| Вход | Регистрация | ||
|
Толковый словарь лезгинского языка ЧИРКИНАР сущ., анжах гзафв. кь., 1) михьивал гвачир ксар. 2) куьч. чIуру рекье авайбур, къагьбеяр. -Руш? Низ ганач? Рушар за зазни гъайила, ви кIвалевайдаз инфаркт тежез хьайитIа, са кьвед вазни гъида. Масанайни ваъ, гьа Цавандай. Анжах гиламаз лугьун, гзаф чиркинар я. М. Б. Спелар. 3) шиткизвай чкадал кулунин вилик кIватI жедай гьар са затI. ЧИРКИНАРУН гл., ни-куь вуж-вуч; -да, -на; -из, -зава; -а, -ин„ -рай, -мир; чиркинар авун, чиркинар тавун, чиркинар тахвун, чиркинар хъийимир михьи тушир гьалдиз гъун, кьацIурун, Амма абур тахьана хъуй, кьацIайвиле тIиш тунвай куьне гьуьлерни чиркинарда... Т. А. Мехъер куьтягь тахьанмаз. Адан фикирдалди, гьава чиркинарзавай вири шейэрин арада виридалайни хаталуди ОЗОН Я. ЛГ, 2004, 26. VII. ЧИРКИНВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера 1) чиркин тир гьал. КIвале чиркинвал авайди куьчедизни михьиз экъечIдач. Р. 2) куьч. пис ният(ар). Алик Абдулгъамидова Къизлярдинни Первомайскоедин мусибатдикай неинки гьа 1996 - йисуз, гилани вичин ктабдалди терроризмдин, хаинвилин, чиркинвилин, угърашвилин ва гьа са чIавуз гьакъикъи камаллувилин, инсанвилин, ватандашвилин, игитвилин лишанар гьихьтинбур ятIа, хъсандиз къалурнава. ЛГ, 2004, 22. I. ЧИРКИНВИЛЕЛДИ нар. чиркинвал хас яз. ЧИРКИНДАКАЗ нар. чиркинвилин лишанар кваз. ЧИРКИНДИЗ нар. чиркин яз. ЧИРМИР чирун глаголдин къадагъавилин форма. Кил ЧИРУН ЧИРТ: * чирт-пирт авун гл., ни 1) мекьивилелай хьанвай сагъсузвилин лишан яз, нерай чирт-пирт сесер акъудун. 2) куьч., рах. наразивилдин рахунар авун. ЧИРУН гл.; -да, -на; -а, -ин, -рай, -мир; чир авун, чир тавун, чир тахвун, чир хъийимир 1) ни низ вуч са кардин авай гьакъикъат дуьздал акъудун, тайинарун. Къунши, ваз минет хъуй, зазни и кеспи чира. Ф. Гваз фин чун дерт Дуьньядилай, аман, масадаз чирмир. Е. Э. Алагуьзлидиз. Я дуст, за ваз са кар чирин. С. С. Чан патал хъсан я. 2) ни са кардин гьакъикъат жував агакьарун. Итимвилин тIвар маса гуз, Чирун патал илим куьз я? А. С. Хцихъ галаз ихтилат. Паспортдани миллет къейд тийизвай алай девирда дидед чIал чир тавурла, им миллет квахьзава лагьай мисал жезвачни?! Х. Ш. Дидед чIал чируниз артух фикир. Аялдихъ галаз дуьз рахана ва вири гафар дуьз лугьуз чирна кIанда. Х. Ш. Дидед чIал чируниз артух фикир. Синоним: чир авун. ЧИРХЧИР прил. чидай, таниш тир. Заз якъин ам аквазвач, ибур вири за чи чирхчир нуькIрен ванерай къатIана. Къ. М. Лезги къавахар. ЧИРХЧИР сущ.; -ди. -да; ~ар, -ри, -ра чидай кас, таниш тир кас. Гьар са чкада чирхчир кьаз жеда, амма чирхчирвал хуьз регьят туш. Р. ЧИРХЧИРВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера чирхчир тир алакъаяр авай гьал. Чеб-чпин патав гвайвиляй и хуьрерин инсанарни чеб-чпиз чидай, абурун арада мукьва-кьиливал, яр-дуствал, чирхчирвал гзаф авай. С. Муслимов. ЦицIигъ-наме. ЧИРХЧИРВИЛЕЛДИ нар. чирхчирвал хас яз. ЧИСЛО урус, сущ.; -ди. -да; -яр, -йри; -йра ) гьисабуналди кьадар къалурдай гаф. Кьвед, кьуд, ругуд, муьжуьд жуьт числояр я. Р. 2) вакъиа хьайи югъ: кьад лагьай числодиз марф къвана. Р. 3) вакъиа хьайи варзни югъ. Мартдин къадаз марф кьвада; 4) вакъиа хьайи югьни варзни, йис вири санлай. 1869 - йисан 18 майдиз СтIал Сулейман дидедиз хьана.. ЧИСЛИТЕЛЬ урус, матем., сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра дробда къачузвай пай къалурзавай цифра. Месела, 35 дробда 3 числитель я. Р. ЧИСЛИТЕЛЬНОЕ урус, граммам., сущ.; -иди, -ида; -яр, -йри, -йра кьадар къалурдай гафарин чIалан пай. ЗатIар ( предметар) гьисабдайла, абурун кьадар ва къайда ( галай-галайвал, тартиб) къалурдай чIалан паюниз числительное лугьуда. М. М. Гаджиев. Лезги чIалан грамматика. Числительнийрикай туькIуьр жезвай наречияр числителънийрихь анжах суффикс -ра акална кхьида, месела вадра, къадра;... къадбара ва я къадбарах кхьидач. «Самур» газ. 2003, 31. ЧИТ фарс, сущ.; -ини, -ина; -ер, -ери, -ера памбагдин кьелечI, назик парча. Ажеб дамах гваз и дуьнья гьалда на, Бахтавар тир Яру, цIару гуьллуь чит. Е. Э. Яру, цIару гуьллуь чит. Винел алай цIару читдин куьгьне яргъандикай аквазвай рехи чуруди чуьнуьхнавай кьурай чин, кьекьемар ацукь хьана, агаж хьанвай зайиф, экуь-хъипи вилер, кьибле пата дагъдин ценерив гвай тамун кIапIалриз ва гъвечIи кьурух векьериз килигзавай. А. Ф. Бубадин веси. ЧИФ сущ.; -еди, -еда; -ер, -ери, -ера як рганвай яд. Заз як кIандач, за чиф хъвада. Р. ЧИХЕЛ сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра хел. Колхозчийри багълара зулун кIвалахар тухузвай. Багълар кул-кусдикай михьиз, хайи чихелар кIватI хъийизвай, зулун ятар гузвай. А. А. Лезгияр. Йисан гьич, - фикирнай Жабраилан бубади. - ам маймун хътин затI я, таран са чихел гъиле гьатун бес я. Гь. Къ. Им къван, имни терез. ЧИХЧИХ сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра гъвечIи нуькIверин жуьрейрикай са нуькI. ЧИЧАХ: * чичах хьуй! межд. 'вун гиликьуй' манадин экъуьгъун (гьайвандиз лутъудай). ЧИЧIеДИ, ЧИЧIЕДИН чIичI существительнидин падежрин формаяр. Кил. ЧIИЧI. ЧИЧIеК сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра хъуцIу, кьилди ва я хуьрекдихъ галаз недай вилериз нагъв гъидай кьван туьнт тIямдин набатат. # чичIекдин кьил, чичIекдик ни, чичIекдин хъуьруьшар, чичIекар аладарун. Гъанва лезги шурвани, КIашнишни чичIек, Къайси алай аш авай Сини я гуьрчег. А. С. Хцихъ галаз ихтилат. Юкь агъуз ийиз къацу чичIекар атIуз, юкь дуьзар хьувуна кIунчIар къазвай Шамсидин рикIе Мураданни Саядан буба гьатна. З. Э. Мехъер кьуьл туш. Са гирвенка лапагдин як, са гъапа авай нахутIар, кьве картуф, са чичIек кутуна пити ргана. З. Э. КУТВ-диз фена. ЧИЧIЕР чIичI существительнидин гзафвилин кьадардин форма. Кил. ЧIИЧI. ЧИЧIИ, ЧИЧIиНА чIичI существительнидин падежрин формаяр. Кил. ЧIИЧI. ЧИШ сущ.; -и, -е; -ер, -ери, -ера лезги календарда хъуьтIуьн цIиг алатайла, къведай, алукьдай вахт ( 15 мартдилай). Эхиримжи югъ я чишин, пака хиб жеда -Чуьлда сифте-сифте рангар лазни къиб жеда. И. Гь. Рубаияр. ЧИШНИ 1 [ччишни] чиш существительнини союз ни. Кил. ЧИШ. ЧИШНИ 2 [ччишни] кIус ийизвай ихтилатдик рахазвайдан патай наразивал квайди къалурдай гаф. -Квез чишни, зани сифтедай адан гафар дуьз гьисабнай. Ахпа за фикир ганач, квез чишни, ам терхеба рахазвайди заз чир хьана, - алава хъувуна ЦIаруди. Б. Гь. заз эвера. Хвена кIанда, чишни ваз, аялар...? А. С. Кьве касдин ихтилат. - Рехъхвал яргъалди хьайитIани, а на лугьудай жуьредин инжиклувилер хьанач. КIвале хьтин къулайвилерни хьанач. Чишни ваз мугьманвилер? С. Ярагъви ашукь Уьзден. ЧКА фарс, сущ.; -ди, -да: -яр, -йри, -йра 1) тIебиатдин тайин пай, кIус. Гьарнихъай къвез ветIрен лужар, Ам гзаф мурдар чка я. С. С. Синоним: ери. - Яъ! Я дуст! Вун гьинай, и чкаяр гьинай?! Ажеб хьанан вун атана! Винелди экъечI ман. С. Ярагъви ашукь Уьзден. 2) дуланажагъ идара ийизвай меркездивай яргъа авай инсанрин ерияр. Гьайиф хьи, чкайрал дегишвилер жезвач. К, 1988, 26. X. 3) са кардал машгъул са шумудан зегьметдин ери тартибда турла, гьар садан зегьмет къалурдай гаф. Саки вири хилерай авай агалкьунарни кими-эксиквилер веревирд авурла, дагълух районрикай Ахцегъ район 3 чкадал акъатнава. ЛГ, 2004, 15. VII.... алатай кIелунин йисуз районда тухвай олимпиадайра Зарбафа ингилис чIалай, Оксанади дидед чIалай 1 -чкаяр кьуна. ЛГ, 2004, 23. ХII. * чка къалурун гл., ни низ 2-касдиз лайихлувал чирун. - Къайгъу авач, вахт кьведа, за абуруз чирда, чпин чка къалурда, 3. Гергерви. Бакъарей Бакъураякай нагъил. Синоним: чкадал ацукьарун. * чка атайла нар. гафунин, фикирдин къуват яз. Надир хан вич и агьалийрин викIегьвилел пехил тир. Чка атайла, ада вичин эмирриз «Ихьтин игитар кIанда» лугьузвай. З. Р. Гьажи Дауд. * чка-чкада(л) нар. виринра, гьар са чкада(л).... чIехи Ленин кьиле акъвазнавай Советрин властдин программа - вири са юргъандик кутун туш. "гьар ни кIвалах авуртIа, гьада неда" лагьай лозунг кьиле тухун я. Чка-чкада чилер кIвалах ийидай лежберрив вахкуда. З. Э. КУТВ-диз фена. Чка-чкада абуру чпиз мукIратIар, рекьер, тукъдай куьсрияр бес тежезвайдакай лагъана. К., 3989, 1. ХII. * чкадал ацукьарун гл., ни вуж вич виридалайни акьуллуди, гьахълуди яз гьисабзавайдаз кьетIидаказ гьакъикъат чирун. Ахпани заз чизвай бадеди сатул Хелеф халудин кьилиз тевгьидайди, бадедивай ам сатул галачизни чкадал ацукьариз жедайди, вучиз лагьайтIа Хелеф халудиз дишегьлийрихъай вил къягъун хас тир. А. Къ. Нехирбанни лекь. Амма са кар шаксуз я: ихьтин ксар чкадал ацукьарун патал чна чи чирвилер артухарна кIанда. М. М. За нин бахт чуьнуьхна? Синоним: чка къалурун. * чкадал хтун рах., гл., вуж 1) тIебии еридиз элкъуьн хъувун. Чидач, ам тажуб тирни, тахъайтIа адак гьевес акатнайни, Абасан ичIи тир бейни, гила чкадал хквезвай. М. В. Гьарасатдин майдандал. 2) расход хьайидан еридал гьахьтин затI хъхьун, эвез хъхьун. * чкадиз хтун гл., вуж кефсузди сагъ хъхьун. Садбуру лагъана: - ЯнатIа вили? АкI ятIа, Хкведач чкадал ерли. А. Ал. Туьтуькъуш. * чка-чкада (чка-чкадал) нар. гьар сана(л). Чка-чкада лежберрин ва малдаррин совещанияр кьиле тухвана. З. Э. Муькъвел гелер. - Бакудай са фяле хтанва. Ада чка-чкадал жемятдин арада герек авачир, чIуру хабарар чукIурзава. А. И. Самур. * чкайрал алайбур сущ меркезрив гекъигайла, агъуз тир чкайра жерибур. ЧКАДАЛ 1 чка сушествителнидин чкадин II падеждин форма. Кил. ЧКА. ЧКАДАЛ 2 посл, ихтилат физвай гьакъикъатдив кьадай кар сад яз, маса кар авун къалурдай гаф. Виш пут акъудна кIани чкадал са шахтади Ирид виш пут акъудна Дашкуьмуьр са фяледи. Х. Т. Темпел ва адан паб. Судьядини "Квахь!" лугьудай чкадал Къуват гана гафариз, - ''Дуьз!" - лагъана. И. Гь. Ярашугь. Жибиндай фадлай цин ранг такур ягълух акъудна, адакай са къадар вахтунда къекъвена, гьисабна, зур манат гудай чкадал, сад са абас, ахпа кьве шигьидин кепекар фу авай къапуниз гадарна. ЛГ, 2004. ЗО. Ш. Синоннмар: еринда, звезда. ЧКАДИН прил. никай-квекай ихтилат физватIа, гьам авай чкадиз талукь. Советрин девир тир. Кьасум муаллимди чкадин "Зегьметдин пайдах" газетдиз сатирадин шиир акъудда. М. Гьажиев. Бес ам зун тир эхир! Ам (3. Эфевдиев. - А. Г.) 1919 - йисуз бубадихъ, малла Мегъамедахъ, галаз чкадин агьалийрикай пияда кьушун вичин гьукумдиз табийриз кIан хьайи гарнизондиз акси къарагъна. И. Гь.... 1936-1956 - йисара лезгияр Азербайжандин чкадин халкь туширди субутиз кIанз алахъна, чи кьилел гъайи мусибатрикай хабар авачир. М. М. Лацу лекеяр. Дугъриданни, яракьлу бандитрин къаст чкадин колхоздин мал тарашун, халкь рекьелай алудун тир. ЛГ, 2003, 25. ХII. * тIач чуквадинди, свас чкадинди кIанда. Антоним: патан. * чкадин бюджет сущ. са гьукуматда кьилдинди тир республикадин, республикада кьилдинди тир райондин харжлух. Районрин ва шегьеррин администрацийри 2004 - йисан 1 -апрелдалди чкадин бюджетар тамамарунин вацран гьахъ-гьисабра, и распоряженидин 1 -пунктунихъ галаз кьадайвал, коммунальный игьтияжрин ( электроэнергиядин, газдин) субсидияр гуниз серфнавай харжияр къалурин. ЛГ, 2004, 15. VII. * чкадин наречие граммат., сущ. кар жезвай чка къалурдай гаф. Чкадин наречияр саки вири къалурунин тIварцIиэвезар я: ина, ана, атIана, агъадихъ ва мсб. М. М. Гаджиев. Лезги чIалан грамматика. * чкадин падеж граммат., сущ. существительное рахунра дегиш хьайила, чка къалурдай манада авай формадин тIвар. Лезги чIала цIемуьжуьд падеж ава. Абурукай кьуд падеждиз дибдин падежар лугьуда... Амай цукьуд падеждиз чкадин падежар лугьуда. М. М. Гаджиев. Лезги чIалан грамматика. ЧКАЛ сущ.; -ди. -да; -ар, -ри, -ра 1) салан ва чуьлдин емишрин винел къат. Зун пакамаз хали нез-нез фида, чкалар за рекьиз гадарда, гьа чкалар кьуна фейила, вун дуьз чи никIел атана акъатда... Ф. Савдагардин папанни фекьидин кьиса, [Нашамур]. Бананар нез, чкалар къуншидин гьаятдиз гадриз. ГьикI я? Ф. Б. Филиал. 2) тарцин тандин, хилерин кIарасдин винел алай хам. НуькIрен булахдин гьамга хьтин яд гъулцин чкалдикай раснавай чIурхардай цIарцIар гунивди, ширширдин ван алаз авахьзавай. З. Э. Булахдал. 3) хуьрек гьазурзавай тинидикай авунвай кьелечI чар хьтинди.... ХинкIардин чкалар атIана гъазур тир. Сергни гатана тавуна авай. З. Э. КУТВ-диз фена - КIус хинкIар амаче. Эхиримжи чкалар за жуваз акъуднай, - язух къведай тегьерда лагьана къариди. Гь. Къ. Четин бахт. ЧКIАНА чукIун глаголдин акьалтIай алатай вахтунин форма. Кил. ЧУКIУН. ЧКIИЗ, ЧКIиН чкIун глаголдин формаяр. Кил. ЧУКIУН. ЧЛА || ЧИЛА сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра 1) хъуьтIуьн вахтунда севре ахварик кваз ял ядай гьал. ХъуьтIуьз Риза члада гьахьай кIизри хьиз кIваляй экъечI хъийидачир. А. Ф. Риза. Са бязи гьайванар чилада гьатда, яни хъуьтIуьн ахвариз фида. З. А. К. "ТIебиат чирун. 2) аялрин тIалдин са жуьре. ☼ М. М. Гьажиева ( кил. Лезги чIалан орфографиядин словарь, 1955), Б. Б. Талибова ( кил. Лезгинскорусский словарь, 1966) чла, Р. И. Гьайдарова чила ( кил. Лезги чIалан орфографиядин словарь, 2001) кхьин теклифзава. ЧЛАФ сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра ктIай кIарас. ЧЛАХЪ т-б"., прил. 1) чапла гъил галай патан. Члахъ патахъай цавун аршдай атай цIун хци ялав эрчIи патахъ дагъларин кукIушриз яна. А. А. Пад хьайи рагъ. Синоним: чапла. 2) цI., куьч. гьиллебазвилин, масад алцурарна жуванди яз кьадай. Таб, гьилле члахъ Я чидай кIвалах, Тежер сад чIалахъ. Ихьтин хума чахъ гьикI галукьна, лагь, Я чан Сад Аллагь. М. Ж. ЧЛАХЪ сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра 1) эрчIи гъилелай чапла гъилел гзаф кIвалахдайди. 2) нугъ, гъил(ер) галачирди. * члахъ хьун 'нугъ. эрчIи гъили кIвалах тихйидай зайиф гьалдиз атун. Синоним: маймах хьун. ЧЛАХЪВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера чапла гъилел кIвалахзавай гьал. ЧЛАХъУН нугъ., гл.; -да; -на гъил(ер) галачир гьалдиз гъун. Гьа вугана. Зукь атIана, КIвал-югъ такваз, алахъна. Лагь, Казумаз вуч атанай? - Кьве гъилни кваз члахъна. Т. А. Фу квахь тавурай. ЧЛЕН урус, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра инсанрин тайин мурадар, къастар авай кIватIалдикай сад.... Пиралидиз а вахтунда Журналистрин союздин член жез кIан хьанай. М. Садикь. Дуст. ТIвар "Дагъустан" ятIани, ина авайбур анжах лезгияр я. 1995 - йисуз тешкил хьанвай и жемиятдиз 150-даз мукьва член ава. Гьар членди йиса 2 доллар членвилин гьакъи гузва. Р. Гьасанан, И. Мегьралиев. Яргъара авай жуванбур || «Самур» газ., 2002, 25.I. ЧЛЕНВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера член тир гьал. Коммунист партиядин членвилин тIвар за вилин нине хьиз хуьда... З. Э. Муькъвел гелер. 1932 - йисуз Хуьруьг Тагьир коммунистрин партиядин членвилиз гъахьна. А. Гьажимурадов. Зегьметдин ашукь. Хайи хуьре колхоз тешкил хьайила, Гьажи анин членвиле гьахьна. К. К. РикIе мани авайбур. ЦIийи уьмуьр туькIуьрунин кIвалахра активвилелди иштаракзавай Къази 1940 - йисуз ВКП( б)-дин членвиле кьабулна. ЛГ, 2004, 21.II. ЧНА чун тIварц}иэвездин актив падеждин форма. Кил. ЧУн. ЧПИ, ЧПИЗ, ЧПИН чеб тIврацIиэвездин падежрин формаяр. Кил. ЧЕБ. ЧУБАН фарс, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра куьлуь гьайванрихъ (хиперихъ, цIегьерихъ) гелкъвезвайди. Хипериз - яйлах, Дагълара булах, Рагъул кицI къвалахъ, Чубандиз - чумахъ ХупI ярашугъ я. С. С. Квез вуч ярашугъ я. * чубандиз кIан хьайила, кьунакайни ниси хкудда мисал 'са кар ийиз кIан хьайитIа, тежедай кIвалах авайди туш' манадин мисал. Квез чида хьи, чубандиз кIан хьайила, кьунакайни ниси хкудда. З. Э. КУТВ-диз фена. ЧУБАнВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера куьлуь гьайванрихъ гелкъведай пешекарвал. ЯхцIурни цIуд йис я на чубанвиле кIвалахиз, Гзаф сар я колхозди ви зегьметдал дамахиз; А. Мут. Сагърай Асанбек-дадаш. * чубанвал авун гл., ни куьлуь гьайванрихъ гелкъведай пешекарвал авун. - Вирида Риза, -лагьана Сарухана, - кеспи ийизва, сада цан цазва, сада мал хуьзва, сада гвен гуьзва, сада рабочийвал ийизва, садани чубанвал ийизва. Уьмуьр гьахьтинди я ман! А. Ф. Риза. Зун чубан яз гила яхцIур йис кьван жезва. За зи уьмуьр гьа икI чарабуруз чубанвал ийиз акъудзавайди я. А. Ф. Лянет. Страницы: 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 |
| |||||||
|
