| Вход | Регистрация | ||
|
Толковый словарь лезгинского языка ЧАРХ3 сущ.; -уни, -уна; -ар, -ари, -ара майишатда ишлемишдай мурз алай затIар хци ийидай, гъили ва я токдалди гьерекатдик кутадай элкъвей махсус алат. Чарх авачир хуьре харат устIарни жедач. Р. * чарх гун гл., ни квез ара 1) майишатда ишлемишдай мурз алай затIар махсус алатдалди хци авун. Чарх гайи чукIул аялдин гъиле твамир. Р. 2) куьч. гзаф рахазвай сив гатана секинарун. * чарх чIурукIа |кьулухъ, маса патахъ] элкъуьн (элкъуьрун) гл., нин дуьз авай, къайдадик квай крар, гьалар чIур хьун (чIурун). Конторда адахъ галаз яргъи рахунар авуначир. ~ Ма къул чIугу. Расчет вахчу, - лагьанай адаз. - ГьикI, вучиз? Зи тахсир вуча? Суалриз жаваб хьанач. Махсудан чарх мад кьулухъди элкъвена, адан гъил ченедик акатна. З. Э. Муькъвел гелер. Вун чи хуьруьз атаначиртIа, чун бахтлудаказ санал яшамиш хьунни мумкин тир. Кьисметди лагьайтIа, зи чарх маса патахъ элкьуьрна. Я. Я. Нурар ва хъенар. ЧАРХАЧИ туьрк, сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра 1) свас бубадин кIваляй чамран кIвализ гьизвайбурун кьиле авайди (авайбур). Тфенгрин къупа-къупди хуьр къачузвай. Чархачи хтана. З. Э. Муькъвел гелер. Авунай гьа кьуьлер атанвай чархачийри. Абурун виридан гъилерихъ таратIар галай, гьардав, хкажна кьуна, птулкани верч гвай. Вири жегьилар тир, вири луьл пиянзавай. М. Б. Шапка. Сусаз цIийи парталар алукIиз ихтияр гудай кас авачир. Чархачияр ажугъламиш хьана, вучдатIа течиз, кьурук физ экъечIзавай. М. Б. Шапка. 2) куьч., зараф. цIийи хабар гваз атайди. Чи палаткайрин патав чархачи атана ва ада малумарна: - Вири къавкъазвийриз пуд лагьай батальондиз эверзава! ТатайтIа, чи хатур амукьда. А. Къ. Фу гадарунин буйругъ. ЧАРХАЧИВАЛ сущ.; -или, -иле; -тер, -илери, -илера чархачи тир гьал. ЧАРХи 1 : * чархи къванер сущ. кIеви, хъсан ери авай къванер. Къеледин цларни хъсан чархи къванерикай эцигна гзаф мягькембур жезвай. А. И. Къиргъин. ЧАРХИ 2 фарс, куьгь., прил. вафасуз. Чархи девран ваз лугьур са чIал ава... Е. Э. Девран, гьей. * чархи фелек ктаб, т-б., сущ. вафасуз, манасуз яшайиш, уьмуьр. Ахпа ана хьайиди жез я. Дуьнья михьиз чархи фелек я. Б. Гь. Большевикдин руш.; ЧАРЧАР туьрк, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри. -ра кьакьандай аватзавай яд. Чарчардилай хкадрай яд Цавун аршда куьлуь жеда. А. С. Хцихъ галаз ихтилат. За чарчардик чуьхуьнарна. - Эхъуьн я заз хийир, -лугьуз, Виридан рикI секинарна. А. С. Хцихъ галаз ихтилат. Йиф ЦIар дагьарда акъудай Низамиди 12 чарчардал кьил чIугуна, - абур вири муркIади кьунвай. "Самур" газ., 2002, 19.III. Тек са Лацарин дереда цIудалай гзаф чарчарар ава. С. К. Шагь дагъдин кукIушдал геллер. Синоним: гургур. ЧАСПАР сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра садан чилер, сергьятар масадандавай чара ийизвай лишан, цIар. Лезги чилерал лезгийриз часпарар хьанва. Р. ЧАСТ фарс, сущ.; -уни, -уна нисинин вахт, Югъ част хьана, нисин хьана, алатна, гьич ван-сес авач. И. В. Чирхчир. Рагъ частуниз атана, анихъ фена. З. Э. Муькъвел гелер. Югъ частуниз кьведалди, гьаятдин пипIе къах хьайи ам эхирни партиядин райкомдиз фена. З. Э. КУТВ-диз фена.... нисинин част жедалди, чувалар... туна. И. Къадимов. Шарвили. * частун(ин) хуьрек сущ. нисинин фу. Пака юкъуз частунин хуьрекдиз къуьр фена кIанзавай, и къуьр вахтунда фенач. Ф. Къуьрни аслан. ЧАСТЬ урус, сущ.; -уни, -уна; -ар, -ари, -ара яракьламишнавай аскерар авай кьилдин са десте. Вахтар алатна, госпиталда сагъар хъувур аскер, лекъ хьтин дагъви, вичин кIеви къастуналди мад частуниз хтана. Б. Агьмедов. Играми мугьман. Ада гуьгъуьнлай Монголияда авай танкарин частуна къуллугъна. ЛГ, 2003, 27. ХI. Дипломни къачуна, Германияда Советрин Армиядин частара къуллугъни авуна хтана. ЛГ, 2003, 11. XII. ЧАТ [чhатh]: * чат кепек сущ. кепекдин 4 паюникай са пай. Бубадин суруз гъуьрметиз тежедай касдиз и кIваляй гьич чат кепекдинни пай жедач. З. Гь. Бубадин кIвал. Гьая галачир абурдин къимет вуч я? Гьич чат кепекни туш... А. Исм. Алукьдай ахвар. [Селим]. Эгер, гьа и кьей хци хьиз, гьарда вичин везифа кьилиз акъудиз хьанайтIа, чазни кIвалахиз регьят жедай, чун гьич чат кепекдикни квачир япалухрилай аслу жедачир. Н. И. Гьакимрин папар. ☼ 2001 - йисалди ихтилат физвай уьлчме кьве гафуникай арадиз атанвай мягькем ибара яз кьабулнавай, 2001 - йисуз акъатай орфографиядин словарда са гаф яз ( чаткепек) кхьин теклифзава {кил. М. М. Г., Р. И. Г., У. А. М. 2001 ). Кхьинра кьве гафунин ибара яз ( чат кепек) ишлемишзава. Чун кьве гафни кьилди кхьинин терефдар я. ЧАТАР 1 чад существителнидин гзафвилин кьадардин форма. Кил. ЧАД. ЧАТАР 2 сущ.; -и, -а цан цадай гьайванар куьтендик кутIундай алат. ЧАТУ, ЧАТУК чад гафунин падежрин формаяр. Кил. ЧАД. ЧАТУХЪАН сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра майишатда герек ракьун алатар (пер, нажах ва мсб) расдай устIар. Хьаналда са тIвар-ван авай чатухъан, Зегьмет кIани, камалдикай пай авай. Х. Х. Манат. Са шумуд сятинин къене чатухъан азарди пузмишарна. З. Гь, Уьмуьрдин сирнав, Гъуьрчехъанни, чатухъанни тир буба, Чекмечивални ийидай гагь ада. О. Гьуьсейнов. Буба. ЧАФЧАФ сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра ктIай кIус (кIарасдин). ЧАХМАХ туьрк, сущ.; ~ди, да; -ар, -ри. –ра виликдай цIай арадал гъун патал ишлемишдай кIеви затI. Алимегъамеда са яргъи тенбекдин пIапIрусдик чахмахдалди цIай кутуна... А. Ф. Лянет. Жегьилар кIуфукай хьиз хъуьрена, амма садани чуькьнач. «ПиспIи Хидира» къуьнер юзурна. Чахмахдин къван хьтин мурз алай нерив писпIидив хьиз кьвед-пудра ваниз туна. Я. Ш. Гьахъ квахьдач. * чахмахд(нн) къван сущ.вичивай махсус затI гуьцIуналди цIай арадал гъидай затI. ЧАХУТКА урус, сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра бедендин къенепатан важиблу органар къайдадикай хкуддай азар. Исятда районда чахуткадик азарлубур аватIа, ахтармишун патал рентген аппаратура авай санай масаниз фидай автомашинни кардик ква. ЛГ, 2004, 15. VII. ЧАХЧАХ сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра 1) дараматдин къене кIарасрикай атIанвай цал. Пакамахъ тевледиз фейи вакIарбандиз цIугъ ийиз къатканвай цIуьрнуьгъ акуна. Ам чахчахрин арада гьатна регъьвенвай. З. Э. Муькъвел гелер. 2) арабадин къвала авай кIарас. Са сеферда арабадин чахчах туькIуьр хъийиз кIанзавай Сейфуллагьди Селимханан кьилив, руцIугул къала лугьуз, аял ракъурда. С. Муслимов. ЦицIигъ-наме. ЧАХЧИВИ сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра Чахчар тIвар алай хуьряй тирди. ЧАХЪ 1 [чhахъ[ чун тIварцIиэвездин чкадин IV падеждин форма. Кил. ЧУН. ЧАХЪ 2 ! [ччахъ] межд. яхъ! (кицI гьалдардайла, лугьудай гаф). ЧАХЪА: чахъа-чахъ сущ. 1) ракьун затIар сад-садав галукьайла, ийидай чахъ-чахъ сесерин ванер къалурдай гаф. 2) куьч. гурлувилин лишан яз ишлемишдай гаф. 1961 - йис. Апрель. Коммунизм туькIуьрзавай советрин халкьдин ислягьвилин яратмишдай кIвалахдин чахъа-чахъдин ванер мадни гужлу я. З. Э. Социалист Зегьметдин Герой Темирханов. ЧАХЪАЙ чун тIварцIиэвездин къакъатунин IV падеждин форма. Кил. ЧУН. ЧАХЪРАХЪ: * чахърахъ-пахърахъ сущ. гьа и сесерин ванер къалурдай гаф. ЧАШМИШ: * чашмиш хьун гл., вуж. дуьз фикирдай, къарар кьабулдай гьалдивай къакъатун. - Бес вучда? Правленидиз арза кхьидани? - жузуна чашмиш хьайи Къембера. А. А. Лезгияр. Мегьамедрасул чашмиш хьана гаф жагъун хъувунач. А. И. Самур. Мурадхан халу чашмиш хьанвай ва гьавиляй ада, вичизни хабар авачиз, садлагьана мез акъудна, ахпа сив ахъайна, са гагьда гьа икI акъвазна. Р. Гь. Зи ирид стха. ЧАШМИШВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, - илера чашмиш хьанвай гьал. Адаз гьикI къарагъна, гьикI хъфидатIа чизвачир. Адан чашмишвал гьар са гьерекатдай, гьар са гафунай хкис хьана акъваззавай. А. Къ. Мал цаваравай савдагар ва я рикIелни алачир командировка. ЧАЮН рах. гл. (> чай авун) гл чай гьазурун. Гьуьлеркайни къагьве, шуьрбет, чайнайтIа... Е. Э. Девран, гьей! ЧЕБ 1 [чhеб] тIв-эв.; -пи, -пе никай ихтилат физватIа, гьабур. Чеб гьанамаз, зун иниз хтана, за квез и хкетни хкана. Ф. Бибихатун. Вил ваз ягъиз, чеб кагьатда яргъалай. Е. Э. Стхаяр,... шаир Лезги Намета лагьайвал, "лезгийринни лезгийрин сергьят" маса миллетрин векилри хуьзва ва чпин жибинар ацIурзава. Гь. Кь. Шарвилияр хьурай бул. Чпин фуни чпи цадай, Чпин ядни чпиз авай Рекьидай туш лезгияр... К. М. Рекьидай туш лезгияр * чеб-чпивай квахьун гл. вуч ийидатIа, тийижир гьалда хьун. ЧЕБ 2 [ччеб] сущ.; -педи, -педа; -пер, -пери, -пера хъипи рангадин кIеви накьвадин жуьре. Бязи хуьрера чепедикай куьцуьяр, бадияр, ципIер ва маса къаб-къажах ийизвай устIарар гилани ама. М. М. Милли руьгьдин тавхана. Пуд вацра гьекьни каф хьана, чепединни руквадин къене зегьмет чIугуна, хатадай анжах кьве цIиб хана лугьуз, Къарахан, гьакъини тамам тахгана, чукурнай. М. Гь. Буржар хьайитIани алатда хьи... ЧЕКМЕ туьрк, сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра кух галай кIвачин къаб. КIандайд я ваз чекме, калуш... С. С. Гъуьлуьнни папан гьуьжет. ХанцI кьунвай кьарадай чекме галукьайла, чIанкьар акъатиз, инлай-анлай кIвач хурхвада гъатиз, са хейлин рехъ фена. З. Э. Муькъвел гелер. КIвалин тахта тунвай чил чуьхуьдай, кIвачин къапар: ботинкаяр, калушар, чекмеяр михьдай. ЛГ, 2002, 15. V. Председателди пенжекдин жибинра гъилер туна, са жуьреда юрфар юзурна, кьил агъузна вичин чекмейриз килигиз мурмурна... М. В. Гьарасатдин майдандал. ЧЕКМЕЧИ сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра чекмеяр цвадай устIар. Са тIимил анихъ, чекмечидин будкадин патавай рушни гада акъвазнавай. М. Садикь. ШейтIандин веледар. [Гуьлханум]: Ада вичиз хкянавай чекмечидин гада куь суфрадин итим туш. Н. И. Гьакимрин папар. ЧЕКМеЧИВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера чекмеяр цвадай пешекарвал. Саки са йисан къене Жафера тежрибалу устIардин гъилик чекмечивилин сеняткарвилин вири сирерай кьил акъудна ва гьадахъ галаз сад хьиз кIвалахзава. ЛГ, 2004, 15. VII. * чекмечивал авун гл., ни чекмеяр цвадай пешекарвал авун. Синоним: чекмечивалун. * чекмечивилин цех сущ. чекмеяр цвадай цех. Яда, Жафер, аквазвайвал, валлагь, ибур ви къилихриз, алакьунриз ярамиш крар туш. ДекIени вуна захъ галаз чекмечивилин цехда кIвалахин... ЛГ, 2004, 15. VII. ЧЕКМЕЧИВАЛУН мх, гл., ни; -да, -на; -из, -зава; -а, -ин, -рай, -мир; чекмечивал авун, чекмечивал тавун, чекмечивал тахвун, чекмечивал хъийимир чекмеяр цвадай пешекарвал авун. Гъуьрчехъанни, чатухъанни тир буба, Чекмечивални ийидай гагь ада. О. Гьуьсейнов. Буба. Къисмет я жеди, цIийи сеняткарвал бегенмиш хьана, къилих-хесет сад-садав кьур Алибегахъ галаз дуьз 7 йисуз чекмечивалзава Жафера. ЛГ, 2004, 15. VII. Синоним: чекмечивал авун. ЧЕЛЕГ туьрк, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра жими затIар хуьдай кIарасдин материалдикай раснавай еке къен авай затI. Челегризни резервуарриз чулав икьи шей авахьна. А. А. Нажмудин Самурский. - За адан чехирар авай челеграл якIв илигда, - лагьана сада. З. Э. КУТВ-диз фена. Синонимар: бочка, чамчах. ЧЕМЕНЛУХ, туьрк. шиир. векь, векьин чка Куьн хьиз дуьзмиш чеменлух, багъ, сал авач. Е. Э. Ухшар туш. ЧЕМОДАН (ЧАМАДАН рах.) урус, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра тахтадикай ва маса кьезил материалдикай раснавай пек-партал ва маса шейэр твадай къаб. Хуьруьнбур гатфарин чуьлдин кеспийрал машгъул тир. И арада виридан рикIелай фенвай Айна гъилик чемоданни кваз хтана. З. Э. Муькъвел гелер. Чехи бубани баде патал и чамадан фад алатна куьтягь хьанвай дяве рикIел хкидай, куьгьне хирер цIийи хъийидай зат1 тир жеди... А. Къ. Нехирбанни лекь. Дишегьлидив тумар квай тахтадин гъвечIи ящик гва, итимдив - чIехи чамадан. М. Б. Зун кьенвач. ЧЕМПИОН урус, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра тайин тир са акъажуярин жуьредай виридалайни вилик квайди, сад лагьайди. Алиев, студент, къе машгьур я вирина: Пуд сеферда чемпион... А. Ал. Эхиримжи хабарар. ЧЕНБЕР сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра парталдин (пальтодин, пенжекдин, перемдин ва мсб) агъа кьатIар. СикIре, ченберар кьуна рушан, чIугваз-чIугваз акъудна гурарай виниз, дуьз кIвализ. Ф. Гьяркьуь къалин уьтквем тир чин, кьери чуру, спелар, Ченбердив гьекъ михьна вичин, Бушна шаламд кьветелар. А. Ф. Зарбачи Гьасан. Кьведани кIвачелай хтIунна, ченберар къакъажна са-са вак щетка гуьцIуьз чуьхуьзвай. З. Э. Муькъвел гелер. Синонимар: цен, этег. ЧЕНГЕЛ туьрк, т-б, сущ.;1) кIир. 2) куьч. къармах, зиллет, зулум. Акатна ченгелдин кIаник Мегъерман. Х. Т. Гъуьгьвезрин хуьр. ЧЕНГИ сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра масада вил авайди, шевриди. Са ченгидин чIалахъ хьана, Алатмир, яр, икьрардилай. Ф. Ваз а ченги кIанзаватIа, Лагь, за валай къачуда гъил. Ф. Ам, вичин хсуси уьмуьр бахтикъара хьанвай итим туна, ченги галаз шегьердиз куьч хьанвай. К., 1989, 5. II. ЧЕНЕ фарс, сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра инсандин туьтуьнин хатунилай кIаник квай пIузардал кьван чка. Халкьар инин жуьреба-жуьре я акуниз, Садбурук -куьк ченеяр, садбур я яхун. А. Ф. КьатI-кьатI авур зунжурар. Кьил элкъуьрна килигайла, абуруз Гьуьсейнов, гъил ченедик кутуна, ажугъ кваз, кIвалин буш пипIез килигзавайди акуна. А. А. Умуд. Гьа и береда адан патав чина рангар амачир Никъедем чене зурзаз-зурзаз атана ва ада тади кваз лагьана... З. Р. Гьажи Давуд. ЧЕПЕДА чеб существительнидин чкадин I падеждин форма. Кил. ЧЕБ. ЧЕПЕЛУКЬ сущ.; -ди, -да; -ар, -ри. -ра гьар жуьредин рангарин кьве жуьт лувар квай гьашарат. Аял вахтар, кIвачел-кьилел алачиз чепелукьрик галтугиз къугъвай гуьнеяр, къушарин какаяр жугъурун патал къекъвей валар-руквар рикIел хкун, абурукай ихтилат авун ихътин инсанри чпиз агъузвал гьисабда. Я. Ш. Гьахъ квахьдач. - Я Иминуллагь, а дакIар акьала, пепеяр, чепелукьар къведа. С. Муслимов. ЦицIигъ-наме. ЧЕПИВИ сущ.; -ди, -да: -яр, -йри, -йра Чепер тIвар алай хуьряй тирди. ЧЕПКЬЕН сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра кьелечI къван. Жегьилар гагь къван гадриз къугъвазвай, гагьни туп-лаш. И чIавузни абуру вучиз ятIа, кавхадин гада вилик кутадай. Дамахар гвай, силин кьал хьтин яргъи ада вичин гъиле авай чепкьен, вири къуват эцигна, вич алчударна хьиз гвадардай. З. Э. Муьгьуьббатдин цIелхем. Къуьнер гьяркьуь, гъилер яргъи, кIвачер мягькем ада [Керима. А. Г.] гвадарай чепкьен абурун пендилай кьве кам анихъ гвадар жедай.... З. Э. Муьгьуьббатдин цIелхем. ЧЕПРЕКЬАН 1 прил. тахта хьтин кьелечI. Са вил къавуз яна кьве тIеквендални чепрекьан къванер эцигнава. Гъ. Къ. Гъай тахьай гьарай. ЧЕПРЕКЬАН 2 сущ.; -ди, -да; -ар, -ри. -ра тахта хьтин, хъуьтуьл къван. - Вуна заз багъишламиша, рахазва Рамазан сурун кьилихъ галай пад алатнавай чепрекьандихъ галаз. А. Исм. Вацран мичIер. ЧЕРГЕС сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра 1) Кавказдин кефер патан миллетрикай сад. 2) (чIехи гьарфуналди -Ч) эркекдин хас тIвар: Чергес -а, -а. * чергес пурар сущ. пурарин са жуьре. * черкес чухва сущ. юкь шуькIуьз цванвай чухва. Къуьнерихъ чIулав магьутдин черкес чухва вегьез туна, Нуфтали шаддиз куьчедиз экъечIна. Гь. Къ; Четин бахт. ЧЕРЕК фарс, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра кIанчIал тIубни къалурунин тIуб ахъайна кьурла, абурун арада жедай яргъивал. Я цавал гъед, я чилел экв алач - кьуд пад ичIи хьанва. Са черек я аквазмайди - гьакьван дуьнья гъвечIи хьанва. М. Ж. Жанавурдин къув язава... ЧЕРИКА куьгь., сущ.; -ди, -да; -яр, -йри. -йра са низ-квез ятIани талукь шейэр кхьидай тетрадь, журнал. Сад кьейитIа, кьуна гъиле черика, Фена вири малар идай терика. Х. Т. Гъуьгъвезрин хуьр. Страницы: 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 |
| |||||||
|
