| Вход | Регистрация | ||
|
Толковый словарь лезгинского языка ЧУБАРУК сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра чими гьава кIандай хур лацу, тум мукIратIдиз ухшар авай, кIвалин къаварик муг ийидай къуш. Чубарукар, вили лифер - Ажеб гуьзел вахт я гатфар. Ф. Ам, гагь гъил юзуриз, гагь кьил галтадиз, гагь вичин чубарукдин лувар хьтин рцIамар хкажиз, еке чIулав вилери цIарцIар гуз, рахазвай. З. Э. Муькъвел гелер. ЧУВАЛ туьрк, сущ.; -ди. -да; -ар, -ри. -ра пар яз тухудай, хуьдай майишатдин затIар тун патал канабдин гъалуникай хранвай затI (тапракдилай еке). Ибур са йифиз чуваларни гваз мад къизилар чуьнуьхиз фена. Ф. Халуни хтул. Мукьвал-мукьвал гьамамдай хуьквезвай кIула еке чувалар авай дишегьлияр гьалтзавай. А. А. Лезгияр. Сифте кьве чувал къуьл регъуьз тухвайдалай гуьгъуьниз ( агъабат хийир хьайи Асвар дайиди араба вуганай) кьве варз алатнавай. Гь. М. Хуьруьн муьфтехуьр. ЧУВУД сущ.; -ди. -да; -ар, -ри. -ра эвелан семитрин тайифайрик акатзавай, гила Израилда ва гзаф маса уьлквейра яшамиш жезвай миллет. Акахьнава къе мусурман, чувуд, Динар чара яз, сад хьанва умуд. М. Ж. Меслят ийиз зи патав ша. ЧУГУН кил. ЧУЬГУЬН, ЧУГЪУЛ 1 туьрк, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри. -ра садакай масадаз ийизвай, ам такIанардай, тапан гаф, ихтилат. Синонимар: фитне, буьгьтен. ЧУГЪУЛ 2 туьрк, нугъ., сущ.; -ди, -да; -ар, -ри. -ра эцигзавай цлан дуьзвал чирдай махсус алат (епинихъ залан затI акалнавай). ЧУГЪУНДУР фарс, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра элкъвей турп хьтин, яру рангадини салан майва. Хъипи газардик ва яру чугъундурдик кутунвай келемдик еке лезет гузвай. А. А. Пад хьайи рагъ. Ивидин гемоглобин тIимил тирла, ихьтин къаришмади куьмек гуда: са стакандавай газаррин, чугъундуррин ва чIулав турпунин миже вири сад-садак какадарна ва аниз 200 г. вирт, са лимондин миже алава хъувуна холодильникда хуьда. Йикъа пуд сеферда фу недалди са сят амаз хуьрекдин са тIурунавайди ишлемишда. ЛГ, 2004, 15. VII. ЧУКВАР сущ.; -ди, -да; -ар, -ри. -ра таза аялдал алчукдай, галчукдай пек-лек. КилигайтIа, тIеквенда кьурай векьер алчукна, чукварда авай аялар хьиз, жанавурдин шарагар авай. ЛГ, 2004, 27.1V. ЧУКУРУН 1 гл., ни; -да, -на; -из, -зава; -а, -ин, -рай, -мир; чукур авун, чукур тавун, чукур тахвун, чукур хъийимир 1) зарбдиз ва мукьвал-мукьвал камар къачуна вилик фин. Гьайванди алай чкадлай кьудалди чукурна. А. А. Умуд. Синоним: зверун. 2) ни вуж-вуч са гьихьтин ятIани чIуру кар авурди кIваливай, кIвалахдивай, кIелунивай яргъа авун, кьакъудун. Ахпа Гачал кIула фекьидин мейитни аваз юкъван папан ракIарихъ фена, гьадани, чIехи папа хьиз, сеперар гана, чукурна. Ф. Савдагардин папанни фекьидин кьиса. Ада паб кIвализ хутахда, гачал руш терсина ламрал акьадарна, вичин вилаятдай чукурда. Ф, Бибихатун. [Амахан] - Квез вуч аватIа чидани? Семедан а Шурада кIелзавай гада вуч я, ам мектебдай чукурна лугьузва. Гь. Гь. Колхоз. Ваз минет хьурай, Селим, алад! ~ На зун чукурзавани? - жузуна Селима, Зелфидиз мукьва хьана. А. А. Умуд. Лугьузва хьи, и магьледин агьалияр Надир-шагьди, Гияр шегьердал гьужумайла ва душман дагъларай чукурайла, кана. ЛГ, 2003, 4. ХII. Синоним: рахкуун. * чукуриз-чукуриз нар. акъваз тавуна звериз-звериз. Синоним: кьудалди. ЧУКЬВАН сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра 1) дараматдин юкьвалай вегьезвай чIуларин кьилер эцигзавай яцIу яргъи кIарас. ТIунни дирек, тахта кесек, чIуьл чIугунвай чукьван ава... Е. Э. КьепIирви Алидин кIвалернн тариф. 2) виликдай хуьруьн кимерал инсанар ацукьун патал эцигдай яцIу кIарас(ар). Садбур ацукьна кIанера чукъванрал, Садбур элкъвена акъвазна кIвачерал. А. Ф. КьатI-кьатI авур зунжур. Ибур и рахунрик квайла, куьчедин а пата чукьвандал кулак Верди ва куьгьне кавха Муса ацукьнавай. З. Э. Муькъвел гелер. Синонимар: сижиф, гъвар, шалман. ЧУКIУЛ сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра як, ниси, тIвалкьал атIун патал гьазурнавай хци мурз алай жибикда твадай гъвечIи алат. Кимел хкат хьана ацукьнавай Вердиди кисна, чукIулдалди туькъвелар ийизвай. З. Э. Муькъвел гелер. Акуна адаз нацIун гуьзел тан. КьатIна чукулдив туькIуьрна кфил. А. Ал. НацI. -Маншаллагь, хтул, лап зулун кьар кьван авайди я, - лагьана, Жавата тумунихъ тIасма галай еке чкIул акъудна. Гь. М. Им къван, имни терез. Хьелчиди ашукь лишандик кутуна ва адал вичин чукIул хьтин хци хьел ахъайна. З. Гь. Лезгийрин риваят. Саудовский Аравиядин Пачагьлугъди и уьлкведиз гъун кьадагъа авунвай шейэр ва товарар, гьа гьисабдай яз гъуьрчехъанвилин тфенгар, чукIулар, хинжалар, турар, гьакIни йифиз аквадай приборар гъунал кьадагъа алайди тестикьрзава. ЛГ, 2003, 13. XI. ЧУКIУН гл.; -икIида, -кIана; -икIиз, -икIизва; -укIукI, -икIан, - укIурай, -икIимир; чукIун тавун, чукIун тахвун, чукIун хъийимир 1) кьакьанвилихъди эцигнавай дарамат чилихъди ацахьун. Синоним: уьцIуьн. 2) куьч. инсанри галайвал тавун себеб яз, къайдадикай хкатун. ЧIижерин кул хьиз, инсанар алтIушзавай кимихъ виликан гъунар амукьнач. Гьатта акунарни кваз дегиш хьана, ам михьиз чкIиз башламишна, ЛГ, 2003, 4. ХII. 3) вужар-вучар гьар патахъ фин. Гьа и кар себеб хьана, клубдиз кIватI хьайи кьван жемят чукIун хъувунай. А. А. Умуд. Гьяддин юкъуз Самбурдай райондин векилар атана, жемят кIватI хьана, амма инсанар чкIизвач. К., 1988, 25. ХI. КичI акатай ничхирри къал къачуна, кул-кусрай къуьрер, маса гьайванар инихъ-анихъ чкIана. А. А. Пад хьайи рагъ. 4) авачир, амачир гьалдиз атун. Кьадагъа авуналди партия чкидач. Р. ЧУКIУРУН гл., каузатив, ни вуч; -да, -на; -а, -ин, -рай, -мир; чукIур авун, чукIур тавун, чукIур тахвун, чукIур хъийимир 1) кьакьанвилихъди эцигнавай дарамат чилихъди ацахьай гьалдиз гъун. ЦIийи къазма эцигдалди, куьгьне кIвалер чIурмир. Р. Синоним: уьцIуьрун. 2) вуч гьар патахъ пайи-паяр авун. Сегьер-сегьер дагъда сиягьатда на, ЧукIур ийиз беневшад гар, Гьалимат... Е. Э. Гьалимат. Район чукIурайла, 16 агъзурдалай гзаф тир.. Дагъустандин картадал икьван агьалияр авай маса са районни чукIурайди туш. ЧукIурнатIани, фад арадал хканай. ЛГ, 2005, 4. VШ. 3) куьч. машгьур авун, масадбуруз ахъаюн, чир жедайвал авун. Ада вичиз ван хьайи гаф-чIал, цекврекай фил авуна, уьлкведиз чукIурда. С. Ярагъви ашукь Уьзден. Са сивел къаб алачирда чIехи арифдардикай, авай-авачирдини кутуна, жемятдин арада къундармаяр чукIурна. А. Э. Шаирдин тарсар. 4) гьакъикъат яз хьурун. VII лагьай асирдиз Кавказский Албания арабри чапхунчивилелди кьуна ва лезги чIалал рахазвай халкьарин арада ислам чукIурна. ЛГ, 2004, 8. VII. ЧУЛ [ччул] сущ.; -уни, -уна; -ар, -ари, -ара кIерецдин хвехверни цур акадарна махсус жуьреда гьазурнавай недай затI. ЧУМАЛ сущ.; -ди, -да; -ар, -ри. -ра тарал жедай яру куьлуь (цурувални ширинвая акахьай, яргъи-шуькIуь цил авай) емишар. Абуруз чIахарин ашдин ва чумаларни пIинияр квай чуквадин къадир авай. З. Э. Муькъвел гелер. Абур къведни чумалар ва кицикар гъиз тамузни фидай. З. Э. Муьгьуьббатдин цIелхем. * чумал тар сущ. чумалар жедай тар. Рамзиди чумал тарцелай кьуру бипIинар кIватIна хирел эцигна, кIвачел яйлух алчудна. З. Э. Рамзият. ХъуьтIуьзни кваз цуькведава чумал тар, ХъуьтIуькайни ада гатфар ийизва. А. Ал. Чумал тар. ЧУМАХъ туьрк, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра чубандин гъиле жедай махсус лаш. Вибур вири тапарар я, вун гьарамзада я; мад чун садни ви гафунихъ ягъадач, - лагьана, вичин гъилевай чумахъ юзурна, Фекьи ламралай аватай хьиз хьана. Ф. Фекьини чубан. Хипериз - яйлах, Дагълара - булах, Рагъул кицI къвалахъ, Чубандиз - чумахъ ХупI ярашугь я. С. С: Квез вуч ярашугь я. Куьнени яхъ гъиле чумахъ, чубандилай къачу чешне... РикIе адан ашкъи аваз, масадан тIвар кьамир, рушар. З. Р. Рушар. ЧУМАЧИ нугъ., т-б., сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра арабадик ва я куьтендик вик алай малар кутIундай кIар(ар). ЧУМУР туьрк. сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра цацар алай чилин валар. Там атIудайла, инавай вакIар катиз тамун къвалав гвай зурба чумурриз фенай кьван. Ф. Ирид юкI алай Магьамад пагьливан. За квез, айгьана икI-акI хьайитIа, кьилдин рехъни гьазурнава, - алава хъувуна. Къазмадин кIаняй акъудна, чумуррикай тухванвай рехъ къалурна. З. Э. КУТВ-диз фена. ЧУН тIв. эвез; -на, -а 1) рахазвайди ва ада вичин терефдик кутазвайбур. Самурдани, Къубадани, Куьреда Авазва чахъ хва-стхадин ерияр. С. Шарвилидин невеяр. Я стха Гъалиб, чаз квехъ галаз кьавум жез кIанзава. куь рушаз чи гада, чи гададизни куь руш кIанзава... И. В. Чирхчир. 2) Кьасумахуьр агъадава, Са тIилмил кьван вине кIан тир. Агъдин перем алай хала, Чаз вун авай кIвале кIан тир. Ф. Ашкъидикай ва дердиникай манияр. 2) рахазвайди вич. Чаз Сулейманан азербайжан чIалал шиирар туькIуьриз алахъунин тежрибадикай рахаз кIанзава. М. М. Гь. (СтIал Сулеймана азербайжан чIалал туькIуьрай шиирар). ЧУП: * чуп-чIулав нар. лап чIулав. Чуп - чIулав хъхьана Жив хьиз лацу кьил.. А. Ал. Пуд хали. ЧУП нугъ., кил. ЧИЛ. ЧУПЛАХ туьрк, прил. винел патал жедай затI (ар) алачир (аламачир). Гила а чкаяр тар-там амачиз чуплах тир. А. А. Умуд. Кьуьнтерал къведалди гъилин ацIай лацу цIумар чуплах я... А. А. Лезгияр., Суламидин гьакьекьар хьтин вилер вичин вилик квай гьавизда чуплах яз къатканвай таза рушал алукьна. М. В. Гьарасатдин майдандал. * чуплах хьун гл., вуж-вуч винел патал жедай затI(ар) алачир (аламачир) гьалда хьун. КIевайтIа ник цацари, цуьк алачир, Керки къачу - къацариз лап хуш жеда, Чуплах жеда багъни, ви гъил галачир... А. С. Дишегьли. Къазибеган шуьшкани чуплахзавай... А. А, Пад хьайи рагъ. ЧУПЛАХАРУН || ЧУПЛАХУН гл., каузатив, ни-куь вуж-вуч; -да, -на; -их, -зава винел патал жедай затI(ар) алачир (аламачир) гьалдиз гъун. Зулу тарар-тамар чуплахарда, гатфари дуьнья гуьзеларда. Р. ЧУПЛАХВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера чуплах тир гьал. ЧУПЛАХВИЛЕЛДИ нар. чуплахвал хас яз. Синонимар: кьецIила, чуплахдиз, чуплахдаказ. ЧУПЛАХДА гьал чуплах гьалда ава. ЧУПЛАХДАКАЗ нар. винел патал жедай затI(ар) алачиз (аламачиз) хьиз. Синонимар: кьецIила, чуплахвилелди, чуплахдиз. ЧУПЛАХДИЗ нар. винел патал жедай затI(ар) алачиз (аламачиз) Гелидин гьакъиндай инсанрин сивера жуьреба-жуьре рахунар авай, гуя ам чуплахдиз Аль халудин резиденцияда къекъвезва лугьуз. Х. Ш. Ева Браун. Синонимар: кьецIила, чуплахвилелди, чуплахдаказ. ЧУПЛАХЗАВА 1 чуплахун глаголдин форма. Кил. ЧУПЛАХУН. ЧУПЛАХЗАВА 2 гьал винел патал жедай затI(ар) алачир (аламачир) гьалда ава. ЧУПЛАХУН кил. ЧУПЛАХАРУН. ЧУПУР прил. чиник куьлуь тIвехер квай. [Элдер] - Жеч гьа, низ тухузва? Низ? [Пейкер]. - А вини магьледа авай Келбиханан гада, а чупур лугьудайди вуч я, гьадаз. Гь. Гь. Адетдин къармахра. Султанмурад бирдан кисна. Адан чупур чина са гьихьтин ятIани амалдар ишигъ гьатна. А. А. Умуд. - Акъваз, акъваз! - лагьана чин чупур, кьери спелар квай итимди. А. А. Лезгияр. ЧУРНА прил. эхирдал кьван тамам тушир. Синоним: сифтегьан. ЧУРТ урус,; -уни, -уна; -ар, -ари, -ара гьисабунар ийидай алатдин тадарак. * чурт вегьин рах., гл., ни счётдал гьисаб кьун. Вигьиз чурт гьисаб ийиз ваз шумуд динар хьана хьи? Е. Э. Дуст Ягьиядиз. ЧУРТКА урус, рах., <, сущ.; ~ди, -да; -яр, -йри, -йра кIарпIучIрал гьисабар ийидай алат. Ахмакь жемир, ам уьмуьр я чурткадин КIарпIучIар хьиз физвай такваз вилериз! А. Ал. Рубай. ЧУРУ 1 [чпуру] прил. хъипи. * чуру авун гл. ни-куь вуч хъипи рангунин гьалдиз гъун. Вахтуни чуру авунвай чарарин ял акъатна. Хвани, са вучтин ятIани аламат вилив хуьзвайди хьиз, килигиз акъвазнавай. А. Къ. Нехирбанни лекь. ЧУРУ 2 [ччуру] сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра итимдин ченедални хъуькъверал жедай чIар. Муьгьуьббатди лацу изва чуру, кьил... Е. Э. Яр гуьзел. Гъурбатда ваз "Я къураба" лагьайла, Вун итимдай такьаз вавди рахайла, Вилин накьвар чурудлайгъуз чкIайла, Женнет ятIан, рикIиз лянет къведа, дуст. Е. Э. Ватандай катзавайбуруз. Сейке итим, чуру рехи, Рахадайла, гафар пехъи, Жедайд туш я чиниз регъуь, Адан инсанвилин гьал кьий. С. С. Темпел. Са шумуд йикъан чуру аламай адан хъуькъвяй чинал рех янавай къалин спелрал жанг ацукьнавай. У. Къемберов. Спелар куьрсарай хам. * чуру тун[тhун] гл., ни итимдин чинал жедай чIарар алуд тавун. Мукьвабурукай сад кечмиш хьайила, чуру тада, мукьвабуруз шадвал хьайила, чуру твада. Р. * чуру тун [ттун] гл., ни ни итимдин чинал жедай чIарар махсус алатдалди алудун. Зун и фикирдал кIевиз акъвазна ва, электробритвадал чуру туна, парталар алукIна, куьчедиз экъечIиз кIанз рак ахъайнамаз, Ольгадин сес акъатна... А. М. Мурк ракьини цIурурда. Гьамиша хьиз, къени ам, фад къарагъна, чуру тваз гатIумна. Ш. Исаев. 3и фонарар. ЧУРУЖ чурун глаголдин буйругъдин форма. Кил. ЧУРУН. ЧУРУЗ нугъ. чурун глаголдин буйругъдин форма. Кил. ЧУРУН. ЧУРУН гл.; -рада, -рана; -раз, -разва; -уруж, -ран, -урурай, -рамир; чурун тавун, чурун тахвун, чурун хъийимир 1) ни вуч ицIи затI цIун чимивилелди недай гьалдиз гъун. Ирид чIулав гьер тукIуна - Ирид чIулав гьер чрана, Ирид чIулав гьер ргана. Ф, Куьчеда мангъалрал чразвай къавурмайрин ни кьуд патахъ чкIанва. З. Э. Муькъвел гелер. 2) ракъинин нурарикди гзаф чими гьалдиз атун. Къе куьчедиз экъечIиз жедач, ракьини кузва, чрада. Р. 3) емишар недай еридив агакьун. ЦIи пIинияр фад чрана, - гад гурлу жеда. Р. 4) куьч. акьуллу хьун, зигьинлу хьун. А зур базаррикай хабар авачир, бегъем чурун тавунвайда ийидай хьтин гафар я. Т. А. Мехъер куьтягь тахьанмаз. Шекер Исламовна яру диплом гвай, чешнелу муаллим, лап гьа куьне тIалабай хьтин чранвай тербиячи я. К. К. Диде хьайи югъ. ЧУРУТМИШ: * чурутмиш хьун гл. тIебии гьалдай акъатун, чIур хьун (як, якIун затI). Чумуррай мейит жагъана. Ам чурутмиш жезвай. З. Э. Кек галкIизва. ЧУРЧУЛ [чhурччул] фарс, сущ.; -ди, -да; -ар, йри, -ра зарбдиз чиляй фидай, чилин ранг алай, винел пад кьелечI къабухди кIевнавай, мурдардилай куьруь гьайван. Гьинва верхиш, беневша, алахьай гьава? Гьинва чурчул, цвег-паша? Члада ава. А. Ал. Зулун кьуд шикил. Гъуьлягъни чурчул, Байбутни чукIул -Вири яракь-хьелзава алпанвийри. Х. Х. Масан баде. Синонимар: хурлинкI, къвершил. ЧУСТАР сущ., гзафв. къ.; -и, -а кIвачин кьезил къапар. КIвачел чустар, тандем кьелечI булушка алай ам, Марьям тир. 3. Э. Кек галкIизва. ЧУХВА сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра 1) винелай алукIдай хилер галай сун партал. Къармукъда талер авай, Чухвада хуьлер авай, Япунжидал чиг аламай, Дегьне кьенардал гьякь аламай, Хва, вай, дидедин!. Ф. - Валлагь якьадаш Селим, -лагьана патав гвайда кьуьнуьхъай галатнавай чухвадин пад чIугун хъувунивди, - чибур пехилвал ийидайбур я. З. Э. Муькьвел гелер. 2) куьч. бегьемсуз кас. Тай хьаначир ви гада а чухвайриз КIанивиляй чи Эминан манияр. А. С. Белки, шаир тир жеди? Стхадикай рахаз стха -чарада вуч къимет гурай? Диде-буба течир чухва - ваз нин патай гьуьрмет хьурай? А. Исм. Рубай. ЧУХВАЗ чухун глаголдин мурадвилин форма. Кил. чухун. ЧУХДА туьрк, т-б., кIус са никай-квекай ятIани наразивал къалурдайла, лугьудай гаф. ' И хабар агакьай кулак Асанай гьарай акъатна. - Вуч, вуч! КIвалик рухни квачир Хидир! Чухда ам партизан хьана... З. Э. КУТВ-диз фена. ЧУХСАГЪУЛ межд. 'пара сагърай' манадин гаф. Инал Далалубегьлидиз чухсагъул ва пачагьдиз сагърай лагьана, мугьман, вичин лам вилик кутуна, вичин ватан галай патахъ еримиш хьана. Ф. Далалубегьли.... дишегьлидиз патай хьиз, Лугьузва за: «Чухсагъул ваз, кIаниди'.». А. С. Чухсагъул ваз. Чухсагъул квез, бубаяр, зун саймишна, Бахтлу жеч хва вичиз буба кIан тахьай. А. С. Хцихъ галаз ихтилат. Страницы: 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 |
| |||||||
|
