| Вход | Регистрация | ||
|
Толковый словарь лезгинского языка ЯРХ: * ярх хьун гл., вуж-вуч кьакьандихъ акъвазнавайди ва я акъвазарнавайди вичин ва я масса къуватдин таъсирдикди са къвалахъдин чилел ва я маса затIунал яргъи хьун. Пака югъ хьайила, деве ярх хьана къаткана. Ф. Девени, сикIни, жанавурни, сев. Нивай ятIани хабар кьуна, ам кас авачир кIвализ гьахьна, парталарни аламаз. ракIариз мукьва дивандал ярх хьана. Т. А. Мехъер куьтягь тахьанмаз. Са игит ярх хьана дяведа, Пак иви стIалриз пай хьана. А. С. Беневшайри кьве сеферда... Секне, чIул хьиз, ярх хьана РакIарив гвай рухунал. А. Ал. Мирдамир. * ярх хьайи тараз якIв ядайбур гзаф жеда мисал 'къуватдай аватайдаз гзафбуру кIуф яда' манадин мисал. ЯРХАРУН гл., каузат., ни-куь вуж„уч; -да, -на; -из, -зава; -а, -ин, -рай, -мир; ярхар авун, ярхар тавун, ярхар тахвун, ярхар хъийимир кьакьандихъ акъвазнавайди ва я акъвазарнавайди чара къуватдира къвалахъдин чилел ва я маса затIунал яргъи авун. Жегьилар чIуруз экъечIна къугъвазвай. Абуру вад къван акIурна. Сифте кавхадин гадади яна, галукьнач. Ахпа хпехъан Димиран гада Керима яна, са къван ярхарна, Аслана вад къванни ярхарнай. З. Э. Муьгьуьббатдин цIелхем. Рамзията вич адан гъиляй акъудиз чвбалмишзава. Салмана ам ярхариз чалишмишзава. Гила гьичI рушан кIвач татаб хьана. Абур кьведни са къвалахъди алгъана. З. Э. Рамзият. Са герен хьанач, лам ярхарна, кIвачер кутIунна, кашу къуьнуьз вегьенвай Гьажимурад, гурарай виниз Мерзи бадедин кьавал акьахна. С. Ярагъви ашукь Уьзден. ЯС араб, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра шадвал тийидай вахт - Вуч пашман я, жаллатI, вун, Къе дуьньяда яс амач? А. С. Кьуд цIар. Белки, суьруьйрай ахцIуда яйлах. Белки, алатда зи кимелай яс. Х. Х. Са виляй кьаз ясни сувар. - Сад гъизва на, сад рекьизва, Жувавай эх тежер тIалар зи патаз на куьз ракъузва? М. М. Им вуч регъв я? * яс кьун [чIугун| гл., ни нихъ мукьва кас кьейила, адахъ гьайифар чIугунин лишан яз, шадвилер тавун. КIири Буба кьена лугьуз, Кутулари яс кьунава. Ф. КIири Бубадикай манияр. Йифен далдадик Хъуьрезва са кас ЧIугун тавур гьич Бубадихъ яс. А. С. Светлана. Гьелбетда, вирида яс чIугвазмай, вилер пашманвилив ацIанвай. ЛГ, 2004, 28.II. ЯСАР 1 сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра яс хьанвайди. Иеси вай ясардин. Ф. ЯСАР 2 сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра юхсул, кесиб кас. "Ам са ясар я. Р. ЯСИН араб, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри. -ра Къуръандин суьрейрикай сад. Са сеферда Абас начагъ хьана, рекьидай чкадал атайла, ясин кIелун патал хуьряй ам кIелдайдаз эвердайвал хьана. С. Муслимов. ЦицIигъ-наме. Жувал чан аламаз, Исмаил-эфендиди са ясинни кIелнайтIа, кIанзавай заз. С. Ярагъви ашукь Уьзден. И араба зи рикIел дидедин гафар хтана. Ада лугьудай: "Чан хва, уьмуьрда четин хьайила, пуд сеферда жувакди къулгьу кIела, ам ясиндихъ галаз барамбар я..." ЛГ, 2004, 26. VII. ЯСЛИ урус, сущ.; диде-бубаяр кIвалахал алай вахтунда гъвечIи аялрихъ гелкъведай махсус идара. Санал кIелзава курсара, Санал физва собранияр, Санал кIвалахиз, яслийра КIелер хьиз хуьзва аялар. А. Ф. Эм-Тэ-Эс. ЯСЛУ прил. ясда авай. Базардик квай яргъан хьтин Яслу кIвале ЧIагъан хьтин, Къуьлуьн никIе къалгъан хьтин дустуникай вучда вуна? Ш. Къ. Вучда вуна?. Зи уьмуьрда тIимил хьанач Рехи йифер, яслу йикъар. А. Ал. Октаваяр. ЯСТИ: * ясти этег сущ. чилин цен. КуькIуьрнавай арбе цуьквер, алванар, Ясти этег, ягъв мубарак хьурай квез! А. С. Пакам хийир, пакам хийир... ЯСТУХ туьрк, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра ацукьдайдан кIаник, ксудайдан кьилик кутун патал туьк, сар ва я памбаг туна раснавай, цванвай затI. -Ша, ша, чан фекьи. Вун атуй, рагъ атуй, - лагъана фекьидин кIаник хъуьтуьл ястух вегьена, адаз ацукьдай чка къалурна. Ф. Савдагардин папанни фекьидин кьиса. Байрам, кьилелай хутIунна, чилел ястухдал, агаж хьана, ацукьна. Гь. М. Гезентидин эхир. КIвале кIаник ястух кваз цанай хтай итим ацукьнавай. А. Муграгъви. Ажалдин хура. Синоним: хъуьцуьган. ЯТАБ араб, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри. -ра акьулдиз зайиф, абурар алачир кас. Гьар са ятаб вич хьана хан... С. С. Шумудакай рахан. ЯТАР яд существительнидин гзафвилин кьадар. Кил. ЯД. ЯТАХ туьрк, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри. -ра чуьлда малар хуьн патал, хъуьтIуьз малар ничхиррикай хуьн патал туькIуьрнавай чка. - Чан фекьи, ятахдал серкердин чубанрикай сад кьенва, вуна, исятда атана, ам кучукна кIанда, - лагъана чубанди фекьидиз. Ф. Фекьини чубан. - Ругъва ятахрал мукъаят жедай. Келиш, пакамахъ физ чIура векь нез, яд хъваз. няниз Ругъвадин патав кьаткиз хьана. Ф. Тапан кьин кьур жанавур. Азербайджанда «Алакъишлах» тIвар алай ятахдал Докъузпара райондин колхоздин хипери кьуьд акъудзавай. И. В. Чирхчир. Пакад юкъуз кьве колхозчидин арабайра аваз X. Тагъиран тахтаяр Чархи кIама авай Хуьруьгрин ятахрал хутахзава. ЛГ, 1992, 31. X. ЯТУР кил. ЮТУР. ЯТI 1 кил. РАТ. ЯТI 2 атIун глаголдин нугъатра ишлемишдай буйругъдин форма. ЯТIА куьмекчи глагол Я гафунин шартIунин форма. Кил. Я2 . ЯТIА союз къаршивал къалурдай гаф. ЯтIа, - лагьана пачагъди, - са зегьмет чIугун хъувуна к]анда вуна. Ф. Кесибдин хва Къагьриман. ЯТIАНИ 1 1) куьмекчи глагол я гафунин шартIунин форма. Кил. Я2 2) * вуч ятIани, гьар гьикI ятIани ЯТIАНИ 2 кIус къаршивилин шартIунин лишан, мана артухардай гаф. ЯтIани мугьманди гьа йикъара базардай къачунвай са гзаф гуьрчег чукIул аваз ларпна чилел, везирдин вилик вегьида. Ф. Далалубегьли. Зун авам я. уьмуьр фена авамдиз, ЯтIани заз са кар чизва хъсандиз... М. Б. Муьгъ. ЯХ 1 туьрк, прил. кIвачи-кIвачи къекъвезвай, къекъведай. Рекье ях инсан акурла, кагьул жемир машин акъвазариз.. Р. * ях кьушун сущ. пияда кьушун (1963 - йисалай: мотострелковый кьушун). ЯХ 2 нар. кIвачи-кIвачи, улакьда авачиз. Ях къекъведа ~ яргъал яшар къведа. Р. ЯХА туьрк, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра 1) экIя хьанвай затIунин хкаж хьанвай чка.... гьуьлуьн яха тирвал экIяй хьанавай яргъи, гьяркьуь чилер, юкьвал къван це аваз кIвалахзавай рабочияр сифте сефер яз абуруз акуна. А. Ф. Бубадин веси. - Атана Эрдебилдин яхадал акъвазайла, Надир-иагьди... чадурадик хъуьтуьл хъуьцуьганрин арада регьятдиз агалтна ва вилер мичIна гьадакай хияларзавай. З. Р. Гьажи Давуд. Вичик вири лезги хуьрер квай Кьалажугърин ( КIелетрин) Советда 900 кIвал ава. Дагъларин яхадал, тамарин юкьва экIя хьанвай и лезги хуьруьн къвалавай Къалажугъ вацI авахьзава. М. М. Чун гъвечIи халкь туш. Кьулан вацIун яхадаллай Къизилгуьлдиз муьштер жечни. Икьван кIани ярдиз тахьай. Бес зи чанда дердер жечни'} Ж. Эфендиев. Азадвилин рекьс. Хизандин гьал-агъвал хъсан хьун патал касди хуьре Къенису кIам Гьенар вацIук какахьзавай яхадал регъв эцигна. Ж. Байрамалиев. КIарасдин тIурар. 2) инсандин гардан, хуру. Гъил акъуд на зин яхадай. Минет хьуй, алат. гуьзел яр. С. С. Киснавай Мухлисатан вилерлай кьвезвай накъвар алмасдин тварар жез адан ченедин кьиликай яхадал аватзавай. З. Э. Муьгьуьббатдин цIелхем. Яха, дуьгме - зар Ширази, Акун гьайбат я, Гуьлселем. Е. Э. Гуьлселем. Пул дуьзмишна на яхада... Е. Э. Туькезбан. Хилера абасиярни, хуруда гимшидин яхани туна. Гила вун за лагьай гафунай агъуз-виниз тахьун лазим я. З. Э. Муьгьуьббатдин цIелхем. Жаклин лагьайтIа, вири дуьньядиз машгьур хьанвай. Пакистандин президентди адаз 100000 доллардин къимет авай багьа яха, Ливиядин принц Хассана Кеннедидидин хизандиз 50000 доллардин къимет авай пишкеш, Эфиопиядин император Хайле Селасисди лекьендин хамунин ( 75000 доллар) кIурт багъишна... X. Шайдабегова. "Кафтардиз" элкъвей "малаик". * яхадай гъил акъудун гл., ни нин секинвал тун (гъуьл папавай, паб гъуьлуьвай) чара хьана). Квез я а паб гъуьлуьн кефи акI хадай, Вядедамаз акъуд ви гъил яхадай. С. С. Пис папаз. Гаф лагьайла, кефи хадай, Мез жедан бес акI рахадай? Гъил акъуд на зи яхадай, Минет хьуй, алат, гуьзел яр. С. С. Гъуьлуьнни папан дяве. ☼ «Яхадай гъил акъудун» глагол виликан девирда папанни гъуьлуьн арада ихтияррин барабарсузвилин бинедал, папаз гьич са жуьредани гъуьлуькай хъфидай ихтияр гун тийир са вири ихтияр гъуьлуьз гузвай шариатдин къанунрин бинедал алаз арадиз атай ва анжах дишегьлийрин чIала авай гафар тир. М. М. Гь. ЧIалан илимдин гьакъиндай И. В. Сталинан произведенияр фикирда кьуна килигайла, лезги литературадин чIалан месзлаяр. Чи фикирдай, и ибара азербайжан чIалай атанвайди я: яхадан эл чэкмэк. А. Г. ЯХДАКАЗ нар. жуван кIвачералди. Акьахдай улакь авачир чавуш округдиз яхдаказ фин-хтун кьве югъ жедай. З. Э. КУТВ-диз фена. Синонимар: кIвачи-кIвачи, ях, яхди, яхдиз. ЯХДИ нар. жуван кIвачералди. Са вахт алатайла, СикIрягърин гуьнедай арабадин хиве аваз хквезвай Сейфуллагьдал яхди хуьруьз хквезвай Селимхан гьалтда. Селимхандиз арабада акьахиз кIан жеда. С. Муслимов. ЦицIигъ-наме. Лезгийри балкIанар Мегьарамдхуьре туна, чеб яхди Чпирдиз атана. М. М. ЦIийи чапхунчияр. Синонимар: кIвачи-кIвачи, ях, яхдаказ, яхдиз. ЯХДИЗ нар. жуван кIвачералди. - МискIандал кьван чувал хутах. Гьанал авуд. Зун яхдиз хуькведа. А. А. Лезгияр. Хейлин рекьиз фейидалай кьулухъ кIвачер къайи хьайи Сувар, Курумни галаз арабадай эвичIна, итимрихъ галаз яхдиз физ башламишна. А. И. Самур. Ада къай, жив, марф, палчух талгьуз гьар сеферда цIувад-къад километрдин рехъ яхдиз кечирмишиз хьана. З. Э. Муькъвел гелер. Али яхдиз хуьре къекъвена. Къ. М. Дагъларин деринрин булахар. Синоним: кIвачи-кIвачи, ях, яхди, яхдаказ. ЯХУЛ 1 сущ.; -ди, -да; -ар, -ри. ~ра кефер патахъай лезги халкьдин къунши миллет; миллетдин инсан. Эвел фасикь яхулару Чурна къеле еке пару... Е. Э. Наиб Гьасаназ. Лезги, яхул, къарагъ виниз, Дидейрин мам квез гьалал хьуй. Кем вегь, галчIур ая душман... А. С. Хцихъ галаз ихтилат. - Яхулар, буза хъвайила, гъил ахъа жедай ксарни я. С. Ярагъви ашукь Уьзден. Синонимар: лак, лакви. ЯХУЛ 2 сущ., текв. кь.; -а, -а яхулар, лакар яшамиш жезвай чка. Перизада, бала, Зуьгьре ханум... Яр Яхулиз, бала, катна залум... Ф. Вичин хуьруьнвийрин вилик, Яхулай атай хандизни Урусатдай атай сердердиз килигна, тапарралди вичиз жегъеннем къазанмишунин гуж акъвазнава. С. Ярагъви ашукь Уьзден. ЯХУЛ 3 прил. кефер патахъай лезги халкьдин къунши миллетдин, лакрин. Сад чи патара яшамиш жезвай, муькуьдини яхул пата. С. Ярагъви ашукь Уьзден. Ачухдиз лугьуз жезвачиртIани, пара кьадар чкайра жезвай къалабулухрин крари, Лезгистанда ханвал ийизвай яхул ханари къалабулух кутазвай. С. Ярагъви ашукь Уьзден. * яхул далдамар сущ. далдамрин жуьре. Яхул далдамар хуртиз тахьай, Авар зуьрнеяр сустиз тахьай, Сазанал тIуб аламай, Сунадал рикI аламай, Лишанлу хуьре амай Азиз хва вай зи. Ф. Хва кьейила дидеди. * яхул даллай сущ. 1) мани ядай гьавадин тIвар. Аман даллай, риддаллай, Яхул даллай, ридаллай! Вахъ этирдин ни галай. Ф. Диллай. 2) яргъал ва манасуз ихтилатар. 3) Кьуьлдай макьамрикай садан тIвар. Я са яхул даллай, - лагьана межлисдин юкьвал экъечIай жегьилди. Р. * яхул цIвелер сущ. яхул жуьре хкатIнавай цIвелер. КъатI ягъай яхул цIвелериз кьий. Ф. Кулугъэгьли кьейила. * яхул чIал сущ. яхулрин (лакрин) дидед чIал. Дагъустандин писателрин. Союздин орган тир литературно-художественный ва общественно политический «Литературадин Дагъустан» журналар вад чIалал - авар, дарги, къумукь, яхул ва лезги - акъатзава. "Самур" журн. № 23. ЯХУЛВИ сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра яхул миллетдин векил, лакви. - Ана ваз гайи пишкешдикай чаз хабар ава. Юсуф-хандин кIвализ атай са яхулвиди чаз хьайи-хьайивал лагьана. С. Ярагъви ашукь Уьзден. ЯХУН прил. куьк тушир, як тIимил алай. Халкьар инин жуьреба-жуьре я акуниз, Садбурук - куьк ченеяр, садбур я яхун. А. Ф. КьатI-кьатI авур зунжурар. Зи буба кьакьан буйдин, кIулар са тIимил кьван хкатай, кьурай, яхун итим тир. З. Р. Зи уьмуьрдин шикилар. Абас сифте инихъ-анихъ килигна, са вижевай кьван жагъурна 0аларин сериндик, яхун кIвачерни сад садал вегьена, къулайвилелди ацукьна. М. В. Гьарасатдин майдандал. * яхун авун гл., ни-куь вуж-вуч яхун тир гьалдиз гъун. Синоним: яхунарун. * яхун хьун гл. вуж-вуч яхун тир гьалдиз атун. Югъ-йифди жемятдин шофер хьанвай гада, ингье и зулун пеш хьиз хъипини яхунни хьанвай, - лагьана Шабана вичин гъиле авай пеш къалурна. З. Э. Рекьер сад туш. Ярали Дербентдай авайдалайни яхун ва чIулав хьана хтанвай. С. Муслимов. ЦицIигъ-наме. ЯХУНАРУН гл., каузат., ни-куь вуж-вуч яхун гьалдиз гъун. Гьар экуьнахъ зверуни гьар са куьк кас яхунарда. Р. ЯХУНВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера яхун тир гьал. Яхунвилихъ къанихбурни ава. Р. ЯХУНДАКАЗ нар. яхун тир гьалда аваз. Синоним: яхундиз. ЯХУНДИЗ нар. яхун яз. Синоним: яхундаказ. ЯХЦIУР числит, къанни цIекIуьдалай гуьгъуьниз кьвезвай гьисабунин кьадар. ЯхцIур салам гваз чи яхцIур миллетдин Дагъустандай атанва зун Бакудиз. А. С. Низамидин гъезел хьиз. ЯХЦIУРАР сущ., гзаф. кь.; -ри, -ра инсан кечмиш хьайидадай кьулухъ 40 югъ алатна ясдикай хкечIдай югъ. Къе Эминан яхцIурарни хкатна. М. Б. Эминаз. Элгьет муаллим Дуьньядай куьч хьанва лагьай хабар зал агакьайла, адан яхцIурар хьанвай. С. К. Кьегьал ксар рекьидач! ЯХЦIУРРА нар., яхцIур сеферда. ЯХШИ! рах.. межд. лагьай гафарал разивалдай ва я ихтилат умумиламишдай гаф. -[Брегьим]. Агъан. Зун агакь хъувунвайди я хьи. Яхши, бес гила за и целцин руфун квай Гьажи-Муртузаз вуч жаваб хгун? Б. Гь. Большевикдин руш. [Садикьбег]. Яхши, ибур вуч хабарар я? Абуруз адалди вуч лугьуз кIанзава? Ж. Эфендиев. Азадвилин рекье. - Яхши, а виридалай кIвенкIве авайди вуж я? Б. Гь. Заз эвера. ЯХЪ кьун глаголдян буйругъдин форма. Кил. КЬУН. * яхъ-марагъур || яхъ марагъул сущ. къалмакъал, гьарай-эвер. И арада хуьруьк мадни чан кткана: . далдам, зуьрне, яхъ-марагъур хьана. И. В. Чирхчир. ЯЦ сущ.; -ра, -ра; -ар, -ари, -ара хеси авунвай жунгав. Фекьи рекьиз экъечIнамазди, адан гуьгъуьналлаз гачални, вичин яцар вилик кутуна, никIел фена. Ф. Савдагардин папанни фекьидин кьиса. Вилик нагъвар эцигайла, Атанач ваз дад, Яру яц. Е. Э. Яру яц. Жафер ник маса гунал рази хьанач. Гъиле авай яцар гана садакьа гуз башламишна. А. Ф. Бубадин веси. Хуьруь гуда ваз яцран къуватар, Хуьр бахт я! А. С. Хцихъ галаз ихтилат. * яц жедай жунгав я мисал 'кIвалин-къан къадир авайди я' манадин ибара. Туьквенчи адаз муьштеривилелди килигиз хьана. ВучатIани, яц жедай жунгав я, - фикир авуна ада вичи-вичикди ва лезги чIалалди жузуна: - Я бала, вуна гьина кIвалахзава? З. Э. КУТВ-диз фена. * яц квахьайла, варариз тар ягъун гл., ни хата-бала атана алатайла, къайгъударвал авун. Чи инсанар къайгъусуз я. Абур, чан бала, яц квахь тавунамаз варариз тар ядайбур туш. А А. Умуд. ЯЦАРХъАН нугъ., сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра керекул. Страницы: 1 2 3 4 5 6 7 8 9 |
| |||||||
|
