чиркерин ханцI запун квачир уькIуь цивай, гъелбетда, алудиз хьанвачир. ЛГ, 2004, 26. VII. 2) куьч., гзафв. кь. инсандин тIебиатдив кьан тийидай серенжем(ар). Алатай системадин чиркерикай жув азадна кIанда, юлдашар. А. Фет. Кьерен къванер. Инсан инсандин гъавурда акьурла, абуруз садаз сад чир хьайила, дуьнья акваз-такваз мублагь жеда. ТахьайтIа... ТахьайтIа ам, чиркерин есирда гьатна, амайдалайни рангсуз жеда. З. Къ. Мердали Жалилован 60 йис... ЧИРКИН фарс, прил. михьи тушир. # ~ гъилер, ~ парталар, ~ гьаят, ~ цлар. - Я севдуьгуьм, вакай халис тIапIахъан хьанва, вични чиркин тIапIахъан хьанва. З. Э. Арифдиз ишара, Британиядин алимрин фикирдалди, Европада жигеррин азарар гзаф хьунин себеб США-дай чиркин гьава атун я. ЛГ, 2004, 26. VII. Антоним: михьи. * чиркин папан гъуьл буьркьуьз хъсан я мисал 'папан кимивилер гъуьлуьз акун хъсан туш' манадин мисал. * чиркин хьун гл., вуж-вуч михьи тушир гьалдиз атун. А вядеда Тагьиеван ветегадал кIвалах авун, адан казармайра яшамиш хьунухь зарафат тушир. Са суьруь инсанар са казармада авай; вири кьацIана, чиркин хьана, нет акьалтна жедай. А. Ф. Бубадин веси. Дасмал гадарна. Ам чиркин тир. З. Э. Муьгьуьббатдин цIелхем. "Чаз чизва, чина, Вгликобританиядани гъава чиркин жезва, амма, маса государствойрин таъсир гьикьван чIехиди ятIа, гьелелиг якъин туш", - къейдна Льюиса. ЛГ, 2004, 26. VII. Антоним: михьи хьун. Страницы: 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 |
| |||||||
|
