| Вход | Регистрация | ||
|
Толковый словарь лезгинского языка * чалишмишвал авун ктаб, гл., ни-куь са кар кьилиз акъудиз гьерекатар, тайин кIвалахар авун. Гьикьван артух чалишмишвал авуртIа, гьакьван адан луварин ван кIвале артух жезвай. М. В. Гьарасатдин майдандал Гьикьван чалишмишвилер авуртIани, раб шешелда чуьнуьх жедач лугьурвал, анжах 1994 - йисуз рагьметлу шаир, общественный деятель Изет Шерифован ва адаз шериквалзавай маса ватанпересрин алахъунралди гьахъ винел ахкьалтна. Д. Шерифалиев. Къабил бубадихъ галаз гуьруьш. Гьа вахтунда чна 800 гектрдин уьзумлухар кутунай. Абур бегьердал атун патал ва ахпа виниз тир бегьерар къачун патал гзаф чалишмишвилер авунай чна. ЛГ, 2004, 28, II. Синоним: чалишмишвалун, ЧАЛИШМИШВАЛУН рах., гл., ни; -да, -на; -из, -зава; -а, -ин, -рай, -мир; чалишмишвал авун, чалишмишвал тавун, чалишмишвал тахвун, чалишмишвал хъийимир са кар кьилиз аюьудиз гьерекатар, тайин кIвалахар авун. - Вагьаба вичин пертвал Магьсудахъай чуьнуьхиз чалишмишвална. А. И. Самур. Итимрин вилерни накьварай ацIузва, абуру аялдиз чан-рикIзава, сабурар гузва, ам суралай алудиз чалишмишвалзава. Гь. Къ. Магьини Дилбер. Синоним: чалишмишвал авун. ЧАЛИШМИШУН сущ.; -и, -а; -ар, -ри, -ра са кар кьилиз акъудиз ийизвай гьерекат(ар). СтIал Сулейманан фикирдалди, шиир дерин манадинди хьун лазим я, вучиз лагьайтIа шиирди, шаирдин векил яз, адан фикир ва чалишмишун къалурзава. З. Э. ЧIехи шаир. Бес чи чалишмишунар вири, гьабур патал тушни, я Максуд даш? З. Э. Муькъвел гелер. Синонимар: алахъун, чалишмиш хьун. ЧАЛКЕЧИР туьрк, прил. масад алцурариз алахъдай, тапарар ийидай. Хъсан кIвал-югъ, гьаким хьтин гъуьл, цуьквер хьтин гадани руш аваз чалкечир Галяди зунни вич авай рекьиз тухвана. К., 1989, 5. II. И чалкечир зибилри уьлкведа патриотар тербияламишунин рекьяй тартибдик квай система чIурун патал гзаф къуватар эцигна. С. Сф. Дамах гвачир кас. [3фекьи]. Чи эфенди, чи муаллим Мегьамед Хьунухь чIехи бахт тушни бес чун патал! Вири кьуд пад ацахьнавай вядеда, И чалкечир, и чалпачух девирда? А. Къ. Ярагъ Мегьамедан гъазават. "ГъвечIи" ксарин чIехи дердер. Алай девирда, капитализмди арадал гъанвай кьван террористар, терактар, наркоманар, рэкетирар, вагъабистар, жстремистар, инсанар чуьнуьхзавайбур, кIвалер атIузвайбур, чалкечирар... вуч я! Р. Исаев. Гьакъикъатдиз дуьздаказ килигин . ЛГ, 2005, 14.1 V. ЧАЛКЕЧИР сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра 1) масад алцурариз алахъдай, тапарар ийидайди. - Мад вучда, замана гьахьтин чалкичирршди хьанва, мама дадаш, - лагьана, Къурбана кьил элкъуьрна. А. Ф. Газет. - Чалкечирар виринра авайди я, хан. Вахтунда абурун вилик пад кьун тавуртIа, ахпа геж жеда? З. Р. Гьажи Давуд. 2) эдебсуз рекье авайди. Низ чидай, хъсан кIвал-югъ, гьаким хьтин гъуьл, цуьквер хьтин гадани руш авай, дишегьли чалкечир жедатIа, низ чидай, ада зун шегьердиз вичиз юлдаш хьун патал желбнавайди. А. М. Киф атIайди. Йикъандивай къуз наркоманрин, пиянискайрин, угьрийрин, къачагърин, куьчебасанрин, чалкечиррин... кьадар артух жезва. ЛГ, 2004, 16. ХII. Синонимар: паж, къагьбе, чалкечир, ява. * чалкечир хьун гл., вуж масад алцурариз алахъдайди, тапарар ийидайди хьун. Ахпа ада, - Халисат чалкечир хьанва, ада хуьр бедлам ийизва, ам Асанахъ галаз валарик кваз зи кьве вилиз акуна, - лугьуз, вири мукьва-кьилидиз хабар гана. З. Э. Муькъвел гелер. ЧАЛКЕЧИРВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера чалкечир тир гьал. Исятда гзаф жегьилри ичкидиз, анашадиз, чалкечирвилиз икрамзава. ЛГ, 2005, 7. IV. Са бязибуру тестикьарзавайвал, чалкечирвилер ва маса эдебсуз кIвалахар Римдилай башламиш хьана. А. Мир. Шаир Назим Абдуллаевахъ галаз суьгьбет. Синонимар: пажвал, къагьбевал, чалкечирвал., шевривал, явавал. * чалкечирвал авун гл., ни чалкечирдаз хас амалар авун. Синонимар: пажвал авун, къагьбевал авун, шевривал авун, явавал авун. ЧАЛМА туьрк, сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра кьилел алукIдай затIунин (бармакдин, шуткьудин)) винелай кутIундай лацу парчадин зул. Къаридал яргъи чIулав парталар алай, кьилик, чIулав жунадин чалма кутIунавай, алгъай юкьва къуршах аваз ам кIвач-кьил михьиз галатнавай хьиз гуж-баладал къекъвезвай. А. Ф. Бубадин веси. Абур кьведни, чпин лугьуниз килигна, МеккеМединадиз Мегьамед пайгъанбардин сурал зияратдиз фена хтайдалай инихъ «гьажияр» хьанвайбур тир. Гьавиляй абуру кьилел алай бухарадин бармакрилай агъдин лацу чалма элкъуьрдай. Я. Ш. Гьахъ квахьдач. ЧАЛПАЧУХ 1 туьрк, прил. секин тушир, къалмакъал авай. [Али]. Цуз-цуз, якъадаш, Селима лап дуьз лугьузва. И чалпачух фана дуьньяда амукьзавайди гьам я... Н. И. Гьакимрин папар. ЧАЛПАЧУХ 2 сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра секин тушир, къалмакъал авай гьал, чка. И дарискъал чалпачухда Шикилчи вич ялгъуз ава. А. Къ. Шикилрин кIвал. ЧАЛТУК туьрк, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра михьи тавунавай дуьгуь. Чалтук чалда верчери, верчер -чалагъанди. Р. ЧАЛУН гл., ни-куь вуч; -да, -на; -из, -зава; -а, -ин, -рай, -мир; чал авун, чал тавун, чал тахвун, чал хъийимир кIвачералди чил, накьв, твар чухвана гьарнихъ гадарун. Муькуь са пипIе, Тенфе бадеди кьулан руьхъ гадарзавай чкадал са шумуд вечре чил чалзавай. А. Къ. Нехирбанни лекь. ЧАМ 1 [чhам] сущ.; -уни, -уна; -ар, -ари, -ара яргъивилихъди, кьакьанвилихъди дуьз тир гьалда авай затI вилик, кьулухъ эрчIи патахъ, чапла патахъ, ян гана, дегиш хьайила жедай гьал. Къенез чам квай щуьшка хьтин лезги дергес, гуя вич вичелай, векье къекъвезвай. Б. Гь. Заз эвера. - Рамиз теспачавиливди дивандилай къарагъна, пенжердихъ элкъвена. Ада, хуш авачиз, къуьнера чамар туна. Т. А. Мехъер куьтягь тахьанмаз. * чам гун гл. чам хас тир гьалда гьатун. Яргъай аквазвай, гарун хура са патахъ чам гузвай чинарар кIула цив ацIай кварар авай рушар хьиз аквазва... З. Гь. Лифер: ЧАМ 2 [ччам| сущ свас гъизвай гада. Гьар кIвале чам хьурай, Ф. «Гьи касдивай зун пеленгдал акьадриз хьайитIа, зун гьа къучагъдин свас жеда!» Ллагьайла ви бадеди, уфт аладриз Катнай чамар: «Акьван сефигь кас жедач»» А. С. Белки, шаир тир жеди?. Безетмишна клуб еке Чамран, сусан шикилри, ЦIийи адет твазва хуьре... Къ. Р. Шадвал. Синоним: наврузбег. ЧАМАР 1 чам существительнидин гзафвилин кьадардин форма. Кил. ЧАМ. ЧАМАРАР! сущ.; -ри, ра чамран терефдин инсанар (свас гъиз рекье авай). [Кукул] - Вак вуч тади ква, хизан сагъ хьайиди. Тади къачумир, исятда акъатда чамарар. Гь. Гь. Адетдин къармахра. свас гъиз фидайбуруз тIварар ягъна. Чамарар, туьфенгрин кIуфарал гум алаз, енге вахарин перизададин ванер алаз, физвай. С. Ярагъви ашукь Уьзден.свас гваз хуьквезвайдакай хабар гуз тфенгар язавай чамарарни, хуьруьн куьчейра чамарзавай атлуярни, абуруз тамашзавай жемятарни адаз са куьнайни туш. М. В. Гьарасатдин майдандал. ЧАМАР 2 туьрк: * чамар авун рах., гл., ни-куь тади ва хкадарун квай камаралди вилик фин. ЯбатIаяз диде вичин патав гумачирди акуна. Алай чкадал са шумудра инихъ-анихъ галтад хьана, адани дидедин гуьгъуьниз чамар авуна. А. Исм. Эхиримжи къув. Гуьгъуьнин кьил кьурбуру ван-сесни акъуд тийиз чамар ийизма, я цЬугъар акъудиз яргъарилай килигунар кьазва. А. Исм. Эхиримжи къув. Синонимар: зверун, чукурун, чамарда гьатун, чамарарун. * чамарда гьатун гл. вуж-вуч тади ва хкадарун квай камаралди вилик фин. Ягъайди хьиз дидевилин къайгъуйрикай уях хьана, ада син галай патахъ вил вегьена, ахпа гурцIул гьакI мез вегьеимаз туна ам чамарда гьатна. А. Исм. Эхиримжи къув. КачIкIачIар хьтин гадаяр хуьряй чIураз, чIурай хуьруьз чамарда гьатна. К, 1985, 26. VII. Синонимар:зверун, чукурун, чамар авун. ЧАМАРАРУН аспектив|| ЧАМАРУН рах, гл., ни; -да, -на; -из, -зава; -а, -ин, -рай, -мир; тади. ва хкадарун квай камаралди вилик фин. Адаз калин гуьгъуьниз чамарай гадади кьил баштанзавай хьиз хьана. Б. Гь. Заз эвера - Вуч агьан, агьан? Зуера лам хукваш! Савзиханг: чамарна... М. В. Гьарасатдин майдандал. Кьудуха, агъа чIура амай ламарни хурук кутаз, чамарарзава. М. В. Гьарасатдин майдандал. Синоним: зверун, чамар авун, чамарда гьатун, чамун, чукурун. ЧАМАРЧИ сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра свас гъиз физвай кIватIалдин кьиле авайди (авайбур). Чамарчияр зарб къвезва. Ф. ЧАМАРЧИВАЛ сущ.; -или, -иле; -тер, -илери, -илера чамарчи тир гьал. ЧАММА обр., са яшда авай дишегьлияр сад-садав рахадайла, ишлемишдай гаф. [Гуьлханум]. Зани гьакI лугьузвайди я, чамма. Секин къуллугъ, къулайвилер, кьезилвилер. Меркездай руквади, кьаради басмишнавай хуьруьз хъфидайди яни? Зун тиртIа, валлагь, чамма, вири район минетиз атанайтIани, хъфидачир. Н. И. Гьакимрин папар. ☼ чамма гафунин бинеда чан мума ибара авай жеди лагьай фикир (А. Гьажимурадован) гьахълуди хьунухь мумкин я. ЧАМУН туьрк, куьгь., гл., ни; -да, -на тади ва хкадарун квай камаралди вилик фин. Шарвилиди Чамна кьуна, Фад суьруьдик Ам кухтуна. Ф. Гьелек хьана ГъвечIи чубан, КIелер кIватIиз Чамдай кьван. Ф. ЧАМЧАХ сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра 1) жими затI хуьн патал кIарасдикай ва я ракьукай раснавай элкъвей форма авай еке затI. 2) (чIехи гьарфуналди -Ч) эркекдин хас тIвар: Чамчах. Рахана цавбед чавуш Чамчах сивяй цIай чкIиз... А. Ал. Дагъда марф. Синонимар: бочка, челег. ЧАН 1 [ччан] фарс, сущ 1) беден, жасат. Гьиллебазвал имир вуна, Айру хиял чанда туна. Е. Э. Алагуьзли. Йифиз-юкъуз рикI чулав яз Хьана сефил зи чан цIраз. Е. Э. Дустуниз хабар це. Дагъдин михьи гьава, чими кIвал, сагълам чан, фу-къафун. Гь. М. Им къван, имни терез. 2) беден, жасат сад тирвилин лишан, руьгь. Ваз чан гана, иман гана, Фагьумардай заман гана, Вун халкьна, ваз лукI лагьана, Чун Адаман рухваяр я. Н. Сам. Мусурман стхаяр. Етим Эминан эсерар гьеле вичел чан аламаз халкьдин арада гегьеншдиз ашкара хьанвай. Д. Джамалов. Лезги литература. Учебник. VIII кл. 3) инсан. Акуна заз бязи чанар: Гьая авачир бязи чинар, Акун къене вич инжинар, Вичиз я син, легъв тийижиз. С. С. Вич яцIуз кьадай авам. * чан акъатуй! межд. 'кьий!' манадин гаф. Абурун чан гьа тапарар, фитнеяр гваз акъатрай тIун... А. Ф. Газет. * чан акъатун гл., нин рекьидай кьван азабар гун, хьун. [Къурбан], - Чанни акъатични адан, гила ам шехьналди чун адан чIалаз килигич хьи, ам гьарамзада я, ам хвешивиляй шехьзавайди я. Гь. Гь. Адетдин къармахра. * чан акъудун гл., ни нин рекьидай кьван азабар гун. Тариф ийиз вичин рушан, Кутур лугьуз ваз са лишан. Гуьгъуьнлай акъудда ви чан, Гуч ваз ада хийир, бегьер. С. С. Къавумдиз. Акъуд мийир на чан жуван, Уьмуьрдин вахт паярзава. С. А. Садаз - хазина, муькуьдаз - тIал-квал... Синонимар: аман атIун, инжиклу авун, бизарун, икрагьарун, такьатсуз авун, такьатдай вегьин, чан къачун, чандал гъун, чандивай авун. * чан акьалтун гл., вичин тIебиатдив кьадай халис еридиз атун. Ишлемиш тийиз гадарнавай участокдал са кьве вацралай гьакъикъатдани чан ахкьалтна. А. А. Нажмудин Самурский. * чан аламаз нар. кьин тавунамаз. * чан аламаз хьун гл сагъзамаз хьун. Чан аламаз хьана гъурбат Шекердилай ширин дустар. Е. Э. Дустариз. * чан гун гл., ни 1) жуван уьмуьр гьайиф татана кьин. Сад-садан рекье чпин чан гудай гьа Рабеъни Салман жен чун дуьньяда. Е. Э. Дуьнья гургьагур. Гьахъ паталди за гуда жуван чан Регьят ятIани, залан ятIани. А. С. Хцихъ галаз ихтилат. Лезги гада жеда закай Ватан патал чан гайи! А. С. Вилик жерге, 2) кечмиш хьун. Кесибди, хизандивни агакь тавуна, азарлу яз Бакудай хквезвайла, рекье чан гана. Гь. М. Гезентидин эхир. 1937 - йисан 23-ноябрдиз, сятдин 11 жез 15 декьикьа амаз, СтIал Сулеймана чан гана. ЛГ, 2004, 12, II. Синонимар: ата бубайрин патав фин, агъа дуьньядиз фин, кьин, кIвачер цавал хьун, рагьметдиз фин. Антонимар: амукьун, хуьн. * чан гунуг сущ. кечмиш хьунухь. Хъсан яр хьунухь дуьньядин сад вафа я,. Чир тахьайтIа, чан гунуг хупI жафа я. Е. Э. Севдуьгуьм. * чан кун гл., ни рикIиз гзаф тIарвал гун. Инсаф ая тIун, кая хьи зи чан, алагуьзли.. Е. Э. Алагуьзлидиз. Аман, кумир вуна зи чан, Серминаз. Е. Э. Серминазахъ галаз суьгьбет. * чан къачун [кьун нугъ.] гл., ни нин рекьин -Ваз кичIе жемир, вах, зун гьа залумдин чан къачуз атанвайди я, - лагьана, пагъливан Магьамада аждагьанда са кьуьл эцяна. Ф. Хъуьрез-хъуьрез чан къачуниз ажеб устIар я, дугъриси. Е. Э. Дугъриси. Синонимар: кил. гардан ягъун. * чан къурбан (хьуй)! межд. "масадан рекье чан гуз гьазур я" - манадин ибара. Зи чан ваз къурбан, эфенди. Е. Э. Ви рутба гьуьндуьр авурай. * чан къурбандун гл., ни са нин-куьн ятIани рекье гзаф къуватар эцигун. Адалатдиз къурбанднавай я чан, мубарак Исмаил. Е. Э. Мубарак Исмаил. * чан нерин хилез [туьтуьниз] гъун гл., ни нин жезамай кьван инжиклу авун. Кандидатвилин тIвар къачуна, университетда кIвалахиз башламишайла, Анваракай аслан хьана: адакай вирида вил язавай. Къвезвай кьимет ядалди ада студентрин чан нериз гъизвай. Иллаки заочно кIелзавай студентрин. Гь. Къ. Лацу марал.... чан туьтуьниз гъидай ветIерин пIивдай ванериз, завалри цIай илисайди хьиз кIасуниз килиг тавуна, вирин къерехда лабар вегьеда абуру [балугъчийри. -А. Г.] М. Баламетов. Инаг Гуьлалан я. "Самур" газ., 2002, 25.1 V. Синонимар: аман атIун, такьатсуз авун, такьатдай вегьин. чан къачун, чандал гъун, чандивай авун. * чан-рикI авун гл., ни низ кIанивилин гьиссер къалурдай квай гафар лугьун. Чан-рикI ийиз, къужахда кьаз лайлаярни яда адаз... Ш-Э. М. Пери. * чан-тан сущ. къуват-жендек. Зи цIийи юлдашрикай сад, гьа зи кьатда авай жегьил, муькуьдини яшар хьанвай, амма чан-тан авай итим тир. М. Муратханов. Снайпер. * чан туьтуьниз акъудун {гъун] гл., вуж ни гзаф инжиклу авун. кил. Синонимар: аман атIун, чан къачун. Синонимар: аман атIун, такьатсуз авун, такьатдай вегьин, чан къачун, чан нерин хилез [туьтуьниз] гъун. чандал гъун. * чан хкатун гл., нин. кьин. Аждагьан кьуна, гапур адан руфуниз сухна. ИкI ятIани душмандин чан акъатзавачир. Аждагьандин чан хкатна. Ф. КIеви ахвар. Аквадай гьалда, чан хкатдайла, гайи азабрилай кьулухъ адаз гзаф регьят хьанай. М. В. Гьарасатдин майдандал. Синонимар: а дуьньядиз фин, кьин. * чан хкудун гл., каузатив, ни нин 1) чан аламачир гьалдиз гъун. Эхирни ихьтин къарардал атана: колхозда кIвалах ийиз чан хкудна лагьана, кIвализ шейни кьвезвач, жибиндиз пулни, гьавиляй хизандиз кьецIил-цIийивал, тухдалди фу къазанмишиз патал фида. А. Исм. Зи лацу балкIан. 2) куьч. гзаф зегьмет чIугун. * чан чанда авай прил.,; вужар. лап кIеви, сирлу, гьуьрметлу (дустар, инсанар). Сифте таниш хьайи йикъарилай башламишна Ефимовни Гьажимурад, халкьди лугьудайвал, чан чанда авай дустар я. Къ. М. Кьашкьа духтур. * чан эцигун гл., ни, вуч авун патал гзаф зегьметар чIугун. Гьукуматдин рекье чанар Эцигдай гъейрат ава чаз. С. С. Еке къуват. Чан эцигна колхоздин малдихъ иер гелкъведа. А. Мут. Сагърай Асанбек-дадаш. * чанда аман [такьат| амай кьван нар. вири къуватар желб авуна. Чанда такьат амай кьван гележег патал женг чIугур и писатель [Т. А. Къазиев. -А. Г.] лезгийриз къарши туькIуьрнавай чIехи террордин къурбанд хьана. М. М. Уях хьухь, лезгияр! * чанда дердер ава гьал низ ятIани гзаф дердер, хажалатар ава. Я рушарин сердер, Ви чандава гзаф дердер... Е. Э. Гуьзел, за ви тариф ийин. * чанда ялар тун гл., ни жув вине кьуна масадаз зиян гудай кардив эгечIун. Твамир чанда акьван ялар, рикIе пис фикир, хиялар. С. С. * чанда велвела тун гл., ни нин гзаф кичIе, гьуьрслу гьалдиз гъун. Душманрин чанда тур са велвеле. Е. Э. Эй, дели-дивана. * чанда зурзун гьатун гл., нин 1) бедендик зурзун акатун (хъилекди). Ван хьайила, зи чанда гьатна зурзун... Е. Э. БалкIан квахьайдаз. 2) гьуьрслу хьун. Страницы: 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 |
| |||||||
|
