| Вход | Регистрация | ||
|
Толковый словарь лезгинского языка ЧЕРНИЛ урус, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра 1) перодалди кхьинар ийидай ранг. Энгельсам еке шикилдин кIаникай чарар, къелемар, ктабрал алай чернилдин лекейри цIару авунвай яру парча аладарнавай столдихъ ацукьнавай Сефтераз, нихъ яб акална, низ жаваб гудатIа, чизмачир. Гь. М. Им къван, имни терез. За кхьизва шиирар йифди: Куьтягь хьана чернилар... А. Ал. Лифрекай баллада. 2) рах. перодалди кхьинардай ранг цадай шуьшедин ва я нацIунин махсус къаб. Синоним: чернильница. ЧЕРНИЛЬНИЦА урус, сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра чернил цадай, кIуф шуькIуьз махсус туькIуьрнавай къаб. Синоним: чернил. ЧЕРПЕЛ сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра пис хесетрин инсан, михьивал гвачирди. Ихьтин са черпел тир ама. Е. Э. Мугьман тун тавур папаз. - Зи вилерикай квахь черпел! - лагьана садазни яб тагана Мегьамедрасула свас гьаятдай акъудна чукурна. А. И. Самур. [Брегьим]. ХупI иблисдал гьалтначни. ИкI зи эхирни пехир хьун мумкин я. ( Вилерин кIаникай Зуьгьре фагьумиз). Яраб и черпел са жуьре алцурариз жедач. жал? Б. Гь. Большевикдин руш. ЧЕРПЕЛВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера черпел тир гьал. Халкь тарашна, кашал гъизвай угърашар... Кам вегьедач куьне полиция галачиз... Ивидинни черпелвилин гуьгъуьна( а)вай алчахар! А. Ф. Саккони Ванцетти. РикIел хуьда чна фейи зулумдинни черпелвилин алчах сегьне... А. Ф. Комсомол. ЧЕРТЁЖ урус, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра карандашдалди ва я чернилдалди чIугунвай план (мес, кIвалерин, театрдин). ЧЕРТЁЖНИК урус, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра чертёж чIугвадайди. ЧЕРТЁЖНИКВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера чертёж чIугвадай пешекарвал. ЧЕРЧЕНИЕ урус, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра школада чертёжар чIугваз чирдай тарс. ЧЕРЧИ нугъ., сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра кар-кеспи авачиз куьчейра гьатнавайди. Ам кар-чIал авачиз гьатнавай черчи я. Р. Синонимар: куьчебан, куьчебасан. ЧЕТВЕР урус, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра кьве литрини зуран шуьшедин къаб. Са стакан яд кIан хьайила, четвер чехир хъвадай... Р. ЧЕТВЕРТЬ урус, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра кIелдай йисан кьуд паюникай са пай. Сад лагьай четвертда хъсандиз кIелайда вири йисуз хъсандиз кIелда. Р. ЧЕТИН туьрк, прил 1) тамамариз зегьмет алай. Четин кар я ярдин къуллугъ... - Ваз. часа яр хьана, гуьзел. Е. Э. Художественный устадвал хкажун - им писателвилин кIвалахда лап чарасуз ва лап четин месэла я. А. С. Жегьил шаиррин яратмишунин бязи месэлайрикай. 2) вич аннамишиз регьят тушир, зегьмет алай. Гьал четин я, севдуьгуьм, хьухь ваз хабар. Е. Э. Багьалу яр. Лезги литературадин, фольклордин девлетлу чIал чир тахьунин нетижада авторри чпин произведенияр газетдин чIалалди кхьизва, гьаниз килигна абурун шиирар векъибур, кIелиз четинбур жезва. А. С. Жегьил шаиррин яратмишунин бязи месэлайрикай. Хаин паб хупI четин тушни! Е. Э. Четин тушни. Тажуб жедай кIвалахни туш. Девир четинди, кьулайвилер къвердавай кьит, мажибар тIимил, гьуьрметар квахьзавайди хьанва. ЛГ, 2003, 4. ХII. Синоним: залан. Антоним: регьят. ЧЕТИНАРУН гл., ни-куь вуч; -да, -на; -из, -зава; -а, -ин, -рай, -мир; четинар тавун, четинар тахвун, четинар хъийимир регьят тушир гьалдиз гъун. Гафар ахъаюнин, грамматикадин къайдаяр хуьн тавунин нетижада бязи гафар ва цIарар сад-садав кьун тавуни гагь-гагь шаирдиз вуч лугьуз кIанзаватIа, адан гъавурда гьатун четинарзава. М. М. Гь. СтIал Сулеймана азербайжан чIалал туькIуьрай шиирар. Антоним: регьятарун. ЧЕТИНБУР 1 четин прилагателтьнидин гзафвилин кьадардин форма. Кил. ЧЕТИН. ЧЕТИНБУР 2 сущ., гзафв. кь.; -у, -а алакъаламиш хьунин, тербия гунин рекьяй регьят тушир ксар. ЧЕТИНВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера четин тир гьал. Виликдай вичихъ галаз гзаф дуст хьайи ксарихъ галаз ихтилатар авурла, абуру Ризадиз хуьре хьанавай дегишвилер, колхоз хьунухь, школаяр ачухун, авай агалкьунар ва четинвилер ахъайна. А. Ф. Риза. Гила школьникриз урус чIал чирунин карда учителри, гьикI зегьмет чIугвазватIа ва и кIвалахда гьихьтин четинвилер ва кимивилер аватIа, чирун лазим тир. А. А. Умуд. Вуч уьмуьр хьуй четинвилер авачиз, Шадвилер хьиз, пашманвални хъижезва. М. Б. Заз кичIезва. И кардин гъавурда аваз, чун абурал яшайишда гьалтзавай четинвилер къезилариз чалишмиш жезва. ЛГ, 2003, 13. ХI. Кьиличахъ хуьре 4 аял ва паб авай. Абур дидеди, вири четинвилериз таб гана, кIвачел акьалдарна. Ш. Шабатов. «Лезги Чапаев». Чаз четинвилерихъай кичIе туш., абур алудиз чун вердиш хьанва. ЛГ, 2004, 15. VII. Антоним: регьятвал. ЧЕТИНВИЛЕЛДИ нар. четинвал хас яз. Гзаф четинвилелди Куьр вацIалай элячIай Надир-шагьдин зурба кьушун ва адан суьрсет гвай дестеяр Генжедин мукьув гвай Килиса хуьруьн патав акъвазна. З. Р. Гьажи Давуд. Синонимар: азабдалди, четиндаказ, четиндиз, четинз. Антонимар: регьятвилелди, регьятдаказ. ЧЕТИНДАКАЗ нар. четин гьалда аваз, четин яз. Зи къаршидал алай кравутдал къатканвай, чинал халис дагъвидиз хас кIалубдин нер алай, пIузарар мичIи вичи рангунин тавдиз атанвай, четиндаказ нефес къачузвай азарлудан чина жизви шадвилин хъвер гьатна. А. Эсетов. Шаирдин тарсар. Синонимар: азабдалди, четинвилелди, четиндиз, четинз. Антонимар: асантдаказ, асантдиз, регьятдаказ, регьятдиз. ЧЕТИНДИ 1 четин прилагателтьнидин теквилин кьадардин форма. Кил. ЧЕТИН. ЧЕТИНДИ 2 сущ., теке. кь.; -а, -а алакъаламиш хьунин, тербия гунин рекьяй регьят тушир кас. ЧЕТИНДИЗ нар. четин гьал хас яз. Рагъдандалди, хквез кIвализ четиндиз, Рахан тийиз чав, яргъи жез дивандал. Б. С. На гьикI эхзава? - Яраб ибур вуч ихтилатар ятIа?- лугьуз, тажуб жедай кар авач. Лап четиндиз акунни мумкин я... Т. Набиева. Аялдин рахунар || ЛГ, 2003, 13. ХI. ЧЕТИН3 нар. четин яз. Севзихан я чан, адай кьил акъудун чIехи итимризни четинз акъваззавайди якъин тир. А. Къ. Нехирбанни лекь.... вацIун рангунихъ галаз саки сад хьтин тав алай лекь вилериз кьатIунун четинз акъваззавай. А. Къ. Нехирбанни лекь. Синонимар: азабдалди, четинвилелди, четиндиз, четиндаказ. Антонимар: асантдаказ, асантдиз, регьятдаказ. регьятдиз. ЧЕФТЕ фарс, сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра рак агалун патал ризадал вегьедай ракьун алат. Гьеле деминай хъфейдалай гуьгъуьниз мехъеррин кIвалел алчуд жезвай аялар аваз, абуру ашукь Сердер цуриз гьахъзамаз, рак акьална, ризадал чефте вегьена. С. Ярагъви ашукь Уьзден. ЧЕХИР туьрк, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра тIимил градусар авай ширин ва я цуру ички. Къизилдин ранг алай чехир Акатайла гъилик зи, Лезги чилер атана мад Акъвазда, дуст, вилик зи. А. С. Чехирчи. Адакай чехирдинни цик квай афнийрин ял къвезвай. А. Къ. Аскервал башламишай югъ * чехирар гьазурдай прил. тIимил градусар авай ширин ва я цуру ички гьазурдай.... ана неинки сар твадай, чIемер хкуддай, гьак багъларинни бахчайрин емишр кIватI хъийидай, мурабаяр, чехирар гьазурдай майишатарни жеда. Гь. М. Им къван, имни терез. ЧЕХИРЧИ сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра чехир гьазурдай пешекар. Чехирчийри, балугъчийри, шаирри Къенин цIийи «Дербент-наме» кхьизва. А. С. Салам, Дербент. ЧЕХИРЧИВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери. -илера чехир гьазурдай пешекарвал. ЧЕХОЛ упус, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри. -ра парчадикай ва я хамуникай цванвай, адет яз, вич тлукьарнавай шейинин михьивал ва саламатвал хуьн патал акьалждай затI... дугъриданни, эвел ахшамдиз чехолда авай винтовкани гваз немс атана акъатна. М. Муратханов. Снайпер. ЧЕХЪ нугъ., союз вучиз. - Мумай ( эме), вун чахь ( вучиз) шехьзава? Д. Рагьимова. Эбеди чка кьунва... ЧЕШМЕ фарс, сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра 1) са вуч ятIани арадиз къвезвай чка, кьил гузвай чка. Гьар булахдихъ вичин чешме, кьил жеда. Гьар шегьердихъ жеда вичин жигъирни. А. С. Шаламар ва чуьнгуьр. Ракъинални чигедал зун ашукь я - Абур кьведни чешме я зи экуьнин... А. С. «Лезгинка». За квез буйругъзава: къенин йикъалай куьне кранрай чиг яд хъвадач. Вучиз лагьайтIа Туркменистан вири чуру азаррин чешме я. А. Къ. Аскервал башламишай югъ. 2) вацIук акахьзавай цин хилер, булахдин ятар. Кьулан вацIук какахьзава чешмеяр, Зи куьчени гур ийизва жигъирри. А. С. Лезги куьче. ЧЕШМЕГАР фарс, сущ., гз. кь.; -ри, -ра зайиф хьанвай вилериз хъсан акун патал гьазурнавай алат. Къад йис я за Куьтягьна вуз хъсандиз. Килигзава чешмеграй заз Къени кьве вил масан тир. А. С. Хцихъ галаз ихтилат. Синоним: айнаяр. ЧЕШНЕ фарс, сущ.: -ди. -да; -яр, -йри, -йра 1) масадбуруни хвена кIандай ери. Къапу, бажа буьтуьн михьиз айна я, Хварасан чешне я, Хайбар къеле я... Е. Э. Алкьвадар Гьасан эфендидин цIийи кIвалериз. Агъасидин бубадин чкIай кIалубрикай чIехи кIвалер-юрдарни авуна. Зурба дишегьли я. Аферин вичиз. Жуван папаз гъам чешне гъваш, гьадакай ихтилата. Белки, кьили ван авуртIа... А. Къ. Нехирбанни лекь. Синоним: кIалуб. 2) шикил. Вилер маргъухъанрилай алудиз техжезвай Керима блокнотдин чарар инсанрин къаматар, абурун юзун -гьерекат къалурзавай цIарарив - чешнейрив ацIурзава. Б. Гь. Заз эвера. * чешне къачун гл., ни нелай-квелай са ни ятIани авур кардин ери хуьн патал гьерекатар авун. Алатай девирда гзаф шаирри адалай [С. Сулейманалай. - А. Г.] чешне къачуз хьана. Гагъ-гагь чи гилан шаиррини адалай чешне къачузва. Амма Эминалай чешне къачун ~ им гилан лезгийрин литературада алатай девир яз гьисабна кIанда. М. М. Гь. Сифте гафунин чкадал, 1948. «Азад яшайиш» колхоздилай чешне къачуна «Яру гъед» колхозни абурук акахьна. З. Э. Муькъвел гелер.Шиирар кхьинин кьетIенвилер ( ритм, рифма ва масабур) чирунин кар хьсанарун патал СтIал Сулейманан, Хуьруьг Тагьиран произведенияр гзаф кIелун, абурулай чешне къачун менфятлу жеда. А. С. Жегьил шаиррин яратмишунин бязи месэлайрикай. Куьнени яхъ гъиле чумахъ, чубандилай къачу чешне... РикIе адан ашкъи аваз. масадан тIвар кьамир. рушар. З. Р. Рушар. ЧЕШНЕЛУ прил. масадбуруни хвена кIандай ери авай. Хуьре виридалай чешнелу куьче хьуниз килигна, чи куьчеда къир цадайвал я. Н. Шихнабиев. Хъсан хабарар. Чна колхоздин клуб гьамиша чешнелу гьалда аваз хуьзвай. А. Шагьмарданов. Майишатдиз регьберват гуникай веревирдер. ЧЕШНЕЛУВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери. -илера чешне тир гьал. ЧЕШНЕЛУВИЛЕЛДИ нар. чешнелувал хас яз. Сад лагьай класс чешнелувилелди куьтягьайла, Тагьир мектеб гадаруниз мажбур хьана. А. С. Хуьруьг Тагьир. Сиононим: чешнелудаказ. ЧЕШНЕЛУДАКАЗ нар. чешнелу яз. Ам 1966 - йисуз Дагъустандин государственный медицинский институтдин лечебный факультетдик экечIна. КIелни чешнелудаказ авуна. ЛГ. 2003, 4.1 Х,... чи республикадин меркездани жуьреба-жуьре библиотекаяр кардик ква, абуру чпин хиве авай везифаярни чешнелудаказ кьиле тухузва. ЛГ. 2004, 26. VII. Синоним: чешнелувилелди. ЧИ 1 тIв. эв. рахазвайдан мукьва-кьилийрин ва я ам алакъа жезвайбурун. Чи дустариз виридаз хьуй Гьарма садан рикIевайбур. Ф. Хабар къуртIа мад чи гъалар, Сагъ-саламат я аялар. С. С. Самурска Нажмудиназ салам-дуьа. Я стха Гъалиб. чаз квехъ галаз кьавум жез кIанзава. Куь рушаз чи гада, чи гададизни куь руш кIанзава... И. В. Чирхчир. - Алад, халу, чун чибур я. М. Б. Спелар. Чини пенсийрин фондунин араяр са акьван пайгарзавач, - лагъана... Ангелина Петровна Акбулатовади. ЛГ, 2005, 27. VII. * чи арада амукьрай (амукьуй) кIус 'ийизвай ихтилат масадбуруз ахъаймир' манадин ибара. Вичи милицидиз гайи малуматдикай ва вичиз авур тагъкимдикай ада ихтилат авуна. - И гаф чи арада амукьрай, чан вахар! - лагъана ада масадаз талгьун тIалабна. Лугьумир! Кьарай кьадани?! З. Э. Кек галк 1 изва. * чи асирдал (эрадал] къведалди нар. чи девирда шумуд лагьай йис ятIа (месела, 2005), гьакьван йисар вилик. Малум тирвал, гьеле чи асирдал къведалди III-II виш йисарин вилик дегь заманадин Индияда чIурун кIекер кIвалинбуруз, яшайишдив кьадайбуруз, элкъуьрна. ЛГ, 2004, 2. XII.... махсус литературада кхьизвайвал, тиръяк ( опий) квай хътин шейини ийизвай таъсирдикай Средиземный гьуьлуьн къерехра авай халкьариз гьеле чи эрадал къведалди II агъзур лагьай йисара хабар авай. А. Гьамидов. Зарафат туш, тIегъуьн я || ЛГ, 2004, 8. VII. Са бязи ахтармишарзавайбуру тестикьарзавайвал, тенбек битмишариз гьеле чи эрадал къведалди VII асирда башламишна... ЛГ, 2005, 5. VIII. ЧИ 2 туьрк, граммат., суф. цIийи гафар арадиз гъидай суффикс. Суффиксар -вал, -раг, -хана, -ган, -бан, -хьан, -чи, -суз, -лу, -кар'... чеб галай гафарихъ галаз санал, ккIана кхьида. Лезги литературный чIалан орфографический къайдайрин свод. ТуькIуьрайбур: Гаджиев М., Алкадарский А. К. - Махачкала, 1938, ч. 27. ЧИБУР 1 чи тIварцIиэвездин гзафвилин кьадардин форма. Кил. ЧИ. ЧИБУР 2 сущ.; -у, -а чи мукьва-кьилияр, чахъ галаз санал алай ксар. - Чибуруз, пул вуч ятIа, чидайди туш.... Авамар я, - хълагьна Севзихана. А. Къ. Нехирбанни лекь. [Зарлишан].... Ваз ви итим гьакьван дакIан ятIа, чаз чибур кIанзавайди я, чан вах. Чибуруз къаргъишмир. Н. И. Гьакимрин папар. ЧИВЕК(АР) сущ.; -ди( ри), -да( ра) кIвачин кьезил къапар. Вилерин нурар тIуьна куьтягьзавай чивекри гузвай къайи рекIрекIвар, ялгъузвал дериндай гьисс ийиз тазвай мишекъат декьикьа, Вагьаб патал гележегдин еке къурхулувал тир. М. В. Гьарасатдин майдандал. ЧИВИН сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра кIвалин майишатда ишлемишдай яд хуьн патал тум галай чуьгуьндин къаб. Терезрин са хилел чугундин чивин эцигна, муькуь хилени - гъуьр авай гъвечIи турба. Гь. Къ. Четин бахт. ЧИГ 1 сущ.; -еди, -еда; -ер; -ери, -ера 1) куьлуь стIалрин марф. Чубан гада, чиг къвазава, Литиникай чардах ая. Ви кIани руш тухузава, Кьве виликай булах ая. Ф. Мекъи гар аваз куьлуь чиг къвазвай зулун югъ тир. А. Ф. Газет. Ракъинални чигедал зун ашукь я - Абур кьведни чешме я зи экуьнин... А. С. «Лезгинка».... Алатзава векьелай чиг. А. С. Хцихъ галаз ихтилат. ЧИГ 2 прил. 1) вуч чурун тавунвай, хьун тавунвай. Багъларилай чиг емишрин атирар къвезмачир. М. В. Гьарасатдин майдандал. 2) куьч., вуж яшар тIимил. Гьа и береда Мердалиди, белки, вичизни хабар авачиз, сифте сеферда яз гъиле къелемни чар кьазва, чиг игитди къалханни тур кьадайди хьиз. З. Къ. Мердали Жалилован 60 йис... * чиг як сущ ицIи як, чурун тавунавай як. Зун гьаятдал, тIапIахъанар алай чкадал хъфена. Гьабурни гила кефиниз акъатнавай. Зун атIанвай чиг якIун кIусар къачуна Цавдаран патав къапак фена. А. Къ. Нехирбанни лекь. ЧИГДАКАЗ нар. чиг тир гьалда аваз. Синоним: чигдиз. ЧИГДИЗ нар. чиг яз. Синоним: чигдаказ. ЧИГИТ туьрк, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра 1) чурун тавунвай твар. 2) дигмиш тахьанвай гьажикIадин кIаш. ЧИГЪИРТМА туьрк, сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра якни какадин къиб акадарна гьазурнавай хуьрек. ЧИДА 1 чир хьун ибарадин форма. Кил. ЧИР. ЧИДА 2 чиди существительнидин чкадин I падеждин форма. Кил. ЧИДИ. ЧИДАЙ 1 чиди существительнидин къакъатунин I падеждин форма. Кил. ЧИДИ. ЧИДАЙ 2 чир хьун ибарадин вахтунин форма. Кил. ЧИР (чир хьун). ЧИЗВА, ЧИЗВАЙ, ЧИЗВАЧИР, ЧИЗВАЧТIА чир хьун глаголдин формаяр. кил. ЧИР (чир хьун). ЧИЙИР сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра накьвадин къалин чIур алай къат. ЧИК сущ.; шурва. ☼ чи чIала чеб аваз, ишлемишуниз игьтияж авай бязи гафарни чна къвез-къвез чIалай акъудзава, я, тахьайтIа, ГьикI хьана, тек-бир ишлемишзава. И барадай агъадихь гафарин сиягь гъиз жеда: ... аду хьун 'гъил къачун тийиз гьавалат хьун, мидявал авун', лас хьун 'секит хьун', кIарасти 'куьгьне къуьруь, кубут яракь (дегьре, кантI)'... ишилти хьун 'са уьтери хабар хьун', чик 'шурва' ва масабур. И. Жаватов. Са макъаладин гелеваз || ЛГ, 2005, 7. IV. ЧИКЬЕР чIикь существительнидин гзафвилин кьадардин форма Кил. ЧIИКЬ. ЧИКIИДА, ЧИКIИЗ, ЧИКIИЗВА чукIун гафунин формаяр. Кил. ЧУКIУН. - Страницы: 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 |
| |||||||
|
